Hanna de freule

Vier en veertigste hoofdstuk.
In Elie's binnenkamer.

Toen Hanna, nu drie dagen geleden, de woning van Elie Mager was ontvlucht, en Binzer zich niet door Izaks geschreeuw heeft

[p. 234]

laten weerhouden om zich zoo snel als hij kon met het pas ontvangen bankbiljet naar den stal van Peters te spoeden, hebben vader en moeder Mager in den aanvang slechts oogen en ooren voor hun eenigen spruit en stamhouder gehad.

Nochtans, omtrent de oorzaak van Izaks geschreeuw is Elie - bij de vloeken en scheldnamen, die Izak het meisje nazond, niet lang in het onzekere gebleven. - Hanna was dan zijn huis ontvlucht! - En Izak had zij geslagen toen hij haar wilde terughouden. - Waarom was ze weggegaan uit zijn huis? Waarom? Was er een reden? - Had ze mogelijk Binzer gezien of gehoord, en is ze daardoor beangst geworden?

Terwijl de moeder zich in den aanvang slechts met haar ‘lam’ heeft beziggehouden, is Mager nog eens naar het Magazijn gegaan, om zich toch zelf te overtuigen dat Izak niet gelogen had. - De trapleuning kapot! Wat 'n ravage! - En boven? Weg was ze, Ja wel! - Ach! drie uren later zou ze in de schuit zijn geweest, op reis naar Rebbe Mozes Laan, vrijwillig; waarachtig! - En nu, weg was ze! - En de brieven? - Ja, den brief van Degen aan Esther had ze zeker meegenomen, immers hij gaf hem haar zelf in een zwak oogenblik; maar Godlof! de beide andere - dien van Elie aan ‘zijn vroegere liefde’, en den laatste van 't afvallige kind aan den ‘schender’, hij mocht ze al spoedig bij 't helpen van zijn jongen in diens zak terugvinden. Hoe de deugniet ze in handen kreeg, dat bleef Elie een raadsel.

Mager liep in gestadige onrust het huis op en neer. Al driemaal had hij zich de handen gewasschen. - Och! Esthers kind heeft hij zoo lief. Had ze hem dan ook geen goede Elie genoemd! En zou hij Esthers wreker en losser niet geweest zijn als hij Hanna had weergegeven aan het volk van God? - Weg is ze - Zal hij haar zoeken? - Zal ze weer meegaan, als ze toch vrijwillig wegliep uit Elie's huis? - Zal men Elie smaad doep, en zeggen dat hij Hanna geweld deed?

- Heere God, wás het geweld? Heeft hij haar niet gered en verzorgd, en spijs gegeven in zijn huis nadat men haar had gejaagd en gescholden! Heeft hij haar met geweld weerhouden, als zij nu toch vrij is op straat? Ach, Esthers kind had hij lief. Maar zal hij den Heere weerstaan als de Heer Zijn aangezicht afwendt....?

Lang bleef Elie zoo in gedachten verzonken. Dacht hij ook aan de honderd gulden, die hij aan Binzer gaf - voor iederen veldwachter vijftig - als ze het kind, met rust en zonder lawaai of schandaal, tegen den avond zouden laten vertrekken naar zijn vaderstad?

[p. 235]

Saar zal er hem aan herinneren. In de gewone huistaal der geringe Joden - een mengsel van slecht Nederlandsch, Duitsch en Hebreeuwsch - vervolgt zij een straks afgebroken sermoen:¹⁾

‘En ik zweer je hij m'n faters kijwer²⁾ dat ik geen gammer³⁾ bin. Was je meschogge an metorf⁴⁾ dat je den goj⁵⁾ immer moos⁶⁾ en 't letst nog honderd gilden gaf.’

‘Stil Saar, je schreit of je nar⁷⁾ bent. Heb iek moos gegeven? Natierlijk! 't Was 'en niese massematten.⁸⁾ - Had iek 't liebe kiend niech kenitseld?⁹⁾ Attitellemise¹⁰⁾ was ze kewies - dat God'r zegene! - as ik 'r niech kenitseld had.’

‘Wás kenitseld!’ roept Saar: ‘Narschkat! al sammt narschkat!¹¹⁾ Hadt jij jajin soroph tronken,¹²⁾ dat je honderd van men faters gildens - God zegen 'em! - zal geben aan den verschwartster goj.¹³⁾ Has ik 'em lieber de bakschenajim ausschlagen¹⁴⁾ of 'en makajim¹⁵⁾ gegeben as honderd gilden van m'n faters erbgoed.’

‘Kan iek spreken mit solch geschrei?’ valt Mager ongeduldig in.

