Romantische werken. Deel 2: Arme Samuel en Een winternacht

[p. 213]

Een dag in de residentie.

I.

't Heugt mij nog als de dag van gisteren hoe op zekeren winteravond - 't is al jaren lang geleden - de wind van buiten tegen de ruiten blies, terwijl binnen de kamer het vuurtje in onzen Dordtschen haard er des te feller door brandde. Mijn vader zat in zijn voltaire bij 't vuur en las de courant; mijn moeder zat niet bij 't vuur maar aan de theetafel, en hield zich met een borduurwerkje bezig. Hun eenige welbeminde zoon, uw dienstwillige Jonas, bedeeld met meer opmerkingsgave dan conversatiegeest - dit laatste uit hoofde van een aangeboren bedeesdheid die vooral in 't voorjaar allerdroevigst kon wezen - toegerust met een weinigje kundigheden; niet ongelukkig beoefenaar der muziek, en, aspirant-ontvanger bij de belastingen - onverschillig van welk hei- of kleidorp; uw dienstwillige Jonas zat ook aan de theetafel, en was als verzonken in de verrassendste ontmoeting die een romanheld ooit met zijn geliefde gehad heeft. Zoo mocht er binnen onze gezellige achterkamer een geruimen tijd niets anders dan het tikken der pendule, het knappen van 't vuur, en het geraas van het theewater zijn te hooren geweest, toen een krachtige uitroep van mijn vader - die bij 't vuur zat - zoowel mijn moeder als mij deed ontstellen.

‘Hé lieve!?’ zei mijn moeder.

Nog een krachtige uitval van mijn vader die 't midden tusschen een onding en een vloek hield, waarop mijn moeder iets luider hernam: ‘Maar wát dan lieve?’ en mijn vader losbarstte:

‘Draaierij! huichelarij! niemendal anders! - Mooie woorden! Beloven! Amice vóor en amice na! Wat weerga!’

‘Toch niet dat het mis is?’ aarzelde mijn moeder.

‘Wis en waarachtig is het mis!’ riep mijn vader: ‘Ze weten er hun eigen schapenfamilie wel in te draaien. Als een oud vriend een goed woord voor zijn zoon doet, dan is het: aap wat heb je mooie jongen, maar heeft hij den rug gekeerd, dan steken ze den tong achter hem uit; weetje, vervoerde draaierij en niemendal anders!’

‘Is Eldorp vergeven?’ vischte mijn moeder.

‘Aan Brammetje Van Babel!’ gromde mijn vader: ‘Jawel! aan

[p. 214]

't neefje van dien beleefden hoofdambtenaar bij Financiën. Jawel! En zei hij me niet: Amice zeidie, - weetje: amice - we zullen ons best doen; je begrijpt er zijn een macht van sollicitanten, maar je zoon zal geholpen worden; hoe oud is je zoon? Drie en twintig zei ik. Goed, zeidie nog, ik zal bepaald aan hem denken. - Bepaald aan hem denken; - dat waren zijn eigen woorden. En wát deed hij? Zie dát!’ en mijn vader knipte met de vingers.

‘Is Eldorp vergeven?’ kwam ik met de naschuit, terwijl ik zeer bedrukt het oog sloeg op een Heloïse van zwart krijt die aan den muur hing.

‘Heb je geen ooren!’ bromde mijn vader, - alsof ik 't helpen kon dat de zaak mis was, - en vervolgde terwijl hij onbarmhartig in den haard ging poken:

‘Ja! 't is onvergeeflijk om zoo zijn eigen familie te protégeeren.’ - Ik meende - maar maakte deze opmerking bij mij zelven, dat ik toch eigen familie van mijn vader was. ‘'t Is infaam, dat is het!’ vervolgde mijn vader: ‘Eldorp is een nietig nestig plaatsje. - Was dàt te veel voor Jonas, die nu zeven jaren bij 't vak en vier jaren surnumerair is? Moet de jongen dan nooit geplaatst worden! Watblief....!’

‘'t Is heel jammer;’ zuchtte mijn moeder!

‘Ja heel beroerd!’ zei ik. - Dat leelijke beroerd was me letterlijk uit den mond gevallen.

