Werken

[p. 130]

Viifde bedrijf. Eerste toneel.

Progne. Terevs.

Het gaet na 't vijfde jaer, dat 't wijs Athenen wert
Verlost van 't zwaer belegh door u grootmoedich hert,
Dat vergheselschapt is met wijsheyt hooch te loven,
En raedt, daer in ghy veer mijn Vader gaet te boven.
Want niet lichtveerdich noch door onbedochte moet
Ontzetten ghy de stadt, neen, 't schiede sonder bloet
Te storten, daer nochtans de vyandt in de wapen
Veel hoogher was als ghy: dan is wel haest ontslapen
Door u ghevreesde komst, die stracx u maeckten meer,
En al zijn hooghe moet viel door een schrick ter neer.
Hy brack zijn Legher op om te behouden 't leven,
Zo dat wy doe door u noch onghewonnen bleven:
Was Tereus 't loon ghenoech, dat u mijn Vader oudt
Gaf voor u trouwe daet? ey neen 't, mijn lief! hoe zoudt?
Wat is Athenen toch by al u groote Rijcken?
Wat Coningh hier ontrent zoud' derren verghelijcken
Zijn steden by de uw? niemant is van 't gheslacht
Dijns Vadera Mars, daer door ghy ons de vrede bracht.
Tereus. De last van wapens most ick in mijn jonckheyt draghen,
Door dwangh niet, maer door ingheboren aerts behaghen,
Wast my doe lust te zien de vyandt in het oogh,
Die voor my schrickten, noch veel meerder als ick boogh.
Alleen de klanck mijns naems doet muytighe gebueren
Onder mijn pijnlijck juck, in langhe vrede dueren.
't Oproerich volck siet nood het glinsteren van mijn swaert,
Door wiens ontsich mijn rijck van Thracien is bewaert.
Waer in ick, trots dien 't spijt, wil tot het eynde rusten,
En Progne, wilt Jupijn, my langh met u verlusten.
Mijn Progne, lief, Vorstin, al Tracien was niet
Misten ick u, want dan was al mijn vreucht verdriet.
Om uwent wil alleen was ick zoo zeer gheneghen,

[p. 131]

Te slaen mijn vyandt, daer Atheen van was beleghen.
Moeloos en was ick niet, maer zielloos altemael,
Die voor die borst maer in Athenen was te hael.
En dat waert ghy mijn lief, ghy zijt mijn lust en leven,
Dat my d'Atheensche Vorst heeft tot een loon ghegheven.
Hoogher loon als verdient, belooning als ick wou,
Ick wenschten anders niet als Progne tot een Vrou,
En Lief, dat gan my Mars, 'k en was zo haest geen winnaer,
Of stracks was ick een helt en een gheluckich minnaer,
Want ick eerst door die winst bevesticht heb mijn staet,
Om dat mijn Rijck ontbrack Atheensche wyze raet.
Athenen ist alleen datmen recht wijs mach noemen,
En neffens vele macht van oorlochsmannen roemen,
Het heeft het al door leer, maer van natuur misdeelt.
Progne. Ick weet hoe veel natuur, Tereus, van leer verscheelt.
d'Atheensche Wyzen als die maer zijn uytghesturven,
Dan is de stadt en 't landt gansch inde gront bedurven.
V Tracien is meer, ick prijs het vette landt
Veer voor het magre stof het dorr' Atheensche zandt.
Wanneer de klare Zon rijst met zijn heete stralen
Op 't hoochste van zijn loop, en weer begint te dalen,
En met der tijt doorschiet het binnenst' van der aerdt
Zo schrickt ons 't mulle zandt niet eens betredens waerdt.
Voor. my, Athenen is my Tereus ganschlijck teghen,
En Tracien dat haecht my met zijn vaste weghen,
Die aen weer-zijde zijn met Linden dicht bezet,
En bruyn beschaut, dat ons de Zon gheen gang belet.
De groene Meyen tijt ciert u gras-rijcke weyen
Met alderley ghebloemt, en zengt haer hooghe heyen.
Dat ick te laken pleech, dat is nu al mijn zin:
Of zoud 't wel zijn om dat ick hier heb die 'k bemin?
Want eertijts scheent my zwaer mijn Vaderlandt te derven,

[p. 132]

