Romantische werken. Deel 11: Tooneelspelers

Vijftiende hoofdstuk.
Den hoed af!

De jonge Van Oudenolm zou bewijzen dat zijn liefde voor de kunst niet door de liefde voor eene harer priesteressen beheerscht wordt. Ja hij zou het bewijzen. Maar toch, 't is geen vluchtige opwelling die hem nu in 't middaguur zijn schreden naar de zoogenaamde Ridderhofstad Harzathe doet richten.

Louise Van Rave heeft hij van kind afaan meer dan broederlijk liefgehad. Reeds van zijn tiende jaar, toen mijnheer Van Oudenolm, na den dood van zijn echtgenoot, het besluit heeft genomen om ook 's-winters buiten te blijven, was Louise, Archibald's speelmakker, en is zij naar gelang van omstandigheden, nu eens zijn reisdame in de tabouretten-diligence, of wel zijn compagnon tusschen de framboze- en besse-struiken, maar 't meest zijn publiek bij allerlei soort van representaties met poppenkasten, chineesche schimmen, tafel-tooneelen, en ook van persoonlijke groote voorstellingen geweest. Bij de laatste heeft Archi haar steeds diep getroffen; nu eens met de voorstelling van zijn Dolle Os, een soort van monodrama waarin hij - artist van tien a elf jaren, ten gevolge van het eten van dol ossevleesch onder de hevigste pijnen bezwijkt; of ook door zijn roerend Afscheid van Albrecht Beiling, waarbij de ‘bedroefde gade’ door een mutsenbol en eenige meiden-kleeren was voorgesteld, terwijl voor het ‘weenende kroost’ een paar door Louise meegebrachte groote poppen hadden dienst gedaan. Niets echter had sterker indruk op ‘het publiek’ gemaakt, dan de voorstelling van het monodrama De Egyptische Duisternis, waarbij het licht op de kinderkamer moest worden uitgeblazen. Het geroep en geschreeuw van de men-

[p. 107]

schen die ‘in de gracht’ vielen; het tegen elkaar vermorzelen van wagens en ‘omnibussen’; het hinneken van stuiptrekkende paarden; het loeien en blaten van runderen en schapen die ook al van den wal in de sloot waren geraakt; het geplas in 't water; het geschrei der ‘kinderen Israëls’, maar inzonderheid nog de angstige samenspraak van een jongen en meisje, verdwaald in de straten, en jammerend onder een ‘gaslantaarn’ - die onze lieve Heer óok verboden had aan te steken omdat het Egyptische duisternis was - en welke kinderen besluiten om door middel van een stalen gesp en een vuursteen raad te schaffen, omdat ze elkaar niet kunnen zien, en toch - de climax was vooral treffend - ‘elkander beminnen’! Dit alles, snel afwisselend geaccompagneerd met een vervaarlijk gebeuk der hakken op een afgedankte effectentrommel; bonzen met de vuisten op de tafel, en het afschieten van een percussie-pistooltje aan 't slot, had Louise, vooral bij de eerste representatie, zoodanig geroerd dat ze er 's-nachts van gedroomd heeft.

Het slot van dien droom was echter even treffend en de indruk ervan even blijvend, als die van de representatie zelve geweest: Temidden der Egyptische duisternis, met fel bonzend hartje voortgedreven, gillend om redding en hulp, zag ze daarginder Archibald - Archibald in zijn blauwen kiel, ketsend met zijn riemgesp; en - daar spatten groote vonken in 't rond, en zij riep: Archi! en hij ving haar op in zijn armen en zei: Lieve Louisje! en.... kuste haar. En plotseling wakker wordend, lei ze toen op Harzathe in haar ledekantje, en beefde ervan, en voelde dat ze heusch geschreid had. - Dat was de droom; maar, aan niemand heeft ze hem ooit verteld.

Van zijn twaalfde tot zijn negentiende jaar, zag Archibald Louisje slechts in de vacanties, voor zooveel hij die op Den Driellaert doorbracht, en vond dan - althans in de eerste jaren - telkens met zijn lieve speelnoot ook zijn ‘hooggeacht publiek’ terug, terwijl hij tevens hoe langer hoe meer haar bijzondere bereidwilligheid en groote handigheid in het costumeeren van zijn houten of kartonnen tooneel-personages leerde op prijs stellen. Van zijn vijftiende tot zijn achttiende jaar, waren er echter eenige vacanties geweest, waarin hij, ja, wel alles had willen geven wanneer hij Louise, gelijk voorheen, als zijn prettig en zeer bemind publiek had durven toespreken; wanneer hij 't had durven wagen haar hooggeschat oordeel over zijn Duel zonder bloedvergieting, of een ander op school geschreven tooneelstukje in te roepen, maar zoodra hij haar het hek van Den Driellaert zag inkomen, inplaats van zich te verkloeken, zoo spoedig mogelijk naar zijn kamer gevlucht of door de achterdeur de plaats was ingesneld.

