Romantische werken. Deel 6: Anna Rooze

[p. 215]

Negentiende hoofdstuk.

Het treurige nieuws dat den burgemeester Le Village op den verjaardag van den baron Geereke naar 't dorp had geroepen, bleef bij voortduring het voornaamste onderwerp der gesprekken te Mulderspeet.

't Was akelig: 't was vreeselijk van zoo'n moeder; om van te rillen en te beven. Eerst zich zelve zóo te vergeten en dan het arme onnoozele schaap nog van 't leven te berooven erbij. Foei! 't Was God geklaagd en gejammerd. Onbegrijpelijk en onmenschelijk! Allerlei namen werden er genoemd, en iedereen wist er het zijne van.

De naam echter door juffrouw Haverkist in de eerste verontwaardiging zoo luide uitgegalmd, en later - dood in vertrouwen - niet zelden herhaald, die naam was op de lippen der meesten.

Grietje Hobbes! zoo luidde het schier overal, en Roel Raps werd erbij genoemd; Roel, een ruwe klant die nog wel met Grietje's zuster getrouwd was.

Maar of ‘het gerecht uit Arnhem er ook geweest was, en alles terdege had opgenomen; ja, ofschoon men zelfs Grietje voor de rooje deur’ heeft gehad en haar 't lijkje getoond, er was geen zekerheid gekomen.

Grietje Hobbes liep vrij, en Jan Hobbes, Grietje's broer, moest zich hebben uitgelaten: dat de erste die z'n zuster d'r nog op zol oanzien, of heur noam nuumen, dat ie die 'et mes in de ribben zol stêken, went - wat dochten ze wel!?

Op het zestal door dominee bij zich zelven gevormd, en aan welks hoofd 't alleerst door zijn vrouw, Grietje Hobbes was gesteld, stond echter niet de naam van haar, die, na Grietje Hobbes, het meest werd genoemd of gefluisterd.

De Haverkisten vermoedden dan ook niet wat hun te wachten stond.

't Is een zeer koude morgen in 't begin van December. De ijzel hangt aan de naakte boomen, en de noordenwind blaast kil tegen de ruiten der pastorie.

't Is nu zes uren, en nog donker.

Hanneke Schoffels is opgestaan. Ook 's-winters is zij vroeg ten bedde uit.

Uit de bovenste la van haar latafel heeft zij al spoedig een doosje lucifers genomen, en steekt het keukenlampje aan dat ze 's-avonds - ofschoon het de lantaarn moest wezen - mee naar boven neemt.

Nu is haar kamertje verlicht.

Daar staat ze, mooi Hanneke. - Zie, ook nú heeft Hanneke Schoffels een frissche kleur; ook nú ziet ze er proper uit, ofschoon

[p. 216]

ze zoo haastig maar weinig toilet kon maken. Als Joost haar had kunnen gadeslaan, zooals ze daar staat bij de latafel, een klein briefje lezend dat ze met de beide handen vasthoudt; als Joost haar zóo had kunnen zien, het mooie frissche kind met haar slanke ronde vormen, haar zwarte haren en donkere oogen, en die oogen strak gericht op het papier, terwijl de geelroode vlam der walmende lamp dat kopje verlicht, hij zou....

Ach! Hanneke gelooft dat niet. - Neen, als Joost die zekerheid had, neen, hij zou haar niet vergeven, hij zou haar niet meer liefhebben.

Al zoo dikwijls heeft Hanneke het briefje - dat Joost haar zelf van juffrouw Rooze heeft gebracht - gelezen en herlezen, maar, aan Joost heeft zij niets gezegd. - Neen, zij heeft hem alles uit het hoofd gepraat, alles wat die Piek op den vreeselijken kermisavond heeft uitgebulderd; 't was waarachtig gelogen! Zie, - zoo heeft ze aan Joost verteld - opnieuw had die Piek, zooals voor twee jaren, met haar willen kermis-houden; dáarom had hij èn Joost èn Hanneke zelve, dien avond door verkeerde inlichtingen op een dwaalspoor gebracht. Toen Piek haar in die kamer had gelokt en wat te vrij was geworden, toen had zij hem van de been geholpen; en woedend over den onverwachten val en wat er op gevolgd is, heeft hij dien laster uitgebulderd, laster en anders niet.

