Brieven van den nutteloozen toeschouwer

VII.

München, 30 Aug.

Van morgen, in het koor der Theatiner-kirche - de mooie baroque hofkerk, die met zijn sierlijk beraderde torens in een blauwe zomerlucht omhoog rees - lag het doode prinsje ‘aufgebart’. Niet zichtbaar, maar de zwarte katafalk, waarop zijn kistje, overdekt met sleepend zilver-en-zwart lijkkleed, en daarop de prinsenkroon en zijn luitenanthelm. Twee aan twee ging de menigte, eindeloos, de kerk in en defileerde voor den kleine doode; onbewegelijk, ter zijde der katafalk stonden vier officieren... Aan de voetstukken der kerkzuilen waren overal de bloemenkransen gehangen.

Buiten blauwde de zoele Augustusdag en aan de (Venetië's vlaggestokken nagedane) hooge standaarden wimpelden in de wind-bewogene lucht de sierlijke, goudige wimpels - anders feestwimpels - nu met zwarte zijwimpels omrouwd.

In de zomerstad - mooi is zij, onder dit zomersche blauw, mooi is het verschiet van af de Mariënplatz, met haar rijk Duitsch (modern) Renaissance-stadhuis tot aan de breede Ludwigstrasse toe - gaan de gedachten steeds naar den Oorlog. Zoeken de oogen steeds telegrammen. Er gebeuren reusachtige epopeeën,

[p. 52]

die van dezen modernsten Oorlog, als zelfs tijdens de tragische Volksverhuizing niet werden gekend... Strijden van vertwijfeling om volksbestaan over de als een vulkaan krakende Aardbol... Legermassa's, die tegen elkaâr in dreunen, reusachtig als nimmer nog bonsden op elkaâr aan nimmer nog zoo uitgestrekte grensgebieden. Gróot is dat alles, van òns menschelijk standpunt gezien. Armzalig wordt het, van hoogere hoogte. Armzalig blijft het voor de zaligen, zoo zij dat mierengewriemel aanschouwen. Misschien zien zij er nauwelijks heen...

Klein blijven de menschen op hunne aarde, voor de geesten, die hooger zweven. Groot, grooter dan ooit, doen hunne agglomeraties, voor wie, tijdgenooten, hun bloedig woelen maar menschelijk ontsteld aanzien. Het menschelijk bedenken spitst zich tot genialiteit, om elkander te vernielen. Uit de lucht storten de Zeppelinen neêr de stad-vernielende bommen; de mysterievolle Mörserkanonnen richten van vèrre, vèrre horizon of heuvel naar de gepantserde forttorens, die rijzen en dalen als torens van toovenaars, en feilloos zwieren de zware granaten mijlen, mijlen lang door de lucht, tot zij loodrecht nêer donderen en twee, misschien één, het fort in de lucht er doen springen... Reusachtige ontploffing in éen seconde van wat jaren lang werd bedacht, geschapen, betaald, bewaakt...

Het is als een roman van Jules Verne...

De Dreadnoughts...

Neen, zij nog niet. Maar om den zeeslag bij Helgoland - o, het telegram is zéer gematigd, hoewel vier Duitsche kruisers vergingen - wimpelen daar ook niet - als om het doode prinsje, die zwarte wimpels voor...

[p. 53]

5 September.

In dagen heb ik niet geschreven. Ik kon niet. Ik kan nog niet goed. Ik voel mij, moreel, gevangen, hoewel dat woord misschien niet geheel mijn gemoedsstemming uitdrukt. Ik kan niet denken. Ik voel mij suf. De Oorlog drukt als een nachtmerrie, een ontzettende, zwarte demon over mijn ziel. Het gewone eigen-leven heeft uit. Ik doe niets dan wezenloos couranten lezen. Ik lees van homerischen tiendaagschen veldslag aan Galizische grenzen maar de bizonderheden, die mij belang zouden doen stellen in dien veldslag ontbreken, of, ontbreken ze niet, doen mij niet aan en waaròm, kan ik niet analyzeeren in mijn gehebeteerde hersens. Ik lees van 90.000 Russische gevangenen in Oost-Pruisen en de Mazurische meeren vol gestapeld vol lijken... Ik lees van de Duitsche legeroverstroomingen in Frankrijk, Amiëns genomen, Rheims belegerd en het kanongedonder, nu Creil is gepasseerd, reeds hoorbaar te Parijs... Er is een nieuwe Paus gekozen; stelt iemand daar veel belang in?? Ik sta op met den druk op mijn ziel, ik leef er meê, ik ga er meê naar bed. Ik droom van loodrecht opgerichte Mörserkanonnen, die vestingen en steden plat schieten op 12 en 20 K.M. afstand, met bergen er tusschen, terwijl de belegerden krankzinnig worden alleen reeds van het gedreun en gedonder... Straks sleepen zij de zware monstermortieren naar Calais en beschieten van daar uit... Londen? Waarom niet... weldra?? Het wordt alles zoo immens en verschrikkelijk, dat ik er onder neêr lig als een verdrukte atoom...

