Romantische werken. Deel 11: Tooneelspelers

Twaalfde hoofdstuk.
De tong.

Baas Burkes is een bijzonder goedaardig man; en het allerminst is hij tegen de woordenrijkheid van zijn wederhelft opgewassen, 'tgeen straks reeds gebleken is, toen juffrouw Barbara Burkes zich over die ‘tooneelmamzellen’ zoo bijzonder vriendelijk heeft uitgelaten, en de voor Rosa Brons onhoorbare adviezen van Janus telkens zoo kernachtig heeft weerlegd. Maar toch, Janus heeft zijn verstand wel: Dat iemand bijvoorbeeld door een gesloten deur, zonder sleutel, in de oranjerie en in het tuinmanshuis zou gekomen zijn, dat verklaart hij in stilte voor onmogelijk. Aan de gebroken ruit heeft hij nog niet gedacht, en hij bespiegelt dus dat de jongeheer, toen alles nog open was, van de occasie zal hebben gebruik gemaakt. ‘Jawel, jawel’; zegt baas Burkes gedurig omdat hij den jongenheer maar niet wil tegenspreken.

‘Zieje baas,’ herneemt Archibald, terwijl hij met hem door de oranjerie gaat - omdat de baas die óok een gaanderij-sleutel heeft, hem die deur licht eventjes kan openmaken: ‘jij, die van bloemen en mooie kleuren houdt, jij zult dat begrijpen; ik was door het spel van die juffrouw zoo opgetogen dat ik haar volstrekt nog eens zien moest.’

‘Jawel, dat begrijp ik;’ zegt Janus.

‘Niewaar, zooals jij ook allicht nog eens een mooie bloem gaat bekijken, zoo moest ik die juffrouw nog eens mijn compliment gaan maken. Zulke menschen hooren dat graag. Is het dwaas? Waarachtig niet. Of het noodig was? Niemendal. Maar jij bijvoorbeeld, je hebt soms zoo'n drang niewaar, om tegen Nero tien twintigmaal beste hond en jungske, te zeggen. 't Is niet noodzakelijk maar, niewaar zoo'n behoefte zoo'n....’

[p. 88]

‘Jawel, zoo'n neiging jongeheer.’

‘Juist baas, en het deed haar ontzettend veel plezier. Die menschen hebben zoo weinig voldoening van hun werk; begrijp je? Ze vond het allemachtig aardig dat ik nog eens kwam....’

‘Ja, wat dát betreft, dát wil ik wel gelooven;’ zegt Burkes terwijl hij zichzelf in het halfdonker een knipoogje geeft.

‘Jij begrijpt dat baas, enfin, omdat jij ook gevoel en smaak hebt. Maar weet je wat zoo ellendig is?’

‘Ellendig jongeheer?’

‘Dat de eerste de beste die van jou zal hooren dat ik die juffrouw nog even goede reis heb gewenscht, een scheef gezicht zal zetten; alsof daar iets kwaads in stak!’

Burkes maakte weer een knipoogje in 't half donker.

‘Daarom moet je me éen plezier doen Burkes,’ vervolgt Archibald: ‘en van mijn bezoek maar liever aan niemand iets zeggen, en vooral niet aan je vrouw.’

Burkes blijft staan; neemt de vrijpostigheid om den zoon van zijn heer even de hand op den arm te leggen, en zegt dan zacht, wijsgeerig:

‘Hoor eens jongeheer, wat je doet en wat je laat in de wereld, dat moet je, precies als ieder mensch, voor je zelf en voor den almachtigen God kunnen verantwoorden. Als ik iemand die jong is - zoo van uwe consternatie - blameeren zou om zoo'n drang of zoo'n neiging, dan zou ik onrezenabel handelen, hoewel ik moet zeggen dat een kattestaart geen anjer waard is. Maar toch jongeheer, als ik vorstvreezig ben, en vuur aanleg, dan doe ik het in de kachel en niet op een plaats waar er gevaar van brand zou komen. Dáarom zie-je, spreek ik met Bartje nooit over dingen die geen zon kunnen verdragen’.

‘Maar ik zweer je baas.... als je tóch meent dat ik....’