Die vreemde handeling kon Archi zichzelf in den aanvang niet best verklaren. Maar ja, Louise was zoo anders geworden. Hij

[p. 108]

kon er niet tegen dat ze zoo deftig, in een lange jurk en met opgestoken haar, bij grootma als zoo'n mevrouw ging ‘plaats nemen’; dat ze voor alles, 'tzij uit karaffen of trommeltjes bedankte, precies alsof ze er niet van hield, en nooit meer zoo uit haar eigen zei: Ar, ga je mee? of iets anders; maar juist dien laatsten keer zoo voornaam zoo moedertjesachtig: Guns Archi wat ben je groot geworden, heeft gezegd. 't Was van Louise allemachtig flauw geweest, want het sprak vanzelf dat een jongen van zeventien jaren toch ook geen papkind meer is.

Sinds het vorige jaar echter, toen men op Den Driellaert Archibald's negentienden verjaardag heeft gevierd, en de jeugdige jubilaris zonder dat hij een droppeltje te veel had, op 't laatst toch zoo wonderlijk luchtig en vroolijk is geworden, en hij Louise bij het thuisbrengen, half stoeiend een fermen zoen heeft gegeven, sinds dien tijd is het hem geweest alsof er een verbroken evenwicht was hersteld, en Louise 't wel erkennen moet dat hij toch ouder en sterker was dan zij.

Wat Louise betreft, wie haar zou beoordeelen naar de daagjes die zij rustig, en hoe langer hoe meer een beetje damesachtig, bij de familie op Den Driellaert doorbracht, zou de plank geheel en al mis zijn geweest.

Achter het blijkbaar in verval geraakte, eenigszins kasteelachtige heerenhuis Harzathe, ligt een tamelijk groot bleek- of weiveld, aan welks einde zich een zandsteenen Ceres zonder neus op haar piedestal verheft.

Louise Van Rave is er als opperste speelkameraad met haar zestal half-broertjes en zusjes nu dapper in de weer om sneeuwballen te maken, en doet ze evenals die jongeren zoo veerkrachtig mogelijk in de richting van Ceres door de lucht snorren.

‘Ferm zoo!’ roept ze een der kleinste zusjes toe: ‘Je moet maar duchtig gooien. Wacht, nu zal ik hem eens raken!’

‘Mis, mis!’ klinkt het luide uit veler mond, want de sneeuwbal van ‘groote zus’ raakte wel Ceres' korf, maar niet den versleten tuinhoed van papa, dien Willem, de oudste der springfluiters, haar straks op den steenen bol heeft gezet.

Lustig, en op 't krachtdadigst wordt het bombardement steeds voortgezet. 't Was de kunst om den hoed te raken, al zou de rand er ook af, of de bol er ook uit.

‘Toe jongens!’ schreeuwt Willem: ‘kapot moet ie. 't Is een oud ding. Lou's heeft het zelf gezegd. Een, twee, drie, 't Sie.... Ha! deuk in den bol!’

‘Mooi! deuk in den bol!’ schatert het, terwijl maar altijd sneeuwballen naar het zwarte punt snorren, en Kees, die Ceres juist in 't gelaat heeft getroffen, straks mede jubelt: ‘Zie, de sneeuw plakt er aan! Een neus; een nieuwe neus!’

[p. 109]

't Was een aardig gezicht die vroolijke groep.

Archibald Van Oudenolm die juist langs een zijweg van Den Driellaert kwam aanstappen, en aan 't einde van een langen tuinmuur gekomen, plotseling het lustig tooneel heeft gezien, treedt schier in 'tzelfde oogenblik achter den muur terug.

Niet langer dan vijf minuten heeft Archi het tafreeltjen gageslagen, maar 't was lang genoeg om er hem een onuitwischbaren indruk van te geven. Kracht, vlugheid, gratie, schitterende oogen, frissche wangen, kinderlijke eenvoud, moederlijke zorg!

‘Wat een engel!’ klonk het bijna hoorbaar van zijn lippen. - Zij, stijf, deftig, niet vroolijk, niet dartel zelfs? - Zie, daar neemt ze het kleinste jongske van den grond. Hij wilde ook raken maar kon niet. Met het kind op den arm loopt ze, vief als een ree-tje, naar het beeld. Hoog tilt ze 't manneke omhoog: ‘Gooi nu! Zoo!’ - Floep! - En, 't jongske raakt het beeld dat de sneeuw uiteenspat, en gilt en kraait van plezier.

Wat Archibald in die weinige minuten door 't brein is gevlogen dat zou hij zelf niet recht kunnen zeggen. Zeker heeft hij plotseling aan den vorigen avond gedacht, toen hij ook zoo onverwachts een groep artisten in de sneeuw heeft gezien.

Of hij die kleinen met hun bekoorlijke aanvoerster daarginder, inderdaad artisten moet noemen, en of zijn gedachten gedurende de minuten dat hij daar een stille toeschouwer is gebleven, niet als in een zaligen droom, wat onbeheerd zijn geweest; men zal er Archibald geen rekenschap van vragen. Hij heeft indrukken gehad die als zaadkorrels in een akker eerst later hun waarde kunnen bewijzen, en voor 't oogenblik slechts door enkele woorden te vertolken zijn. Maar, krachtig en levendig heeft hij gevoeld:

- Rein zijn als de sneeuw, frisch en natuurlijk als de kinderen. - Kloek zijn van oog en van hand, helder als de stralen der zon.

