Romantische werken. Deel 11: Tooneelspelers

[p. 249]

Derde deel.

[p. 251]

Zes en dertigste hoofdstuk.
Een acteur die wél brieven kan schrijven.

Terwijl het rijtuig van Den Driellaert al spoedig, buiten de stad, in gestrekten draf zijn weg vervolgt; en grootmoeder en kleinzoon van weerszijden een pijnlijk stilzwijgen bewaren, beiden telkens het oogenblik verschuivend om - zij het ook met zachten vinger, de snaar aan te roeren die maar al te spoedig zoo vreeselijk trillen zal; terwijl de oude moeder, geheel vervuld met dat ontzettend bericht, zelfs niet meer denkt aan de reden die haar tot haar rit naar de stad heeft bewogen, en allerminst vermoedt dat het onafgedaan laten van haar schuld in juffrouw Lindeman's woning, de noodlottigste gevolgen dreigt na zich te sleepen; terwijl de zon, vriendelijk blinkend op den Rijnstroom van verre, op de groene velden met winterkoorn, en de boomen reeds in rossig waas, te spotten schijnt met het lijden der wereld; terwijl er droefheid is in zoo veler hart - staat Louise Van Rave's lief gezichtje in een plooi die met het vroolijk blinken der vroege Lentezon volkomen in harmonie mag heeten.

Het zonnetje spelt haar een blijde toekomst:

Papa Van Rave heeft het dien morgen weer druk gehad; zeer druk. Twee ‘diplomatieke’ brieven heeft hij geschreven.

Den een, aan den nietswaardigen More, heeft kort kunnen zijn:

‘Mijnheer!

De ondergeteekende verbiedt u zijn huis.

Wanneer men de eer om de familie van wijle zijn Excellentie den Generaal Van Rave te ontvangen, zóo hoog stelt, dat men die meer dan anderhalf uur op zich laat wachten, dan is men dezelve onwaardig. Omtrent de soliditeit van u persoon, zijn mij bovendien door het terloops ontmoeten van een der bruilofstgasten, zaken ter oore gekomen die bovengemeld meer als allesints wettigen.

Het portret van wijle zijn Excellentie de Generaal, door mij vervaardigd, 'twelk ik UE. als vriend vereerde, wensch ik onmiddelijk terug te ontvangen, zullende in gebreke, tot maatregelen overgaan waaruit U de kracht van mijn wil zult gevoelen.

Van Rave van Harzathe

Grondeigenaar.’

[p. 252]

Hadden de beide in den brief genoemde redenen, den heer Van Rave tot een krassen maatregel genoopt, een derde onvermeld gebleven omstandigheid, heeft niet minder gewicht in de schaal gelegd: De hooge ingenomenheid die More gedurig met de doodverven had betoond, heeft Van Rave éen ervan ‘met spoed doen afmaken, om het zijn jeugdigen vriend met een vereerend schrijven, als blijk van sympathie en waardeering, te kunnen toezenden’.

More, die na het ontvangen ervan het ‘misselijk vod’ met schrijfinkt eenige retouches gegeven, en het toen in een rommelkast had geworpen - met het voornemen om zijn gast te verzekeren dat het reeds naar Amsterdam werd gezonden, - More heeft niet vermoed dat de generaalszoon, terwijl deze het geschenk zeker al in eene fraaie lijst aan den wand dacht te zien, bij 't missen ervan, eens aan 't zoeken zou gaan, om in 't einde schier te stikken van woede over ‘zooveel eervergeten heiligschennis en valschheid van karakter’.

De tweede brief dien mijnheer Van Rave zooeven in 't net had geschreven, stond met dien eersten in 't nauwste verband, en niet minder met het blijde lachje 'twelk gedurig het lieve gezichtje van zijn dochter plooit.

