Romantische werken. Deel 1: Betuwsche novellen en Een reisgezelschap

[p. 9]

De rechte Jozef.

‘'t Steet mien niks oan; as 'k dát had kunnen veurzien was 't best meugelik gewêst da 'k de jong iensgeheel niet in huus had genomen.’

‘Moar hoe ku'j nou zoo sprêken,’ beantwoordde een vrouwenstem de pasvernomen mansstem: ‘Ge weet 'r nog niks af; 't is licht nog verbeilding; en al was 't zoo....’

‘Al was 't zoo...! Al was 't zoo...!’ viel de eerste in: ‘Nooit van z'n lêven! Denk ie da'k mien dern oan zoo'n koale jong zou versmieten? Nee vrouw, wa'k gedoan heb, dat he'k gedoan, en God zal me doar veur zêgenen, dat zal ie; moar gek zin, za'k niet; doar ku'j over rêkenen.’

Na deze woorden van den eersten spreker volgde er een pauze, van welke gelegenheid wij gebruik maken, om den lezer met de sprekend ingevoerde personen, en met de plaats waar ze spraken, bekend te maken.

Voorzichtig! - 't is donker in de keukenkamer van Janboer. Voorzichtig, er brandt geen nachtlicht, en het flauwe schijnsel der starren, dat door de hartjes in de luiken naar binnen dringt, is niet voldoende om u voor een onaangename kennismaking met de stevige meubelen van Janboer te vrijwaren. Voorzichtig! wij zullen u - met het terrein bekend - den weg wijzen. Pas op! Links van den ingang hebt gij het groote kabinet. Wat daarin zit, weten wij niet. Janboer weet het best, en misschien ruilt hij den inhoud niet voor dien van uw kunstig bewerkte en zekere brandkast. Wacht, hier zoudt ge u leelijk kunnen stooten aan de ijzeren vuurplaat; en buk u wat, want de vooruitstekende schoorsteen is niet bijzonder hoog; jammer, dat gij die mooie porseleinen pullen en schotels niet zien kunt, Mevrouw, wel wat groot voor uw étagère, maar voor uw pronkkamer à la renaissance lang niet te versmaden. Hoor! tik, tik, de groote staande klok vlak in den hoek bij het raam. Het is ons als zagen wij de, altijd met den slinger heen en weer duikende scheepjes boven de wijzerplaat, die reeds zoo menigen boer een: ‘Hoe is 't meugelik!’ deden ontboezemen.

Zie zoo, houd u maar dicht bij de groote, in het midden staande tafel, dan loopt gij geen gevaar u aan de langs den wand staande stoelen te stooten. En nu, niet verder; dat zou onbescheiden zijn. Weet gij, daar in dien hoek, schuin tegenover het kabinet, hangen een paar bonte meubelsitsen gordijnen voor een vierkante opening die men bedstede noemt, en waarin, weinige seconden geleden, het afgeluisterde gesprek gevoerd werd.

[p. 10]

De gordijnen zijn flink dicht geschoven, en al waren ze dat niet, dan zouden wij in dat duistere vierkant toch niets kunnen onderscheiden. Gelukkig, dat onze bekendheid met Janboer en Trijntje de verbeelding te hulp komt, en dat gij alzoo over den inhoud van die bedstede niet in het onzekere behoeft te blijven. Mochten en konden wij zien, dan zouden wij twee hoofden bespeuren: de hoofden van Janboer en Trijntje. Janboer - volle maan; echter minder blank, want zijn gelaatskleur heeft niets maanachtigs. Vol als de maan, en rood, of liever bruin, als ja, als, een bruin boeren-gezicht. - Trijntje, die denkelijk achterin ligt, daar zoudt gij zeker medelijden mee hebben. - ‘'t Vel over de butjes,’ zeggen zij die haar kennen, ‘en zoo gêl, als 't eier-door van 'en kiep die niks as achterwurp kriegt.’

Janboer heeft zeker de blauwe pluimmuts op, en Trijntje de nachtelijke floddermuts.

De staande klok slaat - elf - en, vijf minuten later hoort men hetzelfde getal slagen dof in de verte. - Stilte in de bedstee. Eindelijk is het echter alsof er door de achterin liggende, iets binnen 's monds gemompeld wordt.

‘Aweer! aweer!’ hooren wij nu duidelijk Janboers stem: ‘ik zeg oe dan, da'k 'r niks van heuren wil. Goed bin'k, moar niet gek: As Jenneke dat in de kop het, dan loat z'op mien niet rêkenen. Nou is 't uut. Sloap wel!’

Een zacht gemompel doet zich wederom hooren, en eindelijk de stem van moeder Trijntje: ‘Bidt ie van oavend niet?’ waarop wij het: ‘Dat hêw ummers al gedoan,’ vernemen, 't welk met een: ‘Nee Jan,’ beantwoord wordt; na welk gesprek zich een geritsel van dekens laat hooren, alsof twee lichamen zich overeind zetten, en daarna een onverstaanbaar geprevel, dat slechts....... door Éen gehoord werd, door Éen, die alomtegenwoordig is, die de kleinste wenschen van het hart kent vóor dat de lippen ze hebben geuit, door Een, die barmhartig, genadig en liefde is.

