Romantische werken. Deel 7: Anna Rooze

Vier en veertigste hoofdstuk.

't Is een Maartsche lentedag. Op het binnenplein van het kasteel De Runt, beschut voor den scherpen voorjaarsadem, is het aan de zonzijde zelfs warm; men zou haast zeggen onnatuurlijk warm.

Reeds gedurende een groot kwartier hebben daar twee personen zeer langzaam op- en neergewandeld.

De een is een bijzonder mager man met een stok in de rechterhand, terwijl de andere persoon die hem aan de linkerzijde ondersteunt, een skelet-achtige, erg voorovergaande oude vrouw is.

‘En ik geloof toch dat we beter doen naar binnen te gaan menheer. Zoo'n been moet rust hebben.’

‘Allemaal gekheid Trien. Dat wou die dokter me wijsmaken om me aan den praat te houen; maar dankje vrindelijk. Niet heelemaal gek; al ben ik sinds dat ongeval de oude Lijning niet meer.’

‘Ik heb toch vroeger ook wel gehoord dat een open been vooral rust moet hebben.’

‘De natuur zegt je dat het niet waar is Trien. Rust is bederf. Een stilstaand water wordt een stinkpoel.’

‘Ja dát is waar.’

‘Beweging, werkzaamheid, daar heb ik me altijd goed bij bevonden. - Ai! - Zie, als ik te veel op het been vertrouw dan is de pijn dadelijk weer erger.’

‘We moesten toch naar binnen gaan menheer.’

‘Nee, binnen zit die bleeke. Kom, nog driemaal op en neer! Maar, nou liever aan de overzij in de schaduw. Ik geloof dat die

[p. 176]

warme steenen slecht voor het leer zijn. Ik zag van morgen dat de zool van mijn linkerschoen toch al bijna heelemaal is doorgeloopen. Wat nemen ze in dit apenland voor halve zolen en achterlappen?’

‘Dat zou ik je niet kunnen zeggen menheer; mijn eigen zolen heb ik laatst geblikt.’

‘Wat?’

‘Ja, 't was me te graveelig om ze naar 't dorp te sturen, en toen heb ik twee stukjes blik genomen.’

‘Van mijn blik? Van de blakertjes uit de....’

‘Jan, dat gaat weer wat ver. - Nu ja, uit de kapel, maar dat ding was toch heelemaal kapot en verbogen. Stukjes als een vinger; en die heb ik plat geklopt en tusschen het zoolleer gedaan, en dat zit nu als een muur.’

‘Dan mot je de mijne ook eens blikken Trien. Zul je? Denk niet dat ik jou zoo'n onnoozel stuk blik zou misgunnen; maar zeg, ben jij nog eens in de kapel geweest? Toch niet achter in de... de...?’

‘Jawel, welzeker.’

‘Ai! - Zóo. En was er alles nog? Zeg, was die bleeke er niet?’

‘Kom Jan, weg met die malle gedachte. 't Lag en stond er alles nog precies als op dien morgen toen ik je hielp om 't geld uit dat gat in den koffer te bergen.’

‘Stil! Sst.! Weet je wát ik wou? Ik wou dat die verkooping van meubilair al was afgeloopen; en toch, ik moet erbij zijn. Als je 't overlaat dan bestelen ze je voor drievierde.’

‘Ja dat zal wel waar wezen. En dat moet toch vóor den 12^den gebeurd zijn niewaar?’

‘Tenminste den 12^den wil die banjerd van De Renghorst dat ik vertrekken zal. Vroeger heette het dat we zoo lang als we wilden blijven konden; maar sedert dien ellendigen avond, of liever sedert ik van mijn regel afweek en vreemde oogen aan m'n tafel zette...’

‘Ja menheer, dat mooie juffertje is van veel de onschuldige oorzaak.’

‘Onschuldig! Waarom onschuldig?’

