Werken

[p. 241]

tekstkritische noten

Tweede deel.

387. II Met dapper. - I, II met wille mercken.
389. II, III, IV als 't dan.
391. II, III, IV dat hy niet veyligh wt ken voeren.
392. II swijge nimmer stil.

Tvveede bedrijf. Eerste toneel.

Protesilaus. Achilles.

Noodiche Goods-dienst die zo nut is voor 't ghemeen,
Hoe loos misbruyckt een boef die tot zijn baat aleen?
Most dan een wijs Man, als hy 't misbruyck zo ziet wercken
Niet dapper straffen? of moet hy 't niet wille mercken?
Was hy meer vroom als wijs, hy saacht niet over 't hoofd,
Maar als hy wyser is als vroom, als dan ghelooft
Wart vanden meesten hoop, dan laat hy zoet'lijck sloeren
De zaack die 'y ziet dat hy niet uyt zou kennen voeren.
Ick zie zo 't misbruyck, en ick swyghe lijckwel stil,
Dan heb mijn redenen. Toch uyt gheen quade wil
Ghelijck Vlisses, die door staat-zucht wort ghedreven,
En wenscht eer oproer als Iphigení om 't leven.
Dit hoopt hy, dit 's zyn wit, dat Agamemnon trots
Sal teghen staen te doon zijn Kint tot boete Godts,
Die (mijns bedenckens oock, oft schoon veel Papen willen)
Met het onnosel bloet een's Maacht niet is te stillen.
Let op de swaricheyt die daer dan uyt bestaat,
Dat 's yv'raers vloeck die 'n guyt sticht om zyn eygen-baat.
Dat zulck een guyt, van wien 't volck heeft zo goet ghevoelen
Dat zy hem (zo de Vorst daer hart wil teghen woelen)
Wel licht'lijck worpen op tot Vooght, en drucken neer
Met groot ghevaer van 't Rijck haer Wettelycke Heer.
Waer dan de zaack zo staat daar oft volck moet verkiesen
Een nieuw geloof, oft daar 'thoofd moet zijn Kroon verliesen,
Wat dunckt Achilles daer dan veylichst in gedaen.
Ach. Bedencken, zo de tijt gheeft uytstel van beraen.

[p. 242]

De Vorst lett' wel, eer hy de zaack zich schijnt te kreunen,
Wie dat d'oproerge zyn, hoe veel, op wien ze steunen.
Pro. 't Syn ver de minsten, beyd in tal en in waerdy.
Ach. 't Ontsach des Voochts leyt dan 'tverschil haest aen d'een zy.
Pro. Ten waar een groot' haer steef de saec was wel te slechten.
Ach. Dien groote moetmen zien met reden t'onderrechten.
Pro. 'tIs te vergeefs, hy zoeckt verandering van staat.
Ach. Gaet ghy daer vast in zo beklaecht hem voor den raed.
Pro. 'K vermoedt, en blycken zalt ken 't wijsheyt niet verhoeden.
Ach. Men recht hier maar uyt blijck, en uyt gheen los vermoeden.
Pro. So rasch zijn aenslach blyckt, dan is hy selver Vooght.
Ach. Belettet hem daer hy bederfelijck na pooght.
Pro. Daer teghens mosten haer dan all' de groote zetten.
Ach. Ze mosten wel, maer wie dwingt haer daer toe met Wetten?
Pro. Daer toe dwingt haer de Liefd tot de ghemeene rust.
Ach. Maer denckt dat eyghen Liefd meer zoeckt zyn eygen lust.
Pro. Te meerder mosten wy 't beletten zo wy konden.
Ach. Dat zou gheschien zo wy elck and're wel verstonden.
Pro. De Vorsten die verstaen elck and're meestendeel.
Ach. Zo lang daer een ghebreeckt, maackt een hier al 't krakeel.
Pro. De meesten kennen die gheen eenes moetwil temmen?
Ach. Ja. Maar in Kerck verschil en ghelt gheen overstemmen.
Pro. Godt hoedt dan haer ghekijf. Wat 's dat Achilles? Hoe!
Ach. Selfs stont ghy dat int eerst van u regeering toe.
Pro. Int kleedt van Goods-dienst ken een schijn-deucht dan wat wercken.
Ach. Men moet der voor zijn zo men quaet begint te mercken.
Pro. Daer overstemming niet en gelt, wat 's daer voor raed?
Ach. Dwang. So zyn sporling streckt tot quetsing van de staat.
Best ist door een 's bederf rust en ontsach verwurven,
Als dat 'tgheheel om een herschickt wort en bedurven.