Nogmaals vernemen wij nu van Janboer en Trijntje een: ‘Sloap wel!’ en niets treft meer onze ooren, dan het onophoudelijk tik, tik, tik der staande klok met de scheepjes.

Op ongeveer twintig schreden afstands van Janboers woonhuis met achterdeel, stond de groote of hooge schuur. Bij de schuur waren drie hooibergen geplaatst, die met graan en hooi gevuld, den landman een heerlijk gezicht opleverden, en hem reden gaven tot de innigste dankbaarheid voor zooveel onverdienden zegen. In de genoemde hooge schuur die voor de winterstalling van het rundvee, en tot berging van het boerengerij diende, was tevens een kamertje

[p. 11]

op de eerste balken getimmerd, waar de twee knechts Berend en Jozef, hun nachtverblijf hielden. Berend was na den avondmaaltijd naar de hooge schuur gegaan. Jozef had gezegd: nog wat op den dêl te motte keeren.

- Da's nou al zoo dukkels! dacht Berend, toen hij op zijn kamertje was gekomen: doar wi'k 't miene van hebben. Den Jozef is 'en onnutte dienstknecht, woar den Heere 'en grouwel af het; en wat het ie 'en pretensies op z'n lief; en wat smeêrt¹⁾ ie den boer en de vrouw. Joa, ik zie 't best, asof zien botterams niet de halfscheid dikker zin as de miens; en dan altied dat sjenken en drêjen bij Jenneke; doar he'k 't ook niet op geloajen. De begeerlikheejen des vleises! Ik kan't niet begriepen, dat de dern zin in' em het; en ik geleuf toch, dat 'r wel zin die d'r knapper uutzien as hie. Is ie zoo zwart van hoar as ik? is ie zoo stark as ik? en is ie zoo schriftuurlik as ik? Nee Jeuzefke, doar za'k is 't miene van hoalen!’ En de schriftuurlikke Berend, die heel onschriftuurlijk jaloersch was, klom behoedzaam de ladder af die naar het kamertje leidde, sloop de schuurdeur uit, en wilde juist langs den hooiberg naar het achterhuis gaan, toen hij - duudelik gesmuuspel heurde.

Doar hewwe 't lieve lêven al! dacht Berend, en - hij vuulde zich ontruuren. Of het een heilige verontwaardiging was, weten wij niet, maar zeker is het, dat hij een koortsachtige aandoening ondervond die hem de klavieren deed knuusten. Langzaam, met ingehouden adem, naderde hij nu de plaats waar hij het gesmuuspel vernam. 't Was te donker om veul te onderscheijen, moar toch, 't was tussen den bongert en 't huus, dat heurde ie wel, bij de zonneblommen en stokrozen. Heur, joa - 't was Jenneke die sprak.

En Berend hoorde haar zeggen:

‘Moar ik geleuf toch Jozef, dat ie 't oan voader most zeggen. Hie mag oe best, en 't is nóu zoo in 't gniep.’

‘Och lieve Jenne,’ was Jozefs antwoord: ‘wat zal 't dan zin! Nee, zal ie zeggen; kortweg nee, en, wat zal 't dan wêzen! Licht mo'k dan vort, de deur uut; wied weg den boer op; en 'k zie oe nooit weerum. As 'k moar 'en klein lepke grond had, dan was 't nog te prebieren; moar nou - - en och, ge bint zoo'n snuuperig dernje; 'k heb oe zoo lief, da'k hoast niet zonder oe zou kunnen lêven; en gij, Jen?’

‘Nou Jozef, dat he'k oe ummers al zoo duk gezeid,’ sprak Jenneke: ‘ik mag oe óok best, en ik geleuf dawwe al heel tevrêjen zouwe zin as we moar zooveul hadden as 'en errebeijers mins; moar toch, 't was bêter as ze 't wisten. Jong, as ze d'r is achterkwiemen dawwe zoo in 't gniep met mekoar verkeerden!’

- Wèl in 't gniep, dacht Berend: wee u, gij geveinsden! zegt de

1) Vleit.

[p. 12]

Heere; maar Berend vergat, dat ie zelf machtig in 't gniep stond te luusteren.

‘'t Kan ummers geen kwoad,’ hernam Jozef: ‘overdag bi'j te bang um me oan te zien, en dus zie'k al blied as ik oe 's oavends is pakken en mokkelen kan.’

Kleine pauze. - Berend sloop nog dichter bij - maar zag niets. De torenklok sloeg elf uur. 't Was omtrent het oogenblik, waarin Janboer en Trijntje baden. Baden zij ook voor de onschuld hunner dochter? Ja, zeker hebben zij voor hun kind gebeden, maar, voor hare deugd hadden ze niet te vreezen, want Jenneke was braaf en goed, en had God lief met een rein en schuldeloos hart.

