Van de vreemde sonde, schulde, straffe nasporinghe

[fol. cccclxxxij.r]

Aen Arent Corneliszoon, met Reynier Donteclock ende Pieter Ianszoon Predicanten tot Delft.

TOt Leyden, vrunden, was my verboden voor den volcke te verhalen d'oorsake vande bycomste aldaer: dit is my nu hier niet verboden: dese oorsake is u ende my, maer niet al den ghenen die dit sullen lesen bekent: daerom hebbe ick die hier op't cortste willen verhalen. Ter oorsaken van de begonnen handel tot Leyden begheerden aen u luyden anno Lxxx. ontrent Mey eenighe uwes gheloovens genooten, dat ghy u leere by gheschrifte teghen my soudet verantwoorden: In sulcker voegen dat ghy luyden ten laetsten bewillighde te beantwoorden het schrift of die schriften die sy u souden behandighen, oock van my sonder aenschou te nemen van waer sy quamen: sonder dat ghy nochtans met my te doen wilde hebben, soo quaden man was ick in uwen ooghen. Sulcks met meer desghelijcx quamen my de selve tot Haerlem aengheven: met begheeren, dat ick wat soude willen schrijven, teghen 'tghene my in hare ende uwe leere onrecht te wesen dochte: belovende my daer op van u luyden te doen hebben schriftelijcke antwoorde. Nu hadde my het ondervinden al gheleert, dat ghy u tegen my soudet bestaen te draghen als Schoolmeesteren teghen heure Leerjongheren: ende dat ghy my soudet poghen te doen antwoorden op 'tgheen u luyden, niet my, ghelieven soude voort te stellen: niet jeghenstaende het voorschreven aengheven van den uwen anders scheen met te brenghen. Daerom seyde ick tegen de selve, dat ick bereyt [w]are by gheschrifte teghen u luyden te handelen, maer dat alleenlijck onder dese voorwaerden: Te weten, eerst dat ick als aensegger, my niet meer van u, mijne partijen, en wilde ghedooghen wet ghestelt te wordene, wat ick in u leere soude berispen: maer dat ghy u leere soudt verantwoorden in 'tgene daer van ick die soude berispen. Ende want ick vermerckte al u doen ende laten meest te strecken totten dwangh over svolcx conscientien, ja oock tot aenden lijve te doen straffen om saken des gheloofs: so seyde ick totten selven mannen van Delft, dat ick vooral begheerde te handelen van't Ketterdooden, of sulcx na 'tghetuygh der Godlijcker Schrifturen behoorlijck zy dan niet. Ten tweeden seyde ick, dat ick mijnen arbeyt, dieren tijt ende versuym van mijne no[o]tdrufts winninghe, aen sulck schrijven niet en wilde besteden alleen voor u Predicanten, maer wel voor allen ghemeenen Nederlanders: ende dat daeromme moeste bevoorwaert zijn, dat onse schriften over weder zijden den volcke te dienste ende nut in druck ghegheven souden worden. Ende nadien my onverholen was hoe licht uwe voeten waren omme te loopen claghen aende Heeren Staten, was het derde, dat ghyluyden, die nu van selfs voor den uwen waert ghedronghen henluyden te doen dese presentatie van oock mijne schriften te wederlegghen soo voor gheseyt is, my dese handels halven niet en soudet beclagen aen den Heeren Staten: soo alle tselve breeder mach blijcken oock aen de Copie van u luyder eyghen schrift van woorde te woort achter desen ghestelt, Alsoo hebdy ten laetsten bewillighet de voorschreven twee laetste stucken, maer geensins het eerste, daer aen my aldermeest was gheleghen. Te weten dat ick van u luyden, mijne toecomende partijen, gheen wetten en soude ontfanghen moeten in wat saken ick u leere soude berispen: 'twelck niet alleen een gantsch onbillicke sake is, maer oock soo gheheel onghehoort, dat ick niet en meyne oyt sulcx gheschiet te zijn gheweest. Als ick nu daerom den Delfschen luyden antwoorde dat ick sonder toesegghen van dit stuck met u luyden gheensins en wilde handelen, maer dat ick voor al meynde te handelen van't Ketterdooden: soo vernam ick dat ghyluyden daer toe niet te brengen en soudet wesen, ende werde met sulcker ernstlijcker begheerten vermaent, om dieswille desen handel niet af te slaen, dat ick daer inne bewillighde: met die conditie nochtans, dat ick voor al schrift vande voorseydt voorwaerden by u luyden Predicanten geteeckent wilde hebben in mijnen handen. Dit wert my onlancx daer na gelevert behelsende de voorscheven presentatie, twee laetste conditien ende oock een voortstel van dat ghyluyden nu eerst wilde spreken van d'Erfsonde, daer na vande Vrijewille, dan vande Predestinatie, voorts vande Iustificatie, vande Kercke, vande Zendinghe, Onderdaningheyt ende (ten laetsten) vande macht des Overheydts teghen den verstoorders der kercke. (Soo soetgens noemdy 't gheen ick Ketterdoo