[p. 243]

Bedurven zeg ick is de staat van 't gansche Landt,
So der herschicking ons eens aenkomt van die kant.
Ons sal het Heerschen best, 't g'hoorsamen haar best voegen,
En laet haar dan noch aen haar deel al wel ghenoegen.
Dat haer Vlisses styft, die zie wel toe dat hy
Daer door niet op en laed' der grooten Jaloesy,
En dat zyn staat dan zo den neck niet word ghebroken.
Pro. Heeft dat Achilles tong oft zijn ghemoet ghesproken?
Ach. Ick meent, en spreeck het uyt een onbeveynst ghemoed.
Pro. Hoe qualijck heeftmen dat gans anders dan vermoed.
Ach. Hoe na word ick by een Vlisses vergheleken?
Pro. Ontsichelijcke Grieck, terwyl wy daer van spreken
Sal ick 't u zeggen nu hier by ons twee aleen
Watmen van u vermoedt, en wat ick van u meen.
Veel meenen oft ghy wel nae 't Houwelijck mocht poghen
Met 's Konincks Dochter daer ghy nu me wort beloghen.
Ach. Wat Houwelijck, 'k heb noyt om 't Houwelijck ghedocht.
Pro. Iphigenia wort nochtans voor u verzocht.
Ach. Het is dat niet. Ghelijck de grooten al wel weten.
Pro. Neen toch niet, dan terwyl wy hier den tyt versleten
In ledicheyt, die toch is d'oorsaack van veel quaats,
So staken sommegen, vol staats en eygen-baats,
De hoofden t'samen, om by deze tydt te komen
Tot 'tgheen ze langh al noch eens hadden voorghenomen,
Dat is verandering van staet, en ziet dit werck
Besteeckt Vlisses onder decksel vande Kerck,
Diez nu op hem zeer los bedrogen yv'raers bouwen.
Ach. Dats waer. Maer wat gemeenschap heeft dat met mijn trouwen
Met 's Konincx Dochter? die tot mijn leetwesen groot,
Vast is verlooft, en zit ghehandt-trout met de dood.

[p. 244]

Pro. Dit ist Vlisses stroyt dat by meest al de grooten,
En dat op u verzoeck, dit Houlijck is beslooten:
Met dat bescheyd is hy oock na Mycena toe
De Bruyt te groeten, en om wijs te maken, hoe
Dat ghy haar Bruydegom haar voor u Bruyt zult Kronen,
En zoeckt de Maget zo door logens hier te tronen,
Ghebruyckende de naem om 't aenzien, dat veel geld,
Van Thetis zoon, de kloecst' en ons strijd-baersten Held,
Een hater van 't bedroch, by elck dies in groot achting.
Men lette nu waerom Vlisses deze slachting
Bedocht heeft, oft het is om eyghen zelfs ghenot,
Oft om Achilles, oft om 't volck, oft om zijn God?
Godt ken hy niet, en 'tvolck dat acht hy niet met allen.
Noch hy hoe loos hy is, zal 't nummermeer zo kallen
Dat ick, of red'lijck Mensch, het ummer loven zal
Dat hy yet zoude doen Achilles ten gheval.
Sich zelfs heeft hy te lief, daer by zo dol van yver,
Dat hy naer yders eere gulsich 'tquaad te styver
En styver aendrijft, dat gheen Prince wel betaemt:
Dan wat betaamt hem niet, die zich geen dinck en schaemt?
En Godloos zijnde, zich een yveraer ken veynsen?
Daer by zeer liefelijck zijn woortgens weet te kleynsen,
Om zo zijn minder, alst daer op zou komen aen,
Te vleyen, maer 't komt den ghevleyde dier te staen,
Dien hy maar lief-koost om daer voordeel van te trecken.
Hier moet een Man een Man, gheen kakelaer verstrecken,
Ghelijck als hy is, die uytwendich groote moet
Heeft in zijn tong, en is inwendich maer een bloed.
Hoe moeloos dat hy is, Achilles, heeft ghebleken
Doen hy uyt Vrouwe vrees zich garen had versteken