‘Niewoar, Joost zol 't niet gleuven!’ heeft ze toen geschreid, ‘en - niemand zol 't gleuven, nee.... niemande niet!’

En Joost heeft aan mooi Hanneke's reinheid geen oogenblik getwijfeld. 't Was goed dat ie den Piek niet meer 'ezien had, went anders.... hie had'm blind'oog 'esloagen, zoo woar as ie lêfde.

Hanneke tuurt lang op het briefje van Anna Rooze dat ze al zoo dikwijls las, en ze herleest nóg eens de woorden: ‘Gij waart een kind Hanneke; zeg hem alles. Hij zal u blijven liefhebben. Hij zal u beschermen!’

't Is vreemd dat ze dit briefje zoo trouw bewaart en zoo telkens weer leest, ofschoon ze den goeden raad toch van stonde aan in den wind heeft geslagen. Maar er stond ook geschreven: ‘Gij waart een kind Hanneke!’ en dát, dát was haar vrijspraak. Ja, op die laatste woorden tuurt ze zoo gaarne, want een dreigend spooksel stelde zich gedurig tusschen haar en den goeden Joost dien ze zoo liefheeft.

Niemand kon het aan haar merken, maar niemand weet toch wat ze opnieuw heeft te lijden sinds dien kermisavond, en sinds dien dag vooral dat men in 't dorp over een wreede moeder sprak die haar kindje het jonge leven benam.

‘Dat arme schoapien. O Heer!’

Anna's briefje ligt weer onder het kerkboek achter in de lade; en zie.... het schoone boerenkind is voor een stoel op haar knieën

[p. 217]

neergevallen, en met saamgeperste handen en gesloten oogen bidt ze:

‘O Lieve Heere Jezus! wa'k oe verzuuken mag, loat 'et niet uutkommen nee! Voader zol mien vluuken, en Joost.... O God den Heere, ik zal wel tweemoalen Zundoages noar de karke goan; en van 't loon uutlegge veur den arme, vier duite 's-wêks, of ook wel 'en stuuver. O Lieve Heere Jezus, ik was 'en kiende en....’

Hanneke bidt niet meer; biddende is zij afgedwaald, en heeft ze gedoold in dat bang verleden toen ze nog een kind was en niet wist wat ze deed; toen ze zooveel bange maanden rondliep met een vreeselijk geheim, en veinzen leerde en liegen, en lachen met de schande onder 't hart.

Met den elleboog op den stoel en het hoofd op de hand geleund, blijft Hanneke geknield nog voortpeinzen, en - het is haar als komt die angst van voorheen haar opnieuw en sterker het hart beroeren. Toen ze ruim twee jaar geleden met dien vreemde had kermis gehouden, toen was er gepraat geweest; ja! Maar ook, toen zij het meest en het ergste vreesde, toen was er niemand meer die er schertsend op zinspeelde, laat staan in ernst aan iets kwaads geloofde.

O zoo vurig heeft ze gebeden dat die vreemde nooit terug zou komen. Maar ach, dat mocht niet zijn. Sedert den laatsten Octoberavond - den avond dat Joost met die mooie juffer van Arnhem kwam - is haar lijden opnieuw begonnen. Maar nu, o God! sedert zij gisteren avond door Mossel den veldwachter de boodschap ontving dat ze heden te tien uren eens bij burgemeester moest komen, nu drukt een vreeselijke beklemdheid hare borst. Het spooksel grijnst haar aan, al sterker en sterker. Ze ziet weer een woedenden vader die haar vloekt; een goede moeder die zich weenend van haar afkeert. Joost, de brave misleide Joost, hij stoot haar terug. Het gansche dorp ziet haar met verachting aan. Nu lacht men niet meer: dat ze voor twee jaar wat vroolijk kermis hield met een vreemde; neen, men roept met dien ellendeling mee, dat ze een....

‘O! twintig joar van m'n lêven, as't niet woar was....!’ zucht ze, en haar tanden klapperen, en ze rilt: ‘O! noe zal 't uutkommen - joa! Vortloopen! vort.... O tante Leene! O mien jungske, mien oakelig kleine kienje!’