Louise's goede stiefmoeder had het gewaagd om in 't belang van ‘haar oudste kind’, een stap te doen die zoowel van haar moed als van haar zelfopofferende liefde getuigde:

Ofschoon haar heer en meester, op haar aanmerking dat zij dien More nooit had vertrouwd, heeft geantwoord dat het beter zou geweest zijn als zij haar menschenkennis wat eerder gelucht had; mevrouw Van Rave heeft zich ditmaal door deze en meer soortgelijke uitvallen niet laten neerslaan. Met haar edel doel voor oogen, heeft zij de kwetsende woorden van den verbolgen man, niet slechts met haar gewone lijdzaamheid verdragen, maar voortdurend getracht ze zoodanig op te nemen, dat hij haar van lieverlede als de bondgenoote zijner verontwaardiging moest beschouwen.

Toen heeft zij haar kans gewaagd:

Schooner wraak, zoo beweerde zij, kon er niet zijn dan dat Van Rave toonde zijn besluit onwrikbaar vast te hebben genomen. 't Was immers zonneklaar dat More, door zijn hoogst oneerbiedige en beleedigende handelingen, juist het bewijs had gegeven dat hij zich als vermogend man, voor de familie Van Rave onmisbaar achtte: ‘Want,’ heeft mevrouw besloten: ‘dat het zijn vaste plan was Louise's hand te vragen, ik weet Van Rave, dat jij zelfs er geen oogenblik aan getwijfeld hebt.’

- Neen, Van Rave heeft er nooit aan getwijfeld. Maar, zoo waarachtig als hij den naam van zijn vader draagt, zoo waarachtig zal dat schandelijk individu nooit zijne dochter bezitten!

[p. 253]

‘Dat hij den storm wil laten voorbijgaan om later zijn kans nog te wagen, het ligt dunkt mij geheel in zijn karakter;’ heeft mevrouw gezegd.

‘Als hij 't in zijn hersens durfde nemen!’

‘'t Zou hem weinig baten, natuurlijk, want Louise, die nooit veel met hem ophad, zal zeker geen liefde voor den man kunnen gevoelen die haar vader zoo grof durfde beleedigen.’

‘Het portret met inkt te bemorsen; het in een hoek tusschen allerlei prullen te stoppen! 't Is den hemel getergd!’

‘Van Rave, beneem hem alle kans, alle hoop, bewijs hem dat er nooit van eenige toenadering meer sprake kan zijn. - Het aanzoek van mijnheer Van Oudenolm om Louise's hand voor Archibald, heb je immers, met goed overleg, niet geheel van de hand gewezen; en mij dunkt....’

‘Ei, fijne koppelaarster!’ is van Rave toen uitgevallen: ‘was dát je toeleg! Heb jelui samengespannen om zóo door den hoon mij aangedaan tot je doel te komen! Archibald moest het zijn, niewaar? Heb je dáarom mijn kind altijd tegen More opgezet! Ha zoo, nu begrijp ik die gemoedelijke naar-den-mond-sprekerij van daareven; dat gelijk-geven aan je man; dat partij-trekken voor mijn werk waar je vroeger nooit naar hebt omgezien. - Welzeker, Archibald, de zoon van den rijken bankier! Dat fortuin moet zeker goedmaken wat mijnheer je vader jou mee ten huwelijk zou hebben gegeven! 'k Moet zeggen, 't is prachtig overlegd om zóo van mijn toorn in je eigenbelang partij te trekken.’

Inweerwil van deze sarrende woorden, heeft mevrouw Van Rave haar zachtmoedigen aard niet verloochend:

‘Ik geloof niet Eduard,’ heeft ze op zachten toon geantwoord: ‘dat je een huwelijk van onze lieve Louise, met wien ook, in vollen ernst mijn belang zult noemen.’

Van Rave heeft zijn vrouw den rug toegekeerd, en is naar zijne kamer gegaan.

En zij? Misschien, helaas! had juist haar laatste woord den doorslag gegeven. Maar toch, ze dacht aan zich zelve niet; de stiefmoeder had haar pleidooi gewonnen.

Een groot uur later riep Van Rave zijne dochter. Hij wenscht te weten of Louise er iets op tegen heeft wanneer hij dezen brief naar Den Driellaert zendt?

