Werken

Derde bedrijf. Eerste tooneel.

Grvzella. Bavcis.

Zo deed' ick, en zy zacht met een verwond'ring aen.
Na datze dat met angst, zoo 't scheen, had lang ghedaen,
Zachze mijn aen, en vriech, zecht Maeght, waer is u woning?
Op dat ick zelver koom en doe daer voor beloning.
Ick moet de maeckster van dit werk eens komen zien.
En ick en twijffel niet of 't zal al haest gheschien,
Terwijlze was op wech met and're hoofsche Vrouwen:

[p. 108]

Toch 'k weet niet ofze hier, dan ofze verder wouwen.
En hier is niet in huys voor zulcken volck ghereet.
Progne de Coningin was kenlijk aen haer kleedt,
Zeer kostelijck ghewrocht met gout, als dat behoorden,
En sprack zeer minnelijck met aenghename woorden,
En zeyd' my, na dat zy veel dinghen had ghevraecht,
Gaet t'huys, en zecht haer dat my het werck wel behaecht:
Dan my behaechden meer dat woort dan al het neysel.
'k En had gheen half uur daer ghebleven om het breysel,
Zo lief is my de Rey, daer 'k na dus vrolijck haeck.
By meerder is ontzich, by zijns ghelijck vermaeck.
Ghelijck bemint ghelijck, de Prinsen zoecken Prinsen,
En ick zoud' anders niet dan Harders by my winsen.
Haer leven my ghevalt, en min het uyt ghewoont,
Al is 't landt maer met groent', en 't Hof met gout ghekroont.
Baucis. De Lantlien leven blyd' en slapen maer op bladen,
Danckhertigh loven zy de Goon noch voor weldaden.
Ondanck, onmin is staech ten Hoof, met twist en pracht,
De rijckst' wil zijn ghedient, en d'edelste gheacht,
Niemant zoeckt zijns ghelijck, maer elck zijn onghelijcker,
Rijcker zijn zy van haef, wy van ghenoegen rijcker.
Gruzel. Is wangunst oock ten Hoof, mijn moeder zo ghemeen,
En is elck in zijn staet zo qualijcke te vreen,
Ghelijck men daer van zingt? of zijn 't maer beuzelinghen?
Baucis. Geen beuzelingen neen, men mach daer wel van zinghen:
Het Hof heeft maer een schijn van groote weeld' en rust,
Dan wy voor schijn de daedt van onvervalste lust:
Het onderscheyt hier van moest ick wel pijnlijck proeven,
Doe 'k eens uytlandich was door dwang van oorlogs boeven:
'k Heb neghen jaer ghewoont in zwaer benauden dwang
Van 't Hof, dan elcken dach viel my zes dagen lang.
Hoe wel ick 't zelfd' ghenoot dat groote lien ghenoten;
Nochtans heeft my gheen tijdt als die tijdt is verdroten,
Door gruwel van de zond' die daeghlijcks daer ghebeurt,

[p. 109]

Als haet, bedroch, daer zich een Hoofling niet aen steurt.
Dat deed' my wederom het Hof van weelde vinden,
Daer die pylaren zijn de stammen van de Linden,
Die 't welfzel schoren dat zelfs ons natuure maeckt.
't Gheruste volck op 't landt door voghel zang opwaeckt
Vro morghens, eer de Son komt stralen door de boomen,
Als d'Hoveling door vrees schiet uyt zijn sluym'rich droomen.
Hier woont gheen hoverdy, dat opgheblazen beest,
Dat elck daer rockent op te willen zijn de meest.
Oock ken de gierigheyt by ons niet blyven leven,
Die 'r herten in heeft, en staet in haer breyn gheschreven,
En maeckt haer wijs dat 't wel ghenoegen leyt in 't goet,
Daer 't nerghens anders woont dan in een reyn ghemoet.
Dan elck wil daer verkeert de rust uyt rijckdom rapen,
En leyt de tijdt daer aen om veel by een te schrapen:
Waer toe de mensch wel komt, dan 't is (eylaes!) verkeert,
Want hoe de mensch meer heeft, hoe dat hy meer begeert.
Dus moet de giergaert in zijn rijckdom 't meeste derven,
En 's Werelts goet was zijn, kond' hij begeerte sterven.
Wy leven recht na wensch. Gheen Hoofling ons ghelijck.
Wy hebben 't al in 't niet, 't ghenoeghen maeckt ons rijck.
De giergaerts kennen haer met onze weeld' niet lyden:
Gheluckich zijn wy dies, want z'ons te min benyden.
Gruzel. Zo waer 't mijn moeder best, indien 't u dochte raet,
Daphnis te trouwen uyt liefd' en ghelijcke staet.
Ey my! hoe wel hy heeft zijn min eerst korts begonnen,
Zo heeft hy, 'k weet niet hoe, mijn jongher hert ghewonnen.
Baucis. Nu is de liefd' op 't hooghst', nu ghyz' eens openbaert.
Gruzella was het dat, dat u zo heeft bezwaert?
Waerom hebdy dus lang voor my u min verborghen?
Waerom bezwaert ghy u met veel onnutte zorghen?
Oft vreesden ghy Gruzel, dat in my nu is doot
Liefds heuchenis, die doe 'k meed jong was, was zoo groot?
En dat ick nu niet voel hoe dat de teder herten
Door teghenstaen van liefd' den jonghen lieden smerten?

