Romantische werken. Deel 11: Tooneelspelers

Zeven en twintigste hoofdstuk.
Geopende oogen en een wreed bezoek.

Nog geen uur na het vertrek van Flora Reene uit de hoofdstad, was het aan bijna al de leden van 't Gezelschap Baars & Kogel bekend, dat de eerste jonge hoofdrol, plotseling ongesteld geworden, reeds naar Gelderland vertrokken was.

En, sommigen wisten..... en andere gisten..... en, werd er op de eerste repetitie, van Mathilde of de verborgenheden der City, waarbij de souffleur de rol van Reene las, veel gefluisterd, de marqué Roosman was zelfs een oogenblik verplicht, om, bij afwezigheid van de direktie, den regisseur Brons tot de orde te roepen, dewijl deze, inplaats van de tooneel-zaken te regelen en op de voordracht te letten, al spoedig met een clubje om zich heen, bij het achterdoek een storend luid gesprek voerde.

De schemering die overdag op het tooneel heerscht, en met donker weder zooals nu, zelfs het aansteken van een paar gasvlammen bij den souffleursbak noodzakelijk maakt, doet het personeel - 'twelk zich met den regisseur aan een pikant gesprek zoekt te warmen - niet aanstonds bemerken dat de direkteur Baars, van de andere zij langs het achterdoek op het tooneel is gekomen.

[p. 203]

In 't schemerlicht van den kunsttempel - op dit oogenblik ten deele lustslot, bosch en boerenkeuken, en bevolkt met priesters en priesteressen in duffelsche jassen, bournous en forsch geruite omslagdoeken - staat nu de eerste direkteur, en ziet met gramstorigen blik naar Brons, die, zoodra hij Baars heeft bemerkt, den schijn aanneemt alsof hij het clubje een meedeeling omtrent de opvatting van het stuk heeft gedaan, en hen nu naar hun respectieve plaatsen terugwijst.

‘Is menheer Kogel niet hier?’

‘Nee direkteur.’

‘Wat voer je uit?’

‘Eerste repetitie van Mathilde of de verborgenheden der City.’

‘Ei! Roosman, hier!’ roept Baars; en als de marqué nadert: ‘Zeg, heb jij ze dan niet gezegd hoe Reene, die de titelrol zou spelen, om een gril - wat hoofdpijn misschien, zonder onze voorkennis, door jou naar hare familie werd voortgeholpen? Wie gaf je het recht om zóo te handelen, zeg?’

Roosman antwoordt niet; maar tast in den zak van zijn overjas, en overhandigt den direkteur een couvert waarin zich de verklaring van den dokter bevindt.

Voor Roosman's koolzwarten blik had Baars de oogen niet neergeslagen, doch, nu hij snel de verklaring heeft ingezien, en in des dokters woorden - waar deze van sterk overprikkelde zenuwen sprak - een verstoken beschuldiging jegens zijn persoon heeft meenen te vinden, nu belet de heerschende donkerheid wel dat men zijn vluchtig verbleeken bemerkt, maar ziet men toch dat de forsche man zeer lang den blik op dat papier houdt gevestigd.

Zich echter spoedig herstellend, herneemt Baars, terwijl hij den regisseur scherp in de oogen ziet:

‘Jij wist dat de voorstelling van avond niet kon doorgaan; en inplaats van daarin aanstonds te voorzien en terstond aan mijn compagnon te gaan vragen wat er inplaats van Lot en Job moet gegeven worden, begin je met de repetitie van een geheel nieuw stuk, terwijl zelfs de titelrol ontbreekt! Lor van 'en vent!’

Als een kalkoensche haan zoo rood, antwoordt Brons met een geweldigen neusklank:

‘Gaan vragen! Als de helft van een direktie tot 's-middags te bed ligt, en de andere helft.....’

