Romantische werken. Deel 11: Tooneelspelers

Een en dertigste hoofdstuk.
Hoe een te snel opstaan 't effect van een rol kan bederven.

In den voormiddag van dienzelfden dag, had mevrouw Van Oudenolm het beste middel gezocht teneinde zich, bij 't verdriet dat haar om Archibald kwelt, eenige afleiding te bezorgen. De heldere zon heeft haar herinnerd dat Lentemaand reeds heden gekomen is, en nog temeer dewijl zij hoopt dat de afwezigheid van haar zoon slechts kort zal duren, kwam het haar goed voor om zoo spoedig mogelijk in het tuinmanshuis met het eerste bedrijf van den grooten schoonmaak te doen beginnen, aangezien de badkamer door den heer van Den Driellaert slechts gedurende den vinnigsten tijd van het jaar op nonactief werd gesteld.

Door de warme huispelerine voor de koude gedekt, en den zwarten kaper met marterbont op de zilverwitte haren, heeft de oude dame haar inspectietocht in de tuinmanswoning begonnen.

[p. 220]

Barbara Burkes was in 't eerst een weinig van haar montanen toen ze de oude mevrouw, al zoo vroeg en zoo gansch onverwacht, zag verschijnen.

- 't Was hier zoo'n boel, ziet-u, maar ze had het ook juist zoo volhandig gehad; want, Burkes was erop gesteld, ziet-u, dat de versche kropjes en de bakworteltjes er een beetje opgeproperd uitzagen eer ze naar de keuken gingen. - Dat er nog weinig geweest was? Och ja, ziet-u, Burkes zei altijd dat een mensch wel kon zaaien en natmaken, maar dat de Heer toch den wasdom moest geven. Niewaar? Mevrouw zou dat ook wel weten.

Mevrouw wist het. - Maar Goddank, het mandje dat vrouw Barbara, zonder medeweten van haar altijd werkenden echtgenoot, tegen den avond naar den vriendschappelijken heer van De Koekamp zou brengen - omdat zoo'n fijn man, die wist wat een mensch toekwam, toch ook niet altijd ingemaakte snijboonen en zuurkool kon eten - dat mandje had ze juist nog tijdig, met een rok er over, in de bedstee gezet.

't Viel vrouw Burkes niet mee dat de oude bemoei-al - zooals zij heimelijk haar meesteresse noemde - nú al de ronde wilde doen.

In het badkamertje stond juist een mand met leege fleschen, die eigenlijk in mevrouw's wijnkelder thuis behoorde, en...

‘O met alle plezier mevrouw; als mevrouw maar in aanmerking wil nemen dat ik juist vandaag alles bezemschoon had willen maken; want zie-je.... en als men.... en....’

Maar de oude mevrouw was reeds de deur uit.

De overvloed van spinraggen, zoowel in het kruidenkamertje als in het badvertrekje, moet mevrouw wel overtuigen dat vrouw Barbara ‘letterlijk geen tijd heeft gehad om in de laatste veertien dagen een hand eraan uit te steken’, maar, als zij met bevreemding in het eerste vertrekje nog een bord met een schier onherkenbaar beschimmeld stuk brood bemerkt, en in het tweede vertrekje, behalve eenige soortelijke overblijfselen van een eenvoudig avondgerecht, de nog gansch ongeredderde attributen van een waschtafel bespeurt; dan lijdt het geen twijfel dat er nog een andere reden moet bestaan die de tuinmansvrouw, reeds wat langer dan veertien dagen, heeft belet om den boel hier wat in 't gereede te houden.

- Och neen, dat mevrouw het hier nog alles zoo vindt, 't was zelfs niet omdat ze letterlijk stijf van de rhumatiek, dikwijls werk heeft om zich op de been te houden, - en waarom mevrouw 't dan ook niet kwalijk zal nemen dat ze nu maar even op deze mand gaat zitten - neen, er is nóg iets anders dat haar letterlijk overstuur heeft gemaakt als ze maar eenvoudig aan het opknappen van die kamertjes dacht.