[p. 110]

Neen, d'ouderdom heeft my dat niet gheheel berooft:
Al heeftze my ghebracht een grijs en rimplich hooft,
Mijn zinnen zijn daerom niet anders alsse waren
In mijn ghebloosde jeucht, doe blondt mijn vlechten waren.
Kint, d'ouderdom en is gheen oorzaeck dat de mensch
Out zijnde, 't niet mach wel hebben nae zijn wensch,
De lusten sterven ons, wy sterven niet den lusten;
Maer 't zwacke lichaem zoeckt nu mackelijck te rusten,
En rust behaeght ons bet, als u doet u gheneucht.
't Is misverstandt dat ons ghemeenelijck de jeucht
Beschuldicht, dat wy zijn al 's Werelts lust ghesturven,
Aelwarich, en dat zwaer yet wort van ons verwurven.
Oft altemet ghebeurt, 't en gaet daerom niet vast,
Dat grimmicheyt altijt in d'oude daghen wast.
't Is in des menschen aert, en quaed' ghewoont gheleghen,
Out ende jong ghemeen, maer wel om te staen teghen.
Ghelijck ick nu noch doe, en hebt altijt ghedaen.
Zo Daphnis niet en veynst ick zouder toe verstaen.
't Gheschiet Gruzella veel datz' in 't begin zijn vuurich,
En dickwils is haer liefd' in 't houlijck niet langduurich,
Oft vryen maer zo lang tot dat ze zien dat zy
Winnaers zijn van u hert, en gaen u dan verby.
Veel zijnder zo door schijn van ware liefd' bedroghen:
Maer zulcke min komt door begeerlijckheyt der ooghen,
Daerom verdwijntze weer in d'aldereerste nacht.
Gruzella. Die Daphnis in 't ghetal van zulcke drocchen acht,
Doet qualijck, want hy is noch jong en zeer goetaerdich.
Baucis. De liefd' is blint en dom', en oordeelt te lichtvaerdich:
s'En oordeelt niet alst is, dan als s' het garen wou.
Toch Daphnis houd' ick meed' voor oprecht en ghetrou,
Dan zijt hem lijckewel zo matelijck afkeerich,
En is hy dan tot u, ghelijck hy zeyt, begeerich,
Zal hy niet dan te meer zich voeghen aen u handt:

[p. 111]

Want heusche weygering ontsteeckt der minnen brandt.
Gruzella. Zo doe 'k oock moeder, en ick veyns my hem te myen,
En niet te min komt hy zich by my nochtans vlyen:
Dan nu weet ick dat hy ten dans my niet verwacht,
En heeft een ander al verkoren zo ick acht,
Want in 't gemeen pleech ick d'eerst by den dans te wezen,
En moeder nu de lest. Dus heb ick wel te vrezen
Voor boet hier toe ghestelt. Wat raet? Bauc. Gaet heen ghy scheuck,
De schult is lief en zoet, een kusken is de breuck.
Gruzella. Ja elcken Harder een, ick hou niet van die boeten.
Baucis. Kust Daphnis eens te meer, die zal 't weer heel verzoeten.
Gruzella. Zo gheefdy moeder may dan oorlof om te gaen?
Baucis. Ja, gaet, mijn wil is nu Gruzella gansch voldaen.

