Romantische werken. Deel 1: Betuwsche novellen en Een reisgezelschap

[p. IX]

Eerste Over-Betuwsche novellen

[p. 1]

Wiege-Mie.

‘Hei je 't neis¹⁾ uut 't darp al geheurd?’ vroeg de daglooner Peter Janssen aan zijn vrouw, die bezig was om voor haar vermoeiden echtgenoot de avondpap op te doen. ‘Hei je 't al geheurd Net, hoe miseroabel gauw de weduwvrouw van Cloas Hermsen hoar man is noagestapt?’

‘Wat zei je!’ riep de huismoeder verbaasd, terwijl ze den aarden schotel met pap op tafel zette: ‘Is manke Heintje dood? Wel jong, jong, die twee hebben mekoar dan niet lang allinnig geloaten. Cloas is van de leinte gesturven, en Heintje - da's nou krek zes moanden loater! Jong, jong, 't is veur Wiege-Mie 'en heel ding; woar mot ze noa toe? ze het niks, geen spier; neejen en breien kan ze, moar da's alles, en ik geleuf niet, dat ze 't nog al te best duut. - Nou stil blagen!’ vervolgde vrouw Janssen, hare vier spruiten toesprekende die hunkerend de roggemeelspap zagen dampen: ‘moeder kan niet alles te geliek. He'k nou ooit van m'en lêven! Ze zal zoo um de vieftig zin gewêst, en Wiege-Mie was met St. Jan achttien joaren in 't darp. - Loawwe erst bidden Peter, de kienders drammen en sjenken da'k m'n eigen woorden niet heuren kan!’

Janssen nam het pijpje uit den mond; drukte de pet voor de oogen, en vrouw Janssen gaf haar oudsten telg een duw met een dreigenden wenk om de oogen dicht te doen.

Men bad - Peter bad ernstig met een dankbaar hart; Willem, zijn buurman, had zeker zulk heerlijk avondeten niet voor zijne vrouw en kinderen. Zijn gebed was reeds geëindigd, maar, toen hij over den rand van zijn pet de roode wangen van zijn goede vrouw en de kinderen beschouwde, toen deed hij de oogen weer dicht en zei nog eens: ‘Ik dank U goede en groote God, amen.’

Vrouw Janssen had ook wel gebeden, maar zij was een weinig afgedwaald: manke Heintje was toch gesturven; ze dacht er over, wanneer de begroafenis zou wêzen; of er op 't arfhuus ook wat van heur goajing zou zin, en zoo al meer, totdat ze eindelijk bedacht, dat de goede God haar ook wel eens had kunnen oproepen en,

1) Nieuws.

[p. 2]

‘hoe ellendig Peter dan met de kienders zou zin blieven zitten;’ en er kwam een traan in haar oog; en ze was innig dankbaar dat zij nog was gespaard gebleven, en ze zei zacht tot den Vader in den Hemel: ‘Ik dank U goede en groote God, amen.’

De kinderen hadden hun: ‘Heere zêgen,’ enz. spoedig afgerammeld, en gluurden nu eens naar den dampenden schotel met pap, en dan weder naar hunne ouders, om te zien of ze nog niet hoast gedoan hadden.

Vader zette de pet weer op het hoofd; moeder gaf het teeken om te beginnen, en, eer vijftien minuten waren verstreken, was de pap uit den schotel, naar de respectieve magen verhuisd.

Het gezin was verzadigd en de kinderen werden spoedig ter rust gelegd. Peter rakelde het vuur aan de haardstede nog eens op. Net bood haar jongste kind, dat in een kribje had liggen slapen, de moederlijke borst, en, 't kleintje weerde zich dapper. ‘Och Peter,’ zei vrouw Janssen, terwijl zij de oogen op het knaapje hield geslagen: ‘die jong is pas zeuven moanden oud, 't is nou over drie doagen Alder Heiligen, en tegen Maria Lichtmis is 't alweer zoo wied.’

