Werken

[p. 253]

tekstkritische noten

Derde deel.

740. III, IV Voor dezen regel staat Ag.
741. II Voor dezen regel staat Aga.
749. II, III, IV te leeren 's daeghs.

Derde bedrijf. Eerste toneel.

Agamemnon. Protesilaus. Tersites. Palamedes. Eurypylus. Nestor. Calchas.
Menelaus. Achilles.

Zo zaligh als het is voor 't Menschelijck gheslacht,
Dat 't Gheestlijck volck haer ambt eenvoudelijck betracht,
Zo godloos is het weer, dat dat volck niet ken myen
Te leeren haar vernuft, en warge ketteryen.
Ervaren Nestor, Vorst, die nu tot driemaals heeft,
(En dat met oplet oock) de Werrelt overleeft,
Hebt ghy wel oyt ghezien in uw' drie honderd Jaren,
Oft hooren zeggen, dat de tyden voorheen waren
Zo vol van Kettery als nu, want niemant schroomt
Het volc te leeren daaghs dat hy 's nachts heeft gedroomd?
Wat zal Eurypylus ten lesten noch al preken?
Die 'm wijs maackt als hy spreeckt dat dan de Gode spreken.
Dit blaast hy 't volck nu in, dat ick Diana moet
Voor een onnoos'le zond verzoenen met mijn bloed,
Oft anders zal de vloot hier vrucht'loos blyve leggen.
De waar-mond heeft hy dit tot Delphos hoore zeggen,
Ghelyck hy zeyt, dan 't is wat anders dat hem schort.
Wie wasser Phebus, oft Diana by verkort
Doe 'k in de Wildernis (verselschapt met meer groten)
Een van haar herten heb onwetende doorschoten?
Luna dien heb ick, en Apollo niet verstoordt,
Wat staat men hem dan en Diana niet te woord?
Of is Diana doof? O neen. Ze ken wel hooren.
Wat dan? Of isse stom en sprakeloos gheboren
Dat ze gheen antwoord op het gheen haar word gevraaght

[p. 254]

Zoud kenne gheven als de misdaet haar mishaaght?
Oft moet s'haer schuld-eysch heel aan and're Gode blyven?
Neen zy. Zy zoud veel eer met goude lett'ren schryven,
Die zy van starren t'saam zoud voeghen aende Lucht,
En maken yder een zo kundich dit gherucht,
Dat ghy de Menschen maar wijsmaackt uyt hoore zegghen.
Al swygend zoud s'haar wil zo Goddelijck uytleggen,
Als s'al niet spreken woud, op dat elck int ghemeen
Haar wil wist, die ghy meent dat ghy maar weet aleen.
O ghy laat-dunckende, waerom laat ghy u lippen
Sulcke Gods-lastering zo reuckeloos ontslippen?
V stout beroemende dat dat u grof verstand
't Verborgen Goods begrijpt? en roemt u Godlijck? want
Wat ghy zeght dat zeyd Godt, dat wild ghy moet men loven.
Wat is dat anders als God zelfs zyn eer ontroven?
Yv'raar, u Goods-dienst slacht de ruwe schildery
Die wel toont uyt der hand, en lelick van na by,
Laat dies de Luy, die dien voor heylicheyt verkiesen,
Niet deun bezien, of ghy zoud veel aenhangs verliesen.
Ghy Luyden meent te gaan heel in u zaken vast
Daar ghyse blindelings niet voeld dan by der tast.
Legt over wie ghy zyt, en dan zult ghy bevinden
Dat ghy zo waan-wijs u niet hoort te onderwinden
Te spreken van de Goon, daar wy niet zekers van
Bedencken kennen, al ghedencken wy daar an.
Vw' School-gheleertheyt styft u lijckwel sonderlinghe
Zo dat ghy spreeckt van God, en Goddelijcke dinghen
Met zulck een zekerheyt, oft ghy den aerdschen Mensch
In gheest herscheppen kond, en doen hem dan na wensch
Ten Hemel sweven op, na 't raad-huys van de Goden.
Sodaenige neus-wysheyt steeckt ghy 't volck voor gheboden

[p. 255]