[p. 245]

Om niet na Troyen met de Griecksche Princen al
Te trecken, veynsden hy zich daer benevens mal,
En onbequaem te zijn ten oorelooch te varen,
Om hem voor ongheval zo veylich te bewaren.
Dan Palamedes, die zo loos wel is als hy,
En ruym zo deuchtelijck, liet hem alzo niet vry:
Maer om dat hy niet aen die zotterny ghenoechden,
Heeft hy tot wisse proef, terwijl Vlisses ploechden,
Thelemacus zijn zoon doen legghen inde veur,
Daer bleeck doe wat hy was, hy ploechdender niet deur.
En daar me was hy van zijn mallicheyt ghenesen,
Dien hy bekenden doe maar veynsery te wesen,
Wt hope datmen hem so lichtelycke zou
Verschonen, en daar om t'huys laten by zijn Vrou.
Wat laffer uytvlucht! hoord een Krijchs-man dat ta zeggen?
Behoort een Prins niet eer int Veldt op stro te leggen
Als t'huys te bedden in 's Princesse warme schoot,
Daer hy toch me niet is versekert voor de dood?
Dat dat de blootaert docht, hy zou dan oock niet durven
Te bed gaen slapen daer meer Menschen zijn ghesturven,
Als oyt door storm en windt, of oorlooch zyn vergaen.
Doe 't mal niet locken wou, wat heeft hy doe ghedaen?
Maer dit heeft hy ghetracht, om al de grote Griecken
Met zijn blootherticheyt me lelijck te bekliecken,
En gaf door Papen uyt, dat d'eerste die de voet
Voor Troyen op het Lant zoud zetten, zoud zijn bloed
Den doot op off'ren, om de Griecken te doen vresen
En dat der gheen daar om zou d'eerste wille wesen:
Maer datse zouden weer t'huys keeren door die schrick.
Hy vrese dat die wil, Protesilaus, ick
En vrese dat niet eens, neen. Niemant sal my dwingen,
Dat ick niet d'eerste, of met d'eerst aen Lant sal springen,

[p. 246]

Ghelovende nochtans aen Godt, en Godlijckheyd,
Maer niet al wat een nauw ghezette Paap ons zeydt.
Doen hy niet bracht te weegh met zulcks en dat te preken,
Heeft hy ten lesten nu wel Goddeloos besteken,
(Dat onder 'tdecksel noch van heylicheyt, en Godt)
So gruwelijcken moort, en dwingt door 't volck ons, tot
Iphigeniaes dood, om daer door tot zyn mening
Te raken, dat is tot een scheuring, oft verklening
Van Agamemnons eer, die wel veel beter past
Dien zo beminden Vorst, als zulcken bloten gast,
Die, nu hy 't hert niet heeft zich manlijck t' openbaren
Int Velt, zoeckt hy zich door die middel te bewaren.
Dus is de moeloosheyt, die eer vergete pry,
De Moeder vant bedroch, van wraack en moordery.
Ach. Vw' reden begont ghy Protesilaus deftich,
Maer eyndicht die voorwaer mijns oordeels, wat te heftich.
En zeyde ghy niet dat een Man van raad en staat
En wijs zich niet verziet, om zo een noodich quaad?
Pro. Ja 'k. Maer een vroom man zal der zich al om verzetten.
Ach. Ghy zeyde doe daer by, zo 'y 't veylich kon beletten.
Dunckt u nu dat ghy ziet de middel, waer door ghy
Vlisses aenslach zo kent breken, doet het vry.
Pro. Hier me. Waert dat wy maer elck andere eerst spraken
En op Vlisses wys de hoofden t'samen staken
Wanneerder inde zaack iet noodichs was te doen.
Maer neen, wy schromen dat, elck hout hem uyt 'tvermoen,
Noch zoud niet garen in der Papen wan-gunst wesen,
Daer zy nochtans veel meer reens hebben om te vreesen,