‘Laten we daar niet van spreken Jan. Schuld en onschuld is een lange strijd. Ik zeg, je hadt niet naar dit ouwe nest moeten komen. 't Was geen speculatie. Als slooper laat ik het gelden, maar als bewoner! Nee nee, 't was niet verstandig.’

‘Omdat je er geen verstand van hebt Trien. Wist ik dan niet zéker dat de baron Geereke het hebben moest? En had ik niet goed gezien, al is de winst ook zoo groot niet als ik verwachten kon?’

‘Ja, je oogen zien scherp genoeg Jan.’

‘En toch ze hebben d'r kracht niet meer. Ik ben nooit stadskind geweest Trien; en nóu ben ik het, nóu.’

‘Kom, allemaal gekheid menheer.’

[p. 177]

‘Sedert ik dat kind in huis nam is me letterlijk de kroon van 't hoofd gevallen. 't Is alsof de heele wereld tegen me samenspant. - Daar loopt ie achter me, zie....’

‘Kom menheer, er is niemand. Ik wou dat u die zoo helder je verstand hebt, dat je toch die akelige gedachte verzetten kondt. - Wacht - sta eens even stil. Zie nu om. Is daar nu iemand te ontdekken?’

‘Nee, nu is er niemand. - Geloof jij aan geesten Trien? Ik heb er altijd om gelachen.’

‘Dat is te zeggen, ik geloof er niet aan maar, dat ik er om zou durven lachen.... nee Jan, nee!’

‘Jawel, ik lach er nóg om. - Ai! - Ik geloof nog in 't geheel niet aan al die sprookjes. Den heelen nacht wil ik zonder licht door 't kasteel rondloopen, van de zolders naar de kelders, wáar je wilt, mits dat die eene kerel er eerst uittrekt. Weet je wie het is Trien?’

‘Och beste Jan, laten we van wat anders spreken. Die kerel zit in je verbeelding.’

‘Ja, dat denk ik ook. Maar kijk, zie nu, dáar - dáar gaat ie van 't koetshuis naar de poort. Zie j'em nou, en herken j'em nou niet?’

‘Jan, Jan; je maakt me bedroefd.’

‘'t Is die bleeke dominee. Die jongen met z'n witte bef.’

‘Och menheer, hoe kom je er aan?’

‘Wel, hij lijkt precies op het portret dat we laatst, toen ik nog eens met je naar boven ben gestrompeld, in die verborgen kastla op de slaapkamer van den ouden baron hebben gevonden. Je weet wel.’

Trien weet het zeer goed, en aan de achterzij van dat portret was een papier geplakt waarop geschreven stond:

‘Johannes Marie van Koevertol; myn geliefde kleinzoon, geboren den 1^sten Mey 1829, overleden op De Runt den 31^sten Mey 1853. Zynde in de kapel gedoopt den 20^sten Juny 1829, en hebbende aldaar als proponent zyn eerste en laatste preek gehouden, den 1^sten Mey 1853, tot text voerende: ‘De dagen des menschen zyn als het gras, gelyck eene bloem des velds alzoo bloeyt hy. Als de wind daarover gegaan is, zoo is zy niet meer en hare plaatse kent men niet meer.’ En - dat was onderteekend:

ludolf baron van koevertol. 1853.

‘Hoor eens menheer, zoodra je dat portret met dat heele relaas er achter, nu weer in de gedachten komt, dan hoop ik dat je eens denken zult aan 'tgeen ik je zeggen zal: 't Is een oogziekte die je hebt. Ja een oogziekte. Daar had m'n vader een voorbeeld van

[p. 178]

gekend. Hoe het op z'n Fransch heette dat weet ik niet meer, maar het was een dubbelziendheid. Een neef in de familie - ik geloof dat hij vroeger burgemeester in Gelderland was - zag altijd tweemaal dezelfde personen, en ook soms voorwerpen die er in 't geheel niet waren, b.v. spinnekoppen en kikvorschen. Zieje menheer, dat is hetzelfde.’