Der Goon in handen. Ist niet over-gheven groots
Dat ghy de loghen voor verborg entheden Goods
Den yveraar vercoopt? Daar by kent ghy niet ruycken
Dat een naer-yv'raar u nu weder wil misbruycken
Ghelijck als eertyts, doe 'y door u en uw 's ghelijck
Sich zocht te maken Vooght van 'toude Griecksche Rijck.
Pro. 't Heught my dat zy 't haar meer als een-maals onderwonden.
Ters. Ghy hebt wel meer ghezeyt dat logen is bevonden.
Pro. Dat zeght ghy, maar betuyght dat ghy my daar verwyt,
Dan zyt ghy vroom; zo niet, dan blijft ghy die ghy zyt.
Te schelden inden raad! Aga. Ghy onbeschofte kyver,
Wt kleyne wetenschap rijst u so groten yver,
Dat ghy al blindelings, en gansch met gheen belul
Zo uyt-vaart, dat ghy schijnt veel eer de geck van 't spul,
Als in dees' hooghe noot een raads-man te verstrecken.
Pro. Men heeft somtyts van doen zodaan'ghen slagh van gecken,
Om door dat volck zo ongheleerd en onbeschaamd
Iet uyt te buld'ren dat een groter niet betaamt.
Aga. 't En is noch plaets, noch tydt, om nu daar van te spreecken.
Hoort hier Eurypylus, dit ist: Ghy schijnt te steken
Na de Vooghdy, die my den Hemel gunstich gaf,
Doen ze my kenden waard de Kroon en Konincks staf
Te voeren van dit Heyr, niet om mijn grootheyts wille,
Maar om behouw van rust, en om de twist te stillen
Door Wetten die 'k gheen een, maar yder-eene schrijf,
Den quaden tot een dwang, de goeden tot gherijf:
En boven dat gherecht, doet ghy van 't volck u achten,
Daar der maar twist is van u Goods-dienst te verwachten.
Dan neen, een man van staat acht zulck' u Gods-dienst slecht
En vry wat minder als het heylige gherecht:
Met re'en. Want 't recht is een onsichelijcke heyligh
Daar door elck zyns bewaard, en leeft op aarde veyligh.

[p. 256]

De rechter dan, die door dat Heylichdom bestiert
De Werrelt, wort hy niet van 't volck wel waard geviert?
Die rechter wort hy niet Goods-dienstich aenghebeden
Als 'tvolck haar Liefd en trouw aen hem na'r plicht besteden?
Oft denckt het u te veel, en meent ghy dat ghy zyt
Deelachtich aen zijn eer gheworden met der tyd?
En beelt u dat niet in: want 'tgheen ghy schijnt te wesen
Dat zyt ghy niet, waart ghy 't, dan wierd ghy recht gepresen.
Voor Godes gheestlijck Volck daar geeft ghy u voor uyt,
En 'tschijnt dat ghy niet weet wat dat die naem beduyt.
Gods Volc soeckt liefd en vreed, en ghy soect maar te twisten,
En 't Volck te leeren datse beter niet en wisten.
Ghy leert den Volcke nu datmen de Goden moet
Te vreden stellen met Iphigeniaes bloet.
Hy leert recht anders, met naturelijcke reden,
Dat wy, zo veer als wy dees offerhande deden,
De Godheyt tergen met zo gruwelijcken moort.
Eur. Ick leer niet anders als Dianaas suw're Woort.
Aga. Chalchas die zeyt dat oock, wie zalmen nu gheloven?
Pal. Ghy zoeckt elckandre maar met laster te verdoven.
Daar ghy dan in u leer en schriften so verscheelt,
En beyde geestelijck, om 't geestelijck krackeelt,
Hoe zoud een wetent man dan van u toch wat houwen?
Heeft hij gheen reden om veel eerder te vertrouwen
Sijn welvaart inde handt der Recht'ren die ghemeen
De Werelt deur zyn, en vast stemmen over een?
Aga. Voor-zeker jase. Maar hier wroeten alleen tegh en

[p. 257]

Die vol van yver zijn, en and're die gheneghen
Zijn tot het heerschen, meer uyt lust van eyghen baat,
Als uyt een ware liefd en welstant van den staat.
Dat zijn de schelmen, dat zynse die 't quaat bedryven.
Dat zynse die daarom u dus alleen maar styven,
Om dat ghy de Ghemeent' zoud helpen op der loop,
Om ons, wanneer wy dan zo laghen over hoop,
Door Vreemdelinghen en misnoegent Volck te dwinghen.
Eur. Dat sich de Vorst bemoeyt met geestelijcke dinghen,
Is buyten zyn beroep, 'tGodlijck swicht voor de Wet
Des aartschen Rechters niet, die hy den volcke set.
Aga. 't Eeuwighe gheestelijck dat wy tot heyl behoeven
Stel ick gheen Wet, maar wel de gheestelijcke boeven.
Vws ist den Volck' in vreed', in suyverheyt, in leer,
En in ghehoorsaemheyt te stichten langs so meer:
Dat is, dijn Godlijck ampt dat hebdy te beschaffen,
Mijns ist, dwaalt ghy daar in, u dwaling te bestraffen.
Dat is mijn meening, maar dus meent ghy dat het hoort,
De Prins de hooghe plaats, maar u luy 'thooghe woort:
Denckt daar niet na, my zal 't best alle beyd betamen.
Eur. Ick ken u qualijck meer als Gode ghehoorsamen,
Die my vrymoedich maackt te zegghen zyn begheer.
Pal. Zoo 't u niet meerder schort aan suyverheyt in leer,
Als aan vrymoedicheyt, en onbeschaamd'lijck uyten,
't Gheen ghy in kintsheyt hebt in school gheleert van buyten,
Dan gaan de saken wel. Dan oordeloose mensch.
Ter. Dien naackt de straffe Gods, die meer zijn eyghen wensch
Zoeckt te vol-brenghen, alst begheeren vande Goden.