Derde bedrijf. Tvveede toneel.

Bavcis.

't Zichtbaer gaet in 't ghemeen 't onzichtbaer al te boven.
't Een zien wy oock, het ander moeten wy gheloven.
De daghen die men heeft d'onzienelijcke Goon
Tot lof en eer gheschickt, die zijn wy nu ghewoon,
Niet tot haer dienst, maer tot wulpsheden te ghebruycken.
Hier springt men, men vult daer d'onzadelijcke buycken.
De gulsghe dronckaert acht het dansen grooter quaet
Als zijn misbruyck, dat hem oock aen ghezontheyt schaet.
De lichte dansser zal met reden dronck versmaden.
De luye beedlaer smaelt op rijckaerts overdaden.
Dus ziet elck 's anders lack, en niemant ziet de zijn.
Ceres gheeft ons het Broot, en Bacchus gheeft de Wijn,
Om 't lichaem na den eysch des goed' natuurs te voeden:
En Pan stelt Harders trou die 't Vee ten graze hoeden:
Om dat het groeyen zou, en gheeft ons 't vette vleysch,
De huyden om te kleen, na 't naeckte lichaems eysch,
Dan elck misbruyckt nu schier al deze goede gaven:

[p. 112]

't Misbruyck komt eerst door weeld van Princen en van Graven,
En tijt maeckt zond' gemeen, dat zond' geen zond' en schijnt.
Als dan door Princen liefd' Ghemeente zich verpijnt
Om haer vereelde quaet, oft deucht was, na te spelen,
Men meent 't quaet zal den Goon niet eer als ons vervelen.

Derde bedrijf. Derde toneel.

Progne.

De middach is verby, de gulde Zonne daelt,
Zijn zuyver aenschijn op de vuyle Tereus smaelt,
Hy roept de val van 't Rijck voor dat hy heel ga t'onder.
'sLandts Staten waggelen, en Tereus ziel inzonder.
Tereus de dach is hier, het uur daer ghy voor vreest
Ghenaeckt. De doodt verschrickt de quaden aldermeest.
Hoewel men in 't ghemeen de goddelooze menschen
Meer na de doodt hoort als na langher leven wenschen,
Nochtans was 't leven haer veel liever dan de doodt,
Leefdenze zorgheloos en buyten alle noot.
Tot sterven door wanhoop en pijn ghereedt te wezen
Is quaet; noch quaeder ist staech voor de doodt te vrezen.
De booze vrezen wensch, zy vrezen waer zy zijn,
Verdoemde doodt schrickt haer, en 't leven is haer pijn.
En 't quaetst is Tereus waert. Wat wil ick liever willen,
Dat doot hem vry van angst, of Prognes toren stillen,
Die gruwelijcke moort tot straf eyscht van zijn quaet!
Of gunnen 't leven hem dat hy om vreez' wil haet?
'k En ken niet wel beraen welck ick van tween zal kiezen:
Wt vreez' dat Tereus 't quaetst' deur mijn keur mocht verliezen.
d'Atheenders waren blindt als hy haer vyandt joech,
En dreef haer vande Stadt, en inde vlucht versloech.
Reden; Want d'oude Prins en matte Burghers waren

[p. 113]

Vry van het Legher, dat gheduert had zo veel jaren:
Maer van haer al niet een letten door groote vreucht
Op d'erref-zonden van de Traciische jeucht,
Die moordich is en geyl, trouloos, en ('t blijckt) meyneedich,
Oproerich: zoeckend' staech twist met nabuuren vredich.
't Onzalich houlijck wiert van al de Stadt gheraen.
Dus neemt God Wijsheyt wegh als hy een Landt wil slaen.
Bedriegher schuylt zijn roe, en toont maer zoete gaven,
Daer van men 't zuur niet proeft voor dat wy zijn zijn slaven.
Alzo proef ick het mee, alzo krijght oock de proef
Mijn Philomela laes! ey over gheven boef!
Doorweyckt in guytery en in moelooze zonden.
Tyrannen schoolt, en maeckt dat my wraeck werd' ghevonden,
En zegt my d'alderquaetst' die ghy noch oyt bedocht;
Vint ghy, ick zweer ze zal door my haest zijn volbrocht.
Nu Philomela nu, daer zijn de Harderinnen,
Daer me zal d'ondergang van Thracien beginnen.

