Vande predestinatie, verkiesinghe en de verwerpinghe Godes

Eerste Hooftstuck.
Vande lasteringhen Godes, daer med[e] dese Leeraren leer doorspect is.

DEswits pinne waer na mijn penne nu micket in sommiger Consistorianten doolschrift, en is ni[e]t ymants danck of [o]ndanck, maer Godes eere ende der menschen heyl. Het middel daer toe,k ontdeckinghe des eenvuldighen waerheydts: ende dat met eenvuldighe, ende so ick trouwelijcste ooc sal mogen met eygentlijc[k]e woorden, die den sinne naecktelijck ende recht mogen verklaren, dats meer, noch min, maer soo de sake self is.

My is niet onbekent hoe swaerlijck het valt de ghedachten eygentlijck met woorden uyt te beelden. Ick bekenne oock gaerne dat in dese schilderye ijn ongheleerde penne noch noyt myns herten verbeeldengen so eygentlijck heeft konnen afmalen, dat d[e]s pinceels verwen mynen sinne ghenoegh deden, veele min dat het werck den voorbeelde ghelijck was. Maer my is oock wel kont dat d'aldergheleertste mannen oyt daer over gheklaeght hebben, namentlyck dat sy de saecken beter bedencken, dan bewoorden konden.

Sulcx heeft oock syne merckelijcke redenen, hier so onnodigh als te lang te verhalen. Ende moet my derhalven wel laten vernoeghen, dat by my Idioot niet en is, dat d'aldergheleertste meest al noch hebben ontbeert, d'een meer, d'ander min, e[n]de ick veel meer dan my lief is, ende bewoorden kan. Magh

[fol cclxvijr]

ick dan in desen [n]iet so ick wil: wat staet my anders te doen, dan te willen so ick mach?

Vermagh ick niet opt alder eygentlijckste mynen si[n]ne uyt te beelden: ick vermagh die ghetrouwelijck ende rechtsinnelijck uyt te spreken: sonder door pluymstrijckende jonst, of schamperheyts haet, maer waerschouwens lust, nu aen mijnen naesten te benaerstighen.

Dat is hier nu mijn voornemen, de woorden na vermoghen, den sinne te doen dienen, ende niet eenige hatelijcke of jonstigh hertstochten, sonder het kleyn te vergroten, of het groot te verkleynen, so de valsc[h]e brillen doen, maer rechtsinnich de slechte waerheyt te volghen tot stichting der lesers, ende verlichting der duystere ende verdoemelijcke dolinghen, die ick voor hebbe den eenvuldighen te ontdecken.

Dit mijn werck, u ten goeden gedaen, goedige leser, neemt int goede, oock dat ick wat korter ben in desen aenhang dan inde voorgaende twaelf gespraken. Dat is ooc meest om u minder moeyten ende kosten te oorsaken, ende mede vermidts inde selve gespraken breeder gh[e]handelt is vande navolgende saken, of ten minsten so vele al daer af geroert, dat het lesen vande selve, dit volgende lichter sal doen verstaen.

A Dat God Adam niet goedt heeft geschapen.

1.

Van Godes lasteringhe valt hier te spreken. Die is van aert tweereley, namentlyck: alsmen Gode ontbloot van zyn eyghentlycke eere, of alsmen hem yet toe schrijft dat strydigh teghen zyn natuere is, ende der selver onbetamelyck. Dat seyt Ioannes Calvinus Comment. Iohan.10.33.

2.

De selve Calvinus arbeyt om te ontkennen dat God den mensche goet heeft geschapen, (N.42.) Nu seydt de Heere Christus (Matth.12.33.) dat een goede boom goede vruchten voort brenght.

3.

Adam was Godes schepsel ende een vrucht zijns wercx. Die was niet goet so Calvinus leert. De boom desselvens vrucht, Godt en mach dan niet goet zijn maer quaet. Soo ontbloot hier mede Calvijn, voor so veele in hem is, Gode van zijn goetheyt, wat is eyghentlijcker Godes eere? Calvinus lastert dan God.

B Dat sonde een vverck Godes is.

1.

Dat God self doet al datter gheschiet, sonder yet uyt te sonderen, leeren Calvijn (D.213.) ende Besa (H.108.) uytdruckelijck. Dat door Adam inden Lusthof sonde is geschiet en lochenen sy niet (Genes.3.6.) niet Adam, maer God self heeft dan na heur leere, de zonde gedaen.

2.

Nu is elck werck niemants anders, dan alleen zijn werckmeesters werck. De sonde is dan Godes werck. Dit te leere[n] is strijdigh teghen de goetheyt van Godes nature. So lasteren Calvijn ende Besa Gode. Vintmen oock grooter Gods-lasteringh, dan te segghen dat de Heylighe God so[n]de doet? meer maghmen sien, xj.109.ix.36.ix.38.b.f.m.

C Dat God niet en is Almachtich.

1.

