Romantische werken. Deel 11: Tooneelspelers

Dertiende hoofdstuk.
Kracht.

Toen de jonge Van Oudenolm de deur achter zich had dichtgeworpen, en weer in de buiten-gaanderij stond, begreep hij al spoedig dat het hem zonder ladder onmogelijk zou zijn om het raampje, waardoor hij straks naar buiten is gekomen, weer in te klimmen.

- 't Is per slot van rekening een mooie geschiedenis, denkt Archibald, om zelf onder den blooten hemel te kunnen slapen als men anderen een nachtverblijf heeft bezorgd.

't Was vinnig koud geworden, en de nauwsluitende duffelschen frac is geen geschikt kleedingstuk om er een winterbivouac mee te houden. Gelukkig tenminste dat het met dien helderen starrenhemel en de sneeuw, vrij licht is. Neen, neen, 't zou te dwaas wezen om nu, terwijl allen naar bed zijn, nog aan te schellen, en ook om in 't dorp of bij een boer wat dichterbij, een onderkomen te zoeken. Wat zou men wel denken, en al spoedig gaan rondstrooien! Was het niet 't beste misschien, om maar weer bij Burkes aan te kloppen, en dat leelijke wijf met een praatje en een mooie belofte den mond te snoeren. - Bah! zoo iets heeft hij niet ernstig bedoeld. Archibald Van Oudenolm zou stilzwijgendheid bedelen, terwijl hij zich niets te verwijten heeft! Maar sapperloot, op welk denkbeeld is hij nu gekomen?

Terwijl hij, niet geheel zonder voordacht, zijn voetstappen in de sneeuw een weinig te effenen zocht, is zijn oog daarginder op dat tweede kleine raam van het tuinmanshuis gevallen. Nog geen kwartier geleden bevond hij zich in het vertrekje achter dat eerste venster, waar hij Flora Reene in al haar waarde mocht leeren kennen. En daarnaast - dat raam iets hooger - daar logeert de andere de immers zooveel minder beschaafde en zeer zeker zoo veel minder talentvolle actrice. Wanneer hij het waagde eens aan dát venster te kloppen, waarschijnlijk zou zij er geen kwaad in zien om hem

[p. 92]

binnen te laten. Allereerst heeft hij immers toch plan gehad om inzonderheid haar te gaan vaarwel zeggen. Wie weet hoe gaarne zij met hem over de verschillende kunstrichtingen zou praten, terwijl het toch haar waarachtig belang zou zijn, indien hij eens terdege deed uitkomen dat Flora's kunstopvatting.....

Maar neen, de hemel beware, op zulk een dolzinnig denkbeeld is hij nog veel minder in ernst gekomen. Nu zeker voor 't laatst heeft die blanke schouder hem een poets gespeeld. Hoe kon hij ook inderdaad aan Rosa Brons denken, terwijl het edele kopje van Flora Reene hem met zulk een reine uitdrukking voor den geest staat; hoe kan hij zich een enkel oogenblik door een Rosa voelen aangetrokken, terwijl Louise hem telkens zoo liefdevol toeknikt en vragend aanziet, en - het denkbeeld nu hoe langer hoe meer bij hem veld wint, dat het van den aanvang afaan het doel dier oudste actrice is geweest om den rijken bankierszoon in haar net te strikken, waartoe zij nabij het hek een komedie heeft gespeeld zóo natuurlijk, dat de markiezin De Bellanova er een les aan had kunnen nemen.

Intusschen begint Archibald, inweerwil van zijn jeugd en krachtig gestel, den invloed van den kouden nacht terdege te ondervinden, terwijl een zonderling wee gevoel zich tevens van hem meester maakt.

- 't Is toch een vreemde vertooning: terwijl zelfs de minste arbeider van Den Driellaert warm en wel onder de dekens ligt, staat de zoon van het huis hier onder den blooten hemel. - Eigen verkiezing. Welzeker, eigen verkiezing! Een geweldig geeuwen doet Archibald nog duidelijker inzien dat hij toch onmogelijk tot morgen in de sneeuw kan blijven rondloopen. 't Is nog geen half twee, en vóor half zeven zijn de dienstboden om dezen tijd van het jaar slechts zelden present. De knechts op te roepen is onmogelijk, want ze hebben hun kamertjes in het koetshuis, schuin tegenover de vensters van zijns vaders slaapkamer.