‘Ja ja Trien, dat is hetzelfde, tenminste bijna hetzelfde.’

‘Ik heb je altijd wel gezegd Jan, dat het dragen van dien bril niet goed was. Sterke gezonde oogen moeten niet achter glazen verwend worden.’

‘Ik zag mijzelf liever met den bril.’

‘Voel je van tijd tot tijd geen steking in je oogen menheer?’

‘Nee. Of ja, ja toch. Nou je ervan spreekt, nou dunkt me.... ja zelfs op dit oogenblik, jawel!’

‘Dan zul je ook begrijpen Jan, dat die verbeelding een oogziekte is, en dat je er liever den dokter over spreken moest.’

‘Jij altijd met je dokters!’

‘Och Jan, 't is immers voor jou. Als je eens blind wier lieve Jan!’

‘Loop! Blind! Dokters zijn knoeiers. Wat weet zoo'n Mulderspeetsche van oogen, en vooral van zulke oogen als ik heb. Straks zei je zelf dat ik zoo scherp zie. - Kijk - kijk - daar gaat ie weer vlak langs ons heen.’

‘Wie?’

‘Wel de bleeke.’

Trien schudt het hoofd.

‘Jan, het mag kosten wat het wil, ik zal naar Utrecht schrijven; daar heb je de groote Donders. Ze zeggen dat die de oogen uit het hoofd neemt, soms van binnen en van buiten besmeert, en ze er dan, zelfs op een afstand weer ingooit. Daar mag nu van waar zijn wat wil, maar dat ie knap is....’

‘En ik zeg je - dat je me met dien Donders van 't lijf blijft. Denk je dat ik de heele Utrechtsche faculteit op De Runt wil halen? Jou schuld is het dat er al éen hier ís geweest, en dat ie Co Mie... Ai! ai! Zeker! jou schuld. - En wáarom heb je dat brutale advocaten-gezicht ook voor m'n bed laten komen?’

‘Maar menheer, hij dreigde. En dan de baron en de anderen.’

‘Wát dreigen! Wát baron! Ik laat me niet dreigen, door geen advocaat, door niemand. Valschheid in geschrifte, wát wát! Omdat er in dat briefje van Smit een ℔ teeken in plaats van £ stond. Omdat een Kater, een Kater.... Maar stil! daar weet jij niet van. Ha, was ik niet ziek geweest...!! Ai! ai! O die pijn!’

‘Kom Jan, beste Jan, laten we nou naar binnen gaan. Wacht, je moet maar alleen met het rechterbeen de trappen ophinken en heelemaal op mijn arm leunen. - Ziezóo, bestig. - Komaan! Dat gaat goed. En 't deed geen zeer hê?’

[p. 179]

Een paar minuten later als Lijning in de holle onderkeuken aan den breeden haard bij een plaggenvuur zit, dan zegt de magere vrouw misschien voor den tienden keer: Ziezoo en bestig! En hij:

‘In jou oogen is alles bestig! Maar ze willen me arm maken. Ja, al zeggen ze dat ik niets voor mevrouw hoef te betalen, 't zal nog de vraag zijn of het eind niet den last zal dragen. Dat advocatenbakkes vertrouw ik niet. Maar dat zijn mijn zaken.’

‘Ik heb er ook niets mee noodig. - Wilt u een kommetje koffie menheer?’

‘Liever een glas water. - Zeg Trien, 't is wel waar dat het alleen mijn zaken zijn, maar voor jou.... Weet je wát me hindert?’

‘Dat je niet loopen kunt Jan.’

‘Nee dat meende ik niet. - Wat me hindert....? Trien, ik heb jou te kort gedaan. Ja, jou; en jij bent de eenige die.... Stil, zie, daar heb je hem weer; dáar dáar, jawel in dien hoek; hij ziet zoo wit als een geest. Zie maar. Ssst! Zeg hem dat ie weggaat. 't Is Johannes. Ssst! met een aureole, zie je wel. - Sssst!’