Ben ik dan weêr een weinig denkend mensch geworden, en lees ik weêr de couranten - altijd!! - dan zie ik, dat zij allen, de verwoeste volkeren, elkander hetzelfde verwijten. Als vechtende kinderen... Gruwelen, en schendingen van volkenrecht. Zij hebben

[p. 54]

misschien allen gelijk. Of allen ongelijk. En zij vechten, zij vechten door. Van daag wint Duitschland, morgen misschien wint Engeland. Of Rusland wint nadat Oostenrijk heeft gewonnen. Een razernij, een krankzinnigheid op groote schaal... De Czaar, zegt men, is acht dagen opgesloten geweest, heeft Wilhelm's telegrammen zelfs niet ontvangen, nooit gelezen en is gedwongen te mobilizeeren, terwijl hij eindelijk van niets wist... Waarom is Leuven vernietigd? Heulde rampzalig België reeds met Engeland en Frankrijk voor dat de Duitschers Luik bezetten??

Al die vragen van waarom? dwarrelen den godganschelijken dag door mijn suffe hersenen rond. En nu zal ik u iets heel vreemds bekennen. Ze dwarrelen door mij rond als met reusachtige vraagteekens en... ze interesseeren mij al niet meer. Het schijnt een lacune in mijn brein te worden. Hoe ik ook mijn best doe, het Heden is mij te moeilijk. De studie van het oogenblik, mijn eigen tijd nù te leven, te kennen, ìs mij te zwaar. Ik bestudeer liever een periode van het Romeinsche Keizerrijk of Isabella la Catolica en de Mooren. Dat is misschien zwakhoofdigheid, maar ik kan er niets tegen. Een doodende hoofdpijn doorsteekt mij als ik door denk over Luik, Leuven en Duitschland's oorlogskansen. Eigenlijk kan mij dat alles nièts schelen. Woû ik, dat het voorbij was. Dat een groote catastrofe gebeurde: een Aardbreuk, die alles verzwolg; een Pest, die uitbrak en de geheele Menschheid in een dag neêr maaide...

Is het de moeite nog waard te leven op deze ontzenuwend langzaam krakende wereld, tusschen deze krankzinnige volkeren?

Wat zoû het heerlijk zijn, ijl, een geest, niets meer dan een gedachte, een gevoeligheid, op te stijgen, wèg van deze aarde, naar de azuren zomernacht... Daar drijft een maan, een volle maan, die reeds vergaan is en in wier zachten glans misschien andere Gedachten,

[p. 55]

Gevoeligheden zweven... En van daar, met even een huiveren blik naar al de Verschrikkelijkheid omlaag, verder...

Onze arbeid in velden der Gedachte en tuinen van Droom, wat zijn zij anders waard dan onze Illuzie. Er is immers niets meer over dan krijgsgedruisch, Mörser-gedonder, Zeppelin-bommen, die ontploffen over brandende steden, er is niets meer over dan duizende lijken, bloedroode meren, smookende horizonnen, niets meer over dan suprematie-strijd, rasse-haat, matelooze ellende en ‘neutraliteit’... Wat beteekent in die vreeslijke hel op aarde... een roman, een novelle, een tooneelstuk, een gedicht! Niets dan wat ongelukkig, onnoozel woordenspel van de arme droomers en povere denkers, die wij zijn... Neen, het is beter éen gedachte te hebben: het vaderland; een droom: de suprematie van dat vaderland, en voor die beiden met de bajonet vooruit, de andere denkers en droomers te vernietigen, tot de sterkste gelijk heeft...

Want al het andere is immers onzin en kinderachtigheid!... Of zien de zuivere Dooden het ànders??