Ongebundeld werk

[p. 663]

Aan Herman Robbers

Waarde Collega,

Ik zoû over uw anti-kritiek, na mijn beschouwing over Querido's ‘Koningen’, kunnen zwijgen, ouder gewoonte. Ik zoû dit ook het liefste doen maar ge dwingt mij wel u te antwoorden omdat ge mij, in uwe verontwaardiging, heel slecht laast en mij dingen laat zeggen, die ik niet zeide. Ik moèt u dus wel te recht wijzen om, zoo het nog mogelijk is, een legende den kop in te drukken, die zich zoû ontwikkelen naast zoo vele legenden reeds om mij opgeschoten: de legende, dat ik Zola en Dostoiewsky en andere grootmeesters der wereldlitteratuur geen peulschil waard zoû achten! Wezenlijk, ge dwingt mij iets heel vervelends te doen - mij te rechtvaardigen over dingen, die ik nooit beweerde -: ik ging liever door aan het werk, dat ik heb onder handen - een roman, die ‘speelt’ in de Oudheid! - dan u te bewijzen, dat ge u vergaloppeerd hebt.

Maar verbaasd, dat een schrijver-recensent van uw naam zoo slecht lezen kan, moet ik u wel even de quintessens mijner woorden herhalen.

Ik heb gezegd, dat ik de litterair-psychologische (er is een litteraire psychologie) bourgeoise zedenroman geschreven vind en dat er niet aan toe te voegen is.

Ik heb gezegd, dat deze roman vermoedelijk is uitgebloeid. En dat er na een overgangstijdperk van modernen oorlogs- en revolutie-roman - tendentieus - geen bourgeoise roman meer zal geschreven worden.

Ik heb gezegd, dat de overstelpend vele, zeer middelmatige

[p. 664]

litteratuur van dit genre, op dit oogenblik rijkelijk beoefend in ons land, ten spoedigen doode is gedoemd.

Wààr heb ik gezegd, dat ik de groote, reprezentatieve auteurs van het genre - vooral in het buitenland - niet achtte??

Verder heb ik gezegd, dat het ‘onderwerp’ er wel degelijk toe doet. Dat een voor de hand liggend onderwerp met eenig talent kan behandeld worden tot geschikte novelle of leesbaren roman. Maar dat er onderwerpen zijn, die slechts door gróótere talenten kunnen worden omvat.

Hier blijf ik bij.

Ik heb niet gezegd, dat het ‘schooner’ is over koning Dareios te schrijven dan over een bedelman. Ik heb gezegd, dat er een ander soort talent toe behoort, een grooter talent, want er komt bij te pas de kunst van op te roepen de dingen van het Verleden: dit is iets bizonder moeilijks en geheel aparts.

Ik heb ook werkelijk niet gezegd, dat Flaubert zich niet zoû gegeven hebben in Salammbô. Integendeel: gij zijt het zelve, die gelooft, dat een schrijver zich niet geven kan in den zoo-genaamden ‘historischen’ roman. Omdat gij er zelve niet voor voelt: dit kan ik niet helpen en is eene geheel persoonlijke opvatting. Wees overtuigd, dat tallooze geesten - schrijvers en lezers - wèl voelen voor de immense perspectieven, die buiten uw kringetje liggen en die gij daarom niet bevroedt en ontkent.

En nu ik toch met deze onvermijdelijke terechtzetting begonnen ben, moet ik er op wijzen, dat gij voor een recensent niet goed ‘schift’ en ‘zuivert’, al zijt ge géén beginneling. Ge meent, dat de schrijver van Majesteit het artikel over Querido schreef. Neen, de schrijver van Majesteit was het niet: het was eer de schrijver van De Berg van Licht en van De Ongelukkige. Ge noemt Majesteit, Wereldvrede, Psyche en Herakles in één adem als boeken ‘in koude opgewondenheid geschreven’. Dit is heel slecht schiften en overstelpt u toonen door de vele - o, ik beken het, te vele - boeken, die ik schreef. Majesteit en Wereldvrede zijn vermetele jeugdromans van een jongen man van plm. 27 jaar, geloof ik. Een jonge man, lang niet ‘geniaal’ genoeg om te omvatten de onder-