‘Beroerd is het juist niet!’ sprak mijn vader op bepaalden toon: ‘maar onaangenaam is het, hoogst onaangenaam; en vooral voor je ouders, Jonas, die niets liever wenschen - en rechtmatig! - dan hun kind een fatsoenlijke betrekking in de maatschappij te zien bekleeden. Je vader heeft daarvoor moeite noch kosten ontzien; twee malen naar den Haag gereisd; s'il vous plait aan 't ministerie gespeeld, 't geen hem tegen de borst stuit; met Van Babel - dat oude wijf, zitten redeneeren, honderd uit, over den ouden tijd, jawel, onze schooljaren; - inderdaad had ik altijd een hekel aan 'm als jongen. Ik zeg beloften aan vrienden, o zoo mooi, en eigen familie d'r in draaien!’

‘Die jonge Van Babel is immers de oudste zoon van Van Babel's eenigen broeder?’ meende mijn moeder, en voegde er bij: ‘Die menschen moeten een zwaar huishouden hebben!’

‘Praat mij wat ik je bidden mag van geen zware huishoudens;’ bromde mijn vader, die anders de zachtaardigste man van de wereld was, maar nu gewis door de teleurstelling eens anders karakter moest hebben aangenomen: ‘Wat een huishouden is, dat weten we zelf wel. Ik vraag naar rechtvaardigheid, zieje, naar billijkheid, en niet naar konkelarijen en familie-regeeringen; voilà la différence!’

Na deze kernachtige redeneering waartegen niets viel in te brengen en die mijn moeder dan ook goedhartig met een: ‘Ja, daar heb je gelijk in,’ beantwoordde, pookte mijn vader nogmaals ombarmhartig

[p. 215]

in den haard. Op hetzelfde oogenblik klonk de huisschel. In de meening dat er bezoek kon wezen, en er waarschijnlijk niet op gesteld zijnde om in eens anders karakter menschen te ontvangen, riep mijn vader mij toe: ‘Jonas, niet t'huis!’ Mijn moeder nam echter de vrijheid met de meeste welwillendheid te herinneren, dat het zeker de majoor Hör zou zijn, want de majoor had immers beloofd een kop thee te komen drinken.

Weinige seconden later trad de majoor Hör werkelijk de kamer binnen. De majoor was een kennis van mijn vader sedert de jongste garnizoens-verandering, ruim een half jaar geleden, en had, behalve een aangenaam uiterlijk, waartoe zijn zwarte baard en knevels het hunne bijbrachten, een zware basstem; dan had hij nog bovendien - volgens zijn eigen verklaring - kruit geroken; verder nog al een beetje ondervinding van den dienst; mitsgaders het Metalen Kruis, en een Militaire Willemsorde - par droit de conquête, en een XXjarige dienst - par droit de naissance.

‘Wat weerga!’ riep de majoor terwijl hij zonder te avanceeren bij de deur front maakte: ‘wat weerga jelui kijkt alsof je slag hebt geleverd. Kom ik ten onpas? Bestzoo: Rechts omkeert, marsch!’

Ik vergat nog te zeggen dat de majoor, hoe vreemd ook in een krijgshaftig en krïjgskundig man, bepaald iets tegen het gebruik van de letter r scheen te hebben, althans hij verwerkte haar gewoonlijk, ofschoon met eenig voorbehoud tot een w, dien wij - om den majoor recht te doen wedervaren - zóo: rw zouden schrijven. Ik vermeld dit spraakeigen van den majoor Hör alleen, dewijl het mij tot de overtuiging bracht dat men een zeer goed verdediger van zijn vaderland, ja zelfs een uitstekend officier kan wezen - waarvoor de majoor bekend stond - zonder een geheel zuiver: Werda!

‘Wel zoo! Ha! Ben je daar!’ sprak mijn vader terwijl hij opstond en zijn vriend de hand reikte.

Mijn moeder maakte een kleine beweging - opwippen en weer gaan zitten, met de woorden: ‘O in 't geheel niet; heel aangenaam u hier te zien.’

't Spreekt van zelf dat Jonas opstond; een: ‘Goeden avond majoor,’ sprak, en ZE. een stoel bood.

Mijn vader zat met den majoor bij 't vuur; mijn moeder schonk thee, en terwijl ik met mijn nagel op het omslag van den nu toegeslagen roman, mijn teleurstelling zocht uit- of in te drukken, waren de eerste woorden die mijn opmerkzaamheid wekten:

‘Om Jonas, weetje, om Jonas.’