‘Kom da's zoo'n spul niet,’ sprak Peter op geruststellenden toon: ‘we motten toch 't half dozijntje vol hebben, hê Net?’

‘Gij hebt goed proaten,’ antwoordde de vrouw: ‘gellie mannen denkt er moar zoo licht over; ik sprêk bij onderveinding. Moar nee, ge zegt wel dat 't niks is, moar as 't zoo wied is, dan zie je nog veul benauwder en mankelieker as ik; en jong, ge weet óok wel, dat de spuuling op zoo'n wies hoe langer hoe dunder wordt; 't geet tot nou nog goed, went ge bint 'en starke errebeijer; moar a'j 's niks te verdienen hadt! - En Peter, a'j is kwam te vallen! wat zou 'k dan toch beginnen met zes bluujen van kienders? O!’ vervolgde vrouw Janssen, eensklaps weder aan manke Heintje denkende: ‘as 't ons óok zoo most goan, wat zouwen de kienders dan anders wêzen as Wiege-Mie nou is? Goddank dat we nog gezond zin!’

De echtelieden zaten nog eenigen tijd koutende bijeen, en toen de dorpstorenklok tien slagen deed hooren, lagen ze gerust in de warme bedstee, en sliepen weer onbezorgd den volgenden morgen te gemoet.

Ieder wist nu in het dorpje G... dat Heintje Harmsen was overleden, en ieder wist ook, dat de zoogenaamde Wiege-Mie nu aller-ongelukkigst bleef zitten; iedereen beklaagde het schoone meisje, dat nu niemand op de wereld had die zich harer zou aantrekken.

Wie Wiege-Mie was, wist niemand, maar hoe ze aan dien zonderlingen naam was gekomen, wist de kastelein uit de Roskam het

[p. 3]

best te verhalen van allen uit het dorp, want deze toch was met Cloas Harmsen en zijne vrouw dikke vrienden geweest, en het heugde hem nog zoo goed als de dag van gisteren, dat Cloas - 't was met St. Jan achttien joaren gewêst - 's mergens um zes uur bij hum op den dêl was komme loopen, toen ie net doende was 't kalf te wêteren, en Cloas toen had gezeid: ‘Wel Teunis, wel jong, nou mot 'k oe wat roars en neis vertellen;’ en hoe biester veralterierd Cloas er had uutgezien; en hoe ze toen noar de kleine keuken achter de gelagkoamer woaren gegoan, en Cloas weer was begonnen: ‘Heur is Teunis, ge bint 'en mins woar 'k op vertrouwen kan, luuster: Van mergen’, - moar Cloas had noar de deur gekeken of 'r ook iemand stond te luusteren; en toen Teunis had gezeid, dat ie gerust sprêken kon, had Cloas weer 't woord opgevat en gezeid: ‘Van mergen dan, toen 'k um drie uur 't peerd veur de stutkar had gezet um mest te voaren, en 'k de kar vol had, en 't darp uut ree um 't vrachtje noar de koekamp te brengen toen zag 'k - jong, 't was 'en roar gezicht - midden ien 't spoor bij de jachtpoal van Reijntjes, 'en kleine iesdere wieg met 'en gruun kleid¹⁾ 'r over heer. 'k Goeng er noar toe; 'k dee 't gruune kleid 'r af, en zie, doar lag 'en jong bluutje in, met 'en kupke net krek of 't van 'en engelje was. Ge kunt begriepen,’ had Cloas al verder gezeid: ‘ge kunt begriepen Teunis, da'k 'en gek gezicht zette toen'k dat kienje doar zag liggen; 't begon te schraauwen, en 'k wist niet wa 'k doen most. Goeje road was duur - 'k brocht 't vrachtje mest, zoo gauw as bles moar loopen kos, noar de koekamp, en toen 'k weerum kwiem stond de wieg nog op dezelfde ploats, en 'k loajd' 'm - met 't kiend 'r in - op de stutkar.