‘Kerel, zwijg!’ schreeuwt Baars: ‘Wat belet me dat ik je voorgoed van het tooneel jaag! Hadt je niet aanstonds werk van Lazarro, of Parijsche zeden kunnen maken?’

‘Waar Rosa in spelen moet?’

‘Natuurlijk! Zij had toch lang genoeg rust.’

‘Rosa kan niet spelen;’ herneemt Brons, en de hoogopgetrok-

[p. 204]

ken mondhoeken, in vereeniging met de wijd opengesperde neusvleugels, toonen ten duidelijkste, hoezeer hij zich in zijn zegepraal verheugt.

‘Niet spelen? Wat raas je! Is zij óok ziek misschien?’

‘Je schijnt haar in langen tijd niet te hebben gesproken direkteur. Weet je 't niet dat de dokter vandaag heeft verboden om iemand bij haar toe te laten, terwijl bovendien de kinderen ziek zijn, ja Fritsje zelfs heel gevaarlijk.’

‘Rosa! De kinderen!’ Nu kan het halfdonker niet verbergen dat Baars plotseling zoo wit als een doode wordt. Een paar malen loopt hij het tooneel met snellen tred op en neer. - Rosa! de kinderen!! en Fritsje gevaarlijk!!! Maar het moet een bedrog, een logen zijn!

‘Is het waar wat hij zegt?’ vraagt de direkteur eensklaps voor den marqué stilstaande.

‘Niets van gehoord;’ zegt een grafstem.

Maar, juffrouw Lowee en juffrouw Comijn en de heeren Wilkes en Moda konden allen getuigen dat de regisseur waarheid heeft gesproken. Reeds sedert lang had mevrouw Rosa Brons er slecht uitgezien, en toen men dezen morgen eens bij haar wilde oploopen, toen was hun allen in 't benedenhuis hetzelfde verbod van den dokter meegedeeld.

‘Mijn God, mijn God!’ bromt Baars tusschen de tanden: ‘zij en de kinderen! En ik heb er niets van geweten!’ Eensklaps echter zijn plicht als aanwezig direkteur beseffend, gelast hij, dat onmiddellijk drie kleine stukken voor dezen avond zullen gerepeteerd worden, en werpt, alvorens met spoed het tooneel te verlaten, Brons ten aanhoore van al de aanwezigen eenige weinig vleiende woorden naar 't hoofd, waardoor de regisseur nog woedender geworden, bij zich zelven zweert den troep van dien fielt naar den kelder te zullen werken, zelfs al mocht Rosa onwillig blijven om de haar aangeboden ‘zoo schitterende partij’ te aanvaarden.

Sinds den vorigen avond, die èn voor Rosa Brons èn voor Flora Reene - ofschoon op zeer verschillende wijze - een zoo stormachtige avond is geweest, heeft Rosa maar weinig rust gehad.

Niet zoodra was zij van haar onmacht tot zich zelve gekomen, en heeft zij haar pleegvader met zijn schandelijke voorslagen voor goed ter deure gewezen, of in haar zoo beweeglijk gemoed, heeft plotseling een geheel andere snaar getrild: Neen, dien verzoeker geloofde zij niet. Dat Casper, ofschoon hij dan werkelijk de liefde van een andere zocht, zich met die andere in het huwelijk zou begeven, Rosa heeft het al spoedig als een belachelijk verzinsel ten eenenmale verworpen. Zij herinnert zich immers te goed, hoe vroeger, inweerwil van Casper's vurige liefde voor zijn ‘aangebedene Rosa’, háar zeer langdurig wederstreven zelfs niet

[p. 205]

instaat is geweest om hem tot ‘die dwaasheid’, zooals hij een huwelijk genoemd had, te doen besluiten.

