Uit blanke steden onder blauwe lucht

II

Dit is dus de poëzie en het is aangenaam die te gevoelen, ja, des noods die een beetje te bedenken, zijt gij, toerist, te Palermo aangeland. Want zonder die poëzie van namenmelodie en zonder den historischen achtergrond, waar wemelen de Foenicische kolonisten en de ridderlijke, avontuurlijke Noormannen, zoudt gij, o moderne toerist, Palermo bij uw eerste binnenkomst nu niet zoo een heel bizondere, interessante stad kunnen vinden. Van uit den haven ligt de stad zonder bekoring in hare Conca d'Oro, in haren schulprand van bergen. En is hare uiterlijke silhouet eene teleurstelling, ook haar innerlijk wezen laat onverschillig en koud. Nooit, geloof ik, zoû ik Palermo kunnen gaan lief hebben, met iets van mijn hart, met iets van mijn ziel, zoo als ik Venetië, Florence, Rome bemin. De moderne stad is ruim gebouwd, met een breede, nieuwe huizen wijk; de huizen vertoonen slechts twee, drie verdiepingen; men denkt dadelijk: bij een aardbeving is hier

[p. 334]

gemakkelijk tusschen te kampeeren. De oude stad rommelt kleuriger en vooral geuriger weg tusschen hare twee lange hoofdstraten en ettelijke nauwe slopjes, waar de antieke huizen met vele balkons baroque-stijl vertoonen, die vreemd zich leent om bedrapeerd te worden met het onvermijdelijke, ‘schilderachtige’ waschgoed. Waschgoed is zoo intiem en baroque-stijl is zoo pompeus krullerig zwierig; waschgoed is ‘uitgekleed’ en baroque-stijl is ‘aangekleed’ of liever alleen ‘gekleed’. Maar in Palermo - Gode zij dank - behoeven wij niet te vertoeven bij den baroque-stijl veler kerken en huizen: wij duiken langs de Bourbons en de Spaansche vice-koningen dieper terug in de eeuwen... Nemen wij onzen sprong echter niet te diep: duiken wij nièt tot in de Oudheid. Een enkel aardig mozaïek - jacht op ever en leeuw - gevonden tusschen overblijfselen van Romeinsche huizen, wettigt niet zóo diepen sprong. Duiken wij niet verder dan de negende eeuw terug in de betoovering van het Verleden. Want in die eeuw landden de Sarrazenen te Mazzara, onder Azad-ibn-Forad en namen zij weldra Palermo en overweldigden zij spoedig Sicilië... Ja, eigenlijk bouwden zij Palermo, want men kan aannemen, dat de stad, die zij namen, er eene was zonder belang, zonder schoonheid. Maar de Aghlabieten eerst, de Fatimieten toen, de Sunnieten en Shiïeten daarna bouwden het Sarrazeensche Palermo, en is misschien van geheel dezen stadsbouw nauwlijks een steen meer over, zij drukten toch, deze bouwmeesters, voor eeuwen hun stempel op de durende stad. Hunne Arabische ziel gaven zij aan zee en bergen en lucht, aan boomen en zelfs aan bloemen en nooit geeft een land geheel de ziel terug, die zich eenmaal zelve gegeven heeft. Er blijft van haar eeuwig iets hangen op de plaatsen, waar zij heeft geliefd, geleefd, geleden. Zoo is het, dat er iets Arabiesch, iets Middeneeuwsch Sarrazeensch nog hier en daar - plòtseling, verrassend - over is in Palermo. Het is niet meer dan een Arabiesch opschrift, dan een Moorschen puntboog op zuiltjes, dan de cactus-silhouet onder aan een moskee-achtige koepel, dan een ernstigen blik uit donkere raadseloogen... Maar het is genoeg. Het is dàt van de Sarrazeensche ziel, dat nooit werd uit-

[p. 335]

gewischt. Het is de geur, die nooit vervloog. Zoo bleef de rozengeur hangen aan het klompje stof en de Oostersche dichter dacht het klompje amber te zijn. Zoo bleef de Sarrazeensche aroom hangen, hier en daar, tusschen de oude steenen van Palermo en de ‘gevoelige toerist’ denkt haar nog, in een droom, te zijn de Muzelmansche hoofdstad, vol moskeeën en minaretten, terwijl bij de murmelende wateren der fonteinen, onder de vruchten dragende dadelpalmen, de gesluierde vrouwen glippen...

Het is niet meer dan een vaag vizioen. Het Sarrazeensche Palermo, dat toch twee eeuwen heeft geduurd, rijst ter nauwer nood op voor de verbeelding. Maar er is een troost voor de vaagheid van dit vizioen. Deze troost is, dat wij de elfde eeuw duidelijker, en daarbij romantiesch kleurig, zien uit klaren, doór het schemerende Sarrazeensche vergezicht...

De Noormannen zijn gekomen... Ziet ge daar, in ver Normandië, die twaalf sterke, stoere, blonde, levensbruischende jongens van Tancred d'Hauteville?? De vader, hijzelve de avontuurlijke zoon van avontuurlijke Viking-voorvaderen, heeft tot hen gezegd:

- Kerels, er is hier geen plaats voor jullie allen... Jullie schouders zijn te breed voor zulk een klein land als Normandië is... Wij hebben het veroverd voor onzen hertog, Robert den Duivel, en IK stel mij er meê tevreden, want ik begin oud te worden... maar jullie... maakt, dat je weg komt, blijft niet bij moeders pappot, en trekt de wereld in... Verovert je er je deel, dat iederen sterken jongen toe komt... Weest soldaat, wordt des noods koning, of doet wat je wilt, maar maakt, dat je me uit de oogen komt...