Uan eeuwigheyt hadde God besloten Adam met sodanige vrye willekeure ende gratie voort te brenghen, dat hy vermocht soo hy wilde, staende te blyven. Dat schrijft Petrus Martyr (iij.j.Dist.37.) waer mede oock over een stemt Calvijn, L.ij.3.Dist.13. uyt August.self. Immers Besa schrijft F.90. dat de nature wilde ende mochte staende blyven ende daer toe was gheschapen, ende andere A.E.artic.iij.vers.A.D.9.etc.

2.

Die selve Martyr, Calvijn, Besa, ooc Sturmius ende andere schrijven mede, van Gode eeuwelijck te zijn ghepredestineert: dat Adam soude vallen tot grootmakinge zijnder eeren int toonen zijns bermhertigheydts ende rechtvaerdigheyt. Immers P. Martyr B.j.14.dist, 42.H.Stur.A.112. God heef[t] den val Adae ghewilt, ende 'tis een dwalinghe der Manicheen te affirmeren dat God gheensins de zonde wil, &c. want Adams herte is int vallen daer toe bescheyden, &c. ende A.E.artic.ij.ver. is ghevallen na den raet des verborghenen wille Godes. xj.107. Yet te willen ende dat niet te vermoghen is gheen almogentheyt, maer onmacht. In Adams wille ende macht stondt het niet te vallen, maer staende te blyven, ende midtsdien te beletten de Predestinatie, raet ende verborghen wille Godes.

3.

Die is dan oock, na deser Consistorianten leere selve, niet almachtigh, noch syluyden onschuldich vande aldergrootste lasteringhe Godes, wiens eere sy verkleynen tegen het eerste articule onses gheloofs ende teghen de gantsche Godtlijcke Schrift selve. Welcke grouwelijcke Gods-lasteringe men mach sien meer bewesen te wesen, vij.86.iij.66, c.f.ix.12.b.vj.212.xj.108.vj.220.e.v.18.a.

D Dat God soude zijn een hypocrijt of beveynst.

1.

De H. Schrift betuyght op veele plaetsen opentlijck dat God syne salighmakende genade ende gaven allen menschen ende elck int alghemeyn aen biet, Matth.22, 9, 1.Ioan.

[fol ccLxvijv]

2.2.Matth.11, 28, etc. Tit.2, 11, etc. siet siet vooren ghespraeck, iiij.dist.106, d.

2.

Dit wederspreken dese luyden, duydende s[o]danighe tuyghenisse opten ver[k]o[o]rnen alleenlijc onder alle staten van menschen, maer dat God selve d'anderen niet aen en [b]iedt, of ten minsten so slappelijck dat hy heur de macht onthout om die te ontfanghen of te houden na 'tschrijven veler Gereformeerde, als de Predicanten, Sturmius (hier voor aenghetoghen, ghesprake iiij.37.) ende anderen meer, als Calvijn (L.iij.24.Dist.13, 15, N.50, Besa T. tafelken, ende noch Calvyn, L.iij, 24, dist.15.) wel [b]ottelyck uytdruckende, dat God niet en opent de deure der ghenaden, diese te ontfangen bereyt soude wesen.

3.

In den schijn sich te gelaten van wat goets te willen gheve[n], sond[e]r sulcx te meynen met ernst, maer 'tselve niet te willen doen, is het werck ende eygentlycke aert eens hypocrijts [o]fte gheveynsde, die sich beter uyterlijc toont inden schijn, dan hy [n]a der waerheyt i[n]wendelijck is. Ende noch: (L.j, 11.dist 3.) God wil gedae[n] hebben dat hy verbiet te doen. Hy verbo[o]t de Uoorouders van den boom des wetens te eten: Genes.2.17. nochtans wilde God dat syt souden doen, xj.107. Om desen eenigen wegh van zyn ontferminghe, rechtvaerdigheydt ende strengheyt tot zyner eeren te openen, Besa H.f.77, 76, Sturm.A, f, 103, 115, 112. Calv.L.iij.23.dist.4, dist.7, dist.8. P. Martyr.Clas.iij.loc.j.dist.37. (want) God wil anders dan hy toont, Calvijn D.f.242. ende door een verborghen decreet schickt hy ter dolinghe, den welcken hy recht te gaen ghebiedt. N.f.64. soo ghebiet Godt datmen z[ij]n ouders sal eeren ende ghehoorsaem zijn, maer na een ander wille, verscheyden van zyn wet, wilde hy dat Elis sonen heur Uaders raet niet ghehoorsaemden. Calvijn.D.fo.241.) Sulcke dubbelde gheveynstheyt schrijven dees Consistorianten toe den eenvuldighen ende waren Gode, ende maecken midtsdien daer van een hypocrijt of beveynsde God. Wat maghmen lasterlyckers van den liefhebbende, milt-gevighen, eenvuldighen ende waren God bedencken? meer magh worden ghesien, ghesprake iiij.109.110.etc.ix.36.vij.142.d.

