Uit blanke steden onder blauwe lucht

V

Maar wèl bewust van eene dier Verschrikkingen - het Einde der Wereld - is de wijsgeer Empedocles, die uit een rond raam, achter over geheld, uit kijkt naar boven, heftig verschrikt zijn gebaar van ontzetting, nu de schilder hem doet getuige zijn van dat schrikwekkend wereldeinde; eene mogelijkheid, die zijne wijsgeerigheid altijd geloochend had, leerende het eeuwige voortbestaan der altijd op nieuw ontluikende kiemen. Deze wijsgeer van het oude Agrigentum, deze Siciliaansche volgeling van Pythagoras - van wien de legende gaat, dat hij, om zich een god te doen wanen en spoorloos te verdwijnen, zich wierp in den Etna, wiens vlammen echter zijne sandalen weêr uit wierpen, zoo dat zijn list niet gelukte - deze sierlijk getulbande wijsgeer is met Lucanus wel de mooiste en bevalligste van deze ‘portretten’, die de schilder zoo artistiek heeft ge-encadreerd in de wemeling zijner arabesken en grotesken.

Maar wenden wij het oog naar boven en beschouwen wij nu die Ontzettingen, die de schilder verbeeldde en beeldde. De eerste Verschrikkelijkheid, die ons treft, is wel de Legende van den An-

[p. 206]

techrist, zoo wel door Daniël, als door de Evangelist Johannes in de Apocalyps, voorspeld. Waarom - terwijl àlle schilders dier tijden de Oud- en Nieuw-Testamentische tafereelen weêr geven in telkens en telkens weêr herhaalde uitbeeldingen - werd deze duistere figuur van den Antechrist alleen door Luca Signorelli uit gekozen tot onderwerp van een der vier groote fresco's dezer kapel? Hier rijst hij omhoog, de Antechrist, hier rijst hij op zijn voetstuk als een god, en de Duivel, achter hem, fluistert hem in het oor het gloeiende woord, dat hij spreken gaat, tot de dichte menigte, die hem omzwermt. Want éénmaal, vóor Jezus zelve op aarde weêr komen zal, zal de Antechrist verschijnen. Men zal meenen, dat hij Jezus zelve is... hij zal dooden op wekken en wonderen doen... hij zal zelfs zijn vlucht nemen naar den hemel toe... Maar halverwege die vlucht zal het eindelijk blijken wiè hij is: dàn zal de Aartsengel met het vlammende zwaard hem treffen en hem neêr doen donderen uit de luchten, en alle wie hem volgen, zullen verpletterd worden...

Het is deze duistere, geheimzinnige voorstelling, die Signorelli daar zoo prachtig heeft uit geheeld. Sedert de eenmaal zachte, blonde Evangelist die verschrikkelijke Voorspelling geuit heeft in zijn taal van bliksems en vlammen, sedert de teedere Johannes, boezemvriend van den Zaligmaker, op Patmos vergrijsd, de wereld heeft ontzet met het verblindend vizioen zijner purpergouden Openbaring, sedert heeft de Christenheid altijd gesidderd voor den Antechrist, die komen zal, nog vóor de Heiland zelve weêr zal verschijnen. En de jonge Christenheid heeft hem reeds meenen te herkennen in Julianus den Afvallige, en de Christenheid der Renaissance meende hem te herkennen in de verschillende leiders der Reformatie, en steeds beeft zij nog voor zijn komst... Is het om dien angst, - angst, bijna grooter dan voor den Euvele zelven! - dat de schilders hem niet durven beelden in hunne fresco's, die kerk en kapel verluchten? Hoe het ook zij, Signorelli dùrft: hier rijst hij, de verschrikkelijke Antechrist, hier rijst hij als een god op zijn voetstuk: de Duivel fluistert hem zijne vlammende welsprekendheid in, en hem omzwermt de

[p. 207]

dichte menigte. Wat zijn die groepen harmoniesch gecomponeerd, die luisterende en des Antechristen woord wikkende en wegende mannen en vrouwen: onder elkander beoordeelen zij, vreezen toe te geven, weifelen, wenden zich af, zijn bekoord, geven zich gewonnen. Er is éen onder hen, wiens surcoet van brokaat, over een fijn geplooid linnen hemd op de borst met veters dicht gesnoerd, door een langen mantel is overplooid, terwijl hij de handen steunt in de heupen en zijn jong gelaat onder zijn fulpen muts uit drukt de aarzelende, wisselende stemming zijner half bekoorde, half huiverende ziel, terwijl rondom hem oude schriftgeleerden, den eenen vinger tegen den anderen, wikken en wegen het betooverende, onheilige woord. Er is onder die menigte de slechte Sibylle, die geld aan neemt van den Lombardischen woekeraar - volgeling des Antechristen - om voor hèm te getuigen. Er is de prachtige figuur van den in hemdsmouwen staanden soudenier, die juist de schatten der wereld - kofferen en schalen en kronen - neêr heeft gesmeten voor de voeten van den Toovenaar, die zich Christus noemt... Op den achtergrond een prachtig tempelachtig gebouw en de terechtstelling van den weêr op aarde verschenen Profeet Elias.

Maar ter zijde - op de zelfde fresco, met die vrijheid, die de Renaissance-schilders nemen, om verschillende momenten te doen voorvallen in het zelfde landschap, de zelfde ruimte en atmosfeer - is de Antechrist ten hemel op gevaren! De Aartsengel echter, met het vlammende zwaard, treft hem en in een donderenden val zwiert hij neêrwaarts door de luchten, door de stralen zelve van den Aartsengel. Onder des Antechristen val treffen die engelstralen als schichten de volgelingen van den Onheilige. Zij worden verpletterd onder den Hemelschen wraak, in een groep van ontzettende schoonheid... want de Schoonheid blijft altijd zegevieren, hoe ontzettend ook het onderwerp zij...

Terwijl, geheel ter zijde, links, twee donkere figuren, een oude en een jonge, in kalme houding toe kijken: het zijn de portretten der beide verluchters van deze kapel; de vrome, teedere Fra Angelico... en de fantastische, verschrikkelijke Luca Signorelli...