Derde bedrijf. Vierde toneel.

Grvzella. Caralena. Silvia. Progne.

Lenten doet het Landt ontluycken

Dat de koude Winter sluyt;

Lentens bloemen lieflijck ruycken,

Lenten deckt het Landt met kruyt.

't Ghevoghelt dat zingt overluyt,

't Maeckt zijn nesjen in een wey,

Oft aen telghen van het VVout,

Daer 't hem vrolijcken onthout,

Om te broen zijn vruchtbaer ey.

Somer koockt des Lentes vruchten

Door der Zonnen heete brandt,

Als wy om verkoeling vluchten

[p. 114]

VVt het onbeschaduwt Landt,

Na 't koele Bosch en versche strant,

Daer 't ghewenste wintjen weyt;

Ruyssend' door de drillende blaen,

Rollend' 't water af en aen

Na de licht beweechlijckheyt.

Herrefst doet de schuuren open,

Als des Somers hetten endt,

En haelt 't huys daer wy na hopen,

't Koren, eer 't te velde schent;

De Druyf wort inde pars ghement.

Ceres backt, en Bacchus brout,

Hy gheeft dranck en zy de spijs,

dies den Hemel lof en prijs,

die de menschen onderhout.

VVinter wort het dan ten lesten,

Vinnigh op het lest van't Iaer.

Anders heeft die niet ten besten

dan kou, haghel, winden zwaer;

Als armoe pijnlijck wort ontwaer

die niet wel zit in de VVol,

Noch voorzien van spijs en dranck

Zo vol op, als wy, God danck,

VVant hy geeft de schuuren vol.

Progne. Ghy Maeghden die tot dienst der Goden zijt gheneghen,
En om den Wijn-god meest te dancken van zijn zeghen,
Die nu de leghe kuyp vol Wynen heeft ghevult:
Dat ghy my gunnen wout u zelschap met ghedult
Woud' ick, op dat ick mocht ter plaetse veylich komen,
Daer ick t'aenbidden heb dien Gode voorghenomen.
Noyt woonden Bacchus op een dorr onvruchtbaer hey,
Daer ghy hem alle jaer met yzelijck gheschrey
Tuytrende diensten doet na misbruycks quade wyzen.

[p. 115]

Ghelooft my dat de Goon alzulcken dienst mispryzen.
Ons ouders hebben noyt dien Gode zo ghe-eert,
Maer dus heeft metter tijt ons quaed ghewoont gheleert.
Zijt ghy genegen, 'k wil u leeren veel bequamer,
En plaetze wyzen daer 't dien God is aenghenamer.
Een eeuw van jaren ist dat Bacchus heeft ghebout
Een vuurboet nu veracht, daer hy noch veel van hout:
Dan door misbruyck is schier de goe Goodsdienst versturven,
Ja zo, dat wy niet zien dat deze is verdurven.
Ziet ginder 't bosch daer in eertijts die God onthiel
Aen een zeer klare beeck, die'm hertelijck gheviel:
En bouden op de kandt een heylich Outer prachtich,
Daer hy noch alle jaers doet wonderheden machtich:
Daer wil hy zijn gheviert met yv'righe ghebeen,
En niet met dol ghekrijt, en schrickelijck gheween,
Ghelijck de menschen slecht nieusgierich meest gheloven,
En meenen dat de Goon liefst' zijn by Princen hoven.
De Godheyt walcht veel eer van 's Hofs wellust en pracht,
Want by de Goon wort 's Werelts wijsheyt doch veracht:
Van Bacchus meest die minst onthout ontrent de steden,
Maer eer in 't vruchtbaer Velt, en stille Wout vol vreden:
Daer leeft hy als hy plach met Ceres aen zijn zy,
En brengt de Zomer deur zeer vruchtbaerlijck en bly.
Silvia. 't Ghevalt ons Nimphe wel, wy willen garen leeren,
Op wat manieren wy de Goden zalichst' eeren,
Al 't zelschap is met u tot Bacchus dienst ghereet.
Wy bidden u wijst ons zijn woon-plaets die ghy weet.

Derde bedrijf. Vijfde toneel.