[p. 247]

Als wy dat volck, dat maar door ons aleen bestaat.
Ach. Protesilaus, rust weet ghy gheen ander raad.
Dat volck past noch op u, noch op gheen dwang van Heeren.
Sy zyn haer eyghen Vooght. Dies onser gheen zal keeren,
'Tgheen dat Vlisses wil: begint hy 't maer met haer
Hy voert het uyt tot spijt der Griecken alle gaer.
Pro. Dat volck van zulcke macht? 't is ver ghenoch ghekomen.
Dat volck van zulcke macht, dat niemant haar kan tomen?
Dat volck van zulcke macht? Waer is toch nu 'tverstand
Der Edelen van dit ons vrye Vaderland?
O wel gheboren volck! dat noyt en wierd ghedwongen
Van 's Werelts dwingelandt! werdt ghy nu noch gedrongen
Te moeten buyghen onder 't moeyelijcke juck
Van malle Papery? Snorckt nu vry vant gheluck
Daer ghy de Werelt deur u loflijck van beroemden,
Zo dat de Buren u de vrye Luyden noemden.
Tis slimmer als het was, want zeker meerders last,
Was niet zo lastich als nu minders, dies 't niet past.
ô Helden! d'oorloch was veel beter niet begonnen,
Daer is met vechten meer verloren dan ghewonnen.
Nu ziet hoe zot wy zijn ghelijckmen van ons zeyt,
Nu blyckt wel wat wy zijn aen onse slecht beleyd,
Dat wy de grootheyd in den oorelooch gaan zoecken,
Daer die t'huys mack'lijck wort ghevonden inde boecken.
Wat ist, Achilles, of u Moeder Thetis was,
En Hercules mijn Oom? Wat komt het oock te pas
Dat wy ons hebben in den oorelooch begheven
Voor 't Vaderlandt, met veel perijckels van ons leven,
Wt twederleye lust? Om vyanden te doon

[p. 248]

En voorts te kryghen waerd eertekens tot een loon:
Dan deze gaen met eer en al 'tghebieden strijcken,
En wy staen buyten om, en moeten der op kijcken.
Dies ick, o trotse Grieck, my wel verwonder zeer
Dat iemant noch van al de grooten tracht om eer,
Om naem, om aenzien, uyt den oorelooch te halen:
En dat de Edellien na de bescherming talen
Int bloeyenst van haer jeucht, uyt hoop van door de daad
Tot eer te komen, dat zy haer ervaren raad,
Des waerdich, mochten in den dienst vant Land besteden,
Namaels bejaerd, en oud, en afgheslooft van leden,
Daer der van honderd een, of gheen schier over schiet,
Die 't luck daer hy na tracht, eerlijck ghenoch gheniet:
En als hy 't al gheniet, mach hy noch maar verstrecken
Een Meester-knecht van asche-vysters, en van gecken,
Van straat maar op gheraapt, en uyt medoghentheyd
Kostloos von goede Luy macklijck ter School gheleyt.
Daar zy (eer dat ze noch den plack en roe ontwassen)
Niet vasters leeren, dan op niemand niet te passen:
En zalt zo voort gaen alst begint, zijn zy eer lang
Gansch Wetteloos, en wy volcomen in haer dwang.
Wat Krigher zal die macht door Wapenen bekomen?
Ach. Zy hebben die macht aen haer zelleven ghenomen.
Pro. Zy namen doe dat haer niet voecht, noch niet behoort.
Ach. Ten is niet wonder dat haer 't hebben me bekoort.
Pro. Dien't toe quam most het haer niet hebben laten volghen.
Ach. Dats niet gheschiet, zy hebbent lang al ingheswolghen,
En door verteering ist nu vast in haer begroeyt.