‘Toen 'k t'huus kwam,’ had Cloas al verder gezeid: ‘was de vrouw oan 't botter wassen, en toen ze de wieg zag, en dat 'r 'en kiend in lei, begost ze 'en kêl op te zetten da'k meinde dat ze de begoaves²⁾ op 't lief kreeg. 'k Zei hoar, krek veur de vuust, wat 'r van 't geval was, en toen hebben we 't ding beproat, Teunis, en gemeind dawwe de burgemeister 'r oangifte van mosten doen; en, dat he 'k gedoan; en de burgemeister met Joapik den assesser zin toen bij ons oan huus gewêst, en toen hebben ze in de heele wieg niks gevonden as 't kiend, en 'en pampier dat stark was dicht gelakt, en woar buuten op te lêzen en geschrêven stond: ‘Dit kind wordt den vinder aanbevolen. God zal 't hem loonen. Haar voornaam is Marie. Deze wieg moet haar eigendom blijven, en niet voor dat zij meerderjarig zal zijn, mag zij dezen verzegelden brief openen.’ Dát had 'r op te lêzen gestoan, en hij had dan zoo veul as de parmissie van den burgemeister gekregen um 't onneuzele bluutje op te vuujen, went, de vrouw had toch in de dartien

1) Kleed.

2) Stuipen.

[p. 4]

joaren dat ze getrouwd woaren, geen kienders gehad, en zou ze zeker niet meer kriegen ook.

Dat alles herinnerde Teunis de kastelein, zich bijzonder goed, en hij wist ook nog wel, hoe hij 's nachts - toen Claas Harmsen den morgen daarop het kind had gevonden - door den voerman eener kar was opgeklopt, die een glas brandewijn gedronken en gezegd had ‘dat ie noar B. most.’ Teunis had naderhand begrepen, dat die voerman maar iets gepraat had om hem op een dwaalspoor te brengen, daar de kar den volgenden dag door een dorp in de tegenovergestelde richting was gereden. - Hoe 't zij, Marie was door den braven Claas en zijn vrouw als kind aangenomen en opgevoed, en algemeen was zij, sedert haar komst in het dorp, onder den naam van Wiege-Mie bekend.

't Was - juist vier weken na den avond dat we Peter Janssen met zijn gezin aan de roggemeelspap hebben gezien, - nog vroeg in den morgen, en, daar de zon in 't eind van November eerst om acht uur te voorschijn komt, zou het nog stikdonker geweest zijn, zoo niet de volle maan haar licht had verspreid.

Peter verliet de bedstee en stiet het vensterluik open.

‘Hê! snee,’¹⁾ was het eerste wat hij zei. ‘Heere m'n tied, wat is 't van nacht ien ens weinter geworden. Kom vrouw d'ruut!’ vervolgde hij, nog eens naar het warme plaatsje ziende dat hij zoo even verlaten had: ‘kom Net d'ruut, de snee leit wel anderhalf voet dik; ge mot gauw de boel veur de deur wat wegkeeren.’

De gehoorzame echtgenoot deed wat haar man begeerde, en toen de sneeuw was weggekeerd, hieng ze de kêtel met woater te vuur, en dee ze 'en lood koffie in 'en kleiner kêtelje, en - de koffie begost al gauw te pruttelen, en toen Peter 't erste kummeke opslurpte, toen zei ie: ‘dat 't hum goed dee.’

‘Heur Peter,’ begon vrouw Janssen, toen ze eindelijk tot rust kwam: ‘'k Heb van nacht 'en roare dreum gehad; 'k mot 'm oe êfkes vertellen. Ge mot dan wêten da 'k dreumde: dat 'en man met 'en blinkend gewoad - net krek as de engel oanhad woarvan domenei letst geprêkt het - hier in de keuken kwiem; 'k weet niet of 'k hum 'en stoel gaf of niet, moar 'k heurde duudelik dat ie zei: “Vrouw, ie mot starven, en Peter mot starven, en dus mo'j oe beschikking moar moaken.” 't Was net precies toen 'k 't heurde of 'k deur de grond zonk, en 'k zei; “Moar menheer, wie zal dan onze erme kienders verzurgen?” en, Peter! 'k vuulde dat 'k in

1) Sneeuw.

