Het snoer der ontferming en Japansche legenden

[p. 67]

XIX
De zijdewormen

Gaf Utamaro U de zijdewormen in beeld, ik geef ze U in woord, volgende wat de schilder den schrijver leerde.

De dieren schijnen geschapen voor de menschen, hoewel de menschen niet altijd goed de dieren gezind zijn. Zoo veel machtiger zijn de menschen, zoo veel nederiger en verdurender de dieren en vreest de machtige mensch ook het wilde dier, dat hem belaagt, tijger of slang, in de wildernis der oerwouden, het getemde dier, het zij rund of ros, ezel of paard, hond of kat - eenmaal waren zij allen wild - werd den mensch vertrouwd als de mensch het getemde dier.

Het dier heeft van de zelfde Ziel als de mensch zijn leven ontvangen en het is vreemd, dat een olifant en een mier verwant zijn aan elkander en eenmaal samen Nirwâna binnen glijden zullen, tusschen sterren en rotsblokken, tusschen menschenzielen en alle atomen verheerlijkte stof.

Maar de priester leert het zoo en hij weet de wijsheid omtrent menschen en dieren, omtrent zielen en elementen en het is den leerling geraden nederig aan te nemen, in overpeinzend geloof, wat de priester hem leert van olifanten en mieren, zelfs van draak en fenix-vogel, en van het kleinste wormpje, dat leven kreeg uit de Alziel, de mensch weet niet waarom, maar vermoedt ten dienste zijner eigene menschelijkheid.

Waarom anders gebeurde het eenmaal, dat toen eene Chineesche prinses thee dronk, geurig als vloeiende jade, onder een priëel van blanke-moerbezieboomen, de vruchten als witte koralen bessen door het donkere loover spikkelend, er een blanke cocon neêrviel in het eischaal-fijne kopje, dat hare langnagelige vingeren beurden aan de roode lipjes? De cocon, die was als een rond samenspinsel van herfstdraad, doorweekt in de, nog even stoomende, thee, liet een draad los en het prinsesje, na korten gil van verrassing, zag verwonderd toe en trok toen voorzichtigjes van de cocon los den zijden draad!

[p. 68]

De zijdeworm, die tiert op de groote bladeren der blankemoerbezieboomen... is hij om iets anders ter wereld tot leven gekomen uit de Alziel, waaruit alles vloeit, dan om een Chineesch prinsesje te spinnen den zijden draad, opdat zij zich weve een zijden gewaad? Wat zoo klein is, werd geboren om nuttig te zijn en van dienst tot wat heel groot is en wie weet tot welk nut, wij menschen, geboren zijn voor groote wezens, die zijn aartsengelen wellicht, die met ons spelen en die wij niet zien en bewust zijn, zooals het larfje, dat zich in zijden hulsel omspon, nooit het prinsesje zag en zich bewust werd, zelfs niet toen zij zich hulde in zijden gewaad, dat zij weefde uit Zijden Draad.

Nu zullen wij op mijne prenten zien hoe de zijdewormen, onbewust, voor ons leven, hoe zij voor ons doen en hoe wij, misschien, hen misdoen. Want de mensch misdoet bijna immer het dier, klein zij het of groot: is er voor Boeddha verschil tusschen een leeuw en een mier? En wordt het den mensch niet eender aangerekend of hij een leeuw vangt onder een net of een mier met den voet vertrapt?

Hier zijn uit Yamagawa of uit Yonesawa, in de zijdewormkweekerij, van eerste kwaliteit de eieren aangebracht, die liggen gelijk van grootte, paars-zwart op een wit blad papier en de vrouwen nemen de bladen en vegen zachtekens, met een veêr, de eieren, die plakken aan het papier in witte doozen. Het is het einde van Maart; de lente rilt buiten in de perzikbloesems; weldra zullen de kersenbloesems mede in lentebloesemfeest wemelen, maar koude wind waart nog om.

Tien dagen later; deze teelt eischt langzaam geduld, voorzorgen vele en toewijding. De eitjes zijn blauwer geworden en de vrouwen plukken van de moerbezieboomen, die met de witte beziën, de bladeren, die zijn sierlijk gekarteld en puntig. In manden stapelen zij de bladeren en brengen ze in de schuur, waar de bladeren fijn worden gehakt.