En, nu die verfoeielijke pleegvader haar verlaten heeft, nu is tegelijk met hem de gedachte aan smaad, verguizing en oneer - doch de laatste in 't besef van haar waarachtige trouw - althans voor het oogenblik, uit hare ziel verdwenen. Nadat zij haar lievelingen op de aangrenzende kamer nog eens terdege in hun warme bedjes heeft toegestopt, en een kus op de roode koonen gedrukt, staat zij ook al spoedig weder voor haar geopende secretaire. De laatste regels van dat straks verwenschte courantenartikel zijn haar - ja zelfs terwijl de verzoeker haar ijdelheid zoo zacht wist te streelen - gedurig met een zonderlinge klaarheid voor den geest gekomen.

En weder neemt Rosa het oude dagblad ter hand; en nogmaals leest zij:

‘Wanneer zal het gros van acteurs en actrices beseffen..... dat het schreeuwende pathos.... slechts zijn loon uit den engelenbak ontvangt; dat de hoogste rangen der maatschappij spreken zooals alle andere beschaafde menschen: eenvoudig, ongedwongen - dat....’

Schier in hetzelfde oogenblik haastig een paar schreden teruggaande, blijft Rosa staan in de houding van de markiezin De Bellanova - haar laatst gespeelde rol - waar deze, door hartstocht bedwelmd, het geweten tot zwijgen brengt:

- Let wel Rosa: Geen stuiptrekkend gejammer, geen boezemjagend streven naar effect mag het zijn. Nee nee! - De woorden? Ja, zij kent ze nog goed. Met een stille gedempte stem, maar toch met gloed, en vóoral met vuur in het oog, moet ze spreken:

‘Zwijg, zwijg bonzend hart....’

- Nee 't is nog te luid, veel te luid; dat moet op stiller dieper toon tot mij zelf, en niet tot het publiek gezegd worden. - Nog eens:

‘Zwijg, zwijg bonzend hart. Ook hij moet sterven!’

- Mis! die galm was valsch. Het nemen van zulk een besluit is bijna een moord; - wie met kalm overleg een moord doet, roept geen victorie; hij voert in 't verborgen een doodvonnis uit. De vrouw, ja de vrouw vooral, moet een oogenblik aarzelen; door een lichte siddering worden bewogen, en inplaats van een zegekreet, mag dat sterven ternauwernood haar trillenden mond ontsnappen.

‘Juist, nú was het beter;’ zegt Rosa eenige oogenblikken later half overluid. Hij heeft gelijk: ‘eenvoudigheid, soberheid, en een nooit overdreven mimiek.’ Zóo is het goed:

‘Ook hij moet sterven.’ Maar nu..... ‘Ja, sterven.....’

- Nee, mis, mis! veel stiller, veel dieper; 't is een dubbele moord! Vastberaden moet ze zijn, maar toch bevreesd dat het

[p. 206]

vreeselijk geheim van haar ziel wordt verraden. Nog eens: ‘Ja, sterven, evenals zijn vader, de trotsche weerstrever van mijn heil.’ - Goed zoo! Groote hemel, denkt Rosa voort; hoe onzinnig valsch moet mijn verrukking in die scène met Reene hebben geklonken. - Rosa lacht overluid! Ha, 't publiek mocht wel juichen bij zooveel teeder gevoel, na het besluit om niet ook maar aanstonds de derde persoon, een geliefde pleegdochter, het leven te benemen: - ‘MIJN kind! MIJN RodoGUNda!’ Ha ha ha!’ - Rosa bedenkt zich. Hoe moest zij dat dierbare pleegkind ook noemen......? Reeds vroeger heeft zij er iets vreemds, iets zots bij gevoeld, maar er niet verder over nagedacht; immers men leert zijn rol en laat den inhoud voor rekening van den auteur. - O ja! zij noemt dat pleegkind: een boezemliefde, geworteld van af de eerste stonde dat de jeugdige bloem aan hare voeten mocht spelen.

Nu Rosa die woorden, nadenkend bij zich zelve herhaalt, nu begrijpt ze niet hoe zij ze vroeger - en nog wel met een zeker pathos, heeft kunnen uitspreken. Die gewortelde boezemliefde, nota béne: van af de eerste stonde dat de jeugdige bloem aan hare voeten mocht spelen!