[p. 258]

Pro. Wie weet Dianaas wil? T. Dese, Gods trouwe boden.
Dat dese Priester zeyt steeckt hy niet uyt zyn hooft,
Wat meent ghy luyden? 't is ghenoch dat ghy 't ghelooft,
Hy weet het wel hoe 't met Diana is gheleghen.
Aga. Door wien, wanneer, hebt ghy de nader tijng ghekreghen
Van die Godin als ick? wat meent ghy dat ghy zyt?
Eur. 'K ben een ghezante Gods, die plaats, persoon noch tijt
Behoeft te vieren, om volmondich het begeeren
Der goedertieren Goon den Vollicke te leeren.
Aga. Wat goedertieren toch? u God heeft een vermaack
In der onnos'len doot; seght dan een God van wraack.
Dies stekender veel in dat ongheloof bedoven,
Dat 's eer in gheen God als in sulcken God gheloven,
Ghelijck als ghy der een na u goetduncken smeet.
Ter. Zy loven niet dat ghy de wille Godes weet.
Pal. 'T schort aan t' gheloof niet, maer wy konnen 't niet begrijpen
Ghelijck als ghy, die 't hooft so scharp hebt laten slypen.
Ter. Schort het u aan 't begrip, gheloof het en swijcht stil.
Pro. Tersites heeft ghelijck, zouden zy noch Gods wil
Niet weten, die zo lang om Gods-wille studeerden?
Zo geeftmen haar de naam t'onrecht van God-gheleerden.
Eur. Protesilaus 't schijnt ghy Godes Volck bespot,
En die dat Volck bespot, die spot oock zelfs met u God.
Aga. Wel zydy waerdich dat de Luyden met u gecken,
Om dat ghy (die behoort den Volcke te verstrecken

[p. 259]

't Voorbeelt van ned'richeyt) stout en hooghmoedich tracht
Tot u te trecken heel de geestelijcke macht,
Zonder de Rechters daar (u Goden) in te kennen.
Maar zoeckt den Rechter zelfs oock na u handt te wennen.
Nest. Aan 't opperste ghebied' heeft d' onderdaan gheen deel;
Want niemant komt dat dan den Vorst alleen gheheel,
Die 't beste volck van 't Landt te met wel doet verzamen
En hoort haar spreken, om na zyn begeert te ramen
Wat oorbaar is ghedaan tot welstandt vande staat,
Dus dat dat Volc verstrect zyn dwang niet, maar zyn raat,
Zo wel in gheestelijck als wereltlijcke zaken.
Want zo-men in een lant wil twee vooghdyen maken,
Wt tweederleye volck en tweederleye Wet,
Dat dit op 't wereltsch', en dat op het geest'lijck let,
Dan zal 't niet missen, of de Liefde zal versterven,
En beyder wangunst zal 't landt inden gront bederven.
Want by ghelijckenis, de werelt is een paart
Vol quade stuypen, ruw, gansch stog, en boos van aart,
Dat staagh wordt van de hooghe Overheyt beschreden
Met dapperheyt en dwang; want zelfs ist sonder reden:
Daarom (tot temming van dit onbeteemde beest,
Dat meer des Rechters dwang als God of godlijck vreest)
Bruyckt die Ritmeester dan twee zeer voorneme dinghen,
't Een is het heyl'ghe Recht, daar hy 'tkort me moet dwingen,
Dat is de roede, die' y voert in zyn rechter handt:

[p. 260]

Godsdienst ist ander, en daar leydt hy 't meed' aan bandt,
En die verstreckt hem 't toom, dat hy wel moet bestieren,
En met den slincker handt nu korten en dan vieren.
Zulcx dat eervarentheyt ons niet doet vinden goet,
Datmen den toom en roe, daar mee de Werelt moet
Ghedwonghen worden, voorts dus sorghelijck zal laten
In de twee handen van de twee verscheyde staten,
Maar datmen 't beyd, daar mee de Werelt wort bereen,
In beyde handen gheef des Rechters maar alleen.
Want zo men op dit paart wilt twee beryders setten,
Dat die zal op den toom, dees op den geessel letten,
'T salder voor seker dan heel qualijck mee vergaen,
Door dien zy nimmermeer malkander wel verstaen,
Maar 't moet oft aen den een oft aan den and're schorten,
Want d'een die zal die toom of t'ontydt willen korten,
Of d'ander zal de roe niet swencken op zyn tyt,
So dat door quaat beleyt 'tpaart ('tspoor en dwang heel quijt)
Raackt aan het hollen, en de ryders beyd' in lyden,
Die 'r zelfs bederven, en de ros de ruggh' in ryden.
Eury. Na u ghelijckenis verstreckt het aardtsche recht
De geessel van dat paart, de Werelt als ghy secht:
Dat isset oock, en ghy voert waardich dese roede,
Den quaden tot een straf, en tot een troost den goede.
Maar dat ghy de Godsdienst, dat heylichdom, by 't toom
Wilt verghelijcken, dat is niet meer als een droom:
Men kan zo met een toom niet alle paarden dwinghen,
Ghelyck men met een roe doet alle paarden springhen,

