Talen in beweging

De onzichtbaarheid van talen in beweging in taalkundig onderzoek

Een isoglossenkaart is het resultaat van historisch dialectologisch onderzoek. Met een isoglossenkaart probeerde de dialectoloog verschillen tussen dialecten, te verklaren als gevolg van uiteenlopende historische ontwikkelingen. Historisch onderzoek selecteerde daartoe bij voorkeur sprekers als respondenten die in een dorp of agrarische plek geboren en getogen zijn. Dit zijn de sprekers die het 'dialect' spreken dat zij via hun ouders verworven hebben die ook tot die plek door geboorte behoren. Deze respondenten zijn vaak oudere mannen die niet uit het dorp weg zijn geweest.¹⁰ Net als in de historische en moderne dialectologie, focust ook het theoretisch onderzoek naar microvariatie op deze respondenten. Dit type onderzoek probeert de grenzen van taalvariatie te beschrijven en te verklaren.

De relevante vraag is waarom bepaalde zinnen of taalstructuren als bijvoorbeeld in (1) niet voorkomen terwijl ze logisch wel mogelijk zijn. Een zin als in (1) waarin het bepaald lidwoord de achter het zelfstandig naamwoord man staat is niet mogelijk in het Nederlands of in een dialect in het Nederlandse taalgebied maar wel bijvoorbeeld in het Deens:

(1)	Ik zie man de niet

Het onderzoek naar microvariatie probeert mogelijke en onmogelijke zinnen tussen zeer nauw verwante taalvariëteiten zoals dialecten te achterhalen.¹¹

Het geschetste taalkundig onderzoek versterkt echter door de focus op een bepaald type respondent een theoretische ideologie waarin de ideale spreker verankerd is aan één plek en bovendien uitsluitend dialecttalig is. Tegelijkertijd ontstaat er de indruk dat oudere en vaak mannelijke sprekers de kernleden van een gemeenschap zijn.¹² Ten slotte informeren reconstructies van oudere taalfases dit type onderzoek.¹³ De focus op respondenten die geboren en gebleven zijn in dezelfde plek, is evenzeer te vinden in het klassieke sociolinguïstisch onderzoek van Labov. In dit type onderzoek bestuderen taalkundigen hoe taalvariatie tussen groepen sprekers in steden samenhangt met sociale verschillen tussen die sprekers.¹⁴ In dialectgeografisch en Laboviaans sociolinguïstisch onderzoek in Nederland blijft dus studie naar hoe vrouwen spreken evenals jongeren, meertaligen en

10 De zogenaamde norm (non-mobile, older, rural, male)- spreker, zie Chambers & Trudgill (1998: 29)

11 Zie bijvoorbeeld Barbiers, Cornips & van der Kleij (2002), Cornips & Corrigan (2005a).

12 Eckert (2011)

13 Van Bree (1996: 235)

14 Labov (1994), zie voor Limburg Cornips (1994) & Hinskens (1993)

[p. 4]

mensen die mobiel zijn of waren, onderbelicht. Het gevolg is dat de illusie van een hechte verbinding tussen één spreker, één taal en één plek kan voortduren.