[p. 249]

Pro. Zo vast niet of het worter noch wel uytgheroeyt.
Ach. Dat volck wat het eens heeft en laat het niet weer glyen.
Pro. Ist uyt te scheuren niet, men moet het der uyt snyen.
Ach. Protesilaus, 'k weet met haar noch u gheen raad,
Om dat noch zy, noch ghy, en hout de middelmaat,
Zo doende zie 'k voor ons haest een elendich leven.
Maer zegt my, schijnt het u zo dapper nieuw te gheven
Dat dit gheringe volck zo vast staat op haar stick?
My en benieut het niet. Denckt eens dat ghy en ick
Dat zijn, dat zy zijn, en men wild ons wat ontdreyen
Meent ghy dat wyder dan zoo licht of zoude scheyen?
Neen wy, al zien wy schoon hoe qualijck 't haer-luy past:
Wy weken niet een voet, daer is te veel aen vast,
Men scheyt van gheen voochdy, die mach men zo niet breken:
By namen zy niet, want ze waren dan versteken
Van al haar aenzien, en nu heeft haer elck van doen
In ambt, in staat, in raat, men kan oock niet vermoen
Of de verzoeker zal wel tot zyn mening komen,
Zo 't maar een Man is die van haar wort aengenomen,
Dat doen ze niet voor niet, ô neen, ze zyn niet dom,
En doen ze wat voor niet, zo weten ze waer om.
Schijnt het u vreemt dat zy haar streng dan starrick trecken.
Pro. Is dat verdedeging, of is het der me gecken?
'K meen mijn ghebulder haer min quetst als u ghespot.
Achilles die besluyt hier me dat zy 't ghenot
En eyghen voordeel dan voor alle dinghen wenschen.
Ach. Protesilaus 't is den aert van alle Menschen.
Maer daer ghenoch af. Siet daer Calchas comen aen,
En Menelaus zie 'k by Palamedes staen.

Tvveede bedrijf. Tvveede toneel.

Palamedes. Menelaus. Calchas. Protesilaus. Achilles.

Benaude tyden, datmen nauwelycks met zwyghen
En ken voldoen, wat eynd wy daar van zulle kryghen

[p. 250]

Voorziet een wijs-man wel, die van te voren heeft
Het zelfde spel noch meer van 'tselfde volck beleeft.
Men. Wel stater huyden ons een zuure dach voorhanden.
Cal. Doet toch mijn raat 'tsal zyn tot voordeel vande Landen.
Pal. 'k Vertrouwt u Calchas toe dat ghy gheeft goede raad,
Maar denckt hoe diep 't int hert van Agamemnon gaat
Dat hy zijn aenzien van dit volck zo ziet verkrachten,
Die, zo zy 't voeren uyt, hem niet meer zullen achten
Dan maer een Dienaer, die gheboden zynde, moet
Ghehoorsaem voeren uyt al wat zy vinden goed.
Pro. Daer teghens mosten wy ons al ghelijck verzetten.
Cal. Bescheyde Vorsten, hoort, wilt op de zaack wel letten,
En wat ghy doet, doet dat voorzichtich met beleyd,
Niet in u toornicheyt, die reden en bescheyd
Voert uyt de Mannen wech. Volght niet u korsle sinnen,
Dan pooght niet anders als vertreck van tyt te winnen;
Aen 't keeren vande wint hangt al Vlysses werck.
Pro. Dat's waar. Dan hier staet maer de weer-haan op de kerck,
Die luystert niet nae 't weer, dan na Vlysses dreyen.
Om datmen niet zou zien hoe dat de winden weyen
Heeft hy zeer looselijck by tyds doen nemen of
De beste wint-veer, die wel eer stont op het Hof,
Waer op de Zee-luy haer wel dorsten t'zee begheven,
En niet op dese, daer ze niet op zijn bedreven.
Cal. 'T is oock gheen orbaer dat men zich begev' op Zee,
Met dit onstuymich weer, van dese luwe ree.
Wy mochten lichtlijck op een lager Wal vervallen,
Daar wy 't door quade gront af reden gheen van allen,
Laet dies ô Vorsten toch 't onweer van u ghemoed
Bedaren, zo zult ghy niet anders doen dan goed
In dese handeling. Blyft by natuur, en rechten,
Dan zult ghy dese zaack noch onder u wel slechten,
Want daer is niet zo swaer dat de natuur, en 't recht