[p. 261]

Dies is, ô Nestor! u ghelijckenisse vals.
Nest. En teughel hebt ghy, maar wy hebbense van als,
En met u eene toom, 'tblijckt, hebt ghy voor ghenomen,
Om al de paarden van heel Griecken-lant te tomen.
Ghelijck ghy niet en kent, hoewel ghy 't stout bestaat,
En daarom acht ghy mijn ghelijckenis voor quaat,
Maar zo ghy luyd' de saack so wel als wy verstonden,
Ghy zout wel letten op verscheydenheyt van monden,
En alle paarden niet beryden met een bit:
'k Meen u stijfzinnicheyt. Siet, dit is onse wit,
Datmen d'eensyicheyt gheensins behoort te voeden,
En queecken op, om streng der volckeren ghemoeden
Te dwingen, dat was zot, en oorzaack tot veel quaats,
Alst blijckt: dies lieven wy de recklijckheyt in plaats,
Die vriend'lijck yder een ken t'allen tyd vernoeghen:
So moet een wijs man oock naar alle man zich voeghen
In saken van Geloof, en dat in red'lyckheyt.
Let eens Eurypylus of ander onderscheyt
Is tusschen u en tusschen slechte domme leken,
Dan de gheleertheyt, die u stijft in u ghebreken?
En de ghemeene man in school niet afgherecht,
Ghelijck als ghy, vermoet zich selven recht en slecht,
Onwetend', en gheeft licht zyn oordeel om een beter;
Daar ghy door leer u waant te zyn een ware weter
Van dingen die u van geleerde Meesters zijn

[p. 262]

Van veers vertoont op zy, so dat ghy naulijcks 'tschijn
Der dingen saaght, die ghy wel meenden te beoghen:
Want lichtlijck wort in school een kleyn verstandt bedroghen.
Dus gaat men daar me toe, blindlings wordt men besteldt
Ter school, by Meesters die de kind'ren maar om gheldt,
En niet uyt lust doen zien, en ziende doen haar staren
Op yets, daar zy voor heen gheluckich blint in waren:
Want dickwils staat daar med' 't natuurlijck oordeel stil,
En men begaap het al door des gheleertheyts bril,
Die reuck'loos, sonder eens op het ghesicht te letten,

[p. 263]

De Meesters op de neus daar van de kindren setten,
En na dat yeder een daar zo krijght by gheval,
Daar oordeelt hy dan na der dinghen kleur en stal.
Daar komt de twist van daan, want dese die sal leeren
Dat 't alles geel is, en in teghendeel sal sweeren
Een ander wederom de dingen blauw te zijn,
Ghelijck als d'uwe zijn, alst wel gheeft wercken schijn:
Daer by wilt ghy noch niet Eurypylus ghedogen
Datmen u help', en met naturelijcke ooghen
De dingen doe besien die ghy zo qualijck ziet.
Eur. Soud ickse anders sien, ick sachse beter niet.
Aga. Siet hier ghebeurt het dat gheleertheyt is verkeertheyt.
Nest. Dat komt by de persoon: veel weten en gheleertheyt
Is elck wel even na, maar elck niet even nut.
Een sot gheleerd die druckt, een wijs gheleert die stut
Zijn Vaderlandt met raadt: des waart van God te wenschen
Dat de gheleertheyt maar viel inde wyse menschen,
En in de dommen niet, de welcken zy verstreckt
Dat maar alleen 'tgeen 'tgout en klabbeck, alst bedeckt
't Ghebootst bedrogh, en doet dat het op-recht in d'oghen
Schijnt den onkundighen, die daar door wort bedroghen.
Aga. Dat sno bedroch ghebeurt ons daghelijcks te veel,
Zulcks dat dat volcks ghetal wort veer het grootste deel,
Waarom veel wysen zelfs, die meer die dommen vresen,

[p. 264]