't Bleef, noar Berends zin, al te lang stil. Of ze hum misschien ook geheurd hadden...? 't Kon wel wêzen: moar nee, heur, doar fluusterde Jenneke weer:

‘Kom Jozef, loawwe nou goan, 't het al elf gesloagen, en 'k stoai de dood uut, dat z'ons gewoar worden.’

‘Nou dan, mien beste Jenne,’ zei Jozef: ‘'k wil oe niet langer houwen a'j wilt; moar, loa'k oe erst nog is kussen.....’

- Vort moar weer, dacht Berend: 'k het 'r 't miene af. En zeer haastig sloop hij langs den hooiberg de schuurdeur binnen, beklom de ladder, smeet op zien cel¹⁾ de bovenkleeren uut; wierp zich op zijn stroozak; prevelde: ‘Berend is d'r ook nog,’ en begon flink te snorken, toen hij Jozef de ladder hoorde opkomen.

Het: ‘Wee u gij geveinsden!’ was hem wel op de lippen, maar niet in het hart.

‘Watte?’²⁾ zei Janboer den volgenden morgen, toen Berend, die op den deel aan den wanmolen had gezeten, hem iets aan 't oor was komen fluisteren.

‘Da'k den boer asteblief wel is sprêken wou;’ herhaalde Berend iets harder.

‘Sprêken?’ hernam de boer: ‘Wat hei'j dan? As 't moar niet van oe fiemelderie is, went ieder veur zich het zien eigen begriep, en as ie met 't ouwe in den hemel denkt te kommen, dan zu'j d'r noar alle gedachte niet veul conversoatie hebben. Ikke en de vrouw we gleuven nog niet ens 't zelfde.’

‘Nee boer,’ sprak Berend weder: ‘doar za'k moar af zwiegen; 't is van heel wat anders.’

‘Nou kom d'r dan moar veur uut; 'k houw van rond veur de vuust,’ zei Janboer.

‘Moar 'k wou oe allinnig sprêken,’ hervatte Berend: ‘'t is 'en geheim.’

1) Kamertje.

2) Wat belieft u?

[p. 13]

‘Denk ie dan, dat de twee kelfkes en de verkens in 't schot 't zullen noavertellen?’ zei Janboer: ‘Gauw wat, 'k heb geen tied.’

‘Nou dan boer,’ begon Berend, terwijl hij een verbazend braaf gezicht zette: ‘ik bin achter 'en ding gekommen, woar 'k niet van heb kunne sloapen. De boer weet 't, 'k het den boer altied met zurg en eerlikheid gediend, as of 't veur mien eiges was, en 'k mag niet liejen dat ze den boer achter zien rug beknoojen of bestêlen, en den boer moar wat veurproaten en 'm toch schand oandoen.’ - Berend herinnerde zich zeker niet meer, dat ie ens toen de boer ziek was, met de weit noar de merkt was gewêst en toen 'en kwartje op 't mud minder had t'huus gebrocht as ie beurde. ‘Nee,’ vervolgde Berend: ‘dat kan 'k niet, en doarum mo'k den boer nou moar zeggen wa'k weet.’

‘Dat zou tied wêzen,’ zei Janboer: ‘ge proat mien al veuls te lang.’

‘'k Zal dan zeggen,’ hernam Berend: ‘da'k den Jozef al lang gemêjen heb. Of ie den boer bestêlt, da wee'k niet,’ - wat zachter sprekende: ‘moar da'k dan dit, en dan dat, niet zie, dat weet 'k best.’

‘Da's niettes!’ zei Janboer wrevelig: ‘dat za'k van Jozef nooit gleuven; doar is de jong veuls te best toe. Al het ie geen cent, gevuul van dankboarheid het ie genogt da'k 'em as 'en schoojers jong in huus heb genomen; sprêk doar niet van.’

‘Dat niet gleuven, dat niet gleuven!’ riep Berend: ‘Niet gleuven van 't kromme en verdrêjde geslacht! Nog wel arger, boer, zu'j motten gleuven van oe Jeuzefke. Joa, nou za'k 't zeggen ook,’ en Berends gelaat nam een vreemde plooi van heiligheid aan: ‘As-of ie Jenneke ook al niet slecht het gemoakt, en asof ie d'r niet altoos......’

‘Berend, ge liegt!’ riep Janboer pijnlijk geschokt, zoo hard dat de varkens verschrikt uit het schot naar buiten stormden: ‘Wát...! wou .... ie.... van Jenneke proaten! Ge bint 'en lasteroar met al oe fiemelderie, en ge kunt m'n huus uut, heur ie!’