[p. 665]

werpen, die hij driest aangreep. Psyche echter - hoe koud gij dit vindt omdat u het zintuig ontbreekt er de warmte van te voelen - werd door de Nederlandsche paedagogen waardig gekeurd der rijpende jeugd onder oogen te worden gebracht op verschillende inrichtingen van onderwijs: geeft u dat misschien te denken? En dat ge de innige menschelijkheid van mijn half-god Herakles niet hebt kunnen voelen, is wederom uw eigen persoonlijke schuld, want hij is menschelijk en dit zeg ik met evenveel zekerheid, als gij mij uwe onomstootelijke waarheden verkondigt. Maar hoe deze waarheden ook staan voor God, gij schifttet werkelijk slecht.

Of ik Eline Vere, Sprotje, Geertje, Een Zwerver verliefd, Warhold, geniale boeken vind??? Neen, heelemaal niet! Ik vind er geen ènkel geniaal bij. Dat zijn allen boeken van meer of minder talent en goede kwaliteiten. Maar geniaal is nog eens iets anders en zoo gauw gebruik ik dit woord niet, dat de opperste eerepalm inhoudt.

Gij wildet schrijven over De Ode en schreeft over mijn artikel over Querido. Werkelijk, ik begrijp u niet alleen een beetje maar heel goed. Gij hebt van natuur een afkeer van het onderwerp, dat niet is het gewoon alledaagsche, burgerlijk moderne, dadelijk te zien en in zich op te nemen. Het is u onmogelijk in litteraire kunst een fantastisch wezen of een antieke Romein, Griek of half-god ‘mensch’ te voelen. Maar deze hostiliteit is wederom gehéel persoonlijk en ge moet haar niet uitzeggen met een pluralis-majestatis: wij. Zeg haar uit met: ik, Herman Robbers, schrijver van De Bruidstijd van Annie de Boogh en Sint-Elmsvuur vind De Ode koud, koud als Olympiesch marmer. Hebt ge ooit dat marmer gevoeld als het blaakte in zuiderzon en in de liefde van wie er teeder de hand op legde? Het gloeit dan warmer dan een schoorsteenmantel boven een vulkachel. En laat mij u zeggen, dat de verzorgde uitgave van De Ode te danken is aan...ontroering. Ontroering gaf Hem, wiens naam aan dit boekje verbonden werd, in, het, hoewel Hij geen uitgever was, met bizonder veel zorg te doen verschijnen.

[p. 666]

Die weelderige Couperus zelve zoû De Ode eenvoudig hebben ingelascht in een bundel ‘koude’ Antieke Verhalen.

En nu wil ik u dit nog zeggen, al klinkt het misschien u onaangenaam: gij deedt mij ook wel pijn door zoo hoog te beweren, dat Herakles en De Ode niets zijn dan opgewonden koudheid. Ik wilde u zeggen, dat ik uw Sint-Elmsvuur gelezen heb en verstomd stond, hoe een schrijver in zoo vele jaren, zoo weinig uit zijn dadelijk nauw om zich beschreven cirkeltje wist te treden. Uw Annie de Boogh was een beloftevol boek. Uw Sint-Elmsvuur bracht u geen pas verder. Neen, ik vind uw Sint-Elmsvuur óok niet ‘geniaal’. Ik zoû u een hartelijken raad willen geven, zonder hatelijkheid want ik bèn u niet hatelijk gezind, evenmin als gij mij. Ik zoû u eens willen raden: reis eens. Treed buiten uw kringetje. Schrijf een tijd geen kritieken meer: dat is een doodend vak. Poog eens uit te kijken naar de goddelijke verschieten der eeuwige Schoonheid, waar zij ook voor ù liggen, elders dan voor een ander of mij. Verfoei de middelmatigheid. Dwaal des noods, vergis u maar ontwring u aan het kringetje. Tast des noods blind uit naar die hooger heerlijk stralende vizioenen. Zelfs zoo ge mis tast, zal de poging zalig zijn en zult ge kunnen schrijven een boek, dat, al is het weêr ook een bourgeoise zede-roman, uit kan bloeien boven uw vorige werk. Vale.