Als my ghelieven, hun oock veysen so te wesen.
Achi. Dat 's waar. Toch 'kmeen zyt doen tot voordeel van het lant
Vertrouwende dat door haar ansien en verstandt
Quader verlet wort van dit volck noch voorghenomen,
Dies Agamemnon hebt niet eens voor die te schromen,
Dat die Voorsichtighen in u gherechte saack
V teghen zijn, maar me, hoe bars zy schynen vaack,
De tydt en lijt het niet dat zy haar meening uyten,
Oft warrar, troosteloos, zoud heul gaan zoecken buyten
An vremde Vorsten: Want hy kent zijn oude paan,
En dan, eer dat hy 't wist, was hy en wy vergaan.
Prot. Zy vraghen daar niet na an wien zyt Rijck versetten,
Sy deden 't eertijts wel, dat tegen alle Wetten:
Want om te komen tot haar voorghenomen quaat,
En saghen zy niet an de val van dese staat:
Maar droegen 't op een vremd' sonder behou van rechten,
Die 't niet was machtich te bewaren dan met knechten,
Wtheemsch en tuchteloos, en noch wast niet met al,
Ghelijck 't u Heeren wel bekent is, dat de val
Van dese Landen noyt, als doe gheweest is, nader,

[p. 265]

Ten ware nu weer door den zellefden verrader.
Achi. Daarom ist noodich, dat nu mannen van beleyt
Weer hellen an die zy, op dat het onbescheyt
Van 't redeloose Volck door hare wijsheyt worde
Gheleyt en af-gheleyt van die'r tot oproer porde:
Dats 't werck van wijsheyt die dat volck leyt byder handt
Met 't saam d'eenvoudighen, die 't oogh op haar heeft, want
Eenvoudicheyt die 'r toch alleen niet ken bestieren,
Volcht 't doen dies kloeckarts, die om rust, gewoonts manieren
Instell'ghen Godes acht, oft schoon ghewoonte zot
Wat dwaalt, hy volgt, en speelt, daar vreed is daer is Godt.
So moetmen doen, dat zijn in noot des Princen krachten,
Dat hy ken veynsen, en gelegentheyt verwachten.
Aga. Achilles zoudt ghy my dan tot dit veynsen raan?
Achi. Jaa'k, anders zie 'ck daar ons nu qualijck redden aan.
Aga. Dat Menelaus is tot sulcken raadt gheneghen,
En nieuwt my niet, maar dat Achilles my me teghen
In dese saken valt, en raat my tot een moort,
Dat vreemt te meerder daar 't Eurypylus noch hoort,
Die wetende 'tverstant van u en uws ghelijcken,
Ghesteven wort dat hy een voet-stee niet zal wijcken.

[p. 266]

Derde bedrijf. Tvveede toneel.

Rey van Griecksche Soldaten

Myceensche Vorst 'k hoor uyt de Visschers hier an strant,
Als dat Vlisses met zyn Schip is onder lant,
Het volck kryoelt van vreucht, men ziet de ruyters draven,
De vlacke stranden op, beset ist langs de haven
Van mans en vrouwen, en van trotse Edelien,
Die seer verlanghen om de Koningin te sien:
De vloten zijn gestuuvt vol volcks, de bootsghesellen
Klaut'ren om hooch, zo dat de schepen daar na hellen,
Die top-swaar worden van die radde maats gewicht.
Die op de bergen staan, en gauw zijn van ghesicht,
Die riepen datse 't schip al aan zjjn vlaggen konden.
Met deze bootschap heeft den Hopman my ghesonden,
Om u Heer Coning, en de Princen al, bewust
Te maken dese saack. Ag. Ten is my gans gheen lust
Die bootschap te verstaan. Hoe zalter nu ghedyen?
Pala. Wat baart afgodery ghevarelijcke tyen.
Men. Wat baart ghehoorsaemheyt en godsdienst ons al vree.
O Palamedes swijcht voor ghy de wraack en wee
Des geest'lijcheyts behaalt. Ag. Gaat Vorsten, gaat ontfangen
De Bruyt, daar bloedt-dorst na der Afgod heeft verlangen.

[p. 267]

Derde bedrijf. Derde toneel.

Palamedes. Euripilus.

Zeght eer de Bruydegom, en meent u goude kroon.
Eurypy. Nees Palymedes, wy zijn sulcks niet eens ghewoon
Te staan na hoocheyt en na Wereltlijcke machten;
Maar wat wy doen is maar om troulijck te betrachten
Der grooter Goden eer, waar in dat dat bestaat,
Weet ick, let ghy maar op de Wereltlijcke raat.
Pala. En oock op u, ick sal hier dapper onder roeyen.
Enry. Ghy kent u licht te seer met deze saack bemoeyen.

Derde bedrijf. Vierde toneel.

Rey der Griecken.

De vvaartste ampten op der aardt,
Daar 't volck vvort veylich door bevvaart,
Is vvill'ghe Godsdienst goedt en slecht,
Het ander is het heyl'ghe Recht,
Die tvvee zijn sonder onderscheyt
All'sins vvaar dat d'eenvoudicheyt
Leeft in het herte van die geen,
Die Preekstoel en Stadthuys betreen.