Die woorden, door mijn vader gesproken, waren vermoedelijk de laatste van een gegeven explicatie aan den majoor, - eenige oogenblikken later herinnerde ik mij toch die explicatie gehoord te hebben - en de majoor die met een verbaasde belangstelling geluisterd had, sprak na eenige oogenblikken van stilte:

[p. 216]

‘Geen wonder! waarachtig geen wonder! Een man een man, een woord een woord; en, als die..e. dinges, aan jou of je zoon, Eldorp beloofde, dan moest ie zoo goed d'rwuit gedrwaaid als ie z'n neefje d'rwin drwaaide. Maarw,’ liet de majoor er op volgen: ‘Maar, het verwondert mij toch datte.... dinges....’

‘Van Babel!’ hielp mijn vader.

‘Ja juist;’ hernam de majoor: ‘dat hij beloofde zonder zijn woord te houden, en dát zou de crime zijn; zieje dát... maar het andere niet.’

‘Welk andere?’ vraagde mijn vader, terwijl hij weder eens anders karakter scheen aan te nemen.

In korte en - volgens het gedurig goedkeurend knikken mijner moeder - bevattelijk overtuigende woorden, ontwikkelde de majoor Hör zijn - zooals hij zeide - individueel gevoelen. Bij gelijkstaande bekwaamheid of aanspraken op eenig ambt, achtte hij het een valsch begrip van rechtvaardigheid, wanneer, met terzijdestelling van den nabestaande, een vreemde werd benoemd of voortgeholpen. Op.. pe... dinges kon mijn vader alzoo dán slechts met reden verstoord wezen, wanneer hij werkelijk een stellige belofte ten gunste van Jonas gedaan had, en vooral wanneer Jonas meer aanspraak op dien post had.

Mijn vader had maar ten halve vrede met het rechtvaardigheidsgevoelen van den majoor; althans de handelwijze van Van Babel, dien hij nog, nota bene - door bijzondere connecties in Gelderland - een partij uitstekende hammen, à zeven stuivers de vijf ons, bezorgde, en gepasseerden zomer een fameuse mand met délicieuse meikersen had gezonden, Van Babel was en bleef een beau parleur, die enfin, geen knip voor den neus....

De majoor maakte een zeer afkeurende beweging met zijn linker knevel, en kneep het oog dicht dat er boven was: ‘Tu tu!’ viel hij in: ‘Die.. e e dinges,’ - de majoor scheen zijn naam niet te kunnen vatten - ‘wordt anders, naar 't geen ik somtijds vernam, zeer geroemd als rechtvaardig mensch en uitstekend ambtenaar. Maar mijn waarde Kranze;’ liet hij er spoedig op volgen, terwijl hij mijn vader vertrouwelijk op den arm klopte, en daarna opspringend, met echt militaire buiging een kopje thee aannam dat mijn moeder hem toereikte: ‘Teleurstellingen maken dikwijls ons oordeel gestreng. Is eenmaal de veldslag verloren, dan poetst een goed soldaat zijn wapens weer blank en zegt: morgen aan ons de victorie!’

Dat vond mijn moeder ook, want ze zei: ‘Ja zeker!’ en om te toonen dat ik - als de spil waar het gesprek om draaide, voor die gunstige wending of draaiing zeer dankbaar was, betuigde ik dat de majoor daar gelijk in had, en dat de soldaat daar ook gelijk aan had, en dat het zeker het allerbeste was.

In vaders eigen karakter verbaasde hij zich dat de majoor nog

[p. 217]

zonder een pijp zat, - de sigaren waren destijds nog zoo algemeen niet - en terwijl ik hem hielp om den gast van het noodige te voorzien, verzekerde hij dat het hem leed deed den majoor met zulk een onaangename familie-aangelegenheid te hebben ontvangen. ‘Brisons!’ was zijn voorstel; en de uitvoering: ‘Majoor, maar je vrouw? ik hoop toch wat beter?’

‘Och ja, hoe gaat het?’ vroeg mijn moeder.

Het antwoord was bevredigend, maar de majoor die met een zekere gejaagdheid den tabaksdamp door zijn zware knevels blies, scheen het ‘brisons’ niet te behagen, althans hij prevelde binnen 's monds eenige woorden; liet den kop van zijn gouwenaar op den arm van zijn leuningstoel rusten; greep de courant die mijn vader op den marmerplaat van den haard had gelegd; doorliep haastig het nieuwsblad, en met den vinger op een der berichten wijzend riep hij: ‘Een goed soldaat ziet vooruit. Voorwaarts, marsch! Gisteren klop, heden victorie!’

