Vierschare

Tweede Handelinge.

Lieven goede hope.

Myn Heeren, ick versta my den stijl der Vierscharen niet, noch minder van twisten of Rechten. Nu hoore ick mijn Taelman int aenclaeghen spreken op sijn wijse na de voorsz. Stijle. So betuyghe ick eens voor al, dat ick gheen ghestant en doe, so hy eenighe woorden ghebruyckte, met brenghende meeninghe, als of ick den beklaeghde erghens inne veroordeelde. Want ick gheensins in voornemen ben, maer wel om hem sijn doolinghe in sijn veroordeelen bekent te maken, op dat hy sulck veroordeelen late: Ende midtsdien hem niet meer ende meer recht-schuldigh en maecken, om vanden oppersten Rechter veroordeelt te worden. Dit mijn doen streckt tot ruste, eendracht ende vrede der Menschen, maer het lichtvaerdigh veroordeelen maeckt twist ende verderf. ‘t Is wel waer, dat ick sulck heurluyder veroordeelen voor quaedt achte. Dit port my oock henlieden daer over te beclaghen. Maer want ick weet dat ick menighmalen ghedoolt hebbe in saecken die my recht dochten te wesen: Versta ick daer by wel, dat ick in desen oock soude moghen dolen. Daerom hebbe ick henluyden niet willen veroordeelen, maer haer reden van sulck haer oordeelen hooren, ende daer toe alleen hem eerst aen ghesproken. Daer door wy hier ghecomen sijn, om te vernemen wt woordt ende weder woordt, of ick recht hebbe in mijn aenclachte, dan zylieden in haer ontschuldiginghe. Ende betuyge mits desen in goeder trouwen, dat my liever waer dat zy onschuldich (so’t inder waerheyt moghte wesen) dan schuldigh bevonden worden in dese onse onderhandelinghe. Tot dit beklaghen dringt my mijn conscientie, niet min om des beklaegden, als om des gemeenen nuts. maer om heur te oordelen wt mijn goetdunckē verbiet my mijn conscientie, om des gerechtigheyts wille. Dat alles begeer ick int verbael so aenghetekent te worden, voor ende al eer men voorder treedt in dese handelinghe.

Secretarius. 2

Sulck u segghen, goede man Lieven, is alles onder u spreken aenghetekent, u Procureur mach nu de sake weder aenheven.

Ernst w.h. 3

De sake daer mijn Meester Lieven sich over beklaeghet, wt oorsaecken by hem nu verhaelt, mijn Heeren, is het veroordeelen ende verdoemen om’t verstant Swingli met sijne zins genooten: maer de persoonen die sulck verdoemen doen ende veroorsaeckt hebben, sijn de Lutherschen, volghende daer in heuren Leeraer Marten Luther. Want die heeft hier af gheschreven dese woorden:

4

VVant ick, ⁺

als nu met d’een voet in’t graf gaende, wil dit ghetuyghenisse ende desen roem met my voor mijns lieven Heeren en Salighmakers Iesu Christi Rechterstoel brengen: dat ick die Swermers ende Sacraments-vyanden Carlstadt, Swingel, Ecolampad. Stenckfelt (hy meynt Swenckfelt) met haren Iongheren, tot Zurch ofte waer zy sijn, met gantschen ernst verdoemt ende ghemydet hebbe.

+ Kurtz bekentnis D. Mart. Luther. Vom H. Sacrament.

Daer na seyt Luther noch: ⁺

Wel aen, so en sal noch en can niemant vanden Christenen voor de Swermers bidden, noch sich

+ Fo. a. 7.

[fol. 422v]

haerder aennemen, zy sijn daer henen gegeven, ende zondighen ten doode (so sanct Iohannes seyt) Ick spreke vanden Meesteren. Het arme volck, dat onder haer is, wil de lieve Heere Christus helpen van sulcke zielmoorders.

5.

Sulcx ende meer desgelijcx schrijft Martijn Luther inde voorsz. sijne bekentenisse. Daer ist Confrater, kondy Overlandtsch lesen, so beziet of ick dat recht verhale.

Coenraet S. 6

Neen Confrere, ick hebt wel ghelesen. Maer ghy verhaelt d’oorsaecke niet van sulck verdoemen Lutheri, die stelt hy selve daer by.