Laat nederighe slechticheyt,

[p. 268]

O Goden! en oprechticheyt
Dan vveder komen metter spoet
In die tvvee staten, van ghemoet
Ontstelt, ontrust, en opghehitst
Van Ialoesy vol erghe list,
Op dat haar luyder misverstandt
Ons niet en zy 'tbederf van 't Landt.

'tBederf van 'tlandt dat volght altijt

De Gheestelijcke tvvist en strijt:
Want noyt heeft Kettery bedocht
Yet nieus, noch op den baan ghebrocht
Zoo vreemd yets, of het kreech vvel loop,
Alsout maar vvesen van een hoop
Bedurven menschen, die 't ghenot
Maar houden voor haar aardsche Godt.

Ghelijck alst nu vvel klarelijck

Blijct in deez' tijdt ghevarelijck:
Want het en deed' de eyghen baat,
En guls 'ghe lust na groote staat,
Van vvien zoud 't vverden toch ghelooft,
Dat nu een yder heeft in 't hooft?
O goedertieren Goden zyt
Ghy zo langmoedich, dat ghy lijt

Dat uwe Godheyt vvort gheschelt

Ghelastert en tot spot ghestelt
Van Papen, die de vvil en vvensch
Veel meer van een staatsuchtich Mensch
Ghelieven (om haar veylicheyt)
Als uwe waarde heylicheyt?

[p. 269]

't Is vvaar, ick sulcken Priester ken,
Die nauvv in God of af-god en

Ghelooven: dan die luyden zyn

Zeer onghelijc haar eyghen schijn.
Door zulcke luyden vvordt om gheldt
Het landt in rep en roer ghesteldt;
Want 't ringste deel van 't volckje slecht,
Wort van haar qualijc onderrecht,
En in ghenomen, en eer lang
Zyn zy dan zelf der Vorsten dwang.

Ghelijc een Noorder storm de Zee

Bevveecht, bevveghen zy luy mee
De menschen door een yd'le droom.
Die teghen dese vvint en stroom
Op-zeylen vvil, verliest zyn Schip,
Zyn lyf, zyn goedt, op eenen klip.
Van deze storm en baren vvort
Ghy Agamemnon nu bestort.

Stiert 't ancker daarom na de grondt,

En ziet of ghy 't of-ryen kondt,
Dat is nu veer de beste raat,
Voor 't volc, voor u, en voor de staat.

767. II, III, IV Neen, neen. Se soud 't veel.
770. II, III, IV maer maeckt wijs uyt.
782. IV door heyligheyd.
784. II, III, IV te gaan in uwe.
792. II, III, IV Met meening van u self, dat ghy.
793. II, III, IV Herscheppen kond in geest, en doen.
795. II, III, IV Sodaen'ge neus-wijsheyd.

808. II, III, IV al blind'lings, dom, en.
813. II, III, IV date en wijser.
815. II, III, IV Eurypylus hoord hier.
824. II, III. IV acht sulcke Goods-dienst.
826. II, III, IV Voor dezen regel staat Pal.
827. II, III, IV elck 't sijns.

833. III, IV gewonden met der tijd.
834. II, III, IV Voor dezen regel staat Aga.
837. II, III, IV Dan 't schijnt. - dat die staet beduyd.
838. II, III, IV dan ghy soeckt.
840. II, III, IV dat ick de Goden.
844. II, III, IV de Godheyt terghden.
845. II, III, IV als Gods heyl'ge suyv're.
846. II, III, IV En Calchas seyd. - sal ick nu.
847. II, III, IV met last'ring.
849. II, III, IV En geest'lijck beyde, noch om 't.
850. II man toch van u toch. III, IV toch van u noch wat.

855. II, III, IV Die dol van yver.
859. II, III, IV dus alleene stijven.
861. II, III, IV wy maer so leggen.
865. III, IV Rechters met die by den volcke set.
869. II, III, IV langs hoe meer.
870. II, III, IV is u Godlijck ambt, dat hebt ghy.
873. II, III, IV en u lien 't hooge.
877. III, IV aen suyverheyd en Leer.
878. II, III, IV Als aen stoutmoedigheyd in 't onbeschaemd'lijck.
880. II, III, IV Dan ging het wel. Dan 't mist, och oordeloose Mensch!

883. II, III, IV Aga. Wie weet doch Godes wil? - II Ter. Wie? Dees' Gods trouwe boden. - III, IV Ter. Wie? Dees, Godes trouwe boden.
886. II, III, IV Dat hy het weet hoe 't in den Hemel is gelegen.
887. II, III, IV hebt ghy toch nader.
888. II, III, IV Segt my, van daer als ick?
892. II, III, IV Wat? Goedertieren Goon!
893. II, III, IV het is den God van wraeck.
895. II als in sulck een God. - III, IV als sulck een God.
897. II, III, IV Dit volck gelooft niet dat ghy Godes wille weet.
900. III, IV aen 't begryp.
901. II, III, IV soud' dat volck Godes wil.
902. II, III, IV dat so lang.
903. II, III, IV So gafmen t'onrecht haer den naem van.
906. II, III, IV Pal. Wel syt ghy. - de Luyden u begecken.

