Hanna de freule

Vijfde hoofdstuk.
Een eerste samenkomst en moeders vreeze.

Wouter Glover vindt zijn weg gemakkelijk in de slecht verlichte achterstraten der kleine stad. Hij heeft aan zijn vrienden Prost en Tholen beloofd om met nog eenige andere fabrieksarbeiders te negen uren in De Sleutel bijeen te komen. Prost en Tholen hebben goed hun verstand. Piet Tholen kan zelfs lezen en schrijven. Men zou de zaak er bepraten en wie er het meeste van wist zou met zijn raad voor den dag komen.

Wouter drukt de hand tegen het voorhoofd. Dat hoofd is vermoeid. Geen wonder, als men sinds weken op het middel peinst om steenen in brood te veranderen; als men het gebrek aan den

[p. 21]

mageren Dood de hand ziet reiken om ons het liefste op de wereld te ontnemen; geen wonder, als men zich onmachtig gevoelt om.... - 't Was alsof de jonge fabrieksarbeider door dien forschen stoot op de kroegdeur zich over zijn onmacht wilde wreken.

Mop, de kastelein uit De Sleutel, had het bijzonder druk. Ware er een ander arbeider van 't Kromveld binnengekomen, hij zou geen tijd hebben gehad om hem een woordje toe te spreken, maar Wouter Glover was alleman niet. Wel is waar was er behalve Gerrit Abel - en nog eenige vromen, geen slechter klant dan hij; maar Wouter had zoo iets ‘heers’ in de oogen, zoo iets ‘kruims’ in de donkere krulharen, en zoo iets ‘rums’ in zijn heele postuur, dat Mop wel ‘Gen'avond, frisch weertje,’ moest zeggen, want hij voelde De Sleutel warm worden - dat was een uitdrukking van Mop - als hij Glover in z'n fatsoen zag.

‘Zijn Prost en Tholen hier?’ vraagt Wouter rondziende.

‘Ja wel,’ zegt Mop: ‘en van Piet Tholen mag dat wel, net als van jou, met een kruis aan den balk worden geteekend. - Waar ze zijn? Dáár, dáár zitten ze met Voethof en Tiel en Rooje Bram.’

Voethof - een nietig bleek mannetje, die zoo mogelijk nog bleeker was dan Tiel met zijn kraaierige stem - hield den vinger tegen den mond, toen hij Wouter zag naderen, en Tiel stond op en fluisterde Wouter in 't oor:

‘Dak op 't huis. Stompe Jan! Zie maar, links bij de deur.’

Wouter zag links.

‘Ik weet niet hoe Jan de veldwachter ons beletten zou om hier samen een verstandig woord te spreken’, zegt Wouter, terwijl hij zich op een bank tegen den vuilen muur zet, zóó, dat de veldwachter hem terdege kan zien.

‘Neen, dat weet ik óók niet,’ beweert Prost. ‘Ik zeg, daar moet niet langer getalmd worden.’

‘Spijkers met koppen;’ zegt Tholen.

‘Maar als Stompe Jan loert dan lust ik liever klarejenever,’ beweert Voethof: ‘Ze zeggen dat de koning Jan hierheen heeft gestuurd om te zien hoeveel wij in De Sleutel verteren.’

‘Alsof 't niet genoeg is dat ze onze kinders passen en meten, en beheksen,’ fluistert de kraaiestem: ‘Dat doen ze, omdat ze ons het brood uit den mond willen stooten: en, 't is er ook brood naar!’

‘Ik zeg Wouter,’ komt Bram: ‘dat ze jou Klaartje ook hebben betooverd. Die lange, ja wel, die haar zoo diep liet ademhalen.’

‘Ben je gek,’ zegt Glover: ‘dat was om te zien hoe sterk, of liever hoe zwak van borst ze was. Maar in de duivelskamer, dáár

[p. 22]

heeft ze het beet gekregen. Tegen dat beestenhok zonder lucht was ze niet bestand; de stof en de vezels hebben het haar gedaan. - Zwijg er van Bram, want dan maak je me giftig. Als ik 't maar vroeger geweten had! Eerst toen de heeren dokters er samen over spraken heb ik 't begrepen. Uit de duivelskamer gingen er sedert mijn heugenis van jaar tot jaar naar het kerkhof. 't Laatst Willempje Dries. Je hebt haar gekend?’