Berend stond eerst mal te kijken, maar zocht den ontstemden boer, door gunstig gekozen woorden tot bedaren te brengen, en verhaalde: hoe hij toevallig de bijeenkomst achter 't huus had bijgewoond, en 't van zien plicht had gerêkend, den boer d'r kennis af te geven; dat ie 'm volstrekt niet behoefde te gleuven, moar dat ie toch wou dat ie zich overtuugde en t' oavend is mee achter 't huus kwiem.

Janboer stonden de tranen in de oogen. Of 't leugen of woarheid was, den Berend had ie wel willen trampen. Evenwel, hij hield zich goed, en besloot om zich 's avonds te overtuigen in hoever Berends beschuldiging waarheid bevatte.

't Was kwartier over tienen. Jenneke had genacht gezeid. De meiden en knechts ook.

Moeder Trijntje, die niet wist wat Jan toch schêlde, stapte juist

[p. 14]

in haar bedstee, toen de man zei: ‘Vrouw, 'k goai, nog êfkes op den dêl um te zien of de jongens alles wel kloar hebben.’

‘Goed,’ zei de vrouw, en weg was ze.

Janboer, wien het bloed den ganschen dag had gekookt, voelde zijn onrust vermeeren nu het oogenblik naderde waarin hij wellicht de hardste waarheid zou vernemen.

- Die jong, die Jozef, die 'k as mien eigen kind heb opgevuud, zou die mien Jenneke, mien eenigste Jenneke, hebben slecht gemoakt? dacht Janboer. - Nee, nee, ik mag, ik kan 't niet gleuven. Den Berend, - 'k vertrouw 'm moar half. Altied het ie zoo wat biebels, en, dán is 't duk niet veul. Hie het 'en hêkel oan Jozef, umdat ie meer mien man is; en noar Jenneke drêjt ie altied zien zwarte kop. - Moar, as 't is zoo was?... Weet Jozef dan niet da'k Jenneke nooit oan den jong van bleinde blauwwammis zou gêven; oan 'en jong, die tot zien viefde joar met zien voader den boer af bêdelen liep? Wist Jenneke niet, da'k heel wat bêters veur d'r had as 'en koale jong, zonder huus of hof? - As 't verkeeren was gewêst, 'k had 'm weggeschopt: moar dát....... 't is um 't verstand te verliezen...!’ en Janboer verdween door een achterdeurtje op den deel, in de duisternis.

Even als den vorigen avond zaten Jozef en Jenneke weder hand in hand op het bankje tusschen de zonnebloemen en stokrozen. Reeds geruimen tijd hadden zij geliefkoosd, met wat ruwer handen, maar anders al tamelijk als gij, minnende lezers of lezeressen! reeds menig zoet woordje was er gewisseld, wel niet zoo als gij ze wisselt, maar toch heel aardig: mien beste Jenne - mien Jozef - mien hartje - mien jong - duufke - en al wat in de ooren van verliefde boertjes en boerinnetjes liefelijk en zoet klinken mag.

Toen echter het gekoos eenigen tijd had voortgeduurd, begon Jenneke vreeselijk te beven.

‘Wat schêlt oe Jenne?’ vroeg Jozef.

‘Och Jozef, heur ie dan niks?’ was Jenneke's wedervraag: ‘'t was krek of 'k zuchten heurde, en geritsel bij den bongerd.’

‘Malligheid dern;’ hernam Jozef.

‘Nee Jozef, heur dan moar; ik bin zoo oakelig! Hawwe't moar niet begonnen. Ik gleuf da'k toch slecht heb gedoan.’

‘Slecht? slecht!’ schreeuwde eensklaps de bekende stem van Janboer achter de minnenden, die Jenneke van schrik deed verstijven en Jozef deed sidderen: ‘Slecht! Woar is de rêkel, de smêrlap - de............’ Jozef hoorde niets meer. Een vreeselijke slag op het hoofd deed hem duizelen; bewusteloos zeeg hij neder, en, noch het getier van den bedrogen vader, noch het geschrei van het ontzette Jenneke riepen hem tot zijn bezinning terug.

[p. 15]

Na den noodlottigen slag, aan Jozef toegebracht, maakte Janboers woede spoedig voor een angstige bezorgdheid aangaande des jongmans toestand plaats. Zonder zich in de eerste verwarring meer om zijn dochter te bekommeren, droeg hij Jozef de woning binnen, en gelastte der verschrikte moeder Trijntje, om de wond aan 't achterheufd met êk¹⁾ en woater te wassen. Jenneke stond te kieken asof ze versteind was. Janboer sprak haar geen woord toe, en liep, toen Jozef in 't bed op 't kelderkämerke was geleid, zoo hard as ie kon noar den dokter. Toen deze was aangekomen - Janboer had niet op den dokter gewacht, maar in vreeselijke onrust terstond den terugtocht aangenomen, - vroeg deze natuurlijk in de eerste plaats, na den patient te hebben onderzocht, hoe de wonde ontstaan was. - En Janboer begon:

‘Joa dokter....’ Maar moeder Trijntje, die in des boers afwezigheid, onder snikken en hikken van Jenneke de toedracht der zaak had vernomen, viel hem in de rede met een: ‘Loat ik nou sprêken, Jan. - Hoe 't gekommen is dokter? dat za'k oe zeggen, heur ie..... dat za'k oe wel zeggen.....’