De licht bewogen actrice valt met een schaterlach op de sofa neer. Hemel! hoe heeft zij 't ooit kunnen zeggen: een spelende bloem aan hare voeten, en die gewortelde boezemliefde van af de eerste stonde.....!!

- 't Is waar, waarachtig waar, denkt Rosa voort: wie het ook was die mij met dat gejank durfde smaden: hij heeft in vele opzichten gelijk: de kunstenaar moet zich rekenschap van de minste zijner woorden geven, hij moet..... O, en ik kan het, wanneer ik het wil; zoo holt zij met haar gedachten voort terwijl zij ijlings opgesprongen nogmaals een blik in die oude courant werpt. Hier staat het óok; zie maar:

‘Wie zou het betwijfelen dat Rosa Brons een sieraad van ons Nederlandsch tooneel zou kunnen zijn, indien zij zich den eenvoud van een Flora Reene wilde’ - ziet ge, wilde - ‘eigenmaken; indien waarheid en soberheid, die hoogste eischen der kunst, haar meer waard waren dan het gejubel van een weinig ontwikkeld publiek. Ongetwijfeld heeft de natuur juffrouw Brons met uitnemende gaven bedeeld; haar verschijning op het tooneel maakt een gunstigen indruk; hare trekken zijn fraai, en niet zelden zouden haar standen den toeschouwer een der eerste tragédiennes voor den geest roepen, indien niet gedurig.....’

- Genoeg, ik weet het: een naar gejank! Ha! ik zal ze toonen dat ik een zwakke figuur als Reene, verre achter mij laat, wanneer

[p. 207]

ik het wil! - En als ze dan zien wat Rosa kan, en als de naam van Neerlands eerste tooneelspeelster - zijn eerste tragédienne misschien - door 't land weerklinkt, dan zal mijn kunst de band worden die dat ontrouwe maar toch altijd dierbare hart weer tot mij trekt, en anders..... o God....!’

Indien Rosa's laatste verzuchting haar smart moest uitdrukken over een mogelijkheid waarbij ze eensklaps haar schoone luchtkasteelen in rook zag verdwijnen, 't was schier terzelfdertijd een angstkreet geworden.

Een akelig blaffend hoesten heeft haar oor getroffen. Schier in 'tzelfde oogenblik bevindt ze zich in de aangrenzende kamer, en ligt er op de knieën voor het ledikant van haar oudsten lieveling.

‘O God!’ roept de moeder nogmaals, en wringt haar hand onder het kussen van het dierbare kind, en heft zijn lokkig hoofdje omhoog, en roept hem bij zijn naam: ‘Mijn Fritsje, mijn lieve Fritsje!’

Maar 't scheen dat hij zijn moeder niet hoorde. Een nog snijdender hoesten ontsnapt er aan die donzen nu vaal paarse lipjes.

De Engel des doods had zich op den kleine geworpen.

Zijn blozende koontjes heeft hij met een lijkkleur bedekt.

Zijn beenige hand klemt hij vast om den teederen gorgel. Zoo vast, dat de zwarte wimpers bij 't opgaan slechts het wit dier oogjes doen blinken. Zóo vast, dat een schelle fluit nu dat mondje ontvlucht.

En de klamme zweetdroppelen parelen op zijn blanke voorhoofd.

En de neusvleugeltjes vragen om lucht - om lucht!

En eensklaps opvliegend wil het jongske zich losscheuren uit den ijzeren band. Maar tevergeefs. En alweder klinkt dat angstig blaffend geluid.

En 't snijdt door het moederhart; en 't wekt daarginder het kleine zusje dat schreiend haar speelnootje roept, en vraagt: Wie broertje durft kwaad doen?

- Wie?

't Is de kroep, die démon voor moeders.