E Dat goet ende quaet in God soude zijn, ende dat hy vvil 'tgeen hy haet.

1.

Is gheen sonde willen goet, sonde willen moet qua[et] zijn. De H. Schrift tuyght dat God gheen boosheyt en wil, Psalm 5, 5, ende dese luyden schreve[n] dat Godt de sonde wil (vij 62.) Beyde dees willen, dats goet ende quaet, zijn dan in Gode, ende is dees dolinghe onlydelycker als der Manicheen was. (x.54.)

2.

Want wil God de zonde (vij.62.) ende ist wa[e]r dat de H. Schrift tuyght dat God het quade ende de zonde haet, Psalm 44, 8, 5, 5, Prov.6, 17, 16, Sap.14:9, Eccles, 15, 13, Soo wil God 'tghene hy selve haet. Is dit niet lasterlyck van den goeden, wijsen, ende onbehoeftighen God te ghevoelen ende te l[ee]re[n]?

F Dat Adam voor zynen val ten quaen vvas genegen.

1.

Heur leere hout inne, dat God Adam heeft ghepredestineert na z[y]n verborgen wille ten valle, j.C, 2.) ende gheschapen, j.E, 1. om de gantse werelt te verderven, die hout mede inne 't welck waerheyt is, dat hy oock het middel wil, die het eynde wil, als ghesprake vij, 62, blyckt.

2.

Hier toe dient Bese seggen, dat der zonden oorsake is, der Enghelen ende der eers[te] menschen een vrye ghenegentheyt des willens ten quaden, (F, 117.) Is dat so, wie anders dan de goede Schepper mach o[o]rsaecke zijn van 't quade dat uyt sulck nootlijck middel van Gode self de natuere is ingheplant?

3.

So komt de genegentheyt niet uyt Adam, maer uyt Gode self. Die niet Adam, moet dan oock o[o]rsake zyn vande zonde ende van 'tquade. Dat schrijven dese luyden onbedecktelyck Gode toe, ende dat is openbare Gods-lastering.

G Dat God self ende niet Adam heeft gesondight.

1.

Dit volght van selfs uyt dit voorgaende. Het komt oock over een met Calvijns wederspreken, dat Adam goet soude zijn gheschapen (N.42.) Hy mocht immers niet goet zyn, die voor zynen valle al ten quaden was gheneghen, s[o] Besa hier voor heeft geseydt. Ende oock met anderen dat God ordineerde ende wilde dat hy (Adam) soude vallen) na zyn verborghen wille ende decreet. (Besa H.f, 75, Calvijn L.iij, 23, dist.7. Predi[s]. A.E.artic.1. ende Adams herte daer toe bepaelt ende besloten was, H. Stur.A.Pa.112. ende dat God de wille formeert om zyn besluyt te volbrengen, D.f.227.

2.

Die quade genegentheyt was dan in onser eerster ouderen natuere: Welcke God, niet de Duyvel, God alleen, niet de Duyvel met Gode, soo hadde gheschapen, ende dit buyten Adams weten, willen of toedoen.

3.

Die quade gheneghentheyt was het dootlyc veni[j]n van Adams onnosele leven. Dat heeft dan Adam met weten ende wille inghenomen, maer God hebet hem buyten zijn weten, wil ende werck inne ghegeven ende hem mette zonde dootlijck vergeven.

[fol ccLxviijr]

4.

Men mach dan met gheen waerheyt segghen dat Adam heeft gesondight: maer men moet God, als oorsaker ende werckman, de schulde met recht geven. Want God self, ende niet Adam, heeft dan ghesondight. Dit volght nootlijck uyt dat segghen deser Leeraren. Wie mach die van Godslasteringhe met recht ontschuldighen? meer mooghdy lesen ende sien bewesen dat Adam niet en heeft ghesondight (xj,101, 103. etc.) oock mede (ij.26, c.) dat Adams afkomst aen heur quaetheyt onschuldigh, maer God schuldigh soude zijn.

H Dat God self de zonde heeft ghedaen door Adam, als door een Steen of Block.

1.

Heur leeringhe wert van vele, niet sonder redene, gheacht voor de grontsop vander Libertynen dolinghe. Dit merckte Beza, die so 'tschijnt om zyn meester Calvyn, ende sich self in Calvino, te verschonen, uyt zijn meesters boeck teghen den Libertynen verhaelt in 'tzyne (H.93.) dese woorden:

2.

Maer dese dronckene luyden, snorckende dat alle dinghen van Gode ghedaen worden, maken hem werckman van 'tquade, ende een weynigh daer voor noch van Iob, Achab, ende anderen ghesproken hebbende, seyt also: 'twelck de Libertynen hoorende, &c. besluyt[e]n zy, dat de schepselen niet met allen meer en doen (H.89.)

3.