909. III, IV Tot u trecken heel.
910. II, III, IV Dat sonder 't recht u aerdsche God daer in te kennen.
911. II, III, IV de rechters selfs.
913. II, III, IV Maer niemand.
914. II, III, IV wel roept te samen.
916. II, III, IV oorbaer zy gedaen.
917. II, III, IV Sulcks dat.
919. II, III, IV Want datmen in een.
923. II, III, IV in den grond verderven.
924. II Als by. - III, IV Als ghy gelyckenis.
927. II, III, IV want 't is heel sonder reden.
929. I des Rechters wang.
931. II, III, IV daer meed' hy 't kort moet. - III, IV 't En is het heyl'ghe.

933. I leydt hy meed'.
937. II, III, IV waer meed'.
944. II, III, IV Voor seker salter dan heel.
947. II, III, IV Want d'eene sal den toom.
949. II, III, IV Sulcks dat.
951. IV Die 't selfs bederven.
952. II, III, IV Na u gelijcking' soud' verstrecken 't aerdsche.
953. II, III, IV geessel voor dit.
954. I ghy wort waardich.
956. II Maer de Goods-dienst dat ghy dat heylighdom. - III, IV Maer Gods-dienst dat ghy die, dat heylighdom.
957. III, IV dat niet meer als ien droom.

960. I Nector.
964. II, III, IV Het welck niet is om doen, of ghy 't al stout.
965. III, IV ghy my gelyckenis.
966. II, III, IV Maer of de Papen 't stuck, so wel.
967. II, III, IV Sy souden. - I leten.
969. II, III, IV uw' stijfsinn'ghe kop.
970. II, III, IV Dat geensins men behoort d'eenzijdigheyd te voeden.
971. II, III, IV Nocht op te queken, om der volckeren.
972. II, III, IV oorsaeck van.
974. III, IV ken 'talleen tydt.
975. II, III, IV wijs-man dan naar.
977. II, III, IV Eurypylus eens let of.
983. II, III, IV een wisse weter.

985. II, III, IV Op kant vertoont van veers, so dat ghy qualijck 't schijn.
987 en 988. Tusschen deze regels staat in II, III, IV nog het volgende:

Aldus: Wat dat ghy lang van verr' siet, en op zy
Dat ghy dat schielijck eens op 't plat saeght, en na by,
(Indien ghy 't voor heen noyt gesien had wel-verstaende)
Ghy soud met eeden dier stijf-sinnigh houwen staende
Dat het wat anders was, om dat u de gewoont
Geseyd heeft dat dat ding sich altijd so vertoond.
Soud 't niet een mis-slagh sijn, oft ghy schoon veele jaren
Op Bergen had ge-ooght die verre van u waren,
En ghy en hadder geen (gelijck 't niet kan geschien
Door verheyd en de Lucht) Verand'ring aen gesien,
Dat ghy daeromme geen verandering soud meenen?
Dat was te sot, want in die tijd daer misschien steenen
Sijn af-gevallen, als selfs Bergen, groot en swaer:
Maer als ghy't niet en merckt, is 't daerom juyst niet waer?
Beklaghelijcke saeck datmen niet ken verbieden
De School-geleertheyd voor de oordelose Lieden.
Eer datmen yemand voerd ter hooger schoole in
Behoordmen wel te deegh' van sijn verstand en sin
Bewust te wesen, dat hy was van deegh'lijck oordeel;
Dan sou geleertheyd eerst de Landen sijn tot voordeel.
Nu vlieght het al ter school, bequaem en onbequaem,
Om huys te houden d'een, en d'ander om een naem,
Men jaeghts'er blind'lings heen, voor datmen de gebreken
Oft de bequaemheyd van de jeught eens hebb' door-keken.

988. II, III, IV Dus gaet het daer meê toe. Men word gantsch blind besteld.
989. III, IV meer om gelt.
990. II, III, IV doense'r staven.
992. II, III, IV En dickwils.
993. II, III, IV Wanneer men 't so begaept door school-geleerdheyds-bril.

995. II, III de neus der jongste kinderen. - IV der jonge kinderen.
996. II, III, IV En na dat yeder daer so krijght een by geval.
997. II, III, IV der dingen verw'.
998. II, III, IV Hier komt. - want d'eene die sal sweeren.
999. II, III, IV sal leeren.
1000. II, III, IV Een ander weder, dat blaeu alle dingen sijn.
1001. II, III, IV werck een schijn.
1008. I is elck even.
1012. II, III, IV de dwase niet.
1013. II, III, IV 't goud een flabbeck.
1014. II, III, IV en maeckt dat hy oprecht.
1015. II, III, IV Schijnt der onkundighen, die 'r worden mee bedrogen.
1016. II, III, IV Die snoo bedriegery gebeurt ons nu te veel.
1017. II, III, IV Sulcks dat slechten hoop word verr' het meeste deel.