[p. 5]

den dreum begost te greinen; moar toen zei de engel, met 'en vrindlik gezicht: “Goeje minsen zullen veur de kienders zurgen; moar: geliek als gij wilt dat oe de minsen doen, doet ze ook desgelieks.” Toen Peter, wier 'k wakker, en 'k begos noa te denken; en 'k docht 'r oan, hoe de boel van manke Heintje van doag deur de arfgenoamen zal verkocht worden, en 'k docht ook oan den man met 't witte gewoad, en oan Wiege-Mie, en zie, Peter...’

‘En ge docht 'r toen oan, die ongelukkige dern bij ons in huus te nemen?’ viel Peter haar in de rede.

‘Joa,’ hernam de vrouw: ‘de dreum beteikent twee dingen: erst, de toezegging van 'en lang lêven, en dan nog de oanmoaning um 't erme schoap van 'en Mie as kiend te verzurgen.’

Peter was het met haar eens; en beiden geloofden vast, dat het zóo Gods wil was, en dat ze daarom met liefde moesten gehoorzamen, overtuigd dat het hun hiernamaals zou vergolden worden.

Vóor dat Peter ter deure uitging, was er nog afgesproken, om voor vrouw Janssens bespaarde penningen de wieg op 't erfhuis te koopen, want: ‘'t kribje was 'en oakelik ding, en ook: tegen Lichtmis.... dan was 't weer zoo wied!’

De sneeuw lag wel anderhalf voet hoog; 't was alsof er uit den hemel een wit kleed over het aardrijk was uitgespreid. De boomen, den vorigen dag zoo dor en naakt, waren in éen nacht weder geheel bekleed geworden, en de dunne takjes zelfs droegen een dik laagje sneeuw. 't Was een vreemd maar toch een schoon gezicht; doch men moest er niet te lang naar kijken, want dan begonnen de oogen zeer te doen.

Door de dorpsstraat had men al spoedig een pad geloopen, maar voor de paarden die zware vrachten hadden, was het erger, en Peter zag zelfs, toen ie noar 't arfhuus goeng, dat de mulder twee peerds veur de mêlkar had.

Zooals vrouw Janssen dien morgen wel had gezegd, werd de boel van manke Heintje door den notaris van het dorp aan de meestbiedenden verkocht.

De gierige Jaap Jolles van K. en zijn zuster Grietje waren de eenige erfgenamen.

Alle meubels en andere roerende goederen, die Heintje Harmsen hadden toebehoord, waren genommerd. De notaris zat met zijn klerk in de keuken om aanteekening te houden; voor de deur was de sneeuw wat weggeveegd, en boven het raam, aan de rechterzijde der deur, was een linnen luifel bevestigd, waaronder een tafel en banken waren geplaatst. Op die banken zaten eenige zonen Davids, en kooplustige of nieuwsgierige boeren en boerinnen. De afslager stond

[p. 6]

op de bank onder de luifel, juist bij het raam, en had allerhande aardigheden om de vodden die ter tafel werden gebracht, den koopers smakelijk te maken of aan te prijzen.

‘Vort! hier hei'j niks meer te moaken!’ brulde de ruwe stem van Jaap Jolles: ‘wou ie die wieg óok nog houwen, inhoalige dern, doar ie van Heintje Meu al zoo lang veur niks gegêten en gedronken hebt!’ en terzelfder tijd zag Peter Janssen, die met de handen in den zak, naar 't verkoopen had staan kijken, dat de algemeen beminde Wiege-Mie, door den gierigen erfgenaam bij den arm werd genomen en de deur der woning uitgezet, waar ze nu achttien jaren lang de hartelijkste gastvrijheid had genoten.