‘Wat er hier voorviel mevrouw, zie, dát schroeft een mensch die gevoel voor zijn volk heeft, het hart toe.’

[p. 221]

De oude dame, die de vrouw van den tuinman slechts om zijnentwil duldt, zal niet licht met haar in een woordenwisseling treden, tenzij het zaken betreft die aan hare zorg zijn toevertrouwd.

Nu de toestand waarin zij die kamertjes aantreft, haar echter zoo levendig aan den avond herinnert, waarvan de gevolgen zich nog heden zoo pijnlijk doen gevoelen, nu moet de verontwaardiging over vrouw Barbara's, reeds dikwijls gebleken slordigheid grootendeels onderdoen voor den wel krachtig bestreden maar niet volkomen gesmoorden wensch om - zonder rechtstreeks te vragen - toch uit den mond der tuinmansvrouw iets naders omtrent het gebeurde op dien onzaligen avond te vernemen.

‘Mijnheer Van Oudenolm heeft mij indertijd gezegd, dat je zeer verontwaardigd waart over de wijze waarop die dames onze gastvrijheid hebben misbruikt vrouw Burkes;’ zegt mevrouw Van Oudenolm, en vervolgt terwijl ze rondziende, straks met den vinger de diepte van een stoflaag in de vensterbank meet: ‘maar 't moet al zeer erg zijn geweest, dat je blijkbaar sedert dien tijd geen voet in deze vertrekken hebt gezet.’

De tuinmansvrouw ziet de gelegenheid schoon om, met afwending van een verdiende berisping, haar gemoed eens terdege te luchten. De oude grief dat men die komediantendames goed genoeg voor het tuinmanshuis heeft geacht - terwijl men ze onder eigen dak niet herbergen wilde, moet tot reden strekken waarom ze ‘loslatig’ voor die anders zoo lieve kamertjes geworden is.

‘Ja, stof is stof mevrouw, en stof kun-je afnemen, maar de smet van een ziel is een aankleefsel;’ met die woorden heeft vrouw Burkes, diepzinnig hoofdknikkend, haar pleidooi begonnen, en, toen de sluizen harer welsprekendheid eens waren geopend, toen hebben de arme actrices het dermate moeten ontgelden, dat zelfs mevrouw Van Oudenolm het voegzaam heeft geacht om de verontwaardigde tuinmansvrouw, tot wat zachtmoedigheid te vermanen.

Maar 't was tevergeefs. Vrouw Burkes' wrok op den kwajongen, die haar dien avond een oude tang heeft genoemd, moet, bij 't bezwaar om zich rechtstreeks op hem te wreken, nu maar aan het ‘suzjet’ worden gekoeld, dat hem ‘tot oneer der heele familie in de val heeft gelokt’:

‘Ja, mevrouw,’ vervolgt Barbara soms struikelend over haar woorden: ‘hier in ditzelfde badkamertje was het dat de slang uw deugdzamen kleinzoon ten verderf wilde brengen. Maar Burkes en ik, we hebben haar om zoo te zeggen den bloed uit de armen weggehaald. Dat het goedschiks ging, nee, dat kan ik voor God en de waarheid niet getuigen; maar, dat kun je den jongenheer niet wijten, want als je een kind het mes uit de hand neemt, dan wordt hij balstorig niewaar? De harde woorden die hij sprak, vergeef ik hem mevrouw, net precies als de Heer ons de schulden

[p. 222]

vergeeft; en dat hij alles kort en klein sloeg, ik zeg er amen op, aldat wij de meeste scha ervan hadden, maar aan het vrouwmensch met haar valsche lonken is het alles te wijten; en als mevrouw het gehoord had hoe ze den goeden Burkes en mij durfde schelden en met de godslasterlijkste vloeken overlaadde, omdat we weigerden mevrouw, ons door haar de hand te laten stoppen, en voor haar bloedgeld uw edelen kleinzoon terug te roepen, dan zeg ik, ja, wat we hier beleefden dat is een smet; en als mijnheer gezegd heeft, dat we er niet verder van spreken zouden, dan spreek ik er nu alleen van mevrouw, omdat u de waarheid woudt weten, en, omdat God ons zal vergelden wat we voor den jongenheer Archibald gedaan hebben.’