[fol. cccclxxxiij.v]

den hete) maeckende als mijne Schoolmeesteren alsoo een trap van voortstellen naer u goetduncken, daer af wy souden handelen, ende stellende soo gheweldighen hoope van questien in slachoorde voor de questie van 't Ketterdooden, die ghy vercht inde arrieregarde, dat wy wel onse gantshe leven te strijden souden hebben, al eer wy souden comen aen 't stuck van Ketterdooden, 'twelck voorneemlijck (de Heere is mijn ghetuyghe) ja d'eenighe oorsake is gheweest, die my eerst teghen Calvijn ende Besam de penne inde hant dede nemen, ende daer na teghen u luyden, als ick int seker vermerckte dat ghy in voornemen waert aenden conscientien ende aen lijfstraffe te comen, tot verderf van Landen ende Luyden: soo ick u beyden tot Leyden inder Cameren oock seyde, als ghy segghende daer op niet ghestudeert te hebben, onwilligh waert daer af te handelen, welcke onwilligheyt ghy in desen voorschreven handel openbaerlijcken oock hebt betoont, als geen dingh meer vreesende dan te handelen van u voorghenomen Ketterdooden. Als my nu sulcke uwe presentatie aenden uwen mette voorseydt bewillighde voorwaerden in date den 27. Iunij Anno 1580. by u drye Predicanten met bewilliginghe (soo ghyluyden seght) uwer Kerckenraedt was behandet: hebbe ick u by den selven luyden overghesonden een cort gheschrift, daer inne by my waren ghestelt eenighe spreucken der H. Schrifturen ende sommighe oorsaken die my deden houden, dat u leere van de Erfsonde niet en ware schriftmatigh. Daer op quam my den 6.Octobris 1580. u schrift merckelijck grooter dan't mijne soo dat dan meest ghevalt. Dit was nu den seventhiensten Novembris mede Anno 80. by my ten vollen beantwoordt met een gheschrift onghelijck veele grooter zijnde. Maer want dat langher, dan my lief was, bleef in handen van die't soude int net stellen, daer door ickx ten laetsten van daer nam ende een ander dede schrijven, ende ick daer en tusschen voorseker vernam by velen vanden uwen victorie gheroepen te worden, al voor't rechte treffen, soo sandt ick u luyden over een cleyn geschrifte, daer inne ick u bewees, oock uyt uwe eyghen woorden, d'onwaerheyt van dese uwe leere: welck mijn gheschrift ick noemde het Bootgen, met toeseggen dat het schip van dien met gelijcke waren haest soude volghen. Twelck oock gheschiede opten vijfentwintichsten May Anno 81. dat bleef nu by u luyden totten neghenthiensten Februarij 1583. te weten een Iaer ende neghen Maende na dat mijn voorseydt groote gheschrift u was behandet, al eer ick yet sekers daer af vernam. Ende was doch ghelijcke wel noch in mijne meyninghe bedroghen: als maer een halve antwoorde ontfanghende daer ick een gheheele was verwachtende. Dit verwonderde my, oock sonderlinghen dese navolghende woorden voor dat schrift by u Donteclocx handt gheschreven.

"De Principale helfte hebben (wy voleyndet, die wy u luyden mitsdesen over "gheven, verhoopende dat ghy, ende alle die tselve sullen comen te lesen, daer "uyt lichtelijck sullen connen oordeelen, hoe ydel ende ongegront het is, dat Coorn "hert teghen onse leere vande Erfsonde voorbrengt. Het ander deel dencken "wy op te houden, tot dat wy sijn Boeck in druck sullen ghesien hebben, ende dat "te meer, dewijle wy mercken, dat voor die tijdt weynigh vruchts uyt ons "schrijven can comen, etc.

Dat zijn uwe woorden: waer af de laetste my schijnen heel onghelooflijck. Soudy dan uyt uwe halve antwoorde meer vruchts dan uyt een heele verhopen? of soude u d'eerste helft self niet voldoen, ende wel merckende dat ghy tot de laetste gheen beter antwoorde en hebt, de selve wel achterlaten? Hoe dit met u luyden zy, is u best bekent. Soo is my mede niet onbekent dat mijn werck maer half beantwoort zijnde in druck te gheven, daermen een gheheel werck behoort te sien, een spotlijck doen wesen soude: welck in druck gheven aen u, ende niet aen my ghebreeckt. Nadien ick nu sach u goetduncken van met u halve antwoorde betoont te hebben, hoe ydel mijn seggen is: oock mede nadien ick wete wat door u luyder seggen by velen hier af wert ghelooft, ende achter mijnen rugge ghesaeyt: soo hebbe ick noch hier inne te vollen willen doen 'tghene my toestaet, dat is een geheel werck tegen dese uwe Leere in druck te gheven. Waer inne ghy sult vinden ghetrouwelijck ende op't aldercrachtighste gestelt, de sterckste redenen, soo wel daer ghy uwe Leere mede poochte te vesten, als daer mede ghy mijne bewijsredenen bestaet te wederlegghen, met sampt het ghene ick (soo vele mijn voorghenomen cortheyt mocht lijden) daer tegen hebbe willen segghen. Ende sal hier met verwachten of ghy oock wat meer sult vermoghen om dese uwe Leere vande Erfsonde teghen dit mijn geschrifte, dan alle uwe Leeraren te samen vande Iare Ixxij. af tot nu toe vermoghen hebben, uwe leelijcke Leere vande Predestinatie ende decrete Godes teghen mijne drye Boecxkens vande Toelatinghe, te verantwoorden mette Godlijcke

[fol. cccclxxxiij.r]

Schrifture. Hebdy verstant om my van dolinghe in desen schriftelijck te overtuyghen, soo zydy't schuldigh te doen: ende ick sulcx verstaende sal my schuldigh houden mijne dolinghen tot elcx waerschouwinghe voor my, opentlijck in druck te belijden, 'twelck mijn hooghste voornemen is te doen metter hulpen Godes, diens genade verlichten ende stichten wil u allen, allen menschen ende oock my

V. alder dienstschuldighe

D.V. Coornhert.