‘Mooie meid!’ grinnikt Tiel.

‘Mooi! Een geraamte,’ zegt rooje Bram.

‘Maar oogen als vetpotten,’ grinnikt Tiel nog eens.

‘'t Is allemaal 't zelfde,’ zegt Tholen: ‘dat schandaal moet een eind hebben.’

‘Maar daar hebben wij geen belang bij,’ fluistert Voethof: ‘wij hoeven er niet te werken.’

‘Zóó,’ zegt Wouter: ‘gaan jou de kinders van je zwagers niet aan?’

‘Neen!’ zegt Voethof.

‘Kinderen van je eigen zusters?’

‘Neen,’ herhaalt de kleine bleeke man: ‘die gaan me niet aan. Van Lijs moet ik nog een dubbeltje hebben; en Ka, ziedaar, da's een feeks. Meer loon, dát wil ik; maar de rest daar lach ik wat in.’

‘En ik zeg je dat jij dan goed bent om voor duivel in de hel te spelen,’ valt Wouter uit: ‘Goddank! als ik ga klagen, dan klaag ik niet het meest voor me zelf, maar voor allemaal samen en om de onrechtvaardigheid.’

‘Ja om de onrechtvaardigheid!’ kraait Tiel, die zich liefst aan de bovendrijvende partij houdt.

‘Waarom?’ vervolgt Wouter; - Tiel wil invallen maar Wouter gaat voort: ‘Omdat er te weinig verdiend wordt, en de kinders, die daardoor werken moeten, ellendig en dom blijven.’

‘Daar heb je de kneep,’ zegt Tiel: ‘Meer loon moet er wezen; dan volgt de rest vanzelf. Binzer heeft immers gezegd....’

‘Sust, Sust!’ vermanen Voethof en Bram te gelijk, terwijl ze een blik door het vertrek werpen.

‘Zijn naam heb je niet te noemen, bleeke kraai,’ fluistert Prost: ‘als hij ons goeden raad wil geven, dan heb jij hem niet te verraden.’

‘Ik weet eigenlijk niet waarom hij er niet voor uit wil komen,’ zegt Tholen.

‘Als hij een kerel was,’ herneemt Glover: ‘dan had hij hier moeten zijn. Dat we pijn hebben dat wisten we zelf wel, maar om de wond te genezen, dat is de kunst. Toen jelui weg waart, heb

[p. 23]

ik hem nog een heelen tijd op den dijk gewacht, maar hij bleef aan den overkant van 't water. Toen kwam Abel, en moest ik naar De Koffiebaal. Nu zijn we hier en we moeten een besluit nemen.’

De werklieden staken nu de hoofden bijeen. De zaak was klaar genoeg, meende Prost: Eenvoudig doen 't geen ‘zeker iemand’ gezegd had dat in andere landen opgeschepte kool was.

‘Verdraaien te werken!’

‘Natuurlijk! Geen hand meer verroeren. Dat is de raad van Binzer.’

‘Sust, Sust!’ vermanen weer twee stemmen te gelijk.

‘Maar aan dat praatje hebben we niemendal,’ herneemt Prost wat zachter: ‘Als wij bij de patroons komen en zeggen: Meer loon of we scheiden er uit; dan zeggen ze: Marsch van 't Kromveld! - Op de driehonderd man malen ze wat om een stuk of vier arbeiders!’

‘Daar heeft Prost gelijk in,’ piept Tiel.

‘Maar als al het werkvolk dat zelfde zegt, dan wordt het een ander ding,’ herneemt Prost: ‘Dan moeten ze wel over de brug komen, of anders kunnen ze hun schoorsteenen dichtmaken.’

Tiel geeft teekenen van bewonderende toestemming. Voethof bevestigt de conclusie met de verzekering dat hij anders ‘verdoemd’ is.

‘Stil jongens,’ zegt rooje Bram: ‘'t is hier de gelegenheid niet om de zaak te bespreken. Stompe Jan heeft zoo loensch zitten kijken en aan Mop een oogknip gegeven. Wat er van waar is, dat weet ik met, maar Diep de krasbaas zei laatst dat ze je voor zoo'n standje in de kast kunnen stoppen!’