Daar stond nu de arme Marie, verlaten, geheel alleen in de groote wereld; en 't was zoo koud, en zij was zoo grof bejegend door den hardvochtigen erfgenaam van haar onvergetelijke tweede moeder - zij, de gevoelige, teedere ziel, en ze begon bitter te weenen bij den dorpel der woning, waar ze als kind zoo dikwerf gespeeld had.

‘Da's wat nei's!’ riep de afslager, toen door het geopende raam onder de luifel, een oude ijzeren wieg naar buiten op de tafel werd geschoven: ‘'t Is 'en kosteljeus ding,’ vervolgde hij: ‘'en Sintercloas presentje veur oe liefke, Bram; 't is 'en wieg van 'en roare komaf. Wie bied 'r 'en gulden veur?’

‘Vief stuuvers!’ riep men binnen.

‘En 'en kwartje,’ zei Peter Janssen.

‘Nog ens!’ riep een andere stem.

‘'En Gulden!’ zei Peter.

‘En 'en kwartje!’ zei Bram.

‘Nog ens!’ klonk het binnen.

‘En ik!’ riep Peter.

‘Een en drie kwart!’ zei de afslager: ‘Niemand meer as éen en drie kwart? - niemand? éen moal, ander moal’ - tak! klonk de houten hamer op de tafel, en de ijzeren wieg was door Peter Janssen gekocht.

Wat Marie had gevoeld toen haar eenig eigendom door den hebzuchtigen Jolles was ter veiling gebracht; wat zij had gevoeld, toen hij haar, op eene aanmerking daarover de deur had gewezen; wat er toen in hare ziel was omgegaan, 't laat zich moeielijk beschrijven; maar zeker is het, dat zij nog bitter stond te schreien, toen de brave Peter haar vertroostend toesprak, en haar op de gulhartigste wijze bescherming en huisvesting aanbood.

't Liep tegen Lichtmis, en 't huisgezin van Peter Janssen stond vermeerderd te worden. Wiege-Mie was de getrouwe hulp van

[p. 7]

moeder Janssen. Ze was schoon en goed, en ze was de lieveling van al de kinderen en van de echtelieden ook.

Peter kwam binnen: hij was naar stad geweest; lei een pak op de tafel, en sprak:

‘Dèr vrouw, doar hei'j nou 'en nei kleed veur de wieg; as Mie 't moar neêjen wil dan ku'j 't ding in 'en ummezien verdig hebben.’

‘Best jong!’ zei vrouw Janssen: ‘doar hei'j goed oangedoan. - 't Lepke is mooi,’ vervolgde zij het sits beziende: ‘Toe Mie, nou mo'j de wieg moar van de vliering hoalen, en 't gruune sits 'r af turnen, en 't neije d'r um doen.’

Marie ging zoo spoedig ze kon de vlieringtrap op, om de wieg waaraan voor haar zulke vreemde herinneringen waren verbonden, naar beneden te halen; en weldra kwam ze door Peter geholpen er mee in de keuken strompelen, en zette zich alras aan den arbeid.

‘Die vuuring zit doanig vast!’ zei het meisje, toen ze al een half uurtje met tornen was bezig geweest: ‘'t is of 'r pampier of wat anders tussen gedoan is. Zie 's Peter..!’

‘Wat?’ zei Peter, die bezig was om de riemschoenen tegen de klompen te verwisselen: ‘Wát! zit 'r 'en pampier tusschen de vuuring? Loa'k 's kieken, dern. - Wat zei je? - Heer! - 'k Gleuf 't verechtig! - Gauw, turn los! Pas-op, snie den boel niet kapot. Joa, kiek, 'en pampier! Zie 's vrouw! - He'k z'n lêven! - 'en dun pampierke d'r in! Wat steet 'r op? Lês Mie! ik kan niet lêzen. - Nog 'en pampierke! Nog éen! Harrejennig! Ze zin krek as de bankpampierkes die 'k bij den ontvanger zoo veul heb zien liggen. Zeg Mie, wat steet er toch op te lêzen? Wat?’ - en de verblufte Peter bleef Wiege-Mie met den geopenden mond aangapen, toen ze gezegd had dat: 't ‘bankpampierkes van duuzend gulden 't stuk woaren.’