[p. 251]

In den ghestoorden Mensch met reden niet en slecht.
Maar zo ghy 't niet en doet, en zoeckt dus eygensinnich
Te dryven dat ghy wilt, zo zie 'k u noch zo vinnich
En bits te worden, dat de binnelantsche twist
Sal moeten worden van uytlanders noch gheslist.
Dan wast met ons ghedaan, dan zijn wy zo bedurven
Ghelijck een schip dat Mast en Kabel heeft ghekurven
Hoop'loos op lager wal, daar 't strandend stucken stoot.
Daar om vervalt toch niet in dese groote nood
Door tweedracht, die 't bederf is vande grote rijcken,
Dan wildt elck ander, in elcks onverstand wat wijcken,
Schoon of het voor een Vorst niet groots ghenoch en was:
Langmoedicheyd en komt niemand zo wel te pas
Als Princen, want ze dick 's volcks moetwil moeten dragen,
En zien met zulck een oogh, als of zy 't niet en zaghen.
Daer om ghy Vorsten, zoeckt ghy 't voordeel van den staat,
Zo gaet met wijsheyd en langmoedicheyd te raad,
Dan zult ghy veylichlijck tot u voornemen komen
En d'aenslach doden, van Vlysses voorghenomen,
Daar in niet sonder reen de Menschen zyn beswaart.
Ach. Wy zyn hier, Helden, by den andere vergaart
Om heden eens een eynd van al 't ghekijf te maken,
Dat ons gheresen is uyt Kerckelijcke zaken.
Laat ons dies met den Vorst, die binnen ons vertoeft,
Raadslagen op de zaack, die niemand meer bedroeft
Als hem, die daar by zou de meeste schade lyen.
Cal. Dat moet tot rust van 't Lant, en 's Vorsten eer gedyen.

Tvveede bedrijf. Derde toneel.

Rey der Griecken.

Elck klaaght dat hy niet onbecommert heeft
Vrolijc en vry den gulden tyd beleeft,
Deez', op dit pas, al zyn vvy vol gheweens,

[p. 252]

Is alsze vvas, maar 't volc is niet aleens.
Tot nootdruft kleen heeft dat volc haar ghevoeght,
Daer nu elc een aen overvloet misnoeght.
Gheeft dan de schuld den tyd niet maer 'tgemoed,
Dat niet vervult en vvert met overvloed.
Was in den Mensch najuering noch nyd
Hy kreeg zyn vvensch als in den gulde tyd.
Nu leven wy in vol-op noch bedroeft,
Dan 't komt daar by dat elck te veel behoeft.
Die dan gherust wil leven onghehaat
Die zoeck' zyn lust in een ghemeene staat,
In 't heerschen niet van volcken te ghebien,
Om dat men 't siet met ondanck toch gheschien.
Toch die van 't stof is dat hy garen heerst,
Dwing' niemant, of bewing' zich selven eerst,
Want 't sal ghewis niet eerder beter gaen
Voor dat elck is zyn eyghen Onderdaen.
Dan is 'tghemack een Onderdaen te zyn,
Dan ist gheen pack een overhoofd' te zyn,
Maar daar vvangunst na 's Vorsten grootheyd poogt
Daer is het kunst bemind te blyven Vooghd.
Zo qualijck gaat het hier in onze Land,
Daar met verraat, en heymelijck verstand
De staat-zucht tracht den Prins te maken by
't Volck heel veracht uyt lust van de Voogdy.
Naar yver quaat, 'tmismaackste schepsel, dat
Oyt eygen-baat, by vvangunst heeft ghehadt,
Is onbeschaamt, vermomt met God'lijck schyn,
Ghelijck 't betaamt dat zulck een boef moet zyn.