Daar krijgt hij een inval:

Steeds door de hooge sneeuw wadend - want de wandelpaden van Den Driellaert zijn nog ongerept - nadert Archibald straks aan 't eind van een beukenlaan, een hoogen steenen koepel. Het onderste gedeelte ervan is een soort van open mossenhuis of portiek, met een bank in het ronde. In het midden van die benedenverdieping is de mossendeur, waarachter zich de kleine ruimte bevindt die plaats geeft aan de trap naar de bel étage.

De sleutel hangt op de gewone plaats tusschen 't mos. Terwijl Archibald ze van den haak uit die kleine holte neemt, is 't hem als werd hij plotseling in den zomer verplaatst - wanneer de perzikken aan de schutting rijpen. Alsof hij een perzik geplukt had, zoo kwam hem 't water op de lippen.

Nu Archibald de mossendeur heeft geopend, komt hem uit die

[p. 93]

sinds lang niet ontsloten ruimte een kelderachtige lucht tegemoet. Doch, 't is hier aanmerkelijk warmer dan buiten, en 't geeft Archibald bovendien een streelend gevoel zich nu toch, zonder iemands hulp, onder dak te bevinden.

Ofschoon het hier zeer donker is, zoo vindt hij de trapleuning terstond op den tast. Nu staat hij een oogenblik stil. Hij heeft duidelijk een zacht knoerpend geluid vernomen. - Nu hoort hij 't niet meer. Waarschijnlijk is dat geluid 't gevolg geweest van de beweging die hij zelf in den lang gesloten koepel heeft gebracht. Hoor maar, ook bij iederen tred kraakt de trap geweldig.

Nu is hij boven. Gelukkig is hier de deur zooals des zomers, ongesloten. Bij het binnentreden vindt Archibald, tastend naar een der wit-vergulde stoelen langs den achthoekigen wand, al spoedig een fauteuil waarin hij aanstonds neervalt.

Nochtans de totale duisternis waarin hij zich hier bevindt is hem niet aangenaam. Zoo spoedig mogelijk worden nu een paar blinden door hem geopend.

Ziezoo, nu er wat licht is, kan hij 't zich wat gemakkelijker maken. De stoelkussens die 's-winters in de muurkast zijn geborgen, zullen uitmuntend dienst doen. Hola, de hoog opeengestapelde kussens vallen hem, bij 't nemen uit de hooge kast, al voor een deel over 't hoofd.

- Mij dunkt, denkt Archibald, terwijl hij opnieuw door een vreeselijke geeuwbui wordt overvallen, en de bolle kussens met gebloemde saumonkleurige overtrekken, hem gedurig aan groote mikken en reusachtige zalmmooten herinneren: mij dunkt dat ik 't bewijs heb geleverd mijzelven zonder de hulp van anderen te kunnen redden. Er zijn krachtigen en zwakken in de wereld, afhankelijken en beschermers. Tot de laatsten behoor ik....en ik zal....Ai! - De kaak deed hem letterlijk zeer, zoo geweldig en langdurig als hij daar geeuwen moest. En terzelfder tijd komen hem allerlei tafreelen voor den geest: Nog eens ziet hij - zooals hij ze straks reeds vluchtig zag - de heerlijke sappige perzikken aan de schutting. Louise plukt er een; met haar kleine handjes doet ze er de wollige schil af. 't Sap loopt er uit. Ze reikt hem den perzik toe, en 't gezicht alleen toovert hem het water op de lippen. - Nu ziet hij Louise eensklaps aan tafel. Willem presenteert haar fazant. - Zou ze dat grootste stuk nemen? Zij mag het doen. Als een ander, wie ook het deed, dan zou hij den schotel onder Willem's handen wegrukken. Maar zij, zij mag het nemen. Neen, zij neemt het kleinste, het allerkleinste. Waarom? Omdat ze weet dat hij zoo'n honger heeft. En zie, ze stopt hem alles toe. Ze wil hem haar schildpadsoep geven; ze wenkt Willem dat hij hem 't eerst dat gebraden rundvleesch met de doperwtjes zal presenteeren. Immers, zij ziet dat hij instaat is om het alles, alles tegelijk naar zich toe te halen.