Nu hout Besa self (H.108.) zijn meester Calvijn (L.iij.23.dist.2.) Petrus Martyr (j.13, dist.15.) Sturmius, A.112. met meer anderen vande zynen, mette Libertynen, dat het God self doet al datter gheschiedt, ende dat God niet altoos toe en laet.

4.

Is sulck segghen Calvijns ende Bese warachtigh teghen den Libertynen, om 'tvoorschreven heurluyden segghen: soo moet oock Calvyns ende Bese voorsz. besluyt jegen den Libertyenen, niet minder waerheyt wesen, teghen heur beyden self, ghemerckt sy self, dat selve mede so wel leeren, als de Libertynen, so nu is aengewesen.

5.

Wel is waer dat Calvyn daer oock by seyt ende met hem oock Besa (H.89.) datmen daerom niet en moet imagineren dat God werckt door den booswicht, als door een steen ofte block. Maer heur beyder seggen heeft soo weynigh machts, als der Libertijnen segghen, H.93, om der dinghen natuer te veranderen.

6.

Want na dien sy, soo wel als den Libertynen, segghen dat God selve alles doet: wie dat leesende ende gheloovende, magh laten (oock zyn ondancx) tegelooven, dats meer dan te imagineren, dat Godt door Adam heeft ghewrocht, als door een steen ende block? die doen self niet, maer worden ghedaen.

7.

Doet het God self alles, soo dede Adam niet, maer worde van Gode ghedaen. Die dede dan door Adam als door een steen ofte block de zonde. Dats goet Libertynsch, dats goet godloos ende volmaeckte Godslasterischs.

I Dat God metten Duyvele soude zyn vermenget, na de leere dat Godt alles doet.

1

Dit is het ghevolgh vant voorighe segghen Bese ende Calvini, teghen den Libertynen, want sy beyde schrijven daer tegen ter voorschreven plaetsen, H, 89, al dit: als de Libertynen dese dinghen van Pharao, van Iob, van Achab hooren, so vallen sy vermetelyc toe, ende besluyten sonder verder te sien dat de schepselen niet altoos meer en doen. Soo vermenghen sy grouwelyck alle dinghen: niet alleen den Hemel met d'aerde, maer sy vermengen oock, Gode metten Duyvel.

2.

Na dien nu openbaer is (soo voor is aengewesen) dat Calvijn, Besa, met meer andere voorneemste Schribenten, self mede metten Libertynen Leeren, dat God het quade niet toe en laet, maer self doet alles datter gheschiet, ende zy beyde voornemelijck oock het quade werck niet den mensche of Duyvel, maer Gode self toe schrijven: dat gheschiet inde handelingen van Pharao, L.j, 18, dist.1, 2. van Iob, L.ij, 4, dist.2, 3, H, 124, van Achab (L:j:18:dist.1, N, 55, H, 193, etc. wat moghen de Libertynen onser tyden met meerder reden dese twee heure strenghe beschuldighers doch antwoorden dan 'tghene volght:

3

Hout op Calvyn, Besa, Martyr, met uwe volgers in desen dus schandelyck de vrucht uwes zaeyens in ons te schelden, ende den eersten lastersteen soo strenghelijck te werpen op ons, die door u planten ende natten in ons is ghewassen.

4

Want na dien wy u leeringhe hooren van dat God self alles doet, sonder yet toe te laten, oock self 'tquade niet, ende die uwe leere gheloofden: hoe mochten wy sulcx gelovende daer beneven mede gheloven dat de mensch, ja oock de Duyvel self oock mede yet deden, mosten wy niet nootsaeckelijc besluyten, dat de schepselen, 'twaer mensch of Duyvel niet altoos meer en doen?

5

Ist nu so dat sulcx te houden, God metten Duyvele vermenght wat gemeenschapheeft de gherechtigheyt met d'ongherechtigheydt, 2, Corint:6, 14, dats, God metten Duyvel so denckt dat dese uwe waerheyt teghen ons, oock mede waerheydt is teghen u selve, die 'tselve ons gheleerdt hebt ende 'tselve mede

[fol cclxviijv]

doet: ende u selfs schulde met ons bekennende, belijdt opentlijck met ons uyter herten, dat ghy met sulcke uwe Leere den name Godes grouwelijck hier mede hebt ghelastert.

K Dat God soude zyn een bedrieger.

1.

Ioannes Calvinus Godes Toelatinghe van 'tquade niet toe latende, brenght voort dese text: (Ezech.14.) Ist dat een bedroghen Propheet yet voort brenght, Ick God hebbe dien Propheet bedroghen, ende myn handt is op hem. Ghy beveelt ons te vernoegen mette toelatinghe alleen: maer Go[d]t betoont dat zy wille ende hant d'oorsaecke zyn. Dat schrijft Calvinus (N.55.)

2.

