Uit blanke steden onder blauwe lucht

V

Voor teleurstelling zoo weinig over te vinden van de eerste antieke keizerseeuwen, is ons echter in Ravenna een groote troost gegeven. Zie, hier staan wij voor een onaanzienlijken bouw, een kerkje, gewijd aan twee heiligen, Nazarius en Celsius. Er is uiterlijk niets aan te bewonderen, en zonder eenige verwachting zijn wij binnen getreden... Een plotse glorie schittert, maar gedempt, om ons heen; een glorie van gedempt goud en blauwend azuur... Een glorie van mozaïekwanden als van een geheimzinnig paleis uit een tooversproke... Wij zijn in het Mauzoleum van de keizerin Galla Placidia en de vijfde eeuw toovert voor ons op, zichtbaar, tastbaar, verblindend prachtig en zoo duidelijk, dat het is, als of wij plots zelve in die verledene jaren ademen!

Met niets is te vergelijken de gave heerlijkheid, die ons om-

[p. 55]

ringt. Het is zulk een verblindende schoonheid, het is zulk een indrukwekkende pracht van goeden, van edelen smaak, het is zulk een aanzienlijken rijkdom van kleur, en te gelijk hooge kunst van decoratie en ornamentatie, dat waarlijk de eerste indruk er eene is van stupefactie, dat wij niet gelóoven kunnen aan wat wij zien, dat wij meenen een zaal voor ons te zien op getooverd uit een paleis van Aladin of Scheherazade... Bedenk, buiten is het de doode stad en dit onbelangrijke, baksteenen kerkje...! Binnen is het een plotse verblinding! Een kapel in den vorm van een Latijnsch kruis welft hare sierlijke lijnen om ons rond en het gewelf verheft zich, wonderbaarlijk, als met in elkander gestoken holle amforen, kruike in kruike, tot een broze sprookjesarchitectuur. En over geheel deze oneigenlijke bouwkunst is opgeroepen een blauwe schemernacht van mozaïek, waar over een gouden schemerpracht van mozaïek. Een stil firmament vòl sterren... dit is het beeld, dat dadelijk voor onze bewondering opdringt. Een gouden melkweg over een blauwen hemeldom... Een verblinding, een verplettering, een weelderige en tegelijk zoo edel fijne heerlijkheid, dat wij stil worden... Den eersten keer, dat ik dit zag, was ik verpletterd, was ik verblind. Ik had - ik heb later ook nooit meer - nimmer zoo een completen indruk ontvangen van een geheele, òp levende eeuw, als ik ontving in dit Mauzoleum. Slechts langzamerhand gewent zich het oog aan de gedempte pracht van dat blauw en dat goud en onderscheiden wij. Wij onderscheiden het stralende Kruis tusschen de gezaaide sterren en de symbolen der vier Evangelisten. Wij volgen de meanders van wijngaardranken en er bloeien gouden rozen en gouden leliën in die blauwe nacht van weelderig Christelijke mystiek. Een lauwerkrans omloovert Christus' monogram. Profeten en Apostelen, in gouden toga-vouwen, antieke wijsgeeren gelijk, doemen op tusschen de wingerdtakken. Duiven nippen aan koele wateren in gouden schalen; dorstige herten laven zich aan gouden fonteinen. En alle deze motieven, waar de duiven, al gelijken zij die van Afrodite, geworden zijn die van den H. Geest, waar de herten, al gelijken zij die, welke Artemis jaagt, geworden zijn symbolen

[p. 56]

van Christelijke kracht en volharding - alle deze edel schoone; nog antieke motieven verduidelijken nu meer en meer, goud op het blauwe fond, gecombineerd met een harmonie, die onze eerste verblinding doet voort duren, omdat wij onze bewondering analyzeeren en het ons toe schijnt, dat nooit en nergens zulk een fabelachtige wonderschoonheid door menschen meer werd geschapen. Vruchtenguirlandes zoomen de uiterste bogen van het gewelf. Telkens zien wij weêr een andere sierlijkheid uitgebeeld, een nog niet eerder opgemerkte gratie glansschemeren... en geheel deze smaakvolle weelderigheid blijft mystiek, ik zoû bijna zeggen: diep gevoelvol. De vrome kunstenaars, die der keizerin dit Mauzoleum verluchtten, waren de laatste antieke geesten, en, ook al dienden zij de antieke goden niet meer, de schoonheid dier goden leefde nog voort in hun geest en leenden zij aan hun nieuwen God zelven!

Hier zien wij hem: den Goeden Herder. Op het groote mozaïek-halfrond is hij voorgesteld baardeloos, als een peinzende, antieke god, zacht vrouwelijk, week rond van vormen, een mijmerende Bacchus gelijk. Zijn ronde arm buigt zich om langen kruisstaf; zijne oogen weiden als droomend over zijne schapen, die zelve weiden in het bevallig naïve landschap; de plooien van zijn antiek gewaad vallen tot zijn sierlijk gekruiste, gesandaalde voeten. Beminnelijk, maar hoog, en peinzend, achteloos droomerig, en als denkend aan àndere dingen, streelt zijn achtelooze hand den kop van een lam, dat naar hem verlangend toé blaat. En geheel deze edele, zielvolle, gecompliceerde voorstelling in kleine, naast elkander gevoegde, glazige stukjes doffe kleur of helleren glans... De Goede Herder... maar niet meer de oud-Christelijke der Catacomben, die het afgedwaalde schaap over de schouders draagt... de Goede Herder, maar die der eeuw van Galla Placidia; de prins der Zegevierende Kerk, die een jeugdige vorst is geworden, een antieke god is gebleven, in zijn purperen opper-mantel over gouden tuniek!

Dit gloeit alles gaaf om ons heen. Er is geen steentje uit al deze mozaïekpracht verloren! En ook de, ons onverklaarbare, voor-

[p. 57]

stelling van een kruisdragenden heilige of martelaar, die een boek, waarschijnlijk een heretieke dogmatiek, wil werpen gaan in de vlammen van een ijzeren rooster, terwijl in openen boekenschrijn de ware Evangelieën zichtbaar zijn, is gaaf ons bewaard en schijnt ons nog vreémder en onverklaarbaarder, juist om dat ongeschondene...

Deze gouden, blauwe nacht heeft de mystieke atmosfeer der vijfde eeuw voor ons geroepen, en in den glanzigen en azurigen damp zien wij een schimme als te voorschijn treden, zich los makende uit de schaduwen, verduidelijkende als in een glorie:

De schimme van Galla Placidia...