De gehakte bladeren strooien de vrouwen - een witte doek dekt heur haar; een rooskleurig schort plooit uit hare grijze obi

[p. 69]

over groene, wit gestreepte kimono - op de, uit de eitjes gekropen, larven. Het wormpje sluimert tien dagen; het is geringeld; de ring om zijn hals is een dikkere krinkel en achter aan zijn voorlaatsten ring steekt een hoorntje op! En het leeft: het beweegt, het eet, het toont levensdrang! De vrouwen, op veêren, nemen de wormpjes en leggen ze in schoone doozen. Rein moet dit alles blijven, opdat de wormpjes na dagenlangen sluimer, de zijden draden spinnen, die zijn zoo edel en fijn als het eêlste en fijnste, dat den mensch tot materie dient en bedekking: is dat niet de fijne, edele Zijde? Nu worden, ontwaakt, grooter de wormpjes; zij liggen nu neêr op een fijne mat en de vrouwen strooien de, niet meer gehakte, moerbeziebladeren over de wormen, die ze gretig eten. Buiten is het zwoeler geworden en de groote leliën staan in den tuin, buiten de schuur der zijdewormenteelt, te pralen, in weelderig gespikkelde blankheid, met donker scharlaken meeldraden tusschen sterke, steile stampers en uitwazemend den zwaren geur van wulpschen zomer: de maand van blakenden zomergloed is als een vurige held in aantocht: de lucht is als vuur maar ginds rijst immer Fujiyama, de heilige berg, met zijn kap van sneeuwhermelijn in het tintelende azuur en de pelgrims, duizenden, bestijgen vroom de bergen, waar zij de heiligdommen bezoeken.

Het is de tijd, dat door geheel Japan, de menschen biddende opgaan, gedachtig aan goden en heiligen, aan Boeddha's en heremieten.

Het is ook de tijd, dat de zijdeworm zich inspint in zijn blanke huls. Als in broos zilverspinsel, in de glas-ijl ronde cocons spint zich de worm en trekt zich terug als de heremiet deed in zijn grot van sneeuw op de bergen.

De worm, in zijn teedere cocon, verpopt. En zoo hij gespaard wordt door den mensch, zal hij als een grijs fluweelen vlindertje, grauwfulpig nachtuiltje, te voorschijn kruipen in metamorfoze en op aschkleurige wiekjes rondfladderen even, mannetje om wijfje, opdat dit weder de eitjes legge, waaruit weder de larfjes kruipen zullen. O, wat is het doel van dit zoo samengestelde, ingewikkelde insectenleven? Is het alleen om den mensch te helpen aan die edele stof, die de Zijde is?

[p. 70]

Boeddha alleen weet dat en de andere in wijsheid vergoddelijkten, zij alleen weten, waarom de mensch milliarden wormpjes vermoordt, want hij dompelt de cocons in het kokende water, dat staat te zieden in bronzen potten op de langtongige vuren, opdat de zijden draad, eindeloos, eindeloos, los late, die de verpoppende worm zich spon.

En die zijden draad, die eindelooze, nemen de vrouwen voorzichtig van de, in het ziedende water, zich oplossende spinselen en winden ze rondom deze groote spoelen, ze, met de hand aan het wentelende handvat, doende wentelen om en wentelen, opdat aan haar weefgetouw de weefster spoedig weve, weve de Zijde, die is de edelste materie van bedekking, voor den mensch, man of vrouw.

Dat Boeddha hem vergeve, zoo hij milliarden moorden pleegt om in Zijde gehuld te gaan; dat de Bodhisattwa's hem voorspraak zijn: hij dènkt niet, de machtige mensch, dat hij milliarden moorden begaat, opdat zijne kimono knistere en de obi's zijner vrouwen en dochteren stijf staan van kostbaarst weefsel...

Hij denkt er niet aan, dat, wat in hèm leeft, in het wormpje leeft; dat de kern van het leven voor al het levende de zelfde is.

Het wordt de winter guur, het wordt de winter koud; de menschen doen zich stikken en borduren warme zijden dekens, zwaar gevoerd. En onder zijne warme Zijde, denkt hij behaaglijk aan het Mysterie des Levens; Boeddha vergeve, dat hij dit doet in weelde en warmte, na den moord op milliarden wezentjes.

En de sneeuwvlokken dwarrelen; de moerbezie-boomen staan bladerloos met de takken in de sneeuw en de bombyx mori of sericaria, zoo als zeggen wie de taal der Ouden kent, wacht in wederom milliarden eitjes, zwart-paars, het tijdstip af der nieuwe levens en metamorfozen.