Eenige oogenblikken later zit Hanneke over haar latafel gebogen, met een potlood in de hand. Uit een portefeuille heeft ze een blad gescheurd, en ze schrijft een briefje ‘aan die juffer, um toch niks, niks te zeggen.’ Maar eensklaps ontstelt ze. Tot nu toe had ze niets gehoord dan het geblaas van den wind tegen de bevroren ruiten, en het gekraai der dorpshanen van nabij en van verre. Maar nu, nu hoort ze beweging beneden voor het keukenraam. Haar kamertje is boven de keuken in het achterhuis. Hoor - met een langen stok wordt er van buiten tegen het venster gestooten. Hanneke trilt.

[p. 218]

Ze ademt op een der ruitjes een plekje ijsbloem weg; tuurt er door, naar beneden, maar.... 't is te donker, ze kan niets zien. Nog eens wordt er met den langen stok tegen het hout van het vensterken gebonsd.

Hanneke werpt snel haar geschrift in de la der tafel; wipt het ijskille vensterhaakje los, en, ofschoon met eenige moeite - want de vorst houdt het geklemd - stoot ze het venster naar buiten.

Het licht der lamp waait uit.

‘Wie is doar....?’

‘Ikke!’

‘Ikke.... Wie? Joost ben ie 'et?’

‘Joa Hanneke. Kom ie noar onder toe? 'k Mot oe sprêken!’

- Hij moet haar spreken. Zoo vroeg! Waarom? Ha! zij weet het wel: dat grijnzende spooksel heeft haar niet omniet verontrust.

‘Joost ik kom!’ roept ze naar beneden. - Nu trekt ze het venster dicht; slaat haastig een boezelaar om den hals - want ze bibbert van kou - en verlaat zoo snel als ze kan in het donker haar kleine slaapvertrek.

Op de smalle en steile trap houdt ze echter eensklaps stil, en 't jaagt haar door 't brein: - Nee niemand zal 't weten! Immers, aan die juffer heeft ze niets gezegd en niets bekend. De juffer weet maar alleen dat de ellendige haar vervolgde. - Op dien avond in den tuin mag Hanneke onvoorzichtig een woord zijn ontsnapt, maar gezegd heeft ze niets; en al had ze 't gedaan, ze heeft dan iets anders bedoeld, want ze was toen geheel van streek door 't geval in de herberg. - Nee, niemand weet er nog van, dan die ellendige alleen. Maar niemand gelooft hem, en - van 'tgeen er gevolgd was, dáar, nee dáar heeft hij zelfs niets van vernomen.

- Éene is er maar, éene die dáarvan weet: zij die haar bijstond. Maar tante Leene zal haar niet verraden..... Tante Leene heeft woord gehouden. Niemand, nee, niemand zal 't weten!

Nu gaat ze verder. Ze komt beneden. De grendels schuift ze van de achterdeur los. De deur kraakt open.

Joost met een lantaarn in de hand - ‘helse duuster was 'et’ - komt nader.

‘Is er onroad Joost? Wat kom ie zoo vrooginne mergen doen?’

Joost licht haar in 't frissche ‘noe van de kolde wat peersche’ gelaat.

‘Ikke mot oe sprêken Hanneke!’ - O wat was ze lieflik. - ‘Za'k er inkommen Hanneke? Inne keuken? êfkes moar?’

‘'t Mot wat bezonders wêzen; noe êfkes!’ - Den goeje!

Nu zijn ze in de keuken.

't Hart van Joost bonst alsof een houten hamer op een wigge sloeg. - 't Is niks, as ze hum oanziet dan zal ze denken dat ie versuusd van de kolde of van 't harde loopen is:

[p. 219]

‘Nee Hanneke, nee, onroad is er niet!’

‘Ie zolle 'en minse doen schrikken Joost. Goai noar stad toe.... en kom ie vroagen of ik 'en boodschap heb?’

‘Nee.... nee! moarre.... d'r.... is tóch onroad Hanneke!’

‘Brand? Of.... onroad bie voader op De Luchte. Zeg?’

