Xerxes

LIV

In het ‘eiland’ offeren de Spartanen en raadplegen de waarzeggers der offeren ingewand. Zij doen het terwijl hunne krachtigste troepen - vijftig-duizend man - front hebben gemaakt tegen de Perzen. Maar het ingewand ligt den Spartanen ongunstig en intusschen, achter een wal van schilden, het eene schild vlak naast het andere, het eene schild vlak boven het andere, schiet de Perzi-

[p. 192]

sche cavalerie, schiet de Perzische infanterie vóór haar, de onophoudelijke, de duizenden pijlen af. Het is een geduister van pijlen in het vreeslijke, zwoele, zwaar hangende noodlotlicht van deze vreemde nazomerzon, die schijnt maar niet goud schijnt, aan dezen hemel, die onbewolkt blijft maar niet blauwt. Daar ginds vallen honderden Spartanen, getroffen door de niet te vermijden pijlen; hier, midden op het ‘eiland’, richt Pausanias handen en oogen naar den tempel van Hera en smeekt met luide stem der godin hare hulp af.

Zoodra hij zijn smeeking volbracht heeft, o wonder, spelt het ingewand van het versch geslachte offerdier een den Grieken gunstig teeken. Kan het waar zijn? De onzekerheid, plotseling, is opgeklaard in Pausanias, en zoodra het bekend is, dat de goden gunstig zijn, is alle weifeling weg uit die vijftig-duizend Spartanen. En schijnt het, dat ook het Noodlot zelve plotseling besloten heeft, en zich openbaart in de zielen dier tot nog toe aarzelende strijders. De Lakedaimoniërs, in een razenden opruk hunner dicht aan-een gesloten rangen, storten, zonder de pijlwolk meer te achten, op de Perzen toe. De pijlen schieten over hun plotselingen stormloop heen. Lakedaimoniërs en Perzen zijn elkaâr vlak bij genaderd. De wal der schilden is tusschen hen. De Perzen wijken naar het Demetreion, den tempel van Demeter, dat daar verschrikkelijk noodlottig rijst, met zijn oude muren en zware tympaan, als zal het der Perzen wijking tegen houden. En de barstende wal der Perzische schilden splijt hier en daar met breede spleten open: handgemeen zijn Perzen en Grieken: de Perzen buigen en breken hun speren den Grieken uit de vuisten. Nu wordt het de, als op een hoop gestapelde, krijgswoede van één tegen één, van twee tegen twee, van tien tegen tien, onder de neêrslaande hoeven der steigerende paarden der Perzen, maar licht gewapend de Perzische infanterie, zwaar gewapend de meer en meer aandreunende, zware, Grieksche hopliten...

Tusschen het dichtste gewoel rijst op zijn witte paard Mardonios, zwaard in de vuist, dol van oogen en voert en vuurt zijn Onsterflijken aan. O, ironie van dien naam: zij vallen bij tientallen

[p. 193]

om hem heen, nu zij vallen om hun moed, die tot overmoed groeit, om hun woede, die wordt onvoorzichtigheid. Want nooit dàchten zij aan de mogelijkheid van een nederlaag, zoo als zij ook nimmer dachten, dat hun lange Medische kleed, onder hunne kurassen uitwapperend, hinderlijk zijn kon in den strijd, zoo als zij ook nimmer dachten, dat hunne lichte, sierlijke wapenen, die zij droegen met boog en pijl, niet bestand zijn tegen den aanval der zwaardere Grieksche wapenen. Maar zoo lang zij hun veldheer zien, tusschen hen in, hen aanvurende, hen aanvoerende, verweren zij zich wat zij kunnen en leggen een groot aantal Lakedaimoniërs neêr.

Plotseling echter treft het hen, dat Mardonios met een Spartaan in woedend tweegevecht is. Het is de Spartaan Arimnestos, die hem heeft aangevallen. Het zijn de twee zwaarden achter-langs de schilden twee, over en weêr, elkander kruisende... De Onsterflijken dringen dicht aan om Mardonios te ontzetten... Daar zien zij hun veldheer een heftige, van pijn verwrongen beweging maken, achterwaarts in zijn zadel... Hij balt de vuist toe naar den hemel, naar de goden, naar de goden van Hellas... Het zwaard valt hem uit de hand...

Er gaat een woedend geschreeuw op uit den dichten drom der Perzen.

Maar Arimnestos roept luid uit:

- Deze dag wreekt op Mardonios den dood van Leonidas!