En meend' ick zoud' van rou en hertseer moeten sterven.
Dan Liefd' verwint het al, waer van ick doe niet wist,
Die maeckt de tyden dus gansch anders als men gist,
De Liefd' verandert zie 'k de herten en de zinnen.
Tereus. Ick heb de grootste reen u Progne te beminnen.
't Gheluckichst dat een God van twee oyt heeft ghevoecht
Is 't Houwelijck, daer d'een den andere vernoecht.
't Ghenoegen leyt in ons, als wy maer willen trachten
De zadelooze lust der ooghen te verachten,
Die menich licht weer-staet, en menigh met ghewelt.
Van die winst roem ick niet, want my gheen geylheyt quelt,
Maer roeme van gheluck, dat God my heeft ghegheven
Hoogher ghedachten, die my trecken van quaet leven,
En heb te min niet lief, u Progne! dat met reen.
V min ick Progne, Lief! ter Werelt anders gheen.
Progne. Tereus. Ter. Mijn Lief! Prog. O Goon! Ter. Progne wat is u tegen?
Progne. Tereus ter Werelt niet. 'k Denck om der Goden zegen:
Zalighe Landen zijn 't die men in vre bezit,
Van al die Landen is het alderzalichst' dit,
Waer over d'Hemel heeft ghestelt een zalich Coning,
En Progne gheniet me zijn zalighe beloning.
Wat Landt ter werelt is dit welich Lant ghelijck?
Wat Coning lijckt na u, 't zy in gheslacht of Rijck?
Rijck vol van alle lust, wiens Prins niet quaed kan erven
Als suffe ouderdom, en lusteloos te sterven.
Heeft Tracien ghebreck? Wat ist dan dat ons schort?
Is 't vreuchde? Neen. Wat dan? de tijt valt al te kort.
Lusts-duuren faelt ons als wy worden oude menschen,
Waer na wy, al wast quaet, door de ghewoonte wenschen.
Tereus. Lang leven achten wy in goe ghezontheyt groot,
Die tachtich jaer zo leeft is menich duysent doot.
Wy leven in een droom, wy komen tot gheen leven
Dan 't is hoe 't is, hier is noyt mensch op d'aerd gebleven.
Het korte leven op 't lang doodt zijn weynich scheelt.

[p. 133]

De mensch is als een bel daer de natuur mee speelt,
En blaest hem inde locht, 't geen wy wat wonders menen,
En komt de minste ramp, dan is de bel verdwenen.
Welleven is een zaeck die Gode zelfs behaecht,
En zo leef ick, daer voor heb ick mijn rust gewaecht,
En 's Vyandts moet door mijn veel harder moet ghebroken,
Die lang niet afliet van my daechlijcks te bestoken.
De goede milde Goon die gaven my gheluck
En macht, dat ick haer al ghebrocht heb onder 't juck,
Dat zy my met ghewelt meenden op 't lijf te dringhen,
Dat ben ick boven, nu ken niemand Tereus dwinghen.
Dus heb ick het gheluck dat al de Werelt wil,
Dat is de min na wensch, en vredich leven stil.
Dat Tereus wenschen zoud', wat zoud' hy anders willen?
Lof zy de Goon die my tot aen den Hemel tillen.
Ick slaep uyt zorgheloos in mijn liefs arm te nacht,
En vrolijck gae'k des daeghs opt vrezich Wilt ter jacht,
Of rust in 't welich hof, vermakelijck vol vreuchden,
Al waer ick my verlust in oeffening van deuchden,
Zo dat ick my zeer wel daer houden ken gherust,
Progne, met u, ghy zijt het lecker van mijn lust,
Waer zonder zoete spijs my nimmer wel ken smaken.
Progne. Tereus ick heb het Wilt ter maeltijt toe doen maken,
Dat doe ghy waert ter jacht de dienaers brochten in:
Want ick het smaecklijck hart Tereus met u bemin,
En hoop my met dat vleysch nu lustich te verzaden.
De dienaers draghen op het leckere ghebraden,
Dat u de etens lust doen eten zal met smaeck,
Hoop ick, ghelijck als ick daer lustelijck na haeck,
Om dat ick 't heb doen op d'Atheensche wijs bereyden.
Tereus. Progne dat is my lief, laet ons niet langher beyden,
Maer vrolijck sitten aen, eer dat de spijs verkou,
Komt zitten aen mijn zijd schoone Atheense Vrouw
Die my vreucht dencken doet, en onghemack vergeten.
Wiens tongh en lusten noyt van sulcke spijs te eten?