De oude dienstbode zwenkt met haar magere hand langs Lijning's oogen:

‘Nu is hij al weg?’

‘Ja, nu is hij weg. - Trien, zul je 't me vergeven dat ik jou te kort heb gedaan? Maar de advocaat met zijn oude briefjes en dreigementen die was het, die....! Trien, hoor eens.’

De oude komt naderbij.

‘Ik heb een testament gemaakt. - Ja!’

‘Maar Jan, je wilt toch niet ster....’

‘Nee stil. Ssst! nee, een mensch kan heel oud worden, dat weten we wel. Soms honderd jaar, en ik ben nog niet eens op de helft. Nee, die advocaat met zijn brutalen toon en zijn oude briefjes, hij wilde dat ik het doen zou. Hij heeft in mijn papieren gesnuffeld. Ha! als mijn been toen niet zoo erg en ik niet zoo duizelig was geworden dan... Je weet wel, toen is de baron er geweest, en later heeft hij den notaris meegebracht en anderen, en twee lompe boeren er bij.’

‘Om de verkooping te regelen.’

‘Nee, nee! Stil! dat was’ - hij ziet rond - ‘dat was om het testament. Jij weet hóeveel er in den kofter is Trien?’

De oude ziet onrustig naar een lage bergplaats voor turf en hout onder een keuken-aanrecht, en vragend terwijl ze wijst, zegt ze:

‘In hem?’

‘Nooit wijzen! Pas op! Zeg, weet je 't wel?’

‘Nee.’

‘Stil. Jij moet het weten: Éen ton en nog vijfhonderd gulden aan goud.’

‘Ei, nóg meer dan een ton! Geen wonder dat er haast geen

[p. 180]

beuren aan dien koffer was. Zoo met die rollen kwam ie tot hier, maar je been heeft er erg door geleden.’

‘Ik had de helft voor Co-Mie en de andere helft voor jou en m'n nichtje bestemd; maar 't was niet zeker, en nietwaarschijnlijk zelfs dat ik eerder dan jelui.... en zie, daarom....’

‘Och lieve Jan, spreek daar niet over.’

‘Eigenlijk Trien, deed de gedachte me zeer dat het prachtige geheel eens zou kunnen verminkt, verbroken en verbrokkeld worden. Van de vijfhonderd spreek ik niet; maar die ton aan goud, aan goudgeld alleen! Daar heb ik aan gewerkt, langer dan ooit eenig kunstenaar aan zijn kunstwerk. Weet je wat ik hoopte? Aan jou wil ik het zeggen: Ik hoopte dat we allemaal heel lang zouden leven, maar ik nog het langst van allen, want dan bleef alles bijeen. En zieje, dan had ik die ton goudgeld aan een museüm willen vermaken, mits conditie dat zij in haar geheel moest bewaard blijven, en altijd voor iedereen zou te zien zijn, bijvoorbeeld onder een glas. - Maar nu Trien, nu heb ik, geloof ik, een testament gemaakt, omdat ik zwak en ziek was, en alles wat mij van den baron Geereke voor De Runt tegoed komt, daar heb ik afstand van moeten doen omdat.... of - onder curateele of.... Wat zei ik daar? Wat? Was het geen testament....? Wát curateele.... wat....?’

‘Ik weet het niet Jan. Ik dacht aan dat museüm. Dat zou toch dwaas zijn dunkt me. Als je het geld vermaakt hadt om er een liefdadig gesticht van te bouwen, mij dunkt dat zou meteen bij Onzen Lieven Heer.... Jan! lieve Jan! Wat scheelt er aan? Kijk niet zoo akelig. Jan, er is niemand! Nee, zekerlijk niemand!’

‘Jawel, jawel! Kom hier! Hou me vast. Hij doet den mond open. Zie maar.... Hij wijst naar onder en boven. Hoor, hoor! Gelijk het gras! - Trien, neem de tang. Trien, toe! - Ha! Goddank, nu is hij voort! Goddank! Goddank!’