Romantische werken. Deel 6: Anna Rooze

Vier en twintigste hoofdstuk.

In de groote ongezellige tijdelijke voorkamer van De Runt, vertoonde mijnheer Lijning weder de wandelende boterham, of beter: het wandelende sneedje droog brood met een slap kopje thee. Boter was ongezond, zeer slecht voor de gal. - Daar had Lijning zooals altijd gelijk in.

Tante Co-Mie gaat zelfs verder en begrijpt dat de gal tot drift

[p. 265]

en boosheid prikkelt, en gebruikt daarom zelve ook geen boter. - Voor Anna? Ja, dat kon niet anders; met mate, met mate! - Nu echter vraagt ze, of het Lijning's goedkeuring kan wegdragen dat ze een weinigje van den honig - dien Joost Burik haar al eenigen tijd geleden uit naam van zijn moeder heeft meegebracht - inplaats van boter bij het brood zet. Zij zelve zal er niet van eten, neen, want te veel zoet verwekt het zuur; maar de maag van een jong meisje was overal tegen bestand, tenminste zij in haar tijd....! Ach! Had zij toen maar geweten dat alle overdaad zonde is! Nu, o, nu zou zij wel nooit willen eten of drinken, indien ze haar ziel er mee redden kon van de eeuwige ellende. Ach! ‘Nee Anna-lief, nee ik zal er niets van gebruiken; stellig niet kind.’

‘En waarom niet Co-Mie; wáarom niet?’ zegt Lijning, en zijn stem klinkt zoo opgeruimd dat de zwakke vrouw en Anna hem tege lijkertijd aanzien.

Terwijl tante nu inderdaad, zonder rechtstreeks te nemen, met de punt van haar mes kleine uitstapjes naar het schaaltje met honig maakt, gebruikt Anna - verkwikt door een rustigen slaap na een dag van velerlei aandoening - ook met meer smaak het sober ontbijt, dewijl ze gisteren den ganschen dag bijna niets heeft genuttigd.

Eensklaps staat oom Lijning bij Anna stil en zegt:

‘We krijgen bezoek voor je, nichtje!’

‘Voor mij oom, van wie?’

‘Raad eens.’

‘Bezoek?’ zegt tante: ‘Maar.... ik heb niets in huis....’

‘Raden, hoe zal ik dat raden oom? Van - van - Akkersveen? Mijn beste Marnix toch niet....?’

‘Dat kleurtje doet me denken dat nichtje Anna wel wat anders verwacht of iemand anders zou wenschen.’

‘Wie dan oom, wie? Emma misschien....?’

Oom Lijning haalt een brief uit den binnenzak van zijn roggebroodkleurig jasje te voorschijn; zet den blauwen bril vaster of hooger, en leest:

‘Weledele Heer!

Tot de eindregeling onzer zaak stel ik u voor mij morgen - Vrijdag - ten circa éen uur op De Runt te ontvangen. Het zij mij in de eerste plaats vergund, u over eene andere zaak te spreken, eene zaak die in het nauwste verband staat met het geluk, zoo ik hoop van uwe lieve pupil, maar zeer zeker van mijn eenigen zoon, en daarom onze meeste belangstelling verdient.’

‘Oom ik bid u.... Oom!’

‘Stil nichtje, 't is nog niet uit.’

[p. 266]

Tante Co-Mie schijnt er niet naar geluisterd te hebben. De uitstapjes in de honigrichting hebben zich gedurig herhaald - ook met het theelepeltje. Een oud korstje in den broodbak, lag zóo voor de hand en was toch zóo oud dat.... enfin, zij heeft van dat laatste niets gehoord. Toen ze het woord zaak heeft vernomen, toen wist ze al dat het haar niet aanging, daar was ze te dom voor.

Lijning leest verder:

‘Het is de vurigste wensch van mijn zoon om zoo spoedig mogelijk uit mijnen mond te vernemen, dat jufvrouw Anna Rooze hem, met goedkeuring der familie, niet slechts een bezoek maar ook eene nadere kennismaking zal toestaan, tevens beseffend, dat de ouders die hem zoo innig liefhebben, zich mede gelukkig moeten gevoelen, wanneer zij het levenslot van hun eenig kind zien verbonden aan dat van een meisje, zóo beminnelijk verstandig en schoon als uwe nicht jufvrouw Anna Rooze.

Uw antwoord door brenger van deze regelen te gemoet ziende, noem ik mij met verschuldigde achting,

Uw Dw. Dienaar.

W. BAR^N. GEEREKE VAN ULAND.’

De Renghorst,

8 Dec. 59.

‘Wel wat zeg je?’ besluit Lijning, en ziet scherp naar Anna onder zijn brilglazen door.