Ernst w.h. 7

Ick moste eerst de daedt verhaelen ende doen blijcken. Daer nae wilde ick op sijn bewegende oorsake komen. Neemt het Boecxken. Leest ghy die selve. Want u betaemt int verantwoorden van sulck Luthers ende der sijnen veroordeelen reden te gheven.

Coenraet S. 8

Neen, leestse ghy, Ernst, ghy sijt die Saxische Tale beter ervaren, moghet in Nederlants lesen, so mach’t vanden Secretarius wt u mont gheschreven worden. Ick sal op u lesen oogen.

Ernst w. 9

Ick bens te vreden. Dit is dan Luthers reden van sulck sijn verdoemen Swingels ende der sijnen ter voorsz. plaetsen. Sint Jan schrijft 2. Johan. So yemant komt ende brengt dese Leere niet, dien neemt niet te huys, ende groet hem niet, ende wie hem groet, die maeckt sich sijner booser wercken deelachtigh. Hier hoorstu wie de man is, die my beveelt de Swermers te hooren noch te zien, maer te mijden en te verdoemen. So ick boven wt S. Paulus (Tit.3.) oock hebbe gheseyt. Een ketter salstu snijden als hy eens of tweemael is vermaent.

Coenraet S. 10

Dat staet daer sulcx. Maer daer voor stelt hy noch een derde oorsake: Te weten den yver van de EereChristi, want men ziet wel dat hem des Swingels ende der sijnen laster-woorden tot sulck verdoemen oock niet weynigh aengeport en hebben. Leest die mede. Siet daer is de plaetse, leest.

Ernst w. 11

Ick meynde dat ghy alleen sijn schriftlijcke oorsaken wilde gelesen hebben. Maer nu ghy’t aldus wilt, lees icx. Hier staet ditte: ⁺Veel liever, segghe ick, wilde ick my hondert mael laten verscheuren, ofte verbranden, eer dat ick wilde met Stenckfelt, Swingel, Carlstadt, Ecolampad. Ende wie zy sijn,van die leydighe Swermers, eens ghesint, of van eender willen sijn.

+ a. iiij. vers.

Coenraet S. 13

Leest noch wat voort.

Ernst w. 14

Gaerne. Volght: Want my gedencket noch wel, het staet oock noch in hare Boecken, hoe boven maten schendelijck zy ons, met onsen lieven Heere ende Heylandt lasterden. Sy noemden hem een gebacken Godt, een Broot-God, een Wijn-God, een ghebradene God, etc. Ons luyden noemden zy vleysch-vreters, bloedtsuypers, Anthropophagos, Capernaijten, Thiestas, etc.

Coenraet S. 15

Seght nu met ernst, Confrere Ernst, waren sulcke grove lasteringen Christi voor een Christelijck herte ghelijckmoedigh te lijden? Gaf sulcx gheen Wettighe oorsake om sulcke Christ lasteraers te verdoemen?

Ernst w. 16

Dat en weet ick niet, naedien Christus self ghelastert sijnde, veele eer met goedt wenschen of voorbidden den lasteraers heur lasteren betaelde. Maer dat weet ick wel, dat Luther sijnen lasteraers heur lasteren niet schuldigh en bleef, maer met een dubbelde lastermaet vol opghehoopt betaelde. Dat sal ick nu mede lesen, hier staen dese sijne eygen woorden int Nederlandtsch, aldus luydende, ende als met een preteriter, dat is met een sprekendt swijgen (quansuys) by hem ghestelt.

17.

Ick soude haren Godt op die wijse oock wel hebben weten te noemen, wildet oock noch wel doen, waer’t niet dat ick den Name Godes verschoonde, ende geven haer oock haer rechte name, dat zy niet Rechtelijck broodt-vreters ende Wijnsuypers, maer ziel-vreters ende zielmoorders waren. Ende dat zy een ingeduyvelt, doorduyvelt, overduyvelt, lasterlijck herte ende loghen-muyl hadden, ende soude daer mede de waerheyt gheseyt hebben.

18.

Dat sijn Luthers eyghen woorden. Wat dunckt u, Confratere, heeft Luthers Yver henluyden daer de lastermaet vol opghehoopt, niet Christelijck betaelt? Maer want niet dese Scheldt-woorden Luthers maer sijn aenghetoghen Schriften, tot bewijs van dat sijn verdoemen ter saken alhier dienen, soo laet ons daer op comen, ende dit ondersoecken, of zy vermoghen sulck sijn verdoemen recht ende behoorlijck te sijn bewijsen.