De kleine dikke vrouw was nog geheel onder den indruk van het gebeurde. Weerstrevig en ‘dol’ is ze geworden door de ervaring dat de frêle werkelijk - ‘zooals ze altijd voorzien heeft’ - de ontvangen weldaden met ondank zou beloonen, maar ook vooral, omdat zij in haar moederlijk gevoel zoo diep werd gekrenkt. 't Geschmadde kalb¹⁶⁾ - zooals zij Hanna geliefde te noemen, had haar lieben Izak gesmeten en geslagen, niet slechts op 't zelfde oogenblik dat Hanna zich als een dievegge wegmaakt uit de gastvrije tent, maar op het oogenblik zelfs dat Elie honderd - zegge honderd gulden, aan zijn vrouw en kind durfde ontnemen, uit vreeze dat de weldaad hem als een misdaad zou worden aangerekend, uit angst dat Binzer hem verklikken zou, en beletten dat Hanna nog dien zelfden avond afreisde tot haar heil naar den rebbe-felter in Amsterdam.

‘Zal ik spreken?’ herhaalde Elie; en vervolgde toen zoo snel dat slechts Saartje zijn Bargoensch kon verstaan.

1) Het Bargoensch - of Joden-dialect - moge in Elie's binnenkamer een oogenblik zijn plaats vinden, ter aanvulling van de onderscheidene Nederlandsche dialecten - als het Betuwsch, Veluwsch, plat-Groningsch, plat-Amsterdamsch enz. - In andere werken, aan sommige opgevoerde personen ter karakteriseering of voltooiing hunner figuren, in den mond gelegd.

2) Vaders graf.

3) Ezel.

4) Stapelgek.

5) Heiden of Christen.

6) Geld.

7) Gek.

8) Netelige zaak.

9) Gered.

10) Dood.

11) Gekheid, altemaal gekheid.

12) Sterken drank gedronken.

13) Ellendigen Heiden.

14) De tanden uitgeslagen.

15) Slag.

16) Het gedoopte Christen-geworden kalf.

[p. 236]

‘Stil vrouw, je vader - dat de vrede op hem ruste in eeuwigheid!¹⁾ - kun je ongemoeid laten, en je erfdeel ook. Heb ik het niet in de affaire gestoken, en er winst mee gedaan? - Heb ik voor Binzer in angst gezeten dat hij haar last zou aandoen bij. 't vertrek van de schuit? Heb ik hartzeer van Esthers kind? Was ik veraltereerd! Weet 'en mensch wat ie doet als ie veraltereerd is Saar? Zwijg! Zeg wat je wilt, maar smaad je wettigen man niet Tusschen de negende Tischri²⁾ leit de winter en de lente en de zomer. Zwijg Saar. Als ik te Schabbes op gras had geloopen of anders de Wet geschonden, kon je me schelden voor posch Jisrool³⁾ Wat ik gedaan heb was goed. Is 'et Elie's schuld dat Hanna, 't lieve kind - 'k zeg 't lieve kind, God schenke 'er zegen en bekeering! - dat ze wegging toen ze Binzer gehoord heeft? Dáárom is ze weggeloopen; waarachtig! Maar....’

‘Maar ik spreek van je geld. en van de honderd gulden vooral!’ valt Saartje, schier onverstaanbaar snel weder uit.

‘Sjuut! nah!’ roept Elie: ‘Als je stil bent Saar; zal je zeggen of Elie goed is of slecht. Ben ik 'en ezel? Zal ik je vragen wát ik gezeid heb toen ik hem 't bankbriefje gaf?’

‘Gezeid? Weet ik 'et! Ik hoorde: Wei, wei!⁴⁾ van m'n jongen in 't voorhuis. - Wat je gezeid hebt? Neem de zegenwensch mee op het bankbiljet, dát heb je gezeid. Maar ik lach in wat je gezeid hebt. Had Izak niet wei! geroepen, dan zou ik den Binzer 't geld wel afgeratscht en gezeid hebben: Kol Jisrools weitaak ewek. - Dás had ie kenne mietneme ganz.’⁵⁾

‘Liebe fraa,⁶⁾ zwijg toch,’ zegt Elie kalmer: ‘Bis niech so beis!⁷⁾ - Zul jij zeggen Miese meschinne’⁸⁾ as Binzer toch jefopt is, waarachtig!’

‘Was saagst Elie? Was?’

