Xerxes

XLIV

Na een kort verblijf te Sardes keerde Xerxes naar Suza terug. Hij keerde er niet terug als de dichter-soldaat van Salamis, als de door de Muze omzweefde Aischylos het zich verbeeld had die nacht van Salamis, op de violette rotsen, in zicht van de amethystkleurige zee... Hij keerde er niet terug met het prachtige symbool van verscheurde kleederen en leêgen pijlkoker. Hij keerde er ook niet alléén terug, als de protagonist in de tragedie. Hij keerde er tusschen zijn vele neven, zwagers, broeders - van wie niet àllen gesneuveld waren - hij keerde er niet met de Onsterflijken, die om Mardonios waren gebleven, maar Hydarnes reed aan zijn zijde en een aanzienlijk leger van Perzen en Meden volgde den daverenden hoefslag van den Koning der Koningen en zijn steeds schitterenden staf. Xerxes, hoogmoedig en zich opschroevende tot hoogeren hoogmoed, zat hoog op zijn paard. De menigte in de straten zweeg; trouwens, Xerxes had den takt gehad van dezen intocht geen brallenden triomf te maken. De weg van de groote stadspoort naar de dichtstbij zijnde poort van het paleis, dat zelve was als een stad, was kort. Het leger verspreidde dadelijk naar winterkamp en kazernen. Een koude wind woei en voerde de verdwaalde sneeuwvlokken mede van het Noorden, van de Hyrkanische zee.

In het paleis sloot Xerxes zich spoedig op, kort van woorden en hoog tegen oom Artabanos, omdat hij gelijk had gehad den oor-

[p. 156]

log tegen Griekenland te ontraden. De Moeder, Atossa, ontving hij eerbiedig als de etiquette tegen zoo hoog eerwaarde het eischte maar toen zeide hij, dat hij moê was. Daar zijn kleederen niet waren verscheurd, als Aischylos het in zijn tragedie zich beeldde, behoefde Atossa ook niet nieuwe kleederen voor haar zoon te bereiden, zoo als de dichter het schoonheid vond haar te laten doen in zijn treurspel. Maar wel ontving Xerxes een oogenblik zijne vrouw, Amestris, die hem een mantel kwam brengen.

- Mijn Heer en Gemaal, zeide Amestris, wijzende op vier slavinnen, die op hare armen beurden den mantel, véélkleurig en met gouden weêrglans geheel overtogen. Zie, dezen mantel hebben mijne handen u geweven in de eenzaamheid der vrouwevertrekken...

...Amestris had er steeds geweven tusschen de koningin-weduwen van Dareios en de andere prinsessen en conversatie was er rijkelijk om gegaan...

- ...In de eenzaamheid der vrouwevertrekken, zeide Amestris met klagelijken nadruk. Mijn Heer en Gemaal, mag ik hopen, dat u mijn werk behage en dat deze mantel u moge vallen van de koninklijke schouderen?

- Het is goed, het is goed; dank je, Amestris! zeide Xerxes, geënerveerd en weerde de slavinnen af, die met den open geplooiden mantel hem naderden. De slavinnen weken en spreidden den mantel over een zetel uit.

Amestris was kwaad en vertrok, beleedigd. Xerxes bleef alleen. Het paleis was stil; uit de parken klonk geen geluid; de stad om het paleis was stil. Toch was dit alles zoo groot en wijd en ver van Griekenland en ver van Salamis, dat er nauwlijks iets scheen gebeurd. Xerxes, op en neêr loopende door het vertrek, of zich werpende over een rustbed, dacht: wàt is er eigenlijk toch gebeurd?

Er scheen niets gebeurd. Het scheen alles een droom te zijn geweest. De Athos gespleten, de Hellespont overbrugd, de tocht van het iederen dag aanzwellende leger, tot het geworden was een stroom van millioenen... De Thermopylai en de diadeem, dien

[p. 157]

hem die malle koning van Sparta had af gerukt... De inname van Athene... En die vreeslijke ongelooflijkheid, onbedenkbaarheid: de zeeslag van Salamis!

Was het alles gebeurd? Het scheen een droom... Hier was hij terug. En het was alles het zelfde. Het Perzische rijk, immens, kolossaal als alles kolossaal om hem was. Suza, zijn hoofdstad: er was niets veranderd.

Nu ja, drie zijner broeders waren gestorven: Hyperanthes, Abrokomas, Ariabignos: er stierven wel meer bloedverwanten rondom hem, al stierven zij meestal ouder van dagen dan deze beide dappere veldheeren en admiraal waren geweest... Maar een droom? Neen, het wàs geen droom... Het was wààrheid. Want Mardonios toefde in Thessalië en de Onsterflijken waren om hem...