Coenraet S. 19

Alsoo. De tuyghe mach die Sproke Johannis by Luther self inghevoert verhaelen: so mooghdy weten of hyse recht heeft aengetogen.

Ernst w. 20

Dats onnodigh. De Text houdt also, Luther die verhaelt, wtghenomen twee of drie woordekens, gheen sonderlinghe veranderinge van d’Apostels zinne metbrenghende. Maer ick wil de hooftsommen vande Leere inden selven Brief vermaent sijnde verhalen: Op dat wy zien moghen of d’Apostel daer spreeckt van de Leere des Avondtmaels, daer Luther af handelde, so wy nu oock doen.

21.

Eerst handelt d’Apostel vā onderlinge a liefde dan vande b Liefde, ⁺ daer door men nae Godes gheboden wandelt. Daer na vande belijdenisse dat Jesus Christus int c Vleesch is gekomen. Voorts van’t d blijven in de Leere Christi. Ende daer op volghen strackx die woorden by Luther verhaelt. Laet den heelen Brief, zy is kort, verhalen by de Tuygh. Ghy sult bevinden, dat d’Apostel van gheen andere leeringen, dan die by my verhaelt sijn, in den heelen Brief verhaelt.

+ a 2 Joan 5 b 6 c 7 d 9

Coenraet S. 22

Die Epistel ken ick. So ghy seght, so ist, dus behoeft de Brief niet verhaelt.

[fol. 423r]

Ernst w. 23

So en is dan inden gantschen Brief niet een eenigh woordt vermaent vande Leere des Avondtmaels, maer alleen vande voorsz. vier stucken. Neemt nu selfs, uyt welck vande viere ghy wilt bewijsen, dat d’Apostel bevolen soude hebben niet te ontfanghen, etc. den ghenen die die sulcke Leere van’t Avondtmael niet met sich en brenght, als Luthers Leere daer af houdt.

Coenraet S. 24

Seyt d’Apostel daer niet uytdruckelijck, dat hy een verleyder ende Antichrist is, die niet en belijden dat Jesus Christus inden Vleesch is ghekomen? Lochenen de Swinglianen niet opentlijck, dat Christus met sijn vleesch int Sacrament komt?

Ernst. w. 25

Lochenen de Swingliaenen erghens dat Christus int vleesch is ghekomen? Seydt d’Apostel daer dat Christus met sijn vleesch int Sacrament komt? Dit lochenen de Swingelschen, maer dat gheensins. So blijckt dan dat de Swinglianengheensins een ander, maer sulcken Leere als d’Apostel daer leert, leeren, ende dat Luther die Schrift misbruyckt.

Coenraet S. 26

Behalven dat, leert d’Apostel daer mede, dat alle die afwijckt, ende niet en blijft inde Leere Christi, Godt niet en heeft. Die is immers Godtloos ende veroordeelt. Of hebdy daer wat teghens?

Ernst w. 27

Neen, dat is waerachtigh.

Coenraet. 28

Luther houdt, dat sijn ghevoelen van’t Avondtmael de Leere Christi is. Daer af is Swingel metten sijnen gheweken. So houdt hyse voor Godloosen, ende heeftse daeromme te recht, als verlaters vande Leere Christi veroordeelt.

Ernst w.h. 29

Is dat te recht veroordeelen na de Schrift, als yemandt houdende dat sijn opinie of gevoelen van eenighe Leere recht is, anderen, die anders daer af ghevoelen, dan hy, daeromme veroordeelt: So hebben de Swinglianen oock recht, om Luther ende den sijnen te veroordeelen. Want die houden anders vande Leere des Avondtmaels, dan zy Swinglianen houden recht te wesen. Siet doch Confrater, of sulcke uwe redenen by Menschen eenighe reden moghen verstrecken.

Koenraet S.30

Wat baet dan den Swingelschen, dat zy houden, of haer selven vroedt maken dat haer ghevoelen van’t Nachtmael recht is? Waer is dat in een wettighe Disputatie, nae haere volhooringhe van haer teghenpartyen, ick meyn Luther ende den sijnen, by onpartijdige Rechters also ghevonnist?

Ernst w. 31

Al dat selve seg ick mede tot u van Luthers ghevoelen in desen. Waer is dat alsoo als ghy seght Wettelijck ghevonnist? Merckt ghy dan niet Coenraet, dat ghy bewijs-redenen teghen my invoert: Die ick met ghelijck recht ende kracht teghen u in-voeren mach ende invoere?