Joost kan niet spreken. Nu hij zijn liefke daar ziet en onschuldig hoort vragen, nu gevoelt hij zich als een schuldige tegenover haar.

- Mag hij dan nog eens twijfelen aan haar reinheid, aan de reinheid van die fleurige blom!

- Heeft Hanneke hem na dien kermisavond niet gezegd, dat al de praat van dien Piek laster is geweest, uit nijd dat ze hem den bons had gegeven. Nee, het mooie zwarte oog dat hem zoo glanzend aanziet, het kan niet liegen. Nee.... En toch.... 't Was zeker, er liep een ijselijk praatje. Gisteren middag heeft hij 't van burgemeester zelf gehoord, en rust noch duur heeft hij meer gevonden.

‘O Hanneke.... heur is....’ zegt Joost zich eensklaps vermannend, terwijl hij haar nadert en den arm om haar fieren hals slaat: ‘Hanneke ik weet 'et wel; - ikke en ie we weten 't wel soamen. Geen minse kan ons kwoad doen as we niks kwoads 'edoan hebben. Moar.... ze zeggen....’

‘Waffer Joost; is 't weer wat proats 'ewêst over mien?’ - Hanneke trekt het hoofd bij deze woorden terug zoodat Joost haar moet loslaten.

‘Hanneke.... ik.... nee zie, ikke.... 'k heb d'r nooit oan 'eleufd, dat weet ie wel.... moar....’

‘Dan was 't beter da'j oe mette prötjes niet inliet Joost....’ 't Meisje zoekt een steunpunt met de rechterhand op de tafel, want haar knieën knikken, maar 't gelaat blijft in dezelfde plooi. Joost zal 't niet merken! Nee! Geen minse niet!

‘Moar Hanneke! Hanneke!!’ valt Joost eensklaps uit: ‘as ze.... oe.... dan toch nuumen, krek as Grietien Hobbes nog letst. As ze zeggen.... zeggen ....’ vervolgt hij al luider en luider met angstige stem: ‘dat m'n doesig liefke.... veur.... veur.... 't gerecht zal kommen, umdat....’

‘Watte.... umdat....?’

‘Nee, zie, gleuven doe 'k 'et niet; en geen minse zal 't gleuven; nee, mien liefke....’ Hij wil haar hand vatten; maar, Hanneke doet een schrede terzij: Aan die hand zou ie 't merken.

‘Proat zachter!’ zegt ze schijnbaar kalm: ‘'t Volk sloapt in huus, en hier allernoast die vremde. - En wat gleuven zedan.... zeg?’

‘Nikse, nee, moar ze meinen alsof 't meuglik zol wêzen, dat ie.... ie..... 'en kiend....’

‘Leugens....! Doar hei'jt al, 'elogen!’ roept Hanneke luid.

‘Joa 'elogen! dat weet 'k, lief zwartje, m'n schat! Loat ze kommen; loat ze de hand noar oe uutstêken! - Kapot za'k ze sloan!

[p. 220]

'Elogen! niewoar? Nee, nee, 'en moord oan zo'n kienje....!’

‘Wat!! ikke....? Wie.... O God! wie het 'et 'ezeid?’

Bij 't flauwe schijnsel van zijn meegebrachte lantaarn, bemerkt de arme Joost niet dat zijn aangebeden liefke doodsbleek is geworden, maar hij ziet wel dat ze beeft; de kleine tafel waar ze op leunt, kleppert er van. Geen wonder! - Wie zou er kalm blijven bij zulk een schandelijke verdenking, meent Joost: Neen, aan zulk een beschuldiging heeft ze zelfs niet kunnen denken, dat kinderlijk hart!

‘O, ze zullen 't heuren dat alles onwoar is!’ roept de jongen terwijl hij de bevende liefste in de armen vat. En zij, ze staart voor zich uit; 't is alsof haar spraakvermogen verlamd, alsof haar geestkracht verdoofd is.