[p. 134]

Bacchus gheeft soete wijn, en Pan gheeft 't vette vleysch,
Ceres het voedtzaem Broodt, dus heb ick al mijn eysch,
Als spijs en dranck, een Vrouw die 't my al doet behaghen,
Lof zy de groote Goon, die zorch voor alles draghen.
d'Inwoonders van dit Lant loven op desen dach
Den Gode Bacchus, voor de wijn vol van ghelach.
Reden heeft elck-een om dien Gode lof te zinghen,
En nu op dezen dach Bacchus insonderlinghen,
Die deze dranck verleent, zoet, lieflijck ende klaer,
En blijft door hulp van hem gheduerich 't heele jaer
In kuypen, die hy ons in banden dicht leert binden.
Wel ter bequamer tijdt, de lodderlijcke linden
En groene dalen zijn wellustich om te zien.
Progne. Die vreucht hoort immers inde Winter te gheschien,
Die maeckt de daghen door zijn ledicheyt bequamer.
Tereus. Princes het is dien Grodt in dees tijdt aenghenamer.
Progne. Nochtans is 's Zomers elck zeer neerstich in het veldt,
En schickt te winnen dan des koude Winters gheldt,
Dat zy in ledicheyt dan vrolijcke verteren.
Die 's Zomers niet en wint moet 's Winters veel ontberen.
Want het aen naersticheyt den luyaert maer ghebreeckt.
Tereus. Alwijze Griecksche Vrouw, mijn Progne, die niet spreeckt
Dan stichtelijcke spreuck op spreuck, zo dat ghy zijt
Van alle Vrouwen hier het pronckzel van u tijdt.
Het cieraet van mijn Hof, het waertst dat ick mach wenschen,
De pronck mijns Rijcks, dat met verwondering vande menschen
Beschout wordt en daerom van yeder een bemint,
Inzonder heeft u dit mijn Volck zeer wel bezint,
Dat waer ghy gaet of staet, niet eens zal van u wijcken
Maer eet ghy, drinckt ghy, staech komt om u te bekijcken.
Gheneuchelijck gheslacht dat alle weelden heeft,
En door mijn dapperheydt in vreed' en vreuchde leeft:
Doet heden op u Feest u Prince goedertieren
Zo veel gheneuchten aen als ghy hem kent versieren,
Met lieffelijcke zangh op dat my 't eten smaeck:
Want ick in u ghequeel neem zonderling vermaeck.

[p. 135]

Viifde bedriif. tvveede toneel.

Rey.

Onwetenheyt waent dick het meest

Van 's menschen opgheblazen gheest,

Bout Hemels nae zijn lusten,

Daer die hier nae zal rusten.

De mensch zo kleyn en van gheen macht

Zich 't alderwaertste schepzel acht,

Om dat hem is ghegheven

beloft van ander leven.

Een rustich leven op de aerdt

de ziele nae van pijn bewaert,

Ghelooftmen, maer veel wouwen

dit leven liever houwen.

By namen die een leven leyt

In wellust en onsalicheyt,

die derf met and're menschen

Niet om zijn sterven wenschen.

De snelle doodt komt schielijck aen

dien mensch op 't onbedachtste slaen

die 't staech uytzet tot morghen

Om voor de ziel te zorghen.

Nu zijn wy Princen zeer ontzien

die over al het volck ghebien,

En 't schijnt wat groots te wezen

zo hooch te zijn gherezen.

Strack komt de doodt, en smoort de naem

Om 't vorich leven onbequaem,

Dat haer met angste plaechden,

En redeloos behaechden.

VVel zalich is alleen die Prins

[p. 136]

die 't Prinschap heeft niet om zijn wins.

Maer om der volck'ren willen,

Die hy met last moet stillen.