Coenraet S. 32

Luther heeft in sijn ghevoelen de gantsche Roomsche Kercke met sich: maer Swingel teghen hem.

Ernst w. 33

Dat bewijs deught noch minder dan’t voorgaende, want ‘t is niet anders ghezeydt dan aldus: Luther heeft in dese Leere over sijn zijde de Roomsche Kercke, die hy houdt voor een Antichristische Kercke, ende vol doolinghen. Daer wt blijckt dat Luthers Leere in desen Christelijck ende waerachtigh is. Soude dat bewijs niet veel eer mede brengen, dat Luthers Leere daer inne onrecht ware? Maer laet ons nemen of Luthers Leer in desen ghewisselijck recht, ende Swingels onrecht ware, ‘twelck nu niet en is ons gheschille: Wat doet al dit u segghen tot bewijs, dat Luther om sulcken dolinge (wy nement nu daer voor) te recht den Swinghel ende den sijnen verdoemt heeft. Dit most ghy bewijsen. Hier af en verneme ick niet. Haelt een eenighe klaere Sproke uyter Schrift voort, houdende dat hy verdoemt, verdoemelijck, of vervloeckt is, die niet en ghelooft dat Christi vleesch ende bloedt int Broodt des Avondtmaels is. Dan salmen moghen ghelooven dat Luther daerinne recht heeft, ende dat de Swingelschen te recht mogen verdoemt worden, om dat zy sulcx niet gheloven. Maer dan sal noch te bewijsen staen dat Luther de Man is, als’t Hooft vande waere Kercke, die macht heeft om sulcke doolenden te verdoemen?

Coenraet. 34

Ghy eyscht dat onbehoorlijck is. Soude men ghehouden wesen tot bewijs te moeten voortbrengen Spreucken, juyst die selve woorden inhoudende.

Ernst w. 35

Ghy spreeckt dat onbehoorlijck is (Coenraet) soudy willen voor bewijs ghehouden hebben Sproken, die noch woorden noch zinne mede brengen van ‘tgheen ghy voor hebt te bewijsen? Haelt Sproken voort, die maer den sinne nootlijck mede brenghen, al sijnder schoon de woorden juyst niet, dat zy verdoemt sijn die doolen inde Leere van’t Avondtmael. Doedy dat, ick sal sulck u bewijs willigh toelaten. Maer of ick in soo wichtighen sake noch al eyschte ghetuyghenisse, claere woorden van sulck verdoemen met brengende, dunckt u dat ick daer inne so onbehoorlijck soude doen? Of vindt men gheen sulcke Sproken van eenighe bysondere Leere inde Heylighe Schrifture? Voorwaer niet weynigh: Van de welcke ick met het verhael van eene vernoegen sal, tot lanckheyts vermijdinghe. Ghy dan Nieu Testament, verhaelt ons wat Paulus tot den Galaten seydt van den ghenen die de saligheydt sochten door des Wets onderhoudinge.

N. Testament. 36

Soo staet dan inde vryheydt, daer mede ons Christus ghevryet heeft: ⁺ Ende en wordt niet wederomme met het Jock der Dienstbaerheyt bevanghen.

Siet ick Paulus segghe u, ist dat ghy u laet besnijden, so en is u Christus niet nut. ⁺

Ende noch: Gy die door de wet wilt gerechtvaerdight worden, ghy zijt van Christo geydelt, ghy sijt vander ghenaden uyt gevallen. ⁺

+ Gal. 5, 1.

+ Gal. 5, 2.

+ Gal. 5, 4.

[fol. 423v]

Ernst w. 37

Dien Christus niet nut is, die van Christo gheydelt is, ende die vander ghenaden is afghevallen, die is in een verdoemelijcke state. Sulcx heeft Paulus wel konnen segghen van de verdoolde inde leere vande rechtveerdighwordinge met klare ende uytghedruckte woorden, soo ghy daer hoort ende nu en tot meer andere plaetsen desgelijckx mach sijn, waert dan soo Luter houdt, dat de doolinghe inde leere van’t Avondtmael, oock verdoemelijck is, ende maeckt: soude dat oock niet soo wel erghens int gantsche nieuwe Testament, met klare woorden uytghesproken te sijn bevonden worden? Dit is niet, oft ist, brenghet voort: oft vermooghdy dit niet, soo en vermooghdy oock dat niet: te weten Luters verdoemen van Swinghel ende den sijnen, om sijn doolinghe in desen (ick neemt noch oft al doolinghe ware) te verdedighen.