En Van Rave heeft de innige overtuiging gekregen dat hij de edelste en trouwste vader van de gansche wereld is: Het lieve kind is hem om den hals gevallen, en heeft hem gezoend zooals zij 't nog nooit gedaan had.

‘Dus de brief kan verzonden worden?’

‘Lieve beste papa, Archibald zal zoo gelukkig wezen; en ik.... o, al wilde ik niet onbeleefd zijn jegens den man die u zoo diep

[p. 254]

heeft gegriefd: liefhebben kon ik hem toch nooit, want de eenige die mij van der jeugd afaan dierbaar was, 't is Archibald, de trouwe Archibald, wien ik mijn jawoord gaf, een woord dat ik nooit zou hebben gebroken.’

Louise's ruiterlijke bekentenis heeft den vader een oogenblik de wenkbrauwen doen fronsen. Dat zij haar jawoord reeds aan Archibald gaf, en het nooit zou hebben gebroken, ook dán niet wanneer hij - haar vader - het nuttig en goed had geoordeeld, het heeft Van Rave zeer zeer onaangenaam getroffen. Wanneer de brief niet geschreven was, en die ellendige ritmeesters-zoon niet ervaren moest dat een Van Rave zich nooit straffeloos zal laten bespotten dan.... Enfin, de brief was geschreven, en, zonder zich zelf een dwaas compliment te maken, mocht hij getuigen dat het een meesterstuk was, kort, zakelijk, diplomatiek! Een paar volzinnen konden genoemd worden:

‘De voorbeeldige wijze waarop mijn jeugdigen vriend, naar luid van het algemeene oordeel zich in de uitgebrijde zaak van het bankiershuis zijne voorbereide kundigheden ten nutte maakt, geven het vaderhart volkomen vrijmoedigheid om zijn dierbaar kind aan deszelfs toekomst toe te vertrouwen.

Het is hem een dure behoefte zijn kind gelukkig te zien. Haar oordeel, des gevraagd, heeft hem voldingende zekerheid gegeven, geen ander hare liefde waardiglijker beheerscht dan hij.

Geld en rijkdom is het niet die zij begeert, gebleken uit de bekentenis zij den zeer vermogenden jongeling, wiens beeltenis wij meenden in haar hart te zien leven, door haar, als zonder grond, werd versmaad. Haar vaders en grootvaders naam, op te offeren op het altaar der liefde voor onze jeugdige vriend, om zijn zelfs wil alleen, is de wensch van haar schuldeloos gemoed, en het ouwderhart getroost zich dat offer, in de volle overtuiging slechts het boos gerucht onze jeugdige vriend een betooning van hulpvaardigheid vroeger voor een lichtzinnigheid durfde toe te meten, en na deugdelijke inlichtingen geheel verzekerd, zijn karakter tot geen trouweloosheid instaat is.’

De hoofdzakelijke inhoud van dezen brief, heeft Louise zoozeer verrast en met blijdschap vervuld, dat de stijl háar geen oogenblik heeft gehinderd, en zij de taalfouten - die in het oorspronkelijke stuk nog talrijker waren - zelfs geheel voorbij heeft gezien.

Slechts een paar uren nadat de brief, waarin het vroeger door mijnheer Van Oudenolm gevraagde accès werd verleend, op Den Driellaert was bezorgd, zou mijnheer Van Rave hoogst onaangenaam worden verrast. Van den postbode - die wel eens ‘de Krant’ werd genoemd - moest hij niet slechts vernemen dat het kantoor Van Oudenolm en Compagnie ‘gesprongen, en de heeren op den loop waren’, maar nog bovendien, ‘dat volgens een zeer

[p. 255]

geloofwaardig persoon, de oude mevrouw, na het vernemen dier tijding, aanstonds naar stad gereden, en haar kleinzoon op de kamers van een zekere juffrouw Lindeman moest vinden, waar de jongeheer in stilte verkeering hield met die dame van het tooneel - menheer zou het zich wel herinneren - waar vroeger het praatje over geloopen had’.