Maar juist, toen moeder Treintjes brein werkzaam was om een noodleugen te verzinnen - waarover wij haar niet al te hard zullen vallen, omdat haar lang aarzelen getuigde hoe onhandig zij in 't liegen was - sloeg Jozef, - dank zij dokters meegebrachte, opwekkende middelen, - voor het eerst de oogen weder op; zag de omstanders pijnlijk aan: en moeder Trijntje die deze gelegenheid aangreep om haar onbegonnen verhaal af te breken, riep: ‘Zie hie lêft weer. Goddank!’

Janboer, wien 't hart vreeselik had geklopt, begon ook weer ruumer te oajemhoalen, en 'en gevuul van dankboarheid kwiem bij 'm op .... O! as ie is 'en moord had begoan! zoo dacht hij, en een paar tranen glinsterden in zijne oogen.

‘Maar door welk toeval is de wond ontstaan?’ vroeg de dokter nog eens. - 't Was net, of Janboer 'en scheut deur z'n lief kreeg, toen ie alweer die vroag heurde; en zich vermannende wilde hij oprecht zijn vergrijp verhalen, toen Jozef met een zwakke stem zich liet hooren. ‘Mien - eigen - schuld,’ zeide hij: ‘'en zwoar stuk hout is mien - op 't heufd gekommen.’

Janboer, die, door de verschrikkelijke gedachte van manslag te hebben begaan, de oorzaak van zijn overijling schier vergeten had, hoorde de voor hem verontschuldigende woorden van Jozef, terwijl ze toch de volle waarheid behelsden, met ontroering. Moeder Trijntje klonken ze als engelentonen in de ooren; en Jenneke .... Jenneke, die weer strak voor zich uit had zitten staren, brak in een bitter schreien los.

1) Azijn.

[p. 16]

De geneesheer, die in de woning van den alom geachten Janboer, haast aan geen misdadig opzet had durven denken, was door Jozefs woorden geheel gerust gesteld, en ging, na een verband te hebben gelegd, huiswaarts, om bloedzuigers te halen, die aan het achterhoofd moesten gezet worden.

Dat er dien nacht niet veel van slapen kwam, was natuurlijk; en zelfs Jenneke, die op haar vaders woorden ‘Goa noar bed, dern!’ zich naar haar zolderkamertje had begeven, was te zeer door verschillende aandoeningen verontrust, om den slaap te kunnen vatten. De verdenking waaronder zij lag; het misnoegen harer dierbare ouders bij het gevoel van schuld over hare, ja, onschuldige, doch tevens ongepaste samenkomsten; de deerniswaardige toestand waarin zich haar beste Jozef bevond, door den opgewekten toorn van haar vader, dien zij, door haren plicht getrouw te blijven, had kunnen voorkomen - dit alles te zamen deed Jenneke vele tranen storten; en nog had zij geen oog geloken, toen Trui de melkmeid haar om vijf uur kwam roepen.

- Nou za'k dan toch is zien, of 'r veur mien ook 'en brok in de pap is, dacht Berend, toen hij den morgen na het noodlottige voorval, in de hooge schuur aan het dorschen was: Nou zal 't dan met Jeuzefke wel uut wêzen, en ik zal 't miene woagen. Wat kan 't mien schêlen of ze met Jozef het verkeerd? ik zal d'r mien niks um schrenieren. Janboer zal ze nou toch niet kwiet roaken. Zoo kom ie in 't smeer Berend, en - Jeuzefke, heur ie: de letsten zullen de ersten zin!

Nog was de schriftuurlikke Berend zoo aan het denken, toen Janboer, die moar niet wist woar ie 't zuuken zou, de schuurdeur binnentrad.

- Zou ik? dacht Berend, toen hij den boer zag naderen: ‘Toe moar,’ sprak eene stem in zijn hartengedichtsel; en Berend lei de vlêgel over den nek; zette de linker vuust in de zied', en zijn boer medelijdend aanziende, sprak hij:

‘Nou boer, gleuf me, 'k heb veul met oe te doen; ge bint tot 'en oakelige beveinding gekommen; moar, 't was mien plicht um 't oe te zeggen. Joa, 'k zei al lang, den Jozef bedriegt den boer, moar niemand kos 't gleuven. En 'en jong die j' as 'en keuje¹⁾ gefokt hebt; 't is 'en ding, 't is 'en ding! Ie hebt 'en adder oan oe boezem gekoesterd, en hie het oe lilk in oe eigen vleis gebêten.’

Janboer werd bleek - zijn ongelukkig kind!

1) Jong varken.