Bram staat op; slentert langs de tapkast naar de deur; keert terug; neemt nog een halfje voor de schrale avondlucht, en verlaat dan de kroeg.

Weinige minuten later opent moeder Glover voor haar Wouter de deur van hun kleine woning.

‘Wat kom je vreeselijk laat jongen,’ zegt het magere vrouwtje dat, ofschoon pas zestig jaren oud, er uitziet alsof zij in de zeventig is.

‘Je hadt gerust naar bed kunnen gaan, moeder,’ zegt Wouter: ‘de deur kon immers open blijven.’

‘Maar zie je Wouter, ik maak me ongerust als je zoo laat uitblijft, wanneer je ten minste geen werk op de fabriek hebt, en dan kan ik niet slapen. - Je gaat toch niet....? Neen, nietwaar?’

‘Wat meen je moeder?’

Vrouw Glover maakte een draaiende beweging met de hand bij den mond.

[p. 24]

‘Geen nood moeder - ik ben lang bij Klaartje geweest. - Ja, 't is nog altijd hetzelfde. Dat kan niet goed afloopen, moeder.’

‘God is almachtig Wouter.’

‘Ja wel, God is almachtig, maar kan Hij u in een kind veranderen?’

‘Dat is bespottelijk Wouter: ik ben een oud mensch. Maar ja, wel zeker, ik geloof dat een mensch in den hemel, ja wel Wouter, daar wordt een christenmensch weer jong. Mijn moeder heeft mij dat zelf geleerd: daar krijg je vleugels net precies als de engeltjes op het orgel in de kerk.’

‘Nu moeder, zóó vertrouw ik dat God mijn arme Klaartje ook weer gezond kan maken, maar hier niet, en daar in den hemel heb ik er niets aan.’

Na een oogenblik stilte: ‘Ik zie hoe langer hoe meer dat een mensch voor zich zelf moet zorgen, dat is de wet van God. En als er dan beesten zijn, die....!’ Wouter bijt zich op de lippen en zwijgt.

‘Och Wouter, begin zoo niet. Als je tegen je wettige meesters opstaat dan maak je me altijd bang, dat weet je. Je moet niet vergeten dat het menschen van hoogheid en staatsie zijn. Als wij arme tobbers daartegen opstaan dan heeft de duivel ons in het hart gebeten, en och kind, ik bid alle dagen aan God: Verlos ons van den booze?’

Wouter zag haar met een liefdevollen glimlach aan. Zij kon hem niet begrijpen; de goede ziel!

‘Wees niet bang moedertjelief, ik zal met den duivel geen kameraadschap drinken.’

‘Drinken? Kameraadschap drinken? God beware!’ zegt de moeder.

‘Maar,’ herneemt Wouter met klem: ‘Ik wil hem zelfs uit de fabriek verjagen, want daar zit ie moeder.’

‘O God, Wouter!’ zegt de vrouw, terwijl zij het koffieketeltje, t welk zij van een vuurtest heeft genomen, bijna vallen laat: ‘Op de fabriek! Waar? Je hebt hem toch niet zelf gezien....? Op de fabriek zeg je; en jij bent er dagen en nachten!’

‘Daarom moet hij er uit moeder. Nietwaar?’

‘Ja, God van gerechtigheid en uitverkorenheid, ja! - Wacht kind, ik wou je inschenken. - Neen laat maar; ik kan wel. - Ik zeg ja, dan moet hij er uit: maar pas op Wouter, hij is zoo scherp als een naald, en zoo glad als een aal; en hij pruimt slaapbollen en wolfskers, en als hij op je spuwt dan verlam je. - Spreek het niet tegen kind, ik zeg: dan verlam je en teer je heelemaal uit. God weet Wouter, als hij al lang in de fabriek heeft gezeten, of hij je arme Klaartje ook niet....’

[p. 25]

‘Nu begrijp je het moeder,’ zegt Wouter snel: ‘en daarom wil ik den duivel verjagen, of hem den nek breken als ik hem vangen kan.’

‘Voorzichtig, voorzichtig kind, want als hij je mee in den brand trok - ja in den brand, wat moest ik dan beginnen! Hoe kon ik alleen met mijn kromme stijve vingers en mijn rheumatiek op de lever aan den kost komen? Wees toch voorzichtig kind, en besmeer je in alle geval met een pekelharing, daar kan hij niet tegen, en - laten ze je helpen Wouter....’