- Kunst en Natuur. - Mikken en doeltreffen. - Kritiek en triumf. - Schoonheid en gratie. - Neuzen aanplakken! Vernietigen wat belachelijk is....! Háar liefhebben eeuwig liefhebben die de bekoorlijke aanvoerster dier kleinen is. - Marsch!

Toen dit laatste woord bijna overluid den onbeheerden gedachtenloop besloot, toen kwam Archi ijlings om den muurhoek te voorschijn, en sprong met een kleinen aanloop, over een tamelijk breede sloot. Zoo in de wei gekomen, aanstonds zich bukkend, scheerde en wrong hij een fermen sneeuwbal tezaam, en met een luid: ‘Pas op jongens, nu ik!’ wierp hij den sneeuwbal met zooveel juistheid en kracht naar den mallen tuinhoed, dat het ding een tik van belang en een witte ster kreeg terwijl het van Ceres' hoofd wel tien passen ver vloog.

[p. 110]

Een vroolijk gejuich gaat er op, uit de kleine groep. Den jongen Van Oudenolm hebben ze allen terstond herkend. 't Was een menheer, natuurlijk, dat heeft Louise, die Archi nu met een hoogroode kleur begroet, hen in den laatsten tijd terdege doen begrijpen; maar, dien menheer hadden ze toch allemaal lief alsof hij een der hunnen was, want niemand in de heele wereld was er die zoo mooi als hij - al was het maar met twee of drie oude poppen - komedie kon vertoonen; die zoo aardig met hen oorlog, en schipbreuk, en Robinson Crusoë kon spelen, precies alsof het werkelijk gebeurde, en een zoo heel ander heer was als pa, tenminste lang niet zoo brommig.

Op hetzelfde oogenblik dat de kleine belhamel den ouden hoed weer heeft opgeraapt, en hem dan voortschopt door de sneeuw, om hem daarna met een levendig: ‘Nog eens, nog eens!’ hoog in de lucht te gooien; klinkt een krachtige stem van de huiszijde:

‘Hei! Wat moet dat!? Duivelsche jongens! Mijn tuinhoed bederven! Blik.....’

Eerst nu heeft de heer Van Rave - die toevallig het achterhuis doorgaande de laatste bravoure van zijn jongen had gezien - den zoon van zijn vermogenden buurman bespeurd. Even krachtig maar toch op een anderen toon, vervolgt hij: ‘Ik hou er niet van dat mijn goed wordt bedorven. Laat de kinderen binnen komen Louise, 't is tijd, ze moeten aan 't werk.’

Aan die straks zoo vroolijk maar nu langgerekte gezichten en de negatieve vlugheid waarmee ze - de kleintjes zachtjes door Louise voortgetrokken - de stoep van het achterhuis betreden, is het wel te zien in welke mate het vaderlijk bevel de algemeene sympathie heeft.

Na de eerste plichtpleging zegt Archibald, die mede naar binnen gaat:

‘De kinderen hebben zeker niet geweten dat u dien hoed nog gebruikt, en ik zelf, ik dacht niet....’

‘O, 't is niet om dien hoed, volstrekt niet Archibald,’ valt mijnheer van Rave in: ‘maar ik wil dat men eerst zal onderzoeken of iets gepermitteerd is. Ga binnen; ik kom terstond.’ En dan, als Archibald in de woonkamer is gegaan, dan neemt Van Rave, Willem in den gang bij een oor; trekt en knijpt hem dat de jongen de tranen er van in de oogen springen, en zegt: ‘Jij zult in 't vervolg bedenken mannetje, dat men iets 'twelk je eigen vader gedragen heeft, niet bespottelijk maakt. Als je zelfs geen eerbied voor je vaders hoed hebt, wat zal er dan van het respect voor zijn persoon worden, hê!? Rakker! kwajongen!!’ en tot Louise die de schreiende kleinste liefkoost, en troost dat men morgen weer pret in de sneeuw zal maken: ‘'t Is mooi zooals jij de eer van je vader vis-à-vis vreemden ophoudt! Dat jonge mensch moest eens even zien niewaar, hoeveel een vader hier door zijn kinderen gerespecteerd wordt, hê?’

[p. 111]

‘Maar papa, ik dacht niet....’

‘Jij denkt nooit! Moet je zoo'n hoed niet tellen! Ben je gisteren weer bij die hanzen in de overdaad geweest! Verkeerd! De pest! Opmakers! - Wat komt Archi hier uitvoeren?’

‘Ik weet niet papa; u bezoeken.’

‘Maar ik verkies niet dat hij door 't achterhek op Harzathe komt. Dat volk denkt zich alles te mogen permitteeren. - Geld! Bah! wát is geld! Geld kan een kruier krijgen als hij in de loterij speelt. - Je zorgt dat de kinders aan 't werk komen, en m'n hoed kun je drogen en opstrijken, verstaje? - Geld, geld! Als ik 't had ik knipte ze onder den neus.’