[p. 17]

‘Moar,’ vervolgde Berend: ‘de Heere kastijdt dengenigen den ie lief het. Joa boer, zoo mo'j d'r moar over rêkenen; en of Jenneke nou al verkeerd gelêft het, d'r zou 'r toch nog wel een te veinden zin, die zou zeggen - um den Heere noa te sprêken - Ik rêken oe de zunden niet toe; en die, um de wereld geen achterdocht te geven, zou zeggen: Boer, ik zal oe en Jenneke wel weer in eere stellen. En, boer, wat zou ie wel zeggen, as ik Jenneke is tot vrouw nemen wou?’

Janboer, die sedert het voorgevallene geheel van streek was, keek Berend aan alsof deze een tijger was die op hem loerde. 't Was alsof hem de woorden in de keel bleven steken; en toen hij eindelijk de stem terug kreeg, zeide hij, terwijl hij zich eensklaps omwendde: ‘Mins, mins, 't schêlt oe in 't heufd, of, ge zint slecht!’

Berend had een geheel ander antwoord verwacht, en keek krek asof ie de vlooi in 't zoad zag.¹⁾

- Niet! niet! dacht hij: dan za'k 'em anders sprêken! En den boer volgende, beet hij hem met een nijdige stem in het oor:

‘Weet ie wel, Janboer, da'k oe ook in mien macht heb? Weet ie wel, da'k giesteren oavend alles heb gezien, en da'j, as ik 't wil, wel is op 't schavot kost kommen?’

‘Wat, wat!’ riep Janboer ontsteld: ‘zeg, wat proat ie, mins?’

‘Wat ik proat,’ hernam Berend: ‘da'j Jozef met 'en stok op 't heufd hebt gesloagen, en dat ie wel is krepieren kos, hê! Zeg, bin ik gek, of zu'j mien toesloan?’

‘Pak oe boel in; op stond!’ riep Janboer, schier buiten zich zelven: ‘Vort, mins, ik mag oe niet langer zien!’

't Was kort na het laatst vermelde gesprek, dat Janboer het kelderkamertje binnentrad waar moeder Trijntje bij de bedstee van Jozef gezeten was. Zijn vragende blik werd met een bedenkelijk hoofdschudden beantwoord. Janboer zuchtte.

‘Woar is Jenneke?’ vroeg hij eindelijk zeer zacht. Trijntje haalde de schouders op, en fluisterde: ‘Stil toch; hie slupt.’

Janboer ging heel voorzichtig naar de bedstee - de klompen had hij voor de deur laten staan - keek door de reet der gordijnen naar den rustende, en zag dat deze met geopende oogen voor zich uit staarde. Waarschijnlijk had de zachte tred van Janboer, Jozefs ooren getroffen; althans hij wendde zich naar de opene zijde der bedstee en zag den boer met zijne doffe oogen droevig aan. Janboer schrok, ja hij schrok van dien blik. - Gij hebt het gedaan;

1) De aardvloo in het oliezaad oefent een zeer nadeeligen invloed op den oogst uit.

[p. 18]

gij zijt mijn moordenaar! waren dat niet de woorden, die de lijder met zijn matte oogen tot hem sprak? ‘O God!’ klonk er een stem in Janboers binnenste, terwijl hij de handen vouwde en de oogen naar boven sloeg: ‘O God, vergêf 't oan mien Jenneke; vergêf mien miene schuld, en loat den Jozef weer kloek worden. Spoar mien, Heer! da'k op mien olden dag geen moordenoar zal wêzen. Vergêf mien da'k mien overeild heb; moar, hie had mien kiend verzuukt! Spoar dit huus Heere, 't zij zoo!’ En in Janboers oogen welden groote tranen op, die langzaam over zijn bruine kaken vloeiden.

De lijder, die na de woorden van den vorigen avond niet weder gesproken had, scheen de tranen van den boer te hebben bespeurd, en het was zichtbaar, dat hij zijne krachten verzamelde om iets te zeggen.

‘Hier kommen,’ sprak hij eindelijk: ‘Jenneke ook,’ en weder sloot hij de oogen.

Het kwam Janboer voor, dat 't al heel arg met den jong gesteld was. Schielijk gaf hij Trijntje te verstaan, dat zij Jenne halen moest, en zoo spoedig mogelijk naar den dokter moest zenden om den patient te komen zien. Trijntje verwijderde zich snel, doch zonder gerucht, en eer vijf minuten waren verstreken, bevonden zich vader, moeder en dochter voor Jozefs legerstede.

Wij zullen de verschillende aandoeningen van de zich op het kelderkamertje bevindende personen niet in 't wijdloopige beschrijven, en den lezer niet vermoeien met de lezing van datgene, 't welk hij gereedelijk uit de verschillende toestanden besluiten kan. Bij Janboer en Jenneke waren vrees, medelijden en schuldbesef, uit verschillende oorzaken, de heerschende gevoelens. Moeder Trijntje was geheel medelijden, en toen zij daar bij Jozefs bed stond, bij Jozef, die doar zoo ellendig neerlag en toch altied zoo'n goeje jong was gewêst, en die 'r as 'en eigen moeder altied had lief gehad, toen wier 't hoar te eng um 't hart en ze begon luidkeels te snikken.