De onverwachte ontdekking baarde het brave doch arme huisgezin geen geringe verwondering.

Marie had den goeden Peter en zijne vrouw, die haar zoo liefderijk hadden opgenomen, niet verhaald dat op de buitenzij van den verzegelden brief - dien ze trouw tot hare meerderjarigwording bewaarde - de wieg haar als onverdeeld eigendom was aanbevolen. Ze had er niets van willen zeggen, want al had ze honderdmaal de waarde van die wieg bezeten, dan nog zou ze het gaarne aan haar liefderijke verzorgers hebben afgestaan.

De aanzienlijke som van zes duizend gulden, die tusschen de voering van het wiegekleed was gevonden, bracht den eerlijken Peter in groote verlegenheid; ‘Joa,’ dacht hij, toen de eerste verbazing wat geweken was: ‘joa, 'k heb de wieg op 't arfhuus wel deugdelik en eiges gekocht; en 't goeng voetstoots. De wieg heurt me toe, en dus ook wat ien de wieg verburgen was. Moar....’ dacht hij verder: ‘moar, as 'k 'en eerlikke kerel wil blieven, dan

[p. 8]

mo'k....’ Doch de geldduuvel, waarvan domenei zoo dukkels had gesproken, begost 'm nou weer zoo roar te bloazen en te hitsen; en hij had nog niks gezeid, toen vrouw Janssen 't woord opvatte en sprak:

‘Mie, nou bi'j d'r dan op éns uut. Wel dern, woar zu'j noar toe? a'j nou moar niet te gruts bint om bij ons in huus te blieven. Zesduuzend gulden!’ En vrouw Janssen bekeek de pampierkens nog 's stuk veur stuk.

Na lang praten en nog eens praten, werd er eindelijk besloten, om den verzegelden brief, dien Marie nu te voorschijn had gehaald, te openen. In dien brief stond vermeld, dat het meisje de voering van het groene kleed over de wieg moest doorzoeken; dat ze dan zesduizend gulden zou vinden, welke som voldoende zou zijn, om haar volgend levensgeluk aan de zij van een braven boerenzoon te bevestigen, en haar tevens in de gelegenheid zou stellen, hare liefderijke verzorgers een duurzaam blijk van dankerkentenis aan te bieden.

Dat Peter den geldduivel spoedig overwon, was wel te denken, en dat Marie, hoogst verblijd, echter dadelijk besloten had geen de minste aanspraak op het geld te willen maken, was eveneens te verwachten.

Marie dan, bleef bij 't echtpaar in huis, maar Janssen brocht vijf van de briefkes bij den notoaris, um ze tegen ientrest veur Wiege-Mie te bewoaren, totdat de rechte um hoar zou gekommen zin. - Voor de andere duizend gulden kocht hij twee melkbeesten, 'en peerd en 'en huukske grond. Hij zei en bazuinde 't overal uit: dat 't 'm best goeng, en dat God 'm boven duuzenden gezêgend had. En vrouw Janssen kreeg drie doagen noa Lichtmis 'en oarig dernje, dat Marie wier genuumd. En, toen de bruur van vrouw Janssen, die als remplesant gediend had, 'en joar loater ien 't darp kwiem, kreeg ie zin in Wiege-Mie en Wiege-Mie in hum en, nog 'en joar loater, en ze wieren 'en poar.

Peter is tot nog toe, wat de afkomst van Marie aangaat, geen haar wijzer geworden dan al de dorpelingen van G., want, toen hij 't laatst Teunis, den kastelein uit de Roskam, sprak, wist hij hem op zijne vragen niets anders te antwoorden, dan: ‘Joa jong, a'k dát te wêten kos kommen, dan zou 'k van schik - gleuf 't vrij - de erste Zundag de beste, 'en gulden ien 't karkezekske doen.’