[p. 94]

- Engel! Zij zal er toch van meehebben; ja, zij, maar de anderen moeten toezien, altemaal toezien; Rosa Brons, Flora, altemaal!

Archibald weet niet wat er gebeurt. Terwijl hij nu starend naar de deur, in zijn verbeelding Louise met een kop bouillon en een trommel beschuit ziet naderen, bemerkt hij dat werkelijk de deur wordt geopend.

‘Wie is daar?’

‘En ik vraag wie jij bent?’ klinkt het antwoord van een haveloos gekleed persoon, wiens gelaat, ten deele onder ongekamde haren en een ruigen baard verscholen, voor den jongen Van Oudenolm, bij het zwakke licht in den koepel, evenmin te onderscheiden is, als het zijne, voor dien man bij de deur.

‘Kerel wat wil je?’ roept Archibald, terwijl hij opspringt en een schrede vooruitkomt.

‘Wát ik wil? Ik wil weten wat jij hier uitvoert? Als je verkeerde plans hebt dan moet je 't maar zeggen. Ben je een zoon van Hein den strooper misschien?’

Archibald gevoelt zich zóo zonderling te moede, dat het hem later niet mogelijk zal zijn er een juiste beschrijving van te geven. De komst van den vreemde heeft hem doen ontstellen, doch bevreesd is hij niemendal. Hij gevoelt zich zoo machteloos, zoo wonderlijk flauw, en toch bezit hij de kracht om dien onbescheiden indringer terstond naar beneden te werpen. Hij walgt van dien havelooze, en de vraag of hij een zoon van rooden Hein is, doet hem de vuist ballen, terwijl toch het woord strooper reeds voldoende is, om hem een gebraden patrijs voor oogen te tooveren waarvan de geur hem doet watertanden.

‘Zul je antwoorden?’ herneemt de man op gedempten toon ofschoon wat luider: ‘Als jij gekomen bent om den koepel te bestelen, dan heb je misgerekend. Eruit zeg ik je!’

Archibald kan geen antwoord geven; de tanden klapperen hem geweldig.

‘Ei, je bent bang, inbreker!’ zegt de man nog luider: ‘Marsch! of je zult een pijp met me rooken. Eruit, en gezwind, of ik breek je den hals!’

- Bang! Halsbreken! Pijp rooken; damp, nevel..... Archibald weet niet meer wat die man tot hem zegt. Hij voelt zich bij den arm pakken. Wat hij zelf spreekt of doet dat weet hij evenmin. Maar nu, hoor, daar klinkt een woord dat hem treft als de reuk van het heerlijkst gebraad:

‘Honger?’

‘J.... a, hon..... ger.....’

Een oogenblik later zit Archibald op zijn bed van stoelkussens. Het klamme zweet 'twelk hem gedurig is uitgebroken, strijkt hij

[p. 95]

weg van het voorhoofd. Hij hoort het knappen zijner kaken, en weer de stem van dien vreemde:

‘Dat smaakt hê? Wil je nog meer? Je treft het dat ik juist gister avond een klein roggetje kon inslaan. 't Gebeurt dikwijls genoeg dat ik zonder zulk gezelschap mijn nachtlogies moet betrekken. Pak-aan, hier heb je nog een snee van stavast. Ik zal maar denken dat je Knor bent; de goeje lobbes is al zes jaren dood, maar als ik zei: Does op, mooi! dan pakte ie zoo'n heele snee in z'n bek, en in een minuut was er geen kruimel van over. - Dat smaakt je niewaar?’

't Was niet noodig dat het antwoord gegeven werd. Iets later staat de havelooze man, die inmiddels zijn roggebrood weer in een soort van linnen knapzak heeft geborgen, op een paar schreden afstands van Archibald. Sterker dan hij den jonkman straks bij zijn onverwachte komst deed ontstellen, is hij zelf geschrokken bij het vernemen wie het was dien hij zijn brood heeft gegeven.