Jozef, door die droevige tonen gewekt, sloeg de oogen weder op, en de bedrukte ouders met hun lieve kind voor het bed bespeurende, sprak hij langzaam en zacht, met merkbare krachtsinspanning:

‘Gleuf mien boer en vrouw, ik het oe vertrouwen nooit geschonden. Jenneke het nooit veur God misdoan. 'k Had hoar niet allinnig motten sprêken, moar - zoo woar as 'k bij God hoop te lêven, zoo woar is ze nooit slecht gewêst.’ Jozef hield even stil. - Jenneke snikte; vatte de handen van haren vader, en Janboer, die bij Jozefs woorden, om zijn eenig kind ruimer ademde, maar tevens meer schuld gevoelde - want hij geloofde Jozef - liet Jenneke begaan: en toen hij dien kinderlijken handdruk voelde, had

[p. 19]

ie zien kiend weer, zien beste Jenne, en hij riep - naar moeders oordeel veel te hard: ‘Goddank!’

‘As 'en erme jong,’ hernam Jozef: ‘hei'j mien, toen mien bleinde voader in oe schuur starf, in huus gehouwen, en gevuud as eigen; 'k zie d'r dankboar veur gewêst; moar 'k had motte begriepen, da'k te min was um oan Jenne te denken. Boer en vrouw, vergêr mien dan wa'k heb misdoan; en, wa'k liejen mot is mien verdiende straf.’

‘Och, mien Jozef, mien kiend!’ huilde moeder Trijntje.

‘'k Zal 't niet lang meer moaken,’ hervatte Jozef: ‘dat gleuf 'k; moar 'k zal bij God veur oe bidden, en dan zal God oe ook verder wel zêgenen. Nou zie'k muû. - Lêft soamen wel.’

‘God! hie starft!’ riepen Janboers vrouw en dochter als uit éenen mond, en juist wilde Janboer den dokter te gemoet loopen om hem tot spoed aan te zetten, toen deze de deur binnentrad.

‘Och, help mien Jozef, as 't niet te loat is,’ smeekte de goede Trijntje.

De geneesheer trad dadelijk op den lijder toe; sloeg hem aandachtig gade; voelde zijn pols, en verklaarde dat er volstrekt geen gevaar bestond: ‘De patient heeft rust noodig,’ sprak hij, - ‘hij is niet zonder koorts, maar gepaste middelen en rust zullen hem, met Gods hulp, wel spoedig weer in orde brengen.’ Nu onderzocht hij de wond, legde een nieuw verband en verliet Janboer en de vrouwen in een geheel andere stemming, dan die waarin hij hen bij zijne komst had aangetroffen.

Voor een oogenblik zullen wij Janboers woning verlaten, om den schriftuurlikken Berend bij zijn vertrek een eindwegs te vergezellen. Den valschen beschuldiger, den bewerker van Janboers overijling, den schelm die met de treurige omstandigheid, zoo brutaal als slecht zijn voordeel had willen doen, en die bij de natuurlijke verwerping van zijn schandelijk aanbod, den boer met een gerechtelijke aanklacht had durven bedreigen, den schijnbaar vromen Berend, kon Janboer niet langer onder zijn dak dulden, en met zijn bijeengepakt boeltje in een zak over den schouder, en het volle loon in den buidel, trok Berend tegen den avond het dorp in.

- Erst is oanstêken, dacht Berend, en hij stapte de herberg het Zwaantje binnen.

Hij pruufde, en dacht, aan 't mislukte plan; - hij kommendierde nog 'en slok, en beet zich kwaadaardig op de lippen; - bij den derden borrel, die naar binnen gleed, verkreeg Berends gelaat weder een vreemde uitdrukking van heiligheid, en toen hij den vierde binnenhad, en den vijfde trillende aan de lippen bracht,

[p. 20]

dacht hij - als een dronken mensch nog denken kan - aan - zijn wraak.

Nog nooit hadden de boeren van 't dorp, Berend van Janboer zoo onbekwoam over den weg zien loopen. De jongens, uut de oavendschool, riepen hum noa: ‘Lap, zuupert,’ enz. enz., en Berend, wien alles soeselde en drêjde, belandde eindelijk waar hij wezen wilde, namelijk: aan het woonhuis van den burgemeester. De schel ging over met een vreeselijk geweld, zoodat de burgervader, eenig onheil vermoedende, in persoon de deur ging openen.

Het onderhoud van Berend met den burgemeester verdient geen vermelding; want de edel achtbare vernam van den beschonkene niet veel meer dan onsamenhangende klanken, die hem alleen bewezen, dat de vent smoordronken was.

