Uit blanke steden onder blauwe lucht

IX

Zoo heb ik de stad van Dionyzios gezien met haar fort, paleis, theater en tempels. Dionyzios was een soldaat van fortuin, die zich in den oorlog tegen Karthago had onderscheiden en zich tot vorst van Syracuze had doen uitroepen door zijne troepen. Geheel Sicilië, daarna zuidelijk Italië, tot Etrurië toe, bracht hij onder zijn schepter. Zijne groote hoedanigheden van veldheer en heerscher verhieven zijn rijk tot aan den spits der wereldmacht. Maar samenzwering na samenzwering versomberden zijn eerst soldateske, door uiterste weelde en oppermacht zich verfijnende ziel: toen zijn spieren verslapten, verziekten zijne nerveuzere zenuwen: hij, die eens slechts ruw was, werd wreed; hij, die eerst slechts bedachtzaam geweest was voorzichtig, werd zoo krank van achterdocht, dat zijne vrouw en kinderen hem niet naderen mochten, vóor zijne wachten de plooien hunner kleederen hadden doorzocht. Daarbij ontwikkelde zijn ijdelheid zich. De ruwe soldaat van fortuin, die op zijn vijf-en-twintigste jaar Tyran van Syracuze was uitgeroepen, omringd in zijn weeldevol hof van dichters, redenaars, filozofen, wilde, oud geworden, ook het plectrum en den stift hanteeren, zoo als hij het zwaard had ge-

[p. 356]

daan: met meesterhand. Hij stemde de lier en, vooral, hij schreef gedichten, hij dichtte tragediën. Waarom mogen wij niet voor ons oproepen, in dit Grieksche Theater, den somberen, nerveuzen vorst, op zijn troon, naast zijn gemalin, verzonken in de kussens, in de schaduw der pluimeschermen, terwijl voor hèm en zijne verzamelde hovelingen en het toe gestroomde volk van Syracuze eene zijner tragediën wordt vertoond...? Hij spiedt somber uit, gedrapeerd in de purperen chlamys-plooien, hoe de toeschouwers denken over zijn treurspel... Het applaus is vleiend, maar slaafsch en Dionyzios wantrouwt het: het oor van den Tyran is zoo fijn, zoo fijn als een trillende lier geworden... Hij wil weten... En vòor zich, in zijn met guirlanden en gouden stoffen versierde loge, laat hij Filoxenos verschijnen, wijsgeer hij ook en dichter, de grootste aan zijn hof. En de vorst, aan Filoxenos, vraagt hoe deze en hoe de Syracuzers denken over zijne tragedie, die zich afspeelt voor hunne oogen... Is zij niet bekroond geworden in Athene, tempel der poëzie, bekroning, overwinning, hem, Dionyzios meer waard dan àlle zijne overwinningen op de Karthagers, en zouden zijne Syracuzers en Filoxenos minder goeden smaak hebben dan de Atheners...? Filoxenos echter, oprecht en eerlijk, te veel wijsgeer om hoveling te zijn, meent, dat de Tyran een beter krijgsman en heerscher dan dichter is en tragedieschrijver. Dionyzios ontsteekt in woede, hij rijst op bleek van toorn in zijn zware, purperen chlamys-plooien en zijn woedend gebaar verwijst Filoxenos naar de gevangenis, naar de steengroeven der latomieën. Wij zien deze steengroeve nu nog: zij is genaamd latomia del filosofo. Jaren lang versmachtte Filoxenos aldaar; toen omving wroeging het hart van den vorst en op een zonnigen middag, dat wederom een tragedie, door hem gedicht, vertoond werd in het theater, beval hij Filoxenos uit den kerker te halen en deed hem de voorstelling bijwonen. Na het einde vraagt de vorst, somber uitziende door zijne geknepene oogleden heen, wat Filoxenos denkt van dit nieuwe treurspel en kunstwerk... Maar Filoxenos, kluchtig, maakt beenen, wat hij beenen maken kan, en...

[p. 357]

- Waar ijl je zoo heen? roept Dionyzios verbaasd hem na.

- Naar de latomieën!! antwoordt Filoxenos; en dat zoo gauw als maar mogelijk is!!