Nog eer er tien minuten waren verloopen, verkeerden wij, dank zij de schier profétische woorden van den majoor, in een soort van hoopvolle opgewondenheid, die mijn vader voor den ganschen avond geheel zich zelf deed zijn, die mijn moeder zenuwachtig, en mij vermetel maakte. De goede moeder vreesde maar al te zeer dat Kwakkersdam een al te briljante plaats voor Jonas zou wezen, maar betuigde ook, dat zij 't niet wist; en deed tweemaal suiker in de kopjes, en een scheutje melk in den openstaanden trekpot. Mijn vader kwam tot de overtuiging dat de rechtvaardigheid toch den lande niet uit was, en terwijl hij Van Babel Van Babel liet, meende hij dat de majoor volkomen gelijk had: Jonas moest zoo spoedig mogelijk naar den Haag, en - maar dit laatste had de majoor niet gezegd - er ‘rondeman’ verklaren, dat Eldorp hem zoo goed als beloofd was, en hij alzoo aanspraak op Kwakkersdam had.

Jonas gevoelde zich sterk om - met terzijdestelling van alle timiditeit, de ‘oomes’ - zooals zijn vader de hooge ambtenaren of mannen van invloed betituleerde - zijn wensch krachtdadig te gaan kenbaar maken; en, dewijl de majoor nog den raad gaf, om mijnheerre dinges toch niet voorbij te gaan, meende mijn vader dat ik hem even mijn compliment kon maken, maar - ‘aanhouden bij Van Koorse! dát is een nobele kerel; en de minister, Jonas, de minister, zieje, dát is de man, en dáar moet je zijn!’

Ofschoon het gesprek wel eens een andere wending nam, zoo kwam mijn sollicitatie-reize toch gedurig weder ter sprake.

Mijn moeder evenwel nam er weinig deel aan, want ze was met haar geheele ziel in mijn linnenkast; monsterde het aantal overhemden; bekeek de boordjes of ze wel stijf en glad waren; keek - immer met haar ‘verbeeldingsoog’ - onder een stapeltje zakdoeken of dáar mijn fijn baptisten dassen lagen, vreesachtig of ze ook geel

[p. 218]

van 't liggen waren geworden; beschouwde mijn zwart lakenschen rok of daar ook mogelijk een knoop aan ontbrak; fluisterde mij toe of mijn handschoenen ook getornd waren? en brak eenige oogenblikken later de raadgevingen van den majoor aan mijn vader af met den verslagen uitval: ‘Maar lieve, Jane heeft ons koffertje mee!’ Jane was een preutsch nichtje dat bij ons gelogeerd, en, om heel wat aankoopjes te bergen, ons valies-koffertje ter leen had meegenomen.

‘Wel de reiszak!’ zei mijn vader.

‘Veel te klein!’ verzekerde mijn moeder: ‘Jonas moet toch behoorlijk....’

De majoor Hör was een reddende engel. De majoor had nog een aardig koffertje: oud, maar gemakkelijk ingericht; een koffertje dat hem tijdens de ‘ruzie’ gediend had; leelijk, weetje, en smerig van buiten; hij had er indertijd met schrijfinkt en den vinger tot penseel, nog: ‘Luitenant Hör’ op geklad: maar zieje, dat was niemendal; 't was een handig ding, twee zakken, éen klep, geheime sluiting van binnen, en zijn laatste woorden waren: ‘'t Is tot je dienst, laat de meid het maar halen.’

En de meid werd om het koffertje naar de woning van den majoor gezonden; en toen de klepperman van éen uur reeds voorbij kwam, stond ik naar mijn moeder te kijken, en zag - hoe zij zorgvuldig voor den aspirant-ontvanger van Kwakkersdam, het tiendaagsche veldtochtskoffertje van den luitenant Hör pakte, voor den aspirantontvanger die, hoe later het werd, ook hoe langer zoo meer tegen den volgenden dag, den dag in de residentie, begon op te zien, en reeds om half zes met de diligence moest vertrekken, wilde hij er voor zijne zaken tijdig genoeg aankomen.