‘Juist moeder, daar heb je de zaak: ze moeten me helpen!’ valt Glover in: ‘'t Is maar dat je niet ongerust zult wezen als ik in de eerste dagen soms wat ongeregeld of later thuis kom, want we dienen bijeen te komen om maatregelen te nemen.’

‘Ja; en dan moet jelui niet vergeten om gegloeide eierschalen fijngestampt in een zakje op het hart te leggen, en Moeder Maria er bij aan te roepen. Ik ben wel niet Roomsch, maar ik weet toch kind, dat dat bijzonder goed is.’

Toen Wouter een half uur later op zijn stroozak lag, en moeder Anne reeds sliep, toen prevelde hij, met den blik door het kleine venster in den fonkelenden starrenhemel:

- O Klaartje! had ik maar eerder begrepen dat wij slaven zijn. Had ik eerder geweten dat een schandelijk verzuim van die rijken jou gezondheid heeft verwoest! Had ik eerder begrepen dat ook die Bronsberg een bloedzuiger is. ‘Zijn vriendelijkheid is valschheid,’ zei Binzer. Zou het dan waar zijn dat hij den ouden schraper naar de oogen ziet? - Ja! Wat heeft hij voor ons gedaan sedert hij Degens compagnon werd? In Engeland en ook hier op vele plaatsen, zegt men, wordt er voor lucht en licht in de fabrieken gezorgd; de werklieden kunnen er behoorlijk leven; de kinderen leeren er wat noodig is. Maar bij ons!? Ik zelf kan immers mijn naam niet zetten. - Binzer heeft gelijk: ze mogen ons niet trappen als honden. Zij leven door ons. Wij zijn menschen als zij!

Wouter kon niet inslapen. Sinds vele maanden - sinds Klaartjes ziekte vooral - was zijn rust verbroken en is zijn slaafsche ziel, zooals Binzer het genoemd heeft, tot zelfbewustzijn gekomen. Maar nu, sinds dezen avond, sinds het oogenblik dat hij overvol van Klaartjes bed is weggegaan en in gepeins op den dijk naar den kalmen waterspiegel heeft staan turen, sinds den stond dat hij met Binzer - die hem van Reespoor komende is voorbijgegaan - niet meer dan twintig woorden heeft gewisseld, was zijn besluit genomen om niet langer te morren en te dulden, maar eindelijk de handen aan het werk te slaan.

[p. 26]

De afspraak met vijf kameraden, die naar huis en hem voorbijgingen, om elkaar in De Sleutel te vinden, was spoedig gemaakt. En, toen hij nog turen bleef, toen is Abel gekomen. Ha, die arme kerel had zich, met goedig zelfbedrog, nog een aalmoes in de hand laten stoppen. - Maar Wouter zou dat verhelpen. - De ketting is toen het horloge gevolgd. - En Klaartje heeft hij nog eens in haar lijden gezien. En....

Wouter werpt zich om op zijn stroozak. - In De Sleutel heeft men jenever gedronken, maar geen verstandig woord kunnen spreken.

- Welke kerels zijn daar ook bij hem geweest! Prost en Tholen zijn niet dom, maar de rest! - toch moet hij allen te vriend houden. Allen, zeker! Al het fabrieksvolk moet dien bloedzuiger tot loslaten dwingen. Ze moeten vooraf bijeenkomen; terdege goed verstaan welk onrecht hun geschiedt, en warm worden voor de verbetering van hun lot.

- Voorzeker, niet één zal zich terugtrekken als het wachtwoord klinkt: ‘Verhooging van loon!’

- Lucht en licht zal er komen.

- De duivels zullen van 't Kromveld verjaagd worden.

- Onderwijs zal de kinderen redden van 't verderf.

- Geen honger en bitter lijden zal er meer zijn in de woning van den armen maar eerlijken werkman.

- Geluk zal er komen, en....

De slaap heeft in 't einde die beelden verjaagd. Toen Wouter Glover in den vroegen morgen ontwaakte, toen streek hij zich met de volle hand over het breede voorhoofd:

- Geluk? Het lijk van zijn dierbare Klaartje had daar vóór hem gelegen; dáár op die krib.

- Maar neen, die krib was er niet, en Klaartje: O groote God, ze leefde toch nog.