Coenraet S. 38

Wat kondy seggen op d’ander oorsake Luters, van dat sijn verdoemen Swinghels ende der sijnen, te weten van’t Kettermyden? Tuyghe verhaelt de sproke self.

N. Testam. 39

Eenen ketterschen mensche vermijdt, als hy eenmael oft tweemael vermaendt is: ⁺ ende weet dat sulck een verkeert is, ende sondight, als die zich self heeft veroordeelt.

+ Titus. 3

Coenraet S. 40

Daer hoordy uytdruckelijck bevel van verdoemen, of houdy het vermyden niet voor bannen, ende die afghesneden ende veroordeelde voor gheen afghesneden lidmaedt Christi? Nu seydt Luter uytdruckelijck dat Swinghel een Ketter is, oock dat hy hem meer dan eens heeft vermaendt ende dat te vergheefs: soo mooght ghy immers niet meer ontkennen dat Luter den Swingel wettelijck heeft verdoemdt.

Ernst w. 41

Weet ghy niet beter dan ghy spreeckt Koenraedt, soo ghebreeckt u verstandt: maer weet ghy beter, soo en gebreeckt u gheen calumnie. Lieve Confrater, wats dat doch voor reden? Luter seyt uytdruckelijck dat Swinghel een Ketter is. Daer by blijckt dat Swinghel een Ketter is, ende naer de tweede vermaninge van Luter moste verdoemt worden, souden de Rom. Catholijcken alsoo mede niet met ghelijck recht van Luter moghen seggen? De gantse Roomsche Kercke seyt dat Luter een ketter is, daer by blijckt dat Luter een Ketter is ende moste hen na vele vergheefsche vermaningen daer om verdoemen, soudy die bewijsinghe oock voor goedt aennemen? Soo mede of de Zwinghelsche seyden, Swinghel heeft Luterium uytdruckelijck verdoemt, dus blijckt dat Luter een Ketter was, etc. soudy sulcke bewijsinghen voor goedt houden? Ick dencke wel neen: nochtans sijn sy beyde soo goedt als u bewysinghe is, oock van eender aerdt in allen deelen. Dat is, Luther was rechter ende klagher in sijn eygen selve: Dus blijckt dat Luther den Swinghel wettelijck verdoemt heeft. Siet daer hoedanich u bewijs is, wat bewijs deden die Phariseen anders teghen onsen Heere Jesum Christum? Zy seyden dat hy een verleyder was, sy waren klaghers ende Rechters in haer eyghen saken. Dunckt u dat al een wettigh veroordeelen gheweest te sijn?

Coenraet S. 42

Soudy lieve (Ernst) soo sprekende oock wel self vry wesen van’t Calumnieren? Waer argumenteert Luther alsoo?

Ernst w. 43

Inde plaetse by u self my aengewesen, leestse self noch eens, ghy sult sijn bewijs dus danigh bevinden. Zoo yemandt komt ende brenght dese leere niet, etc. Daer op seydt Luther, hier hoordtstu wie die man is, die my beveeldt den Swermers te hooren noch te sien, maer te myden ende te verdoemen, voort soo ick boven oock uyt Paulo Tit. iij. Heb gheseydt: een Ketter sulstu myden etc. Lieve Koenraedt, seydt Sint Jan daer, dat Zwinghel een Ketter is? of dat hy een Ketter is, die soo als Zwinghel van’t Sacrament ghevoelt? Neen hy: seyt Sinte Pauwels daer sulcx, of oock erghens? Neen hy oock. Wiens segghen ist dan anders, dan Luters eyghen segghen?

Coenraet S. 44

Luter brenght noch een derde oorsake voort, van dat hy Zwinghel, of den Zwermers veroordeelt, die vergheten was.

Ernst w. 45

Welcke?

Coenraet S. 46

Om dat sy ten doode sondighen, soo Sint Johannes seydt.

Ernst w. 47

Alsoo. Die was doch vergheten te tellen, ende dat, soo’t wel schijndt, om dat die onweerdigh was voor een oorsake, gheacht te worden. Lieve laet ons d’Apostels woorden self hooren.