Progne. Wat dunckt u van 't ghebraen, Tereus, en ist niet goet?
Tereus. Progne, noyt dierghelijck, 't is uyt der maten zoet.
't En waer ick 't wist, ken zou 't voor 't harte vleysch niet kennen.
d'Atheensche kock zoud' dus mijn tong wel t'zijnwaerts wennen.
Laet tegen avont braen voor ons een ander bout.
Progne. De bouten zijn al op. Ter. Daer zijnder meer in 't Wout.
Eristheus moet ter jacht, om meer grof wilts te schieten.
Progne. Zo recht en schiet hy niet. Ter. Dat zoud' hem wel verdrieten.
Als hy het schuwe Wilt ken kryghen in 't ghezicht,
Is 't hem zo zeker, of 't ghehecht was aen een schicht.
Progne. Dan dierghelijck en zijn in 't Wout niet meer te vinden
Door bracken nauwe reuck, noch snelle loop van Winden.
De gauwe vallick oock, hoe snel hy is ter vlucht,
Ving zulcken voghel noyt bedriechlijck in de lucht.
Het is een Wilt dat ick heb metter handt ghevanghen,
't Kreet yselijck, nochtans dorst ick het wel aenranghen.
Wat het is voor een Wilt zult ghy niet kennen raen.
Dan Itys die zeer wel, die zach dit weyspel aen,
Met noch een Juffrou die my daer toe maeckten moedich.
Tereus. Dat lusten my te zien. Prog. 't Gheluckte my voorspoedich,
Zy keerden 't, en ick greep 't met een beschroomde hant.
Zonder die Juffrou, 't hadt noch vry ghekomen: want
Itys die was vervaert, en woud' het laten snappen.
Dat is wat nieus, heeft hy het u niet komen klappen?
Hy pleech nochtans te zijn heel anders van manier.
Tereus. Wat isset voor een Wilt, wat isset voor een dier,
Progne, dat ghy voor my dus lecker hebt doen braden?
't Smaeckt wel, ick heb mijn maech daer mee schier overladen.

[p. 137]

Wat ist? een Hart of Hind, by na ter dood ghewondt,
Den jagher noch ontsnapt door loomheyt van zijn hondt?
Of een verstramden Haes? die lijck wel pleech te schromen,
Is die dan, om ghebraen te zijn, zelfs t'huys ghekomen?
Wat zout oock anders zijn? ist niet ghelijck ick gis.
Itys! die zal my wel haest zegghen wat het is.
Progne. Tereus verlangt ghy dan om 't Wilt zijn naem te weten?
Roept Itys niet, daer hebt ghy Itys opghegheten.
Daer is de doode Maecht, ghelijck ick heb ghelooft,
En brengt met haer tot wraeck des doode jongens hooft.
Tot wreken keb ick reen. Tereus. En ick reen u te doden,
Pluto zendt hier tot straf vry al de helsche Groden,
Laet al de zielen los, Tereus die zel verzien
Weerom u leghe Hel. Ghy zult my niet ontvlien.

Viifde bedrijf. Tvveede toneel.

Terevs.

De poorten zijn te eng daer voor de Duyvels krielen,
En barsten uyt met drang nae de verdoemde zielen,
Die noch met helsche pijn te weynich zijn gestraft.
Ey gruwelijcke moort! de Vader is het graft
Daer in het gaere vleysch is van zijn zoon te zoeken.
Hoe dus? ick mach den dach mijns boortenis wel vloecken.
Onzalich is de buyck die my heeft voortghebracht.
Wolcken bedeckt de Zon. Nu Phoebe maeckt de nacht,
En laet dit landt niet meer u klare licht aenschouwen,
Maer donckerheyt en mist, en zware nevels houwen.
De vloeren van het Hof zijn met het slibbrich bloedt
Gheverwet en besprengt van 't Goddeloos ghebroedt,
Dat uyt Athenen is het Griecxsche nest ghesproten,
En nu rechtveerdich door den grooten Thrax vergoten.

[p. 138]

Rechtveerdich? Moordich. Moort hier voor noyt meer gheschiet,
Moort van de Hel belacht, maer die de Goon verdriet.
Bloedighe wraeck vaert voort, en neemt het zweert in handen,
En maeckt voort 't gansche huys van Tracien tot schanden
Door Tereus groote val, door Tereus droeve doot.
Doot schrickt my niet, ziet daer mijn weecke borst ontbloot,
Laet daer 't verstaelde punt van 't moordich stael door kraken,
Om deze ziele dan een ruyme deur te maken.
My walcht de ziel in 't lijf, oock walcht het lijf van haer,
Het sterven valt my licht, en 't leven valt my zwaer.
En beyd' ist in mijn macht te sterven en te leven,
Tot sterven als ick wil heeft God my macht ghegheven.
Wat twyfel ick dan noch? Waer voor ben ick betreurt?
Waerom wort 't inghewant niet uyt mijn buyck gescheurt,
Daer in mijns vleyschs vleysch rot, en hebt met smaeck gegeten?
Nu Tereus, 't scherpe zweert en is noch niet versleten,
Neemt 't op, door-rijcht daer med' u onbeschroomde hert,
En doot door doot u pijn, u weedom en u smert.

Viifde bedrijf. Derde toneel.