‘Nee menheer, nee, ik meen niemendal, want meenen is knop, en weten is vrucht. Nee ik zeg altijd dat zoet en zuur uit een druif is te halen, en bitter zelfs als je de pitjes proeft; daarom spreek ik met Bartje over geen dingen jongeheer, waaruit - zooals uit de pit van den perzik, nog al heel wat bitter te halen is.’

‘Ik merk baas, dat je me toch niet gelooft. Dat is onredelijk. Nee, ik wil niet dat je er van zwijgen zult omdat er werkelijk iets kwaads in schuilt, maar omdat je vrouw bekend staat als een babbeltong, die zich niet zal ontzien om de lasterlijkste....’

‘Hei hola jongeheer als je zoo begint dan moet ik je zeggen dat je me te na komt. Mijn vrouw is mijn vrouw, zie-je; en als ik zelf zeg dat ze nog al vrijgevig in d'r spraak is, dan zeg ik ook dat ze heel best de rijpe van de onrijpe vrucht weet te onderscheiden, wat niet iedermans werk is omdat de vruchten, net als de menschen, altijd den mooien kant naar je toekeeren. Met God en met eere jongeheer, zijn we bijna acht en twintig jaren gehuwd, en

[p. 89]

achttien ervan op Den Driellaert geweest, maar zóo iets, zieje, zóo iets, dat is me nog nooit gezegd, en als het niet uit respect voor je familie was, jongeheer Archibald, dan zou ik zeggen, dat je onpasselijk bent, heel onpasselijk’ - de goede baas meende natuurlijk dat Archibald zich ongepast had uitgelaten - ‘ja ik zeg je, onpasselijk, en dat Barbara gelijk heeft: Zulk vrouwvolk is voor jou geen spul om mee om te gaan menheer Archibald. Met allen eerbied, je komt pas kijken in de wereld en daarom....’

‘Man, zoo'n onbeschoftheid! Je maakt me woedend.’

‘Dat moet je niet worden menheer. Ik word het ook niet aldat je me in m'n hart hebt gegrepen; maar dit zeg ik nóg eens, dat mijn vrouw gelijk heeft: Wat zich blanket, zeit ze, verbergt zich het aangezicht. Ja, dat staat in den almanak; en dát doen ze. - En in de Spreuken staat geschreven: Wacht u voor de vreemde vrouw die den leidsman harer jonkheid verlaat en het verbond haars Gods vergeet, en hare voeten dalen naar den dood, en hare....’

‘Baas Burkes, je raast!’ roept Archibald met verontwaardiging: ‘al was er bij mij ook een minder edele bedoeling geweest, zoo waar als ik nooit liegen zal, zoo waar is dat meisje - die dame verstaje, te braaf en te rein dan dat jij haar nog eens met je onheilig spreukengebroed zult vergelijken. Als je gezien hadt hoe mijn komst haar ontstellen deed, en als je gehoord hadt met welke woorden ze mij verzocht om heen te gaan, dan zou je wijzer praten. Maar je bent een sul baas; je zit onder de plak van je schreeuwerig wijf; je.....’

‘Wel Heer in den hemel!’ roept de baas, en maakt onwillekeurig een zwaai met de hand, waardoor hij een reeds bloeiende camelia van een bloem-rek naar den grond slaat: ‘Wat valt, dat leit!’ zegt hij als tusschen twee haakjes, en vervolgt dan, ofschoon de uitval toch evenals de bloempot gebroken is: ‘Moet ik zóo iets vernemen, zóo iets van iemand dien ik als 't ware uit de kool heb gehaald!’

‘Zwijg!’ zegt Archibald: ‘Maak die deur los. Ik zal mijn vader spreken, en hem alles zeggen, alles begrijp je! Dán zullen we zien of jij je op die manier zult uitlaten over dames die mijn vader zelf in zijn huis logeert, en of het mogelijk is dat jij hier tuinman blijft als je mij zoo behandelen durft. Doe die deur open. Hoor je niet, vrouwenlasteraar!’

Baas Burkes kende zich zelven niet meer. Goeje hemel, in zóo'n vreemde maling van niet te weerleggen onverstand en miskenning, van beving en opbruising, van beleedigd eergevoel, en hij weet zelf niet wat, is hij nog nooit geweest.