Zoodra de Onsterflijken hun veldheer zien vallen - is er mogelijk nog één oogenblik de gedachte in hen, zich meester van zijn lijk te maken, dat achter-over glijdt van zijn paard in het gewoel - keeren zij zich in wanorde, schreeuwende van wanhoop en woede om en slaan op de vlucht. En het is of geheel dat immense leger, dat van zoo ver is gekomen, om de Grieken te tuchtigen, te eenen male ontwricht en ontzenuwd is. Bij drommen slaan zij op de vlucht. Het is of een vizioen van Demeter zelve, de godin, bij haar tempel de vluchtelingen verhindert schuil in haar heiligdom en heilige bosch te vinden, waar zij als smeekelingen bijna veilig zouden zijn: zij vluchten den tempel om, zij storten terug over de vlakte.

[p. 194]

- Volgt mij allen, waarheen ik u leiden zal, zoodra ik beveel den pas te verdubbelen! heeft reeds Artabazos vóór dit oogenblik van algemeene vlucht tot zijne troepen gezegd; veertig-duizend man, die hij heeft willen redden, toen hij zag, dat Mardonios het onmogelijke wilde. En nù beveelt hij hen den pas te verdubbelen. Zij denken, dat zij Artabazos volgen den vijand met omweg te moet maar Artabazos weet, dat alles verloren is. Hij heeft het gezien, hij heeft het gevoeld en er is geen strijd noodig en nuttig tegen het Noodlot en tegen de goden. En hij vlucht, hij vlucht met zijn troepen niet naar den houten muur, die het kamp nog beschermt, niet zelfs naar Thebe... Hij vlucht met een wijden omweg naar Fokis; hij wil terug naar Thessalië, hij wil terug naar Perzië, hoe ver het ook is, hoe onbereikbaar Suza hem van hier toe schijnt. Hij wil wèg, om het den Koning te melden, dat er geen strijd nuttig en noodig is tegen de goden en tegen het Noodlot.

En overal, over de vlakte, de noodlottige vlakte van Plataiai vluchten de Perzen. Ook al hunne gepreste bondgenooten vluchten, al houden eerst de Thebanen nog stand tegen de Atheners... Er vluchten in drommen de duizenden; zij vluchten in stofwolken de verre einders toe, naar het Noorden, naar het Noord-Westen, in een vlucht, die als een epische paniek is, een vlucht van immensiteit, een vlucht van eenmaal verbondene maar door Mardonios' dood plotseling ontbondene volkeren; zij vluchten er zonder te vechten - wat geeft nog vechten nu Mardonios dood is! - zij vluchten àllen omdat het eerst de vertwijfelde Perzen het voorbeeld gaven en vluchtten en de Grieken achtervolgen de vluchtelingen en is er ook hier en daar nog een laatste schermutseling - de Boiotische cavalerie houdt nog éven stand - het is één algemeene, immense vlucht, een vlucht in een bloedbad van verschrikking zonder genade.

In het Perzische kamp, achter den Asopos, achter den houten muur, waar de houten kijktorens regelmatig uitsteken, zijn vele vluchtende drommen, zijn Perzen en duizenden andere Barbaren binnen gedrongen; zij versterken zich nog in aller ijl, zij weten zelfs de Lakedaimoniërs, niet bekend met het nemen van ver-

[p. 195]

sterkte plaatsen, nog een wijl wel af te weren, tot de Atheners de Lakedaimoniërs helpen komen, tot de houten muren bezwijken, tot de Grieken binnen stormen in het Perzische kamp. Daar rijzen de prachtige tenten der veldheeren, te midden der duizenden andere tenten; daar steekt, even hooger, de punt van Mardonios' purperen tent uit, daar smeeken de Perzische slaven genade, daar schuilen bevende de vrouwen, bijvrouwen en bedgenooten der Perzen, daar plunderen de Grieken Mardonios' tent; zij torsen zijn zilvergevoeten zetel weg, de dolle weelde der vergulde en zilveren meubels, het kostbare vaatwerk; zij lachen om de kameelen, zij torsen weg de bronzen ruif zijner paarden, die is een kunstwerk van een Perzischen beeldhouwer en zij zullen het schoonste van dien buit den goden geven in hunne tempels.

Van een leger van driehonderd-duizend man ontsnappen ter nauwer nood aan den dood drieduizend weêrlooze, smeekende slaven.

En Artabazos, die vluchtte, vluchtte naar Fokis hij, die vluchtte, den wijden omweg om, die vluchtte met zijn veertigduizend, die vluchtte om Xerxes te melden...