Toen werd Xerxes, lang-uit in de kussens, melancholiek. Het was geen droom. Het was een zeer bittere werkelijkheid. Zijn God van Perzië had hem niet goed geholpen. Het was wel vervelend, dat de heilige Wagen en de Nizaïsche paarden waren gestolen maar toch... daarom zoû Zeus toch niet zoo hebben getoornd. En dat Perzië - hij bekende het zich hier even - nièt geheel en al had verkregen wat het beöogd had. Ongelooflijk, die dag van Salamis. En met eigene oogen had hij het gezien. Ongelooflijk, ongelooflijk! Hij had toch naar niets onbehoorlijks gestreefd voor een Koning der Koningen! Naar de Wereldalmacht alleen maar! Wat was er tegen, dat Perzië heerschte over de Wereld: Azië en Europa? Er was nièts tegen. Perzië was het best geörganizeerde rijk, dat ooit bestaan had. De Egyptische kultuur van vroeger woog niet op tegen Perzië's organizatie. De Assyrische en Babylonische kulturen ook niet. Aan Perzië was de menschelijke almacht toe beschikt. Aan hem, Xerxes. Kyros en de onvergetelijke vader Dareios hadden den weg voor hem gebaand: aan hèm was het nu te grijpen... Hij had verkeerd gegrepen. Het had er nog niets van. Het was heelemaal niet gegaan.

Xerxes stond op. Het was koud in zijn kamer. De open ramen zagen uit op de open zuilengang, en het verschiet van het ver-

[p. 158]

waaide park was troosteloos. De palmboomen zwikten met hunne lange stammen en de enkele verdwaalde sneeuwvlokken deden huiverig aan, hier in dit oriëntalische Zuiden, in dit wijde koningsvertrek, dat slechts met gordijnen van buiten kon worden afgesloten. Omdat Xerxes huiverde, viel zijn doellooze, een weinig dol dwalende blik op den mantel, het geschenk van Amestris. Het spreidde uit over den zetel: het was zeer schoon, scharlaken purper met een breeden rand van zwartachtig blauw en den gouden weêrschijn was door geheel de stof heen geweven. Het was een prachtige mantel, vond Xerxes. Hij nam den mantel en zwaaide dien om. Het was een lange, Medische, even slepende mantel, met wijde mouwen, een mantel, zoo als vrouwen of mannen droegen, om het even, bij plechtgelegenheid. Xerxes, in den gepolijsten gouden spiegelwand, vond, dat de mantel hem goed stond. Hij wikkelde zich in den mantel, verschikte de plooien, bekeek zich behaaglijk in den spiegelenden glans, streek zich tevreden over den blauw-zwarten baard. Hij was nog jong en, in den spiegel zich ziende, begon hij zich een haan te voelen. De laatste tijden dan ook... Na Salamis... Tijdens dien terugtocht, dien afschuwelijken terugtocht... Nauwlijks had hij zich tijd gegund zijn gordel te slaken... Hij had nu behoefte een haan te zijn.

Mardonios, daar ginds, zoû het wel klaar spelen. Xerxes, hier, voelde zich een haan. Maar al die bijvrouwen? Neen... Amestris? Neen... Het zoû zijn, als of hij haar voor den mantel extra wilde bedanken... Hij wilde iets liefs, iets jongs, iets teeders... En hij wist niet wie of wat...

De Koning der Koningen, in zijn prachtigen mantel, voelde zich zeer ongelukkig, hoewel hij het zich niet bekende. Het was zijn melancholie-verteedering en die kwam soms, slag op slag, na zijn hoogmoed en tevredenen eigenwaan...

Hij kon de eenzaamheid niet langer harden: hij sloeg op den kolossalen gong, die als een zon hing tusschen twee bronzen stijlen.

- Roep de jongens hier, gebood Xerxes.

De eunuch, Hermotimos, voerde de drie mannetjes binnen.

[p. 159]

Xerxes had ze heel lief, liefkoosde hen: ze waren zijn drie liefste zoontjes. Hij gaf ze juweelen geschenkjes en liet ze snoepen en bewonderde ze. Zij deden tegen hem als poesjes: zoo moesten ze doen... En ze vertelden hem van hun terugkeer, met Artemisia, die hen naar Efesos had gebracht: van daar had Hermotimos hen naar Suza gebracht.

- Kijk, zeide op eens het oudste mannetje. Kijk, daar gaat Artaynta!

- Wie is Artaynta? vroeg Xerxes en keek naar buiten.

- De dochter van oom Masistes, zeide het tweede mannetje.

- En van tante Artaxixa, zeide, met heel hoog stemmetje, het derde.

Xerxes, naar buiten kijkende, zag door het park een der jonge prinsessen gaan, de dochter zijns broeders Masistes. Zij was zeer schoon, zeer jong en zij lachte als met een betoovering tusschen hare vrouwen, terwijl zij allen zich voor wind en waaienden sneeuwvlok dichter hulden in hare plooirijke mantels. Eunuchen volgden.

- Artaynta? vroeg Xerxes den eunuch Hermotimos, die in de portiek wachtte tot de Koning genoeg van zijn zoontjes zoû hebben.

- Ja, Basileus. Zij gaat zeker terug naar het vrouwenvertrek na haar vader verwelkomd te hebben.

Xerxes kende haar nauwlijks, herkende haar niet. Hij vond haar betooverend jong, mooi en maagdelijk, dat nichtje...

Hij fluisterde Hermotimos twee woorden in.

- Ja Basileus, antwoordde de eunuch en neeg ter aarde.

- Neem de jongens dan meê, beval Xerxes.