Rey.

Ghedachten zijn de boon van goed' en quade VVenschen,
VVaerna ghedwongen raet raet 't aenghenaem den menschen,

[p. 116]

die lichtlijck kiezen 't quaet, op hoop oft wel geviel,
En stellen 't heyl te waech van haer bedroefde ziel.
Die 't goedt zet aen d' een zy, en lieft het quaet voor 't beste,
Vindt zich na 't zoet begin in 't zuur verdriet op 't leste.
VVien baten 't Tereus meest, d' Atheender of u eer,
doen ghy hem te gheval zijn vyandt leyden neer?
VVerwaerts u roem verspreyt, daer wort u daedt gheprezen,
Elck zingt u wreker groot des onghelijcks te wezen.
Dies is u luck u lief, zo ziet in voorspoet toe,
En acht de deucht, of eer wort u ghezelschap moe.
VVant eer eert niemant dan die'm vlytichlijcke zoecken,
Oock langher niet dan tot zy naerstich haer verkloecken
Tot deucht: waer zonder hij ter werelt nerghens blijft.
VVie dan de deucht verlaet, den eer een scheybrief schrijft.
De mensch en wort niet opghepronckt met roem van deuchden,
Om dat hy onopsprekelijck in vuyle vreuchden
Zoud' leven, oft om eer te komen tot het quaet,
dat hy dick meerder mint als 't zalich van zijn staet.
De goede God en is gheen oorzaeck van de zonden,
Maer de bedorven mensch van leven onghebonden
doet na zijn wil het quaet, hem wettelijck verboon.
VVaer meed' hy teghen God zijn eeuvvicheyt kan doon.
Maer dat God yv'rich wil, dat wy door wel te leven
Het eeuvvich erven, zeydt zijn VVet in ons gheschreven:
Dat is dat God ons al, hoe slecht en eel van bloedt,
VVat Volck'ren dat het zijn, leert scheyen quaet en goedt.
't Scheelt veel moetvvillich of onachtzaem zich vergrypen.
Onachtzaemheyt is schand', dan moetwil zond, dies nypen
't Ghemoet inwendich met een eeuwich wroeghen quelt,
En sluyp-zond' meent dat hy van yder wort ghemelt.
Begheert is zulcke zond'; wat machmen dan begheeren
Met 's anders schade, daer 't zo dapper ons kan deeren?
Dit doet ons bruycken het deucht-schynende bedroch,
dat looslijck brengt te weegh begeertens snood' verzoch.

[p. 117]

Dan 't quaet bedroch en blijft niet eeuwelijck verborghen;
En alst ontdeckt wordt, heeft bedriegher wel te zorghen
Voor weder-wraeck, die kleyn noch grooten en verschoont,
VVant 't quaet is zo van aert 't en gaet niet ongheloont.
Plaech ziet gheen Coning aen, al is hy noch zo machtich,
Hy is der zonden straf, als d'alderminst, deelachtich,
Meerder, want slechtaert doet slecht quaet met hert en mondt,
En deed' het zelfde quaet een groot, 't was groote zondt.

831. I dat het werck my.
855. I scheen my ses.
857. I als die tijdt oyt.

880. I De giergaert ken sich niet met onse weelde lyden.
893. I Door 't teghenstaen.

899. III 't niet wel mach.
900. II, III sterven met.
912. III 't Ghesicht.
918. II, III sulcke min die komt.

939. I Derde deel, tvveede uytcomst.
953. II voeden.

960. III verteelde quaet.
961. I Derde deel, derde uytcomst.
963. III Zijn zuyder.
970. I als de doot.

987. III Op al d'erref-zonden.
995. I overargen.
1001. I Derde deel, vierde uytkomst.

1016. I Daer dan 't gewenschte.
1030. I op het endt.
1043. I dien God voor my ghenomen.
1045 I alle jaers.

1050. III 't wil.
1065. I 's Werelts grootheyt.
1073. I Derde deel, vijfde uytcomst. II, III Vierde Toneel.
1074. II, III quade menschen.

1096. II zijn wil quaet.
1100. I slecht oft eel.
1109. II looflijck.

Vierde Bedrijf. Eerste Toneel. 1118-1144. In I ontbreekt dit tooneel.
1123. II van u weer-liefd', Lief! door.