Zoo heeft Tancred d'Hauteville tot zijn twaalf zonen gesproken. En de drie oudste togen dadelijk op weg, voeren de blauwe zee over en landden aan de gelukzalige kusten, waar de Helleensche tempels rezen tusschen de rozen van Paestum. Zij waren verkleed als pelgrims en driehonderd Normandische avonturiers waren verkleed als zij. Zij waren Willem met den IJzeren Arm, en zij waren Drogon en Humfried, twee niet minder stevige jongens dan Willem. Zij boden zich, de drie blonde avonturiers, met hunne driehonderd volgelingen, aan bij Guaimaro, prins van Sa-

[p. 336]

lerno, om voor hem te vechten, en namen voor hem Amalfi. Toen dat klaar was gespeeld, boden zij zich aan bij Georgios Maniacès, een Byzantijnsch patricius, die Sicilië aan de Sarrazenen droomde te ontnemen. Zes jaren lang vocht Willem met zijn ijzeren arm voor den Griek, maar toen deze hem zijn salaris niet uit betaalde, trok Willem het zwaard voor eigen rekening, nam Calabrië en Apulië, liet zich uitroepen tot graaf en verdeelde edelmoedig zijn buit onder zijne strijdmakkers. Nog jong, stierf hij aan zijne wonden, en zijn broêr Drogon werd vermoord door de haatdragende Grieken; Humfried volgde hem op. Nam deze Humfried niet zelfs den Paus gevangen? Maar hij behandelde Zijne Heiligheid met eerbied en dwong Haar alleen deze belofte af: hèm – Humfried - de investituur te verleenen der nog te overwinnen en reeds overwonnen landen. Intusschen volgde een vierde broêr het spoor der drie oudste jongens. Hij was Robert Guiscard, dat wil zeggen: de Leepert. De Leepert ontving van Paus Nicolaas ii den titel van Hertog van Apulië en Calabrië, de Leepert hield stand tegen Paus Gregorius vii en tegen keizer Hendrik vi, die aanspraken maakte op zijn hertogdom; de Leepert ging eventjes den Byzantijnschen keizer bevechten, maar kwam terug om den Paus te bevrijden, door keizer Hendrik in Castel Sant'-Angelo opgesloten. Waarlijk, de jongens Hauteville weerden zich wàt zij zich weren konden en vader Tancred kon tevreden over hen zijn, zoo een reizende minstreel hem eenig nieuws van hen mede bracht. Met Pauzen en Keizers, zoo wel van het Oosten als van het Noorden, hadden zij te doen, zonder zich de kaas van hun brood te laten eten.

Zelfs erkende de Paus bij zichzelven, dat zij lang geen kwade kerels waren en toen de Leepert te Cefalonië aan zijne avonturen en wonden stierf, meende de Paus niet beter te kunnen doen dan den jongsten zoon van Tancred, den twaalfden, den jongen Roger, - inmiddels het spoor der broederen gevolgd - te wijzen op ‘Trinacria’, te wijzen op ‘Sicilia’... Daar woedden de Sarrazenen onder elkaâr, in veten verschillender dynastieën. De Paus was bang voor die Halve-Maan-aanbidders...

[p. 337]

Dikwijls waren zij reeds over gestoken naar Italië zelve: wat zoû hiervan wel kunnen komen...?? Maar de jonge Roger stelde den Paus gerust. Hoe jong hij was en hoe blond, deze een aartsengel gelijkende jeugdige en laatste zoon van Tancred d'Hauteville, hij was volstrekt niet minder waard dan zijne oudere broeders. Met zijn broêr den Leepert had hij reeds in het mooinamige eiland gestreden, de bekoring der zoetzangerige sirene ondervonden maar zich nooit door haar laten vangen. Integendeel, de Leepert had broêrtje Roger grif waardig gekeurd Graaf van Sicilië te zijn; nu Roger, vroom Christenridder, strijdt voor den Paus van Rome, neemt hij eigenmachtig den titel van Grootgraaf aan. Het was misschien een fantastische titel, maar de jongens Hauteville waren niet alleen flinke soldaten: wie avonturier is geboren als zij, is ook dichter en fantast.

Trouwens Roger - onze blonde Ruggiero - was nog meer dan soldaat en dichter: hij was vroom en daarbij praktiesch; hij wist van den Paus te verkrijgen den titel van Apostoliesch Legaat erfelijk in zijn geslacht. Sterft hij (1101), na bijna dertig jaren Sicilië onder zijn sterke vuist te hebben gedrukt, dan is het eiland, op het binnenbergland na, een Noormansche bezitting. Zijn erfgenaam is zijn zoon, de achtjarige Roger ii, onder voogdij der moeder Adelaïde (of Adeliza) van Montferrat. In 1130 neemt deze Roger den titel aan van Koning der Beide Siciliën en in de kerk der Martorana te Palermo zien wij het mozaïek, waarop de Heiland zelve de kroon drukt op des jeugdigen vorsten hoofd... Want koning Roger wenschte niet zijn kroon te ontvangen uit de handen van den Paus van Rome...