Maar Anna zegt niets. Ze zit sprakeloos. - Ze weet eigenlijk niet goed hoe ze het heeft; wáar ze is. Ze tuurt naar het visschertje van blauwe streepjes op haar ontbijtbordje; er kleefde honig op; met haar haakpennetje maakt ze kruisjes en nulletjes over en door het visschertje heen, maar ze weet niet wat ze doet. Eindelijk als uit een maalstroom van gedachten tot zich zelve teruggekeerd, zegt ze op een herhaling van Lijning's vraag:

‘Watblief, meent u mij?’

‘Dat hadt je niet gedroomd Anna!’

‘Nee oom, nee.’

‘Denk je dat je mij liever zult zijn omdat je nu rijk wordt Anna?

[p. 267]

‘Nee daar is tante niet ongevoelig voor oom. Maar tante weet niet wat mij al of niet gelukkig kan maken.’

‘Nee lieve beste engel, dat weet ik ook niet. Och dat kind!’

‘Maar die rijper doordenken Co-Mie, die weten dat wèl. Als mijnheer de baron Geereke van Uland, een der hoogstaangeslagenen in de belasting, als die voor zijn zoon de hand komt vragen van een meisje zonder eenig fortuin, - ik zeg, hoe lief en braaf en godvreezend ook: zonder eenig fortuin, dan zal er toch wel geen quaestie van zijn dat zulks een ongeluk zou kunnen genoemd worden, nietwaar?’

‘Heere nee Lijning, zeker niet!’

‘Dan moet Anna, zoo lief en verstandig als zij is, geen gezichtje zetten alsof zij een gravinnetje met een inkomen van eenige tonnen gouds was.’

‘Ik wist niet oom dat ik zulk een mimische gave had. Dat moet in uw oogen, voor een meisje zonder fortuin, een zeer groote waarde hebben;’ zegt Anna terwijl haar eenigszins scherpe woorden zonderling in tegenspraak zijn met den gevoeligen toon van haar stem.

‘Heb ik iets miszegd lieve Anna? Ik weet niet wat je bedoelt.’

‘Ik bedoel oom, dat er menschen zijn die meenen dat geld, en geld alleen, gelukkig maakt in de wereld.’

De mijn was gesprongen. Anna wist dat het er vroeg of laat toe komen moest. Die oom was haar in zeer veel opzichten nog een raadsel, maar dit weet ze nu zeker, dat hij door den geldduivel wordt beheerscht, en dat ze het recht heeft hem voor een gierigaard te houden. - Nu is het ijs gebroken. Zie.... bij haar laatste woorden stond Lijning eensklaps voor Abel's offerande met den rug naar haar toe.

‘Och, zou je dat denken nichtje;’ sist het naar den zolder.

‘Ja oom, ik geloof dat er zoo zijn.’

‘Toch niet veel; zeker niet. En ik betwijfel zelfs dat er eenig mensch is die aan het geld zal hechten om het geld zelf. 't Is moeielijk zich in zulk een toestand te verplaatsen, maar, waar ik eens rondkeek in de wereld - en ik zou haast de grootvader van mijn lief nichtje kunnen zijn - daar zag ik dat de liefde tot het geld, òf voortsproot uit de zucht om het te besteden, 'tzij ten goede of ten kwade, òf....... Maar, ik weet niet nichtjelief hoe wij zoo afdwalen; ik houd nog den brief in handen die, afgescheiden van eer en fortuin, je geluk bedoelt. Je bent er wat zenuwachtig van geworden.’

‘Ja oom, ik ben er van ontsteld.’

‘Ik begrijp het: Anna's fijngevoelig hartje vreest dat wij, indien ze zoo aanstonds haar jawoord gaf, zulks een gevolg zouden noemen van de eer en het vermogen dat men haar aanbiedt.’

[p. 268]

‘Wanneer hebt u dien brief gekregen oom?’

‘Gisteren namiddag.’

‘En hebt u geantwoord dat u den baron zoudt ontvangen?’

‘Natuurlijk, natuurlijk!’

‘Maar dat kan niet zijn! De baron Geereke is een te edel, een te voortreffelijk man om hem te ontvangen terwijl.... om hem niet vooraf te doen weten dat....’

‘Nichtje, ik begrijp je niet. Ik zie er niets ongepasts in dat hij hier komt. Al is hij een baron, en schatrijk bovendien, wij kunnen toch niet naar De Renghorst gaan. Matig die agitatie een weinig. Ik kan mij wel begrijpen dat de verrassing, de.... ik wil niet zeggen de overmaat van geluk je zoo wonderlijk maakt, maar mij dunkt, de dochter van een zee-officier en een freule Moreel; toegerust met zooveel kennis en wetenschap; jong en bevallig, waarom zou zij opzien tegen de komst van....’