1019. Alst my. - II, III, IV veynsen. - slecht te wesen.
1020. II, III, IV Men. Dat 's waer, dan denckt zy doen 't tot.
1022. II, III, IV Noch quader word verlet, van die luy voorgenomen.
1023. II, III, IV niet eens daer voor te schromen.
1025. I hoe hars. - III, IV hoe bats te schijnen.
1026. II, III, IV en lijd noch niet.
1027. II, III, IV Oft staet-sucht hopeloos.
1028. II, III, IV want zy ken haer.
1029. II, III, IV dat zy 't wist, was zy.
1030. II, III, IV Wat vraeght dat volck daer na aen wien zy 't Land versetten.
1034, 1035. II, III, IV In plaats van deze regels lezen wij het volgende:

Die zy een vreemd'ling eens op-droegen, buyte weten
Der opper-Hoofden 's Rijcks. ('t En is ons niet vergeten;
De stucken sijnder noch) zy gaven hem in hand'
Als schelmen plegen, al de vrydom van het Land,
Sulcks dat hy mocht vertreên der Eed'len oude rechten,
De Steden na sijn wil beteugelen met knechten.

1037. II, III, IV Gelijckt u.

1039. II, III, IV 'T zy nu weer door de selfde slagh van een verrader.
1042. II, III, IV Van het oproer'ge volck, door hare kloeckheyd worde.
1043. II, III, IV Beleyd, en. - III, IV van die 't tot oproer.
1044. II, III, IV der wijse, die met syn seer groot verstand.
1045. II, III, IV Dat volck en eenvoud' mompt, die 't oogh op hem heeft: want.
1047. II, III, IV 't doen der wijse.
1050. II, III, IV der Prince.
1052. II, III, IV ghy my wel tot.
1053. II, III, IV ons daer heel qualijck.
1054. II, III, IV tot sulck een raed.
1056. II, III, IV Valt in myn hooghste recht, en.
1057. II, III, IV Dat's nieu.
1059. II, III, IV Onder dezen regel staat:

Testorides waer toe sich dese sake keerd?
Men. Tot het bederf, om dat ghy God nocht Goods-dienst eerd.
Aga. Wat laster! Calchas spreeckt. Laet Agamemnon treuren.
Cal. Spreken? Ick sorgh ick sal met swijgen noch verbeuren.

1059. II, III, IV Rey der Griecken.

Agamemnon. Palamedes. Menelaus. Eurypylus.

1062. II, III, IV Al 't volck. - de trotse Ruyters draven.
1064. II, III, IV en van Eed'le, brave Lien.
1066. II, III, IV De vlotten.
1068. II van dier radder maats. - III, IV van der radder.
1072. II, III, IV en de vorsten.
1074. II, III, IV Hoe wilt'er nu.
1076. II, III, IV ghehoorsaemheyd aen Goods-dienst.
1079. II, III, IV na der afgoon.

1080-1087. II, III Deze regels behooren nog tot het III^e bedrijf, 2^e tooneel.
1080. II, III, IV Ia bruyd. Seght bruydegom.
1081. II, III, IV Neen Palamedes, neen, wy luy sijn niet gewoon.
1082. II, III, IV na grootheyd.
1083. II, III, IV Al wat wy doen, is maer.
1084. II, III, IV Der goeder Goden. - dat die bestaet.
1087. II, III, IV te veel met.
1087. II, III, IV Derde Toneel.
1092. II, III, IV Dees twee.
1093. II, III, IV Alsins, so lang' een-voudigheyd.
1095. II, III, IV 't stadhuys.
1096. II, III, IV Ter aanduiding eener nieuwe strophe staat voor dezen regel het cijfer 2.

1098. II, III, IV weder-keeren.
1102. II, III, IV haer beyder.
1104. II, III, IV Vóór dezen regel staat het cijfer 3. - II, III, IV volght goen tijd.
1108. II, III, IV So vreemds wat.
1111. II, III, IV haer ware God.
1115. II, III, IV na goed en staet.
1116. II, III, IV soud worden.
1118. II, III, IV Vóór dezen regel staat het cijfer 4.
1121. II, III, IV en ten spot.

1126. II, III, IV Vóór dezen regel staat het cijfer 5. - II, III, IV sulcke Papen.
1127. II, III, IV Die schier in God nocht Afgod en.
1128. II, III, IV dan die boeven.
1129. I haar ezghen schijn.
1132. II, III, IV Want 't snoodste deel.
1136. II, III, IV Vóór dezen regel staat het cijfer 6. - II, III, IV een Noorde storm.
1144. II, III Stiert daerom 't ancker.
1147. II, III Vierde Deel.
Vierde Bedryf.