Terevs. Progne. Philomelia. Bavcis. Caralena. Silia. Grvzella. Tityrvs. Coridon. Daphnis. Reyen.

Reyen.

Het godloos Princen Hof, vermomt met vaste staet,

Voorsien met macht, daer sich een Coning op verlaet,
Door dien 't onwinbaer schiint door hooghte van de wallen,
VVert dick deur eyghen wraeck dus schieliick overvallen.

De grooten door misbruyck meenen dat haer staet vry

[p. 139]

't Bedroch, de geyle lust, en and're schelmery,
Als haet, mineedigheyt, die zy zeer weynigh achten,
En 't is de Moeder die de doodt baert van gheslachten.

Elendighe Ghemeent met zulck een Vorst gheplaeght,

Dien eyghen lust meer alst ghemeene best behaeght.
VVaer door 't Landt haet behaelt, die niet sterft voor ziin sterven:
Maer die van handt tot handt ziin Burghers over erven.

Die machtich is poocht dick nae 't grooten van zijn Landt,

En dat met schaed van dien, die d'een of d'ander kant
Aenroeren van zijn Rijck, en door zijn groote machten
Doet hy by elck een dan zijn quaet voor goedt-doen achten.

Dan meent hy gaet het wel, en acht het groot gheluck

Veel Volck'ren door 't ghewelt te brenghen onder 't iuck
Van zware slaverny, en straf bedochte wetten,
Die hy door vrees en noot den vollicke moet zetten.

Dus streckt des giergaerts wensch meest tot het grootste quaet,

dat hem op d' eerd' aen lang en rustigh leven schaet.
VVant de verheerden die t'onrecht dus zijn ghedwonghen,
poghen oft door zijn doodt of schaed' te zijn ontbonden.

De Vorst die door zijn dwang en hartheyt werdt ghevreest

Is voor de wraeck weerom zijns onderdaens bedeest.
Niet teghenstaende zoudmen weynich Princen vinden,
die zulcken dwang niet voor een goet ghenoech beminden.

Van al dit doen en weet niet eens een goeden mensch,

die boschwaerts in gherust leeft vrolijck nae zijn wensch,
Noch heeft gheen achterdocht om veel by een te schrapen:
Maer slijt de dach met vreucht, de nacht met rustich slapen,

Daer 't wroegent grootze hert nauw ooghenblick en rust,

Maer voelt de grootste smart in 't midden van zijn lust,
door dien hy staech misbruyckt met zijn manier van leven,
de goede gaven die 'in van Gode zijn ghegheven.

Dies zijn wy slechten dan veel grooter van gheluck

Als d'aldergrootste Prins, door dien hy grooter druck

[p. 140]

En minder vreuchts als wy heeft eeuwich te verwachten,
Zoo veer hy 't Godlijck ampt rechtveerdich wil betrachten.

VVant zondicht hy in yet, op hem streckt al 't ghezich

't Volcks snaterende tong brengt al zijn doen in 't licht:
Men zwaert de zaeck met een besmettelijcke loghen.
Dus is elcks haet oock groot nae'y groot is van vermoghen.

EYNDE.

1514. I Vijfde, eerste uytkomst.
1527. I Tereus was 't loon.
1533. I Het woord Tereus ontbreekt.
1536. II meeder.

1546. I den vyant.
1553. III dat gun.
1560. I Het woord Progne ontbreekt.
1569. I is Tereus my.
1573. I verciert u groene weyen.

1590. I van 't quaet leven.
1601. I Rijck van.

1615. I is een dingh dat.
1627. I Sorgeloos slaep ick uyt in mijn liefs arm de nacht.

1667-1682. Deze regels ontbreken in I.

1682. I Vijfde deel, tvveede uytkomst.
Rey van Staet-Juffers,
Tereus, Progne.

1714. I Vijfde deel, derde uytcomst.
Progne. Tereus.
1716. III noyt dierghelijcke.
1724. I aen zyn schicht.
1728. III in de vlucht.

1756. I Vijfde deel, vierde uytcomst.
1757. I knielen.

1777. I moordadich.
1778. I ziele bang een.
1785. I mijn kints vleesch.
1788. I Vijfde deel, vijfde uytcomst.
Reyen.

1799. III 't Landt haer behaelt.
1805. II Dan neemt hy.
1817. I niet eens den goeden mensch.
1820. I Maer slijt de tijt met vreucht, en onbekommert slapen.

1828. III 't Houlijck ampt.