‘As ge niet goedschiks vertrekt, zal ik je met den veldwachter 't dorp laten uitzetten,’ riep de burgemeester, eindelijk het gebrabbel van den beschonkene moede: ‘Vort kerel!’ en tevens gaf hij Berend een duuw in de ribben, waardoor deze vloekende - ja! vloekende - op den grindweg voorttuimelde; smeet de deur weer dicht, en kwam bij zijne vrouw terug met de geruststellende verzekering: dat 't maar 'en dronkende vent was geweest.

Tot onuitsprekelijke blijdschap van Janboer, Trijntje en Jenneke, werd de voorspelling van den kundigen dokter ten volle bewaarheid. Den derden dag nadat Jozef de wonde bekomen had, kon hij het bed reeds verlaten. Wel was ie nog licht en wonderlik in 't heufd, moar de pien was veul minder, en de wond zou spoedig geheeld zijn. En, toen hij, weinige dagen later, met Janboer achter de stokrozen op 't benkske zat, toen dacht hij aan de liefderijke hand Gods, die hem gespaard had, en er kwam hem een: Goddank! over de lippen.

‘Amen,’ zei Janboer; en Jozef wenkende, gingen zij te zamen naar de keuken, waar moeder Trijntje en Jenneke zaten te spinnen.

Janboer ging bij 't vuur zitten; stopte zien piepke; stak 'et oan; keek in den schorsteen; kwam 'en poar moal: hm! hm! keek nóg ens in den schorsteen; smeet het hout van de ploat in 't vuurgat; h'mde nóg ens, en zei toen, terwijl hij zijn gelaat in dichte rookwolken hulde:

‘Me dunkt vrouw, we mosten nou moar de kogel deur de kark smieten. Wat 'r gepessierd is, is gepessierd, en doar zal ik, en Jozef en gij, nieweer over sprêken. Nou Jozef - hm! hm!.....’ Janboers gelaat was door den tabaksdamp geheel onzichtbaar: ‘nou Jozef, a'j dan veur Jenneke den rechten Jozef wilt zin, dan geluk d'r mee, we zullen oe as zeun beschouwen. Pas moar goed op, dóar hei'j mien hand.

[p. 21]

Jenneke, die na den noodlottigen avond, geen tien woorden met haar vader gewisseld had, en steeds, inweerwil van hare blijdschap over Jozefs herstelling, afgetrokken was gebleven, 't was haar alsof ze droomde.

Jozef was zoo beduusd, dat ie de hem toegereikte hand in 't eerst geheel vergat. Moeder Trijntje keek alsof ze bij 't bakken van de weg was gewêst; en 't einde van de confusie was, dat Jozef en Jenneke, Janboer en de vrouw kusten dat het zoo klapte. Natuurlijk, lieve lezeressen, werd Jenneke later door Jozef schadeloos gesteld.

‘Nou, nou, 't is al genog,’ zei Janboer eindelijk, toen er bij al die hartelijkheden ook al weer tranen in 't spel kwamen: ‘Spoar mien zénuees as 'k oe bidden mag. 'k Het 'r nooit af geheurd of geweten, moar sinds da'k de domeneisjuffer van zénuees heb heuren sprêken, gleuf ik vast da'k ze ook heb.’

Nu waren dan in Janboers woning de hekkens geheel verhangen. Allen waren dankbaar; allen waren tevreden; en ofschoon Janboer somwijlen wel eens de oude schoen knelde, en hij Jozef veur zien Jenneke toch wel wat heel min vond, zoo ontdeed hij zich dan spoedig van het knellende schoeisel. Hij herdacht dan den geheelen loop van omstandigheden, en vooral die liefderijke woorden van Jozef toen zij allen voor zijn behoud vreesden, en besloot met de woorden: ‘Joa 'en goeje, is toch bêter as 'en rieke.

Drie maanden na de verloving was het brulleft in Janboers woning.

Jozef en Jenneke waren volkomen gelukkig.

Janboer en Trijntje ook. - Volkomen? Ja, volkomen, - moar zie, Jenneke goeng 't huus niet uut. Nee, al vond Jenneke 't ook niet zoo heel verkieslik, dat was niet anders, de jongeluu trouwden bij de ouwers in.

En Berend? - Berend was, drie weken na zijn vertrek uit Janboers woning, in de functie van koloniaal te spreken aan boord van de Eendracht, liggende te Harderwijk.

Janboer en Trijntje zagen hem nooit terug, en waren er niet rouwig om.

Wat Jozef betreft, hij toonde wel veur Jenneke de rechte Jozef te wêzen, want hij bemint zien Jenne as z'n oogappel. Veur de kienders - joa 't half dozijntje is al vol - kan er geen bêter voader zin. En, veur de oudjes? Zie, hie eert en lieft ze as 'en eigen zeun, en 't lidteiken oan 't achterheufd, hie nuumt 'et: den oadelslag!