414. II, III, IV de saeck waer.
416. II, III, IV verand'ring in de staet.
418. I vermoeden.
419. II, III, IV hier al wt blijck.
427. IV wy malkandre.
433. II, III, IV van de regeering'.
438. I Bestift. - III, IV rust en ontfangh.

445. II, III, IV op hem laed'.
446. I staat zo den.
447. III, IV Heeft dar Achilles tong.
452. III, IV na hier bij ons.
453. II, III, IV Wat elck van.
460. II, III, IV is oorsaeck.
464. II, III, IV verand'ring in de staet.
466. II, III, IV Die nu.

473. II, III, IV te groeten, die 'y soeckt.
483. II, III, IV sal 't immermeer.
484. en 485. II, III, IV Dat ick, of reed'lijck mensch, het lichtelijcke sal Geloven dat hij 't doet Achilles ten geval.
486. I Zien selfs. - vol.
487. II, III, IV na ydel eere.
488. II, III, IV geen vroom man en betaemd.
489. I Dat wat.

501. II, III, IV sich teenemael als mal.
502. III, IV ten oorloogh.
503. II, III, IV Om sich voor oorlooghs-ramp so.
505. II, III, IV so deughdlijk, liet den veynser so niet vry.
509. II, III, IV Daer bleeckt doen.
512. II, III, IV Op hope.

536. III, IV Dat ondet 't dexsel.
537. I en dat door.
542. II, III, IV sich naulijck.
543. II, III, IV In 't veld sich soeckt door dese middel.
549. II, III, IV niet verzet.
550. I Ja 'k. Maer een vroom zal der.
555. II, III, IV de koppen.
556. II, III, IV noodigs waer te doen.
557. II, III, IV elck hout sich.
558. I Papen mangunst.
559. II, III, IV hebben ons te vresen.

561. III, IV geen andr' raed.
562. III, IV op ander dwangh van Heeren.
566. II Pro ontbreekt.
568. II Voor den regel staat Pro.
576. III, IV meerder last.
577. II, III, IV dien 't niet past.
580. III, IV Nu sie 'k hoe.
587. III, IV met veel peryckel van ons leven.

589. II, III, IV En voorts, om krygen.
595. II, III, IV En dat der Ed'lien noch na 's Lands bescherming talen.
596. II, III, IV door haer daed.
597. II, III, IV Tot d'eer. - I bat zy haer.
598. III, IV mochtmen in den dienst.
603. III, IV En meester-knecht.
604 en 605. II, III, IV Die kosteloos, om ander goeder Luyden geld, Gemackelijcke sijn ter hooger school besteld.
606. II, III, IV Daer sy ondanckbaer, alsse plack.
607. II, III, IV op niemand yet.
611. III, IV aen haer selven genomen.

619. III het eer uyt snyen.
638. III, IV dan sterrig trecken.

657. II, III, IV Ghehoorsaem doen en laten wat.
668. II, III, IV seer loos'lijck hier by tijds.
669. II De netste.
671. III, IV niet zijn op bedreven.

675. III, IV al-reden geen van allen.
688. II door 't stranden stucken. - III, IV daer 't stranden stucken.

715. II, III, IV en word.
716. II, III, IV na-yvering'.
720. II, III, IV Die dan na lust wil.
721. II, III, IV sijn rust.
722. II, III, IV volck'ren.
731. II, III, IV bemind te sijn en vooghd'. - I te blyen.