Dionyzios scheen voor humor vatbaar; hij lachte voor den eersten keer na lange, sombere jaren en schonk Filoxenos weêr zijn genade.

Deze latomieën zijn wel een zeer bizondere en wonderschoone eigenaardigheid van Syracuze. In de latomia del Paradiso is het wondervolle Oor van Dionyzios gehouwen in den rotssteen en schijnt een langwerpig, puntig sateroor, reusachtig, waarvan de holte zich boort naar geheimzinnig verschiet... De legende wil - en in een legende, dunkt ons, schuilt steeds een kiem van waarheid - dat de wantrouwige Tyran door de bizondere acoustiek van dit Oor vernemen kon èlke klacht, èlk woord, èlken zucht, die slaakten zijne gevangenen, tot dwangarbeid in de steengroeven veroordeeld: hij, boven, dwalende door een galerij van zijn paleis, luisterde uit, genoot van hun smarten en bespiedde hunne talrijke samenzweringen.. Wat echter ook waar en historiesch zij in deze legende, zeker is het, dat een verwonderlijke geluidelijkheid het minste geluid, dat onze geleider verwekt - niet alleen zang en woord, maar ook zucht en zelfs geritsel van sigarette-blad - een duidelijke echo oproept tot diep in de holte van dit satersoor: de vorm er van schijnt wel gehouwen te zijn met bizondere bedoeling en niet alleen te zijn verkregen naar den gril van bijlslag bij bijlslag...

Maar is deze latomia, om dit ‘Oor’, van bizonder belang, de allerschoonste is wel die der Cappucini, vlak bij ons hôtel, en eenmaal behoorende bij een thans gesloten Cappucijner-klooster. Wij zijn afgedaald langs een houten trap en plotseling is om ons rond het allerwoest romantische landschap, dat zich een verhitte dichterverbeelding uit den jare dertig had kunnen denken. De rotsmassa’s, krijtwit van murwen kalksteen, stapelen hoog om ons op als blanke torens van gigante-kasteelen, hollen gewelven voor ons uit, verschieten telkens en telkens anders, ontsluiten boogpoorten en boren vèr perspectief... In een oogwenk zijn wij

[p. 358]

verdwaald... Tusschen die blanke massa’s van steen, uit welke de antieke bouwmeesters hun materiaal deden houwen door duizende slaven, woekert de weelderige plantengroei van een Eden. Roze en azurig blanke, bloeiende amandelboompjes zijn als sprookjes tegen den witten rots en de blauwe lucht, zijn als bruidsboeketten van feeën... De oranje mandarijnen, de goudgele citroenen sparkelen door het vernis-glanzende loover den schat der Hesperiden, maar verveelvuldigd tot een ontelbaar ooft, aan een firmament van sterren gelijk. Door de uiterste zilvertwijgen der olijven, door de uiterste fulpen pluimen der zwarte cypressen suizelt de hooge wind, die hier omlaag òns nièt bereiken kan. Boven, aan den rotsrand, woekeren de vleezige cactusmassa’s; beneden, schieten de agaven omhoog met hunne boomstammen van bloemestengels; geranium en rozen, iris en tritonsperen zijn reuzegroot van bloemen en kelken, schepters en lansen, zijn schitterfel van scharlaken en purper en vermillioen. Door dit paradijs, door dit Eden wieken en tjilpen de vogelen, ontelbaar als de bloemen en als de vruchten: veilig zijn zij hier voor den mensch en wij zoeken onzen weg als in een groote volière vol gele, vol roode, vol blauwe vleugeltjes, die klapperen speelsch om ons rond. Op de fabelbladeren, reusachtig, van een filodendron, grillig uitgeknipt als met scharen, wiegen twee groote vlinders, elkander beminnende en òns niet bespeurende... Zijn wij in Januari, in een latomia van Syracuze? Of zijn wij in den Hof aan den Eufraat en zullen wij plotseling, uit die toovere laan van zondoorzeefde, ijlige bamboe, het eerste menschenpaar zièn verschijnen?

Toch was dit paradijs eenmaal een gevangenis als de andere latomieën, een steengroeve, een plaats voor dwangarbeid en zevenduizend Atheners, door de Syracuzers krijgsgevangenen gemaakt, hebben hier jaren lang versmacht...