Een vreeselijk tafereel houdt haar geest geboeid.... Dáaraan heeft ze nog nooit gedacht; in zulk een toekomst heeft ze tot heden geen blik geslagen. Nu is 't voorbij. - Nogmaals stoot ze den geliefde van zich af:

‘'Elogen! God zal mien straffen, eeuwig straffen as 't woar is!’ roept ze met verheffing: ‘eeuwig!’

Met de beide handen voor de oogen gedrukt, barst ze nu in schreien los; en, als Joost, met deernis, liefde en wrevel vervuld, haar nogmaals omvat en haar vast aan de trouwe borst drukt; nu hij aan Hanneke's reinheid gelooft, zóo zeker als aan de rechtvaardigheid Gods, nu versterkt hem dat gedurig ‘Gelogen!’ uit Hanneke's schoonen mond, steeds vaster in het vertrouwen op haar reinheid, en geeft hij haar de zoetste namen, en kust haar de tranen van de wangen, en roept in vervoering:

‘Loat ze uutkommen dan! Joa, 't is leugen! leugen! Joost zal ze sprêken! 't Is leugen! Goddank!’

Bij 't schijnsel van een nachtpitje dat in zijn laatste vet staat te knetsen, zit binnen de kamer die met de achterzijde aan de keuken grenst, een bleeke tengere man in de lage kleine bedstede overeind.

Met de rechterhand op den rand der bedstee geleund, en met de linker, die hij nabij het oor houdt, tegen het binnenschot gedrukt, luistert hij terwijl hij zijn ademhaling tracht te weerhouden.

Redly heeft er nooit over geklaagd dat zijn bedstee - slechts door een zeer dunnen muur van de keuken gescheiden - wat erg gehoorig was. Och, hij sliep immers toch niet veel, en men kon ten zijnen genoegen de bedstee toch niet afbreken en verplaatsen, of nog andere veranderingen aanbrengen. Neen het was al heel voldoende, en behalve het ingooien van de turven - zoowat schuin onder 't hoofdeneinde - was Hanneke 's-morgens en 's-avonds heel stil in de keuken. Ja, ze was stil en zeer geregeld; 't kwam bijna altijd met 't horloge uit, als ze het eerste gerammel met tang en vuurlepel maakte, en den ijzeren waterketel volpompte. 't Was dan

[p. 221]

tusschen zessen en halfzeven; altijd precies. Om halfacht was hij gekleed, en dan - dan tikte ze ook prompt aan zijn kamerdeur en kwam hem een kommetje koffie brengen.

Nu luistert Redly. - Zonder te weten wát en wáar het geweest is, heeft hij het bonzen op Hanneke's venster vernomen, want van drie uren afaan heeft hij al de klokken gehoord: eerst de torenklok, toen de hangklok in de gang, dertig tellen later den schrillen penduleslag uit de voorkamer, en nog een paar seconden erna den zagerigen koekoek schuin boven hem op dominee's studeervertrek.

't Was iets ongewoons dat Hanneke die altijd heel zacht naar beneden kwam - want die achtertrap was juist boven de bedstee - eerst onderweg was blijven staan, en toen al aanstonds de achterdeur had losgegrendeld.

Er was iemand naar binnen gekomen. - 't Was niet goed van Hanneke dat zij iemand binnenliet terwijl men nog sliep in huis.

- Onraad? - Nee, dat was er niet. Dit heeft hij verstaan. 't Mocht wel onbescheiden zijn dat hij verder luisterde. 't Scheen Hanneke's beminde te wezen. Redly wil het oor weer in 't kussen drukken; hij kucht een paar malen opdat men hooren zal dat hij wakker is; doch.... men heeft dat niet bemerkt. Wat klinken die stemmen zonderling bewogen. - Dat arme schoone kind!

- Een beschuldiging moet er tegen haar zijn ingebracht. Maar hoor.... hoor.... ‘God zal mien straffen, eeuwig straffen as 't woar is!’ klinkt haar bevende stem.

Het klamme zweet parelt den zwakken Redly op het aangezicht. Hij hoort nog spreken, maar hij weet niet wat. - Hij tuurt in de donkere bedstee, en erbuiten, en - naar 't knetsende lichtje.

De achterdeur hoort hij dichtslaan. - Het lichtje vlamt sterker - nog éen knets, en - nu is 't uit.