Heeft dan God van me[n]sch noch Duyvel niet toeghelaten, maer selve ghedaen, so heeft selve bedroghen: dit seyt oock Calvijn. Derghelijcken schrijft hy mede van Achab. Niet de bedroghene, maer die daer bedriegt is een bedriegher, dese seyt Calvijn dat God is. So maeckt Calvijn: wiens vermetele waen hem heeft bedroghen, niet God: vanden trouwen Gode een bedriegher: ende van sich self een Godslasteraer, die Gode ontbloot van zijn getrouwe waerheyt, ende hem daer voor loch ende bedroch op dicht.

L Dat God soude zijn gevveest een benyder van zynen Soone.

1.

In Christi salighmakende doot is quaet, oock goet gheschiet. Quaet was der nydighe Ioden benyden ende vervolghen van 'tonnosel Lam Godes, om door zynen doode in heur onwaerdighe grootachtbaerheydt ende weelde te blyven. Maer boven al goedt was des goeden Gods werck int senden van dat sachtmoedighe ende onschuldighe Lammeken onder die wreede, nijdighe ende eersuchtighe wolven, om in zynen doode de wereldt het leven te schencken. Calvijn, oock Besa, ende andere met hem, schrijven dit gantsche [w]erck Gode toe. Noch was de Heyden in [d]esen wyser, die ongaerne quam aent veroordeelen Iesu Christi, dan dese Leeraren komen aent lasteren Godes, in dit alderhooghwaerdighste ende loflijcke werck Godes.

2.

Want Pilatus wiste dat de Ioden Iesum hem hadden ghelevert uyt nijdigheyt Matt. 17.18, Maer dese Phariseen schrijven Gode mede toe dat benijden der Ioden, ende maken Gode de oorsake vander Ioden nijdt op Christum.

3.

Waeromme dat? om liever de liefde Godes werckman vander Ioden hatelijcke nijdt te maken: dan met waerheydt tot Godes eere God ledigh te segghen geweest te zijn in dat quade werck te veroorsaken vander Ioaden benyden. Om dan niet toe te laten dat Godt het quade toe laet: hebben sy niet ghelaten dat schandelycke werc te bedrijven, van Gode lasterende hem zyns zoons benijden toe te schrijven.

4.

Wat behoevet meer woorden. Laet God niet altoos toe, oock het quade niet soo sy leeren: doet God self alles datter gheschiet, so zy mede leeren (j.h, 3.) ende moghen sy niet ontkennen dat de nydige Ioden Iesum hebben benijdt: wie anders dan de aldoende God de Uader self, heeft dan zynen lieven Sone Iesum benijdet? wie meer dan dese lasteren Gode die self de liefde is? 1.Ioan.4.8, meer staet x.89.90.etc.

M Dat Godt de quade wille maeckt of formeert.

1.

Niemant en ontkent dat Adam heeft ghesondight, dat en mocht niet gheschieden sonder quade wille. Oock en mochte God niet kont maken zijn barmhertigheyt ende rechtvaerdigheyt, indien Adam niet en hadde gesondight, so dese oock doorgaens leeren.

2.

Na dien nu God dit eynde voorschreven wilde, so moste oock God het middel willen zo zy mede leeren, namentlijck de zonde (vij.62.) ende en mochte die oock niet geschieden, ten waer God mede het eenighe middel tot zondighen hadde ghewilt, te weten Adams quade wille.

2.

Dit noemt Besa des hatens oorsaken onderstroyen of voorwerpen, (H: 17:) ende P. Martyr, iij, 1. dist.37. Sturm.A, 101 oor[s]aken gheven tot sondighen. Ende dit komt oock wel over een met heur voorschreven, oock der Libertynen opinie, dat God selfs alles doet, maer niets niet, oock 'tquade niet toe laet.

4.

De quade wille is van yemant gemaeckt, niet van Adam die niet met allen en moght doen, maer van Gode, die self alles doet. Daerom schrijft Calvyn oock uytdruckelyc. (D.227.) Dat God zyn voornemen niet en soude mogen volbrenghen door der menschen handen, ten waer dan sake dat hy formeerde of maeckte in heur herten de wille die voort affect of werck haet. Wie maeckte dan na Calvyns leere de quade wille in Adam, dan God selve? wie schrijft dan meer dat teghen des goeden gods natuyre strijt dan dese, e[n]de wie lastert in desen den goeden Godt, dan Calvyn selve?

[fol cclxixr]

N Dat God de menschen niet quaet noch verdoemens waert vint, maer maeckt ende nootsaeckt door zyn Predestinatie.

1.

Dit was Calvijn opgheseydt soo hy self schrijft, D, f, 228, ende dat te recht soo men mach oordeelen uyt het volgende. De verworpene zyn van eevwigheyt gepredestineert op datse souden doen 't gheen zy nu volbrenghen, A, f.128. want God en heeft (seyt Beza.H, f, 245, ende I.cap.iij.prop.v.3. Vrsin.M.f.425) de ghene diet hem belieft heeft niet alleen ter verdoemenisse maer oock tot oorsaken ende middelen van dien ghepredestineert, vij.62. ende het en betaemt niet de voorbereyding tot het verderf tot een ander oorsaecke te trecken dan tot den verborghen raet Gods. Calvijn, L.iij.boeck, 23, cap.j.Dist.