‘Zoo waar als er een God leeft menheer, ik zoek een andermans nadeel niet;’ zegt de man nu met eenigszins bevend geluid: ‘Ze denken dat Lange Dirk niet te vertrouwen is, omdat die verwenschte drank hem eens zichzelf deed vergeten, en hij er drie jaren voor boeten moest; en ja, ze koopen mijn muizenvallen en pijpedoppen, en geven Dirk soms een schotel aardappels mee, maar een nachtverblijf dat geven ze hem niet licht.... Alsof ik een dief of moordenaar was! Zie-je menheer,’ besloot de man: ‘al vier jaren loop ik nu met m'n koopwaar door 't land, en als ik in dezen omtrek kom, dan neem ik, vooral bij winterdag, de vrijheid om door het luchtgat naast de achterruimte van den koepel erin te klimmen. De tuinlui hebben daar een grooten hoop mos in voorraad geborgen, en dan denk ik: als zoo'n koepel eens een enkelen keer voor wat anders dan plezier dient, dat zal den eigenaar niet schaden. Als je vraagt of ik weet waar het theeservies met de trommeltjes en de andere snuisterijen staan, dan zeg ik ja, en dat die kussens met paardehaar zijn gevuld dat kun je wel voelen; maar zoo waarachtig als ik niets verwensch op Gods wereld als den ellendigen drank, zoo waarachtig zal Lange Dirk geen spijker nemen die hem niet toekomt.’

Toen Archibald den volgenden morgen eerst vrij laat op zijn eigen leger ontwaakte, toen had hij slechts een verwarde voorstelling van 'tgeen er, na zijn afscheidsbezoek in het tuinmanshuis, is voorgevallen. De arme drommel die zich met een muffe donkere tusschenruimte van een koepel tevreden stelt, terwijl hij zich evengoed den toegang tot de eigenlijke koepelkamer verschaffen kon; de havelooze die wel van terzij eens anders eigendom binnendringt - want immers bij den ingang is geen voetstap gezien - maar

[p. 96]

tevens, verre van zich iets meer dan een ligplaats toe te eigenen, het erf van den onbekenden gastheer met kracht tegen inbraak en roof zal beschermen, de arme muizenvallen-verkooper, die hem met zijn roggebrood voor een flauwte of misschien voor erger heeft bewaard, die man, ofschoon hij Archibald bij 't ontwaken allereerst als een droomverschijning in de gedachte is gekomen, hij staat hem schier terzelfder tijd als een goede geest voor oogen, als een vriend aan wien hij - bij zijn te hoog gevoel van eigen kracht, nog meer dan het gul geschonken brood is verschuldigd, en wien hij bij 't afscheid dan ook vol erkentelijkheid de hand heeft gedrukt, met de belofte dat hij gaarne zijn best zou doen om den eerlijken Dirk een wat gelukkiger levenslot te verzekeren.

Terwijl Archibald straks in de eetkamer, geheel alleen zijn ontbijt nuttigt - want zijn vader en grootmoeder, die hij nog niet heeft gezien, ze hadden reeds lang ontbeten - staat hij verbaasd zooveel als er gebeurd is - of liever zooveel andere denkbeelden als hem vervullen sedert hij nog gisteren middag aan 't dinee zat, nagenoeg op deze zelfde plaats, naast Louise, en tegenover de groote pendule met het beeld van Atlas die den hemelbol torscht.

- Ja dát is het zinnebeeld! denkt Archibald, terwijl hij inweerwil van zijn hoogere gedachtenvlucht, toch met den meesten smaak zijn brood met rookvleesch en beschuiten met kaas gebruikt: zeker, dát mag voor een deel het zinnebeeld wezen. De drager van den hemel! De Steunpilaar van al wat schoon en goed is. Maar toch, - geen overmoed!

Neen, de armsten en ellendigsten zijn soms de schragers van onze kracht. - Vergeten zal hij het nooit hoe het brood van den armen Dirk hem gesmaakt en versterkt heeft.