‘Omdat.... omdat ik het aanzoek van de hand wijs oom. Dáarom kunt u mijnheer Geereke hier niet ontvangen.’

‘God, meisje, ben je gek! Van de hand wijzen? Dat is krankzinnig! onzinnig! Zulk een partij!’

‘Oom ik heb het u gezegd. Ik wil geen engagement met jonker Geereke.’ Opstaande werpt Anna, met een kleinen zwenk, de prachtige krullen over den schouder naar achteren, en op de deur toetredend gaat zij den oom voorbij, wiens blik ze zijdelings voelt ofschoon ze hem niet aanziet.

‘Anna, óch blijf hier!’ klinkt nu de vreeselijk bewogen stem van tante Co-Mie: ‘Anna, Anna lief! ik zou het maar doen; Anna!?’

Anna keert terug; komt aan tante's zijde, en zegt kalm:

‘U moet daarom niet huilen lieve tante. Oom dacht dat dit aanzoek mij gelukkig zou maken, maar dat is zoo niet. Ik ben dus overtuigd tante, dat oom er geen woord meer van spreken, en den baron nog intijds met mijn weigering bekend maken zal.’

't Gebeurde maar zelden dat Lijning zooals nu, uit het veld was geslagen. Hij heeft Anna als een stil en volgzaam kind leeren kennen. Na die eerste kleine uitvallen is er niets meer geweest dat hem eenige reden tot zorg heeft gegeven. Eene uitdrukking die hij opving, heeft hem zelfs overtuigd dat zij geheel genezen was van den waan alsof haar vader eenig vermogen zou hebben nagelaten. Immers, zij zag er niet meer tegenop om onder vreemden te gaan; dat waren haar eigen woorden geweest. En dan, sedert hij jonker Ernst met Anna, den eersten dag van haar verblijf op De Runt, in de larikslaan zag, sedert de zichtbare moeite die de Geereke's zich gegeven hebben om met haar in gezelschap te komen, sedert zijn laatste bezoek op De Renghorst vooral, heeft Lijning het denkbeeld in gouden letters voor de oogen gestaan, dat Anna de rijke erfgename der Geereke's van Uland zou worden, de eigena-

[p. 269]

resse van zoo vele goederen en - van zooveel geld bovendien. Dat huwelijk - zoo heeft hij al verder gepeinsd - kan niet anders dan de rijkste vruchten afwerpen voor den oom die toch niets meer dan een arme zaakwaarnemer was, die veel had moeten tobben in de wereld, en een ‘boezemvriend’ van den goeden Rooze was geweest. De zwakke Co-Mie, die Anna's hart zoo klaarblijkelijk had gewonnen, zou ze mede nimmer vergeten, dát was zeker. - Lijning heeft dit alles begrepen doch van niets gesproken, en er zelfs nooit op gezinspeeld; de vrouwen hebben vreemde nukken, dat weet hij. Een zelfstandig karakter, zooals ook nichtje scheen te hebben, wil vooral in de liefde zelfstandig zijn, en duldt niet dat men haar in het hart zal lezen. Maar nu, hoe heeft hij zich bedrogen! Is het mogelijk zulk een fortuin, zulk een kapitaal fortuin, zonder eenig voorbehoud, van de hand te wijzen!? Doch, zij zal van besluit veranderen, ja dat moet zij!

Anna staat aan tante's zijde. Tante houdt Anna's hand zóo vast omklemd alsof ze haar nimmermeer zal loslaten, en ze schreit tevens zoo zonderling aanhoudend en luide, dat Lijning zelf er zich over verwondert.

‘In mijn jeugd,’ spreekt de oom: ‘is mij geleerd geen besluit te nemen zonder eerst rijpelijk te hebben nagedacht. Het bezoek van den baron is niet te voorkomen. Hij zal De Renghorst al hebben verlaten eer Joost of een ander er wezen kan. Maar er zal voor den baron niets kwetsends in wezen wanneer ik hem ontvang, en namens mijn nichtje zeg dat zij zich nog eenige dagen op het vereerend aanzoek hoopt te bedenken, terwijl wij hem spoedig ons antwoord zullen meedeelen.’

Bij het woord ‘vereerend’ was er een kleine trilling in Anna's oogen te bespeuren.

‘Zoo het niet anders kan, indien u dán tenminste de goedheid wilt hebben, mijnheer Geereke zoo duidelijk mogelijk te doen verstaan dat het antwoord een weigering zal zijn.’