2.

Nu leeren sy de middelen ende bereydingen te zyn gheweest de zonde, vij, 62, a.xj, 107. ende Adams val, die God ghewilt heeft ende door synen wonderlycken raedt gheschiedt is. Calvijn L.iij, 23, dist.7, dist.8, Besa H, 75, 77, T.37, Stur.A, f, 115, 112, P. Martyr. Clas.j.loc.14, dist.42, etc.clas.iij, loc.1, dist.37, Predican.A, E, artic.j. oock het scheppen Adams met sodanige conditie dat hy door zynen val terstondt de gantsche wereldt soude verderven: Calvijn N.f, 41, L.iij, 23, Dist.4, dist.7, dist.8, Beza H, fol.39. Ordinerende alsoo met zynen raet ende wille, dat daer menschen geboren worden die van des moeders buyck aen sekerlyc ter doot zyn overgegeven, Calvijn L.iij, 23, dist.6, dist.7, daerom oock de kinderkens haer verdoemenisse met brenghen van moeders buyck, Idem L, ij, boeck, j.cap.Bullinger Q, iij, serm.x.f, 135, 8, dist:

3.

Ende dit alle soo sy oock leeren, uyt een grouwelyck oordeel, L.iij, 23, 7, onschuldelijck als die noch niet en konden het oordeel des doots verdienen, dewyle sy noch niet en waren, Calvijn L.iij, 23, dist.3, ende noch quaet noch goet konden doen eerse gheboren zyn, Predi. A, a, f, 45.

4.

Dees hebben des Scheppers ordening ende moghende wille moeten volghen. Sijn sy sondigh, quaet ende verdoemelijck, wie anders dan God heeft sulcx in heur genootsaect door sodanighe Predestinatie? want wat vermagh 'tkrancke schepsel teghen d'Almogende Schepper? In d'ongeboornen macht stont het immers niet van een rechtschapen of verdorven Adam, van goede of quade natuyre gheboren te werden? Die niet en was, noch yet konde doen, moght die yet misdoen of verschulden? (ij, 29.)

5.

Merct noch tot het voorschreven de nootlycke vruchten of ghevolgen vander verwerpelinghen voorbereyding ter verdoemenisse die zy stellen, als namentlyc de quaetheyt der bedorven natuere (A.f.91, 32, 38, L, ij, boec j, cap.dist.8, xiij, ij, h, 7.) in het welcke sy door de Predestinatie vallen (Cal: L, iij, 23, dist:8,) waer door zy van natuyren geneyght zyn God ende den naesten te haten, Cate.5, als quade boomen die gheen goede vruchten voort brenghen en konnen, (O, iiij, f, 19:) want haer natuyre niet is dan enckel zaet der zonden, Predicant, siet xiij, ij, h, 7: ende Calvijn, ij, 26, c. Ia soo heel quaet van natuyren verdorven, onbequaem ten goeden, dat zy de kennis Christi niet vaten noch aennemen moghen, Pred.A, C:cap:ij:H, f, 234. Ia noch willen noch konnen. A, E, art.x, ghesprake, ij,17.

6.

Soo dat dees menschen door tweevoudighe nootsakelyckheydt sondighen, d'eene uyt het ghevolgh des verwerpings nootsaeck, d'ander uyt nootsaeck vande bedorven natuyre, H, Stur, A, f, 38, A, B, f, 34, L:iij,23:dist:9.

7.

Daer by leeren sy noch dat God heur verlaet, 3, Ursi: M:431, B: Martyr:Clas:iij, loc:j:dist.37, Calvyn, C, 14:dist:36, A, E:artic.iiij. zyn hulpe ontreckt:A:f, 99, 111:j, I:cap:v, prop:vij, L, iij, 24, dist:12: heur verblint ende onverstandiger maect, M, f, 431, A, 123, L, iij, 24, dist, 12. I, cap.v, prop, iiij, nootsaeckelyck verhart, M:f:431.B.iij, j, Dist.37, A, 105, etc, Ter dolinghen schickt, Mf, 64, D, f, 226, 227, Bekeerings gave weygert, A, C, cap, ij, al zynse willigh ende bereyt, L, iij, 24[,] dist, 13. Het Evangelium bedeckt, Christum niet voor draghen laet, noch heur niet en roept: A, C, cap, j, Beza, I, cap, iiij, prop.x, Calvyn N: Pag, 46, Predikanten, A, E, artic, viij, dan onkrachtelyck ende niet na het voornemen, Ia, heur niet en ontfermt A, a, f, 47, ende Satans tyrannye overlevert A, f, 105, E, f, 41, H, f, 113, Alsoo datse niet moghen niet (dats laten te) sondighen A, f, 126, ghemerckt zy den noot tot sondigen niet en konnen ontgaen, dewyle hen deur d'ordeninghen Gods sulcke noot opgeleyt wort, Calvijn L, iij, 23, dist, 9.