N. Testam. 48

Daer is een sonde totter doodt, voor die een segghe ick niet dat yemandt bidde. ⁺

+ 1.Iohan, 5. 16.

Ernst w. 49

Seght nu Confrater, seydt Sint Jan daer, of oock erghens in die gantse brief, wat die sonde totter doodt is? seydt hy dat het misverstandt in’t Avondtmael een sonde totter doodt is? oft dat sulck misverstandt een sonde inden H. Gheest is? neen voorwaer, oock met een eenich woordt niet, of wast in Luters macht ghestelt, om een sonde totter doodt te maken van als, dat hem docht een misverstandt oft doolinghe te wesen? souden dat schrifturelijcke oorsaken sijn, die Luter wettelijck porden om Zwinghel te verdoemen als een Ketter? (ick nemet noch na sijn selfs segghen, als of Zwinghel int verstandt van’t Avondtmael ghedoolt hadde) dat en magh niemandt met eenighe schyne van waerheydt segghen. Hoe veele te minder, nu noch niet wettelijck tusschen Luter ende Swinghel is ghebleken, wie van hen beyden in desen handel heeft ghedoolt, maer die twist noch in proces is hanghende. Ten is immers niet recht dat d executie voort oordeel gaet of dat d’eene partye self d’ander veroordeele, voor dat de Rechter heeft gheoordeelt, soude Luther op sulck veroordeelen over hem van sijne partyen oock yet wat achten? Men siet wel neen, want in’t selve boecxken spreeckt hy van Swenckfelts segghen hem Luther beroerende alsoo.

[fol. 424r]

50

Het is my even soo veel, so hy, of sijn vervloeckte rotte der swermeren Swinghianen ende dierghelijcken, my prijsen of schelden: als of my de Joden, Turcken, Paus, ja oock alle Duyvelen, presen of schelden.

51.

Neen Confrater, alsoo niet. Doe Luther den Swingel verdoemen wilde: was hem eerst noodich wettelijck te bewijsen (als geseydt is) dat Swingel doolde. Daer behoefde wat meer toe dan Luters segghen.

Ende oft Luyter dan sulcx noch al wettelijck hadde doen blijcken: soo most daer noch blijcken, dat Godt in de H. Schrift, ende niet alleen Luyter uyt sijn vernuft, verdoemt alle den ghenen die niet en gheloven dat Christi vleesch ende bloedt waerachtelijck in t’Avontmael is. Dit heeft Luter noch int minste niet konnen bewijsen, in de H. Schrift erghens gheleerdt te sijn. Dit leerdt Luther, die leerdt dan anders dan de schrift leerdt. Die voeght dan in sulck verdoemen sijn goedt duncken tot de H. schrift, ende verdoemt den genen die God niet en verdoemt. Wat oordeel Godt in de H. schrift gheeft over sulcke toedoenders vanden selven dat moghen dese ghetuyghen betuyghen.

Out Testam.52.

Alle woordt Godes is louter ende reyn ende een schildt den ghenen die in hem hoopen. ⁺

Du en sulste tot sijne woorden niet toe voegen, op datstu niet loghenachtigh en wordtste?

+ Pro. 30. 5

N. Testam.53

So yemandt yet toedoet (tot de woorden deses boeckx) op hem sal Godt toevoeghen de plaghen die in dit boeck staen gheschreven. ⁺

+ Apoc. 22. 18.

54

Dat sijn in dit stuck van toevoeghen de oordeelen Godes, die sijn voorwaer schrickelijck. Hebt ghy macht Confrater om Luter metten sijnen, u Meesters, daer af te verschonen, beter dan ghy tot noch toe hebt ghedaen, het sal my lief sijn, ende ick salt gaerne hooren, ende of ghy dat noch al vermoght t’welck tot hier toe niet en is gebleeckē: soo most ghy dan noch bewijsen dat Luter ende na hem de Luterschen die luyden sijn, die macht hebben allen anderen Kercken te veroordeelen, ende van niemandt alleen gheoordeelt te worden.

Coenraet S.55

Gheen ding valt ons lichter om bewijsen dan datte. Daer is klare text van’t oorden der Gheestelijcken. Seght tuyghe?

N. Testam. 56

Maer de Gheestelijcke oordeeldt alle dingen: ⁺ende hy wordt van niemanden gheoordeelt?

+ 1. Cor. 2. 15.