‘Nichtje! ik versta, ik begrijp die voorbarigheid niet; ik wil....’

‘O Lijning, Lijning!’ roept eensklaps de vreeselijk weenende vrouw terwijl ze snel overeind komt, en, Anna steeds vasthoudend, met de saamgesloten handen een geste maakt: ‘Nee Lijning! zeg het niet tegen háar, want ik ben het. O! - Er zijn vijf en veertig deuren aan het huis. Er is altijd nog plaats genoeg. Ik eet geen twee boterhammen, nooit; maar ik ben naakt. - Zie je dat niet? ik ben....’

‘Co-Mie, wat praat je, toch kind?’

‘Lieve goede tante bedaar; u bent geschrokken;’ zegt Anna, door tante's vreemden uitval zeer ontsteld: ‘Hier, drink een glas water. Sprak ik te bepaald? Tegen uw zin?’

‘Ja dát zeker!’ sist Lijning zacht: ‘Drink eens Co-Mie.’

[p. 270]

‘Nee dat mag ik niet;’ schreit de tante: ‘Lazarus wil dat niet hebben, maar Anna moet hier blijven! Er is plaats genoeg, ik zal niet eten of drinken. Ik ben verdoemd dat weet Abel en de Heere Jezus ook, want ik heb alles verkwist, en....’ Zij trekt Anna nader tot zich: ‘als hij weg gaat dan staat mijn huis en mijn hoofd in brand. Zie engel, die honig is vergift, ja ja, vergift; eet er niet van. Pas op! O!’

Anna trilt van ontsteltenis. Die arme tante! Maar het is niets, althans oom Lijning zegt dat tante wel eens meer zoo iets zenuwachtigs heeft gehad; tante kon nooit velen dat oom - zelfs niet in het geringste - werd tegengesproken. Zij is een kind van goedheid, maar als men zich tegen hém verzet, dan....

‘Stil maar, Co-Mie, 't zal wel beter worden. Dat erge schreien is juist weldadig; dat is een afleider.’ Honderd dokters heeft hij ‘in stilte’ al eens gepolst, maar voor haar kwaal zijn er geen middelen; alleen dat schreien, en rust, herstellen haar weer: ‘Schrei maar kind, schrei maar. - Nichtje, ga jij liever heen; 't is beter voor haar en voor je zelve. Jawel; ik weet immers wát haar dienstig is.’

Anna aarzelt of ze gehoorzamen zal.

‘Ja, ga heen, ga heen!’ schreit de arme vrouw terwijl ze Anna loslaat en nu zelfs afweert: ‘Jehova wil het, de Heer op Sinaï!’

Teruggevallen in den stoel ligt de ongelukkige tante voorover, met den arm op de tafel en het hoofd erin verborgen. Nu eerst bespeurt Anna dat een vierde persoon in de kamer is gekomen, en aan de andere zijde van tante zich over haar henen buigt.

't Is de oude magere dienstbode.

Trien had het schreien gehoord. Zóo erg, nooit!

‘Kom mevrouw, ga maar met Trien mee. Toe maar, mijnheer wou het zoo graag. Niet? - Zullen zij gaan? - Ook niet?’

‘Ja, wij zullen gaan, wij!’ zegt Lijning: ‘Kom Anna, tante heeft rust noodig.’

Anna weet niet wat te doen:

‘Tante is ziek; ik wil haar niet alleen laten!’ zegt ze, met het vaste besluit om de arme zuster harer moeder te helpen zooveel zij kan, en haar zoo mogelijk die vreemde denkbeelden uit het hoofd te verjagen.

Welk een blik van dien oom over den rand van zijn brilglazen heen! - Dat is een bevel. Toch aarzelt Anna.

‘Altijd, altijd wil ik u helpen lieve!’ zegt ze half luid tot de schreiende vrouw. Tegelijk echter bemerkend dat tante gewillig het hoofd op den arm der oude dienstbode doet rusten, die haar met een welluidende stem, zacht en vriendelijk toespreekt; maar vooral getroffen door tante's matten uitval: ‘Ga heen. De Heer gebiedt. Ga heen!’ waarna oom dicht aan haar oor komt sissen: ‘Is 't nóg niet genoeg? Je tegenstreven zou haar doodmaken. Ga, de

[p. 271]

arme vrouw verlangt het!’ door dit alles echter tot heengaan genoopt, werpt Anna nog een deelnemenden blik op de ongelukkige tante; zegt zachtjes aan Trien dat ze haar roepen moet wanneer tante naar haar mocht vragen, en verlaat dan, ofschoon met weerzin, de holle kamer waar het haar in de laatste oogenblikken zoo zonderling bang is geworden.