8,

Is dit alle sulcx als dees schrijven, wie anders dan God, die d'onschuldighe menschen al van eeuwigheyt sonder aenschou van heur misdaet ghepredestineert heeft ter verdoemenisse ende der selver ooraken, dan die daer ordineert de onnosele menschen van soo verdorven natuere gheboren te werden, darse de verdoemenisse van moeders buyck brenghen, ende oudt werdende nootsaeckelijck niet dan quaet ende gheen goedt doen moghen, ende die daer by noch niet alleen weygert zyn ghenade (sonder welck sy niet goets vermoghen) maer oock verblint, verhart, ter doling schict, ende Sathan overlevert, so datse in quaetheyt moeten volharden, wie anders segge ic noch maeckt na dees leere, de mensch quaedt ende verdoemelyck, dan god die heur sodanighe noot tot sondighen op leyt? ende diese door

[fol CCLxixv]

aengheboorne broosheyt bequaem heeft ghemaeckt tot het verderven? (Calvijn N.f 50.) ende wie lastert ende b[e]schuldight van felheyt ende grouwelycke tyrannye, teghen des goedertieren Gods barmhertighe natuyre, den goeden ende ghenadighen God, dan sodanighe, Leeraers met sulcke heur verdoemelijcke leere? siet meer vij.159.136.xj.62, 64, 68, 98[,] 190, 216.x.56. ende ghesprake v, ende vj.

O Dat God fel soude zijn.

1.

Wel leestmen inde Godlijcke Schriftuyre dat God zynen gedreyghden straf niet en heeft volbracht aen den genen die van sonde sich onthielden, of vande sondaren die het sondigen verlieten, als bleec aen den Heydenschen Koningen met heur volck Abimelech, Genes.20, 3. van Ninive, Ionas 3.4, 4.11, ende aen den Koning Ezechiam, 4.Reg.20, 1.5. Maer nerghens wert inden gantse Bybel ghelesen dat God een eenigh mensch boven zijn ghegheven Wet of dreygement heeft ghestraft.

2.

Noch al vele min vintmen inde heylighe Schrift, dat de barmhertighe God oyt een onschuldighe met quaetheyt of metten doot der zielen heeft ghestraft, maer daer teghen verklaert God self dat hy oock der zondaren, veel min der onschuldigen doodt niet en wil maer dat zy heur bekeeren ende leven Ezech.18. ende 33.

3.

God hadde ghedreyght onsen Uader Adam niet eenighe zijnre kinderen, veel minder al zijn nakomelingen den doot, niet den eeuwighen doot, soo dat nu fellyck dichten dese Leeraren.

4.

Die leeren oock self mede dat Adam sich bekeerde, gheloovigh was, ja oock herboren, Delfsche Predicanten ij.ant.77, 79, ende H. Bulling.oorsp.der dwal.ca.5. zijnen val gebetert was. Soo hadde God na zijn woordt Adam de sondaer self den ghedreyghde straf van de doot ende verderf zijnre zielen al afghenomen ende ghebetert, so P. Martyr, iij.4, dist.73. ende Musculus Dusamus (Com. in Genes.cap.5.quest.3. oock H. Bullinger.Q.deca.iij.Serm.x, f 140. heur eygen Hooftleeraren leeren, ende Calvyn self, dat so waer God de schulde quyteert, dat hy daer ooc teffens de straffe wech neemt, Com.Ezai.38, 17, 18, 19, 22.33, 24, Item H. Bullinger, Q.deca.v.ferm.v.fol.2143, 3, oock Predicanten achter A, B.

5.

Daer beneven leeren die mede, dat Godt die eenighe sonde des bekeerden zondaers Adam die self hadde ghesondight, sparende alle zyne nakomelinghen ten eeuwighen doode heeft veroordeelt, ende daerom oock noch soo schrickelijck vertoornt (soo de Catechismus leert vraghe 10.) niet alleen tydtlyck, maer oock eeuwelijck wil straffen: soo (die seyt, dat hy God ghesproken heeft, 't welck onwaerheyt is, want men inde gantse Bybel sulcx niet en bevint vande straf over Adams zonde ghedreyght of gheschreven te zijn.

6.

Immers Calvyn, als de voorneemste deser felle leere heeft stoutelyck derren veroordeelen ontallijcke veele kinderkens, O fel Pharaonisch ende Herodiaensch Oordeel? ende gheseyt: dat God d'onnosele vrucht van der moederen borsten af stort inden eeuwigen doodt, N.105, ende L.iij, 23:dist:3, ende dist.6: dats Calvyns felle opinie, in syn menschelycke dool-schriften, maer nerghens de goedertieren Geest Godes, inde ware Godlycke Schriftuere.

7.