‘Nee, die deur doe ik niet open. Ik ben goed, doodgoed, maar jij die een oud man zóo modeliseert en m'n eigen vrouw te schande maakt, ik zeg nee, nee jongeheer, kruip jij d'r uit zooals je er in bent gekomen, maar de baas geeft den sleutel niet.’

[p. 90]

‘Dat zullen we zien!’ roept Archibald, en terzelfdertijd rukt hij behendig den sleutel uit Burkes' hand. De tuinman op dezen aanval in 't geheel niet bedacht, heeft - eenigszins schuin staande, dewijl hij vreesde een paar bignonia's te zullen beschadigen - het evenwicht verloren, en is met de rechterzij zoo kras tegen een op schragen staande bollentafel terecht gekomen, dat de voorste der losliggende planken kantelde, en een aantal hyacinthflesschen aan gruis op den grond slaan.

Juist op het oogenblik dat een magere vrouwenfiguur met een lantaarnlicht boven haar breedtuitige floddermuts, zich aan den kant der tuinmanswoning in de oranjerie vertoont, staat Archibald naast den gevallen Burkes, en zegt, terwijl hij hem helpt opstaan:

‘Geloof me baas, 't was zóo niet bedoeld. Jij bent altijd een goeje kerel geweest. Vergeef me? Zeg, heb je je zeer gedaan?’

‘Janus, ben jij daar? Janus!’ roept de vrouw in nachtgewaad, die nu haar licht vooruit brengt en afsluit met de hand.

Archibald heeft de ‘tong’ herkend waarvan hij daareven op zoo weinig vleiende wijze gesproken heeft. Nu meent hij dat het verstandig wordt de oranjerie maar zoo spoedig mogelijk te verlaten, want met redeneering zal hij 't zeker niet verder brengen. In een oogenblik heeft hij de gaanderij-deur geopend en, ijlings naar buiten springend, werpt hij de deur met zooveel geweld achter zich dicht, dat de sleutel die in het slot bleef, der haastig nader komende Barbara juist voor den voet valt.

't Was al aanstonds te hooren dat de tuinmansvrouw nooit aan haar Janus, voor vroegere diensten aan den lande bewezen, de Militaire Willemsorde zou hebben toegekend: Een poltron; een onverstand zonder nadenken: een konkelaar met den kwajongen inplaats van trouw aan zijn meester, zie-je, dát was hij en niets anders. Over den camelia zou zij bijna gevallen zijn, en hier, 't was een glas-boel en ravassie zonder weerga. Zij wist en begreep nu alles. Toen ze zoo pas bij die kleinste mamzel eens even ging kijken, omdat Janus zoo heel lang uitbleef - Janus had de partij zoo getrokken en je kondt dus niet weten! - toen heeft ze die sikkeppetit zoo wit als een raap gezien. Aha, wist ik het niet, heeft ze toen gedacht: Een vuur dat verteert, maar wordt uitgebluscht: En mijn eigen man helpt het schandaal en gekonkel in de hand. Gods wet en gebod verachtend; de zeden aanrandend; hier alles bedervend; als een eend naar de pijpen van zoo'n uilskuiken dansend! - ‘Kom, met je gebrokenschotelgezicht;’ zegt ze nu vinnig, terwijl Burkes de hand in de pijnlijk aangedane zij legt: ‘Als het uitkomt dat jij het schandaal in de hand hebt gewerkt dan kon je Den Driellaert wel eens voor 't laatst hebben groen gezien. Je moet het zeggen. Alles. Zoo'n kind! Zoo'n lichtmis! Zoo'n bekladder van ons zuivere tuinmanshuis! Ja, zeggen zul

[p. 91]

je 't. - Nee?! Niet!? - Dan zal ik het zeggen. Begrijp je; verstaje, konkelend wezen? Wou je ons op den ouden dag aan den dijk zien gejaagd? Uitkomen doet het; en ik zal zorgen dat wij er geen scha bij hebben door er te laat mee te komen. Moores zal ik hem leeren, en moores zullen ze leeren, dat zegt je vrouw Barbara!’