‘Wheet je niet Saar van fetter Mortje? - God zegen 'em! - De ganf van 'en jongen, as ie uit Amsterdam 't bankbriefje stierde; als jij docht Saar, 't was 'en vidsi van de ggourel.’⁹⁾

Saar sperde de oogen wijd open; en hem eensklaps angstig aanziende riep ze:

‘Was! Den newjaarszegen-spruch van honderd gilden, die Mortje

1) De geloovige Jood moet minstens honderd zegenwenschen per dag uitspreken.

2) Groote Verzoendag.

3) Slecht Israëliet.

4) Zeer pijn.

5) Hij neme het leed van geheel Israël mede. Dát had hij kunnen meenemen, geheel.

6) Lieve vrouw.

7) Boos.

8) Een buitengewone dood over hem!

9) Een prijs uit de loterij.

[p. 237]

je stierd had voor spas. Owaai! Zel men eenige zoons fater, in de tfise bromme en pijgeren met schjand¹⁾ omdat ie falsch gelt heraus gab! Ach God! Wou dat iek kapore was. Och liebe God!’

‘Zel niemand ledeeren Saar. Als ik toch whaarheid gezeid heb; ja, zol iek lebe! - Heb ik gezeid: Neem de zegen op het bankbiljet? Neen. Neem de zegenwensch mee op het bankbiljet heb ik gezeid, - Nah! wat zal ie me lappen? Is 'et om schmoe²⁾ geweest! Was ie schikker³⁾ dat ie niet zag wat fast ieder Jid fuult as ie 't unter de naas kriegt? - Alle Jidde hier, en Rebbe⁴⁾ Van Bonn kanne beschweere dat iek 'et ding heb willen verpassen voor één gilden. Hebbe ze niemeer as 'en hébasch⁵⁾ gebooje; zei ik: Neen Mortje, iek halt 'm!’

De vrees van vrouw Saartje is verdwenen.

- 't Waa waar, baas Binzer zou niet eens durven zeggen hóe hij het geld had gekregen. - En Mager - als ze het hem mochten vragen voor 't gerecht, dan zou hij immers naar waarheid kunnen antwoorden: ‘Denk je Heeren dat Elie de veldwachters en de Jestisie zou hebben omgekocht voor een zaak, die zuiver was als goud; als ik toch zelvers Hanna gered en geherbergd heb? - Toen Binzer om stopgeld voor de peliesje vroeg, heb ik hem een Amsterdamschen Newjaarswensch in de vingers gegeven, maar het duidelijk gezeid er bij. - Is het mijn schuld Heeren, dat ie niet hooren en niet zien kan?’

Saar lachte; zij was niech beis meer: Vader Elie was strikt en gochem allebei. Van de politie zou hij geen last krijgen. De honderd gilden waren gered. - En Goddank: Hanna de frêle was 'et Magazijn uit. - Wat Izak betrof, zijn naas bleef wel wat dik, maar 't ooilam was toch gezond van harte. - Zie maar, terwijl Elie naar den hoek der lage en donkere huiskamer gaat, om er met den hoed op het hoofd, te Meirif ore⁶⁾; steekt Saartje haastig een dik stuk koek tusschen twee sneden wittebrood. En Izak eet, en smakt met wijden mond zoo geweldig onder vaders bidden, dat straks het luide: ‘Omijn! weamen’⁷⁾ van Elie, er niet door te hooren is.

Elie wist niet recht wat hij in de taal van Kol Jisrool⁸⁾ had gebeden, maar toen hij zijn eenigen zoon, zijn stamhouder, met die glurende oogen en den wijden mond zag eten, en altijd smekken hoorde, toen dacht hij:

1) In de gevangenis komen en sterven met schande.

2) Voordeel.

3) Dronken.

4) Rabbijn.

5) Kwartje.

6) Avondgebed te doen.

7) Amen, ja amen.

8) Geheel Israël.

[p. 238]

- Gezegend zij de God van Abram, Izak en Jacob, dat hij zegen gaf aan Saartjes schoot en Elie een zoon schonk. - Maar toch, als hij aan Hanna denkt, en zij hem aanziet met haar treffende oogen, dan huppelt hem het hart in de borst, dan.... ach liebe God, dan kan hij den smekkenden Izak - zijn vleesch en bloed, niet aanzien; dan.... Neen, neen! phij! - Elie spuwt in verontwaardiging over zich zelven op den grond. - Zou hij zijn eigen vleesch verachten? - Bewahre! Izak zal z'n elteren eeren naar 't vijfde gebod: en Elie zal Izak liefhebben; en God zal hem zegenen tot verlenging van dagen. - Maar.... dat Esthers kind vrijwillig zal terugkeeren tot den Jid, die haar redde en goeddeed en behouden wilde, ook dát moge gebeuren - im jirtse hasschem!¹⁾

1) Als God wil.