Coenraets. 57

Wat seghdy daer toe? Vernoeghen u Pauli clare woorden niet? Ick hope ja.

Ernst w. 58

Seyt Paulus dat Luter gheestelijck is, of de sijnen? Dat moest bewesen sijn: want is hy niet gheestelijck, soo wordt hem t’oordeel daer mede benomen, want dat comt alleen den gheestelijcken toe. Siet wat ghy bewesen hebbet.

Coenraet s. 59

Maer Luyter seydt dat hy’t was, of hy hiel hem selven immers daer voor, hoe soude hy anders hebben derren anderen veroordeelen?

Ernst w. 60

Dats slecht bewijs, ende is inden grondt aldus gheseydt: Ick Martin Luter ben geestelijck of houde my immers daer voor: daerom heb ick macht om allen anderen te oordeelen ende van niemandt gheoordeelt te worden: Dits sonde. Seght Confrater mach Swinghel oock niet alsulckx van zich self gheseyt hebben?

Coenraet S 61

Wie konde hem dat beletten?

Ernst w.62

Neemt nu of Swinghel mede soo van zich selfs ghesproken hadde, te weten: Ick Swingel ben gheestelijck, etc. soude Luter daer inne ghelooft hebben, sulcke woorden Swinghels, recht oft Evangelie waer gheweest?

Dat is soo verde van daer, dat hy sulckx geseyt soude hebbē de woorden eens plompen, onschamelen ende hoovaerdigen Duyvels te sijn die sich stoutelijck in Godes plaetse stelde?

Coenraet S. 63

Voorwaer hy soude die woorden niet hebben gheacht, maer veracht en belacht, als Swingels duncken ende niet Godes woordt.

Ernst w. 64

Soo hebdy te bedencken wat reden Swingel ende d’andere hadden, om sulck bewijs van Luters gheestelijckheydt te verachten. Neen ten moste soo niet te wercke gaen, om te bewijsen dat Luter ende de sijne alleen macht hebben alle d’ander ghemeenten of Kercken te veroordeelen: eermen hem dat soude toelaten, so moste voor al vastelijck bewesen sijn dat Luyters Kercke of ghemeente alleen ware, de waerachtighe Kercke Godes, ende al d’andere gemeenten gheen ware Kercken, maer valsche Secten: want daer is maer een ware Kercke Godes?

Coenraet. 65

Dat bewijs soude noch al te veel voeten in d’andere hebben (soomen seydt) wanneer souden wy eynden? Ja wanneer souden wy beghinnen? mosten alle d’andere ghemeenten daer oock teghenwoordigh ende eerst op ghehoordt wesen?

Ernst w. 66

Billich dat. Maer wat soude dat bewijs noch al schoon voorderen, tot bewijs van Luters recht verdoemen, te weten dat hy de man waer gheweest die de sleutelen of macht hadde ghehadt om d’anderen al te verdoemen: als niet eerst bewesen en waer dat hy recht ende Swinghel onrecht hadde in dit stuck van’t Avondtmael, ende of dan noch oock schoon bewesen ware dat niet hy, maer Swinghel daer inne ghedoolt hadde: most dan noch niet sijn bewesen, dat sulcke Swinghels doolinghe nae vermoghen vande schrift, een ketter ende recht verdoemelijck maeckt? Dit is nu ons gheschille alleen. Dit stont u toe te bewijsen, dit hebdy niet bewesen, soo hebdy Luter van mijn Meesters aenklacht niet met allen verschoont. Of hebdy meer te segghen?

Coenraet. 67

Neen. Ick laet het daer nu by wesen. Daer is ghenoegh gheseyt, waert genoegh verstaen, oock slaet daer de klock ses uren inden avondt. Ick dencke dat mijn Heeren oock haest moede ende thuys begheren te sijn. Men, mach dan dese dingtalen ondertekenen soo die zijn. Inde navolghende sal doch (soo ick mercke) veel oorsake ghegheven worden, om t’gheen ick nu meer soude hebben te segghen, na mijn believen te zegghen.

[fol. 424v]

Ernst w. 68

Ick ben des wel te vreden, wanneer, Heer secretaris, dencken mijn Heeren morgen hier weder te komen?

Secretarius. 69

Sal’t mijn Heeren weder believen ten acht uren voormiddaghe.

Rechter. 70

Ja. Ghyluyden mooght dan daer mede passen te wesen.