Bij de laatste woorden waarvan de bedoeling vrij duidelijk was, is vrouw Burkes opgerezen, en stond ze met het oog naar boven, en de hand op den boezem, zoo natuurlijk in de houding van eene die haar goede werken aan de rechtvaardige vergelding van den Hemel toevertrouwt, dat de volleerdste actrice het haar niet verbeterd zou hebben.

Mevrouw Van Oudenolm is er echter niet door geroerd. De schrille kleuren in het opgehangen tafreel hebben haar te onaangenaam getroffen; doch, meent zij geen reden te hebben om in hoofdzaak het meegedeelde te betwijfelen - vermoedelijk nog meer ertoe geneigd, dewijl het Archibald, bij dat vroeger gebeurde, voor een goed deel vrijsprak - plotseling zal een schijnbaar geringe omstandigheid de waarheidsliefde en goede trouw van vrouw Barbara, in 't volle licht stellen.

Bij haar laatste gemoedelijke woorden eensklaps opgestaan, heeft de tuinmansvrouw er niet aan gedacht om welke reden zij in het badkamertje zoo aanstonds had plaats genomen.

Mevrouw Van Oudenolm ziet de wijnmand waaruit de halzen van een paar ledige flesschen naar buiten steken.

‘Hoe komt die mand hier?’ vraagt ze snel.

Vrouw Barbara schrikt geweldig. Wat de Heer haar zeker eenmaal zou vergelden, 't zal haar nú toch ontgaan.

Haar ontsteld gelaat; en gestotter: ‘Die mand mevrouw.... hoe die hier komt....? Och heden, hoe die hier komt....!?’ hebben haar schuld reeds verraden. Bij de onmogelijkheid dat zonder oneerlijke handelwijze deze mand, geheel met flesschen gevuld, zich in het tuinmanshuis zou bevinden, lijdt het geen twijfel dat vrouw Burkes de hoofdschuldige is, dewijl zij allereerst in haar verwarring betuigt er niets van te weten - net zooveel als een pas geboren kind, - maar straks toch haarklein weet te zeggen, wie de afgedwaalden zijn die, ten koste van menheer en mevrouw, om zoo'n kleinigheid, hun geweten bezwaren.

De geheimhouding die vrouw Burkes ten dringendste verzoekt,

[p. 223]

wordt niet toegestaan. Mevrouw Van Oudenolm heeft weer met innig leedgevoel moeten ervaren hoe weinig er op de rechtschapenheid ‘dier lagere standen’ te bouwen valt. - Zij antwoordt vrouw Burkes, de zaak ernstig te zullen onderzoeken, doch wil nu verder aan haar geen woorden verspillen. Den tuinman zal zij spreken, en van harte wenscht zij dat ze zich althans in dien vlijtigen goeden man niet zal hebben bedrogen.

Nu met het huishoudelijk doel waarom zij zich in het tuinmanshuis bevindt voor oogen, gelast zij vrouw Burkes het luik te openen waarmee de badkuip gelijkvloers gedekt is. Zij vreest dat de koperen kranen er deerlijk zullen uitzien.

Terwijl Barbara zich, met een hoorbaar bewijs van haar rheumatisch lijden, bukt om den ring van het luik te vatten bespeurt mevrouw Van Oudenolm een in 't vierkant gevouwen papier tusschen de zijsponning van het luik, en hoort het ritselend in de steenen badkuip vallen nu Barbara het luik opheft en de groen geworden koperen kranen aan 't licht brengt.

‘'t Is ergerlijk zooals je den boel hebt verwaarloosd;’ zegt de oude dame; en, als vrouw Burkes nu het medelijden wil opwekken door een houding aan te nemen alsof ze door 't openen van dat luik het spit in den rug kreeg, dan heeft mevrouw geen ooren voor haar klagend ‘o God!’ maar gelast haar, aanstonds de benoodigdheden te halen waarmee ze het allerergste alvast wat reinigen kan.