Na dien dan kenlyck is wat God Adam heeft ghedreyght in zyn Wet, ende niet zijn afkomst, dat God der sondaren doot niet en wil, dat hy Adam den sondaer self de straf van zynre zielen quaetheyt ende doodt heeft af genomen, na dient oock felheyt is boven den Wet te straffen: ende sodanige Leeraers leeren dat God buyten ende boven zyn selfs Wet: den sondaer self onghestraft latende, al des boetvaerdighen onnosele kinderen ten verderven ende eeuwigen doot der zielen heeft veroordeelt ende voor 'tmeerdeel noch straft: wie sal moghen ontkennen dat alle sodanighe Leeraren, als kindern heurder fellen helschen, niet des barmhertighen Hemelschen Uaders, den selven van zyn ghenade ontbloten, met vreemde felheyt bekleden, ende Gode grouwelyck lasteren? ij.47.54.c.vj.88.ix.38, f.x.56.xj.240.c.

P Dat God hatelyck is.

1.

Haet is een veroude of inghewortelde toorn. Dese wort inden mensche ghebooren uyt een waen of weten dat yemant een ander, of ons self onrecht doet. Nu en mach niemant twijfelen al wilde hy oock, dat de ghene ons of een ander onrecht doet: die belooft heeft sulcx, als hy doet, niet te doen.

2.

Dat God self heeft belooft, dat de zoone des Uaders misdaet niet en sal draghen: insghelijcx door zijns beminden soons bloedigh losgelt quytinghe van schulden, versoeninghe zyns toorns, ende mitsdien volkomen wechneminghe des strafs, tuyghen by na alle bladen ende elck bysonder der Godlycker schriftueren.

3.

Daer teghen leeren nu veel Leeraers, dat al het menschelijcke gheslacht om Adams eenighe sonde noch leyt onder de Goddelycke toorn ende den eeuwighen doodt, ende daer en boven dat God tegen zijn beloften na de voldoeninghe zyns zoons aen den kruyce ende volle betalinghe des hantschrifts, die eens te vollen betaelde schult voor alle des werelts sonden, noch onophoudelijck so strenghelyck eyscht: dat hy verde het meerdeel van Adams kinderen daeromme noch schrickelyck vertoornt, grouwelycken straft aen haer zielen, so met nootlycke quaetwordinghe, als met

[fol CCLxxr]

verwerpinghe ende veroordeelinghe ten eeuwighen doode.

4.

Dit alles moeten alle menschen voor onrecht houden, niet alleen na den Wet der naturen, behelsende Wet ende Propheten, maer oock na inhouden vande gantse Schrift selve, ghetuygende, so van dat God elck sal vergelden na zijn eyghen wercken, als [o]ock mede dat Christus onse schuldt op sich ghenomen, den Uader te vollen betaelt, ende midts zijn versoening den toorn gants wech ghenomen heeft.

5.

Sodanighe versierde ongherechtigheydt Godes, brocktmen den kinderen, midts heur Catechismus, van joncx op in heur Pap. Wat mogen desselven gelovers anders bedecktelijck inder herten van God doch gevoelen, dan dat hy onrechtvaerdigh is ende fel? wat vrucht mach sulcx doch anders voort brenghen (weer sy willen dan niet, dan een vyantlijcke thoorn teghen Gode?

6.

So wortelt die van joncx op in heur herte. Die wast allencxkens tot een ware hate Godes, ende maeckt Gode metter tijdt soo hatelijck in heur oordeel, dat sy inde outheyt door die ingheswolghen valsche waen, nu als by na door ghewoonte een natuyr zijnde geworden, uyt sulcken self ghemaeckte natuere gheneghen zyn om Gode ende heur naetsten te haten.

7.

Dit en ontsien sy heur oock niet opentlijck teghen de gantse H. Schrift te leeren in heur Catechismo, (artic.5.) die in plaetse van den menschen van joncx op te leeren Gode recht kennen ende lief hebben: de selve inne planten dese hatelijcke ende Gods-lasterlijcke logen, dat de lieflijcke God des Hemels hatelijck soude zijn.

Q Dat Godes kinderen eerlijcker zyn dan God self.

1.

Eerlycker is eens anders, dan eygen nut te soecken. Het eerst komt uyt liefde, 'tander uyt begheerte. Liefde heeft lust haer van anderen te laten ghenieten, ende also ghevende, anderen nut te zijn: maer begheerte wil van anderen ghenieten, ende ontfanghende haer selfs nut zyn, ende ware lief[d]e stort haer self uyt voor anderen, als een overvloeyende altijdt springhende fonteyne. Daer teghen is begheerte behoeftigh als een ghespleten back onder een spring-aders uyt vliet staende.

2.

De Liefde inde ware kinderen des waren Godes en soeckt niet haer self of dat haer nut is, (1.Corint.13, 5.Philip.2.4,) levende niet haer self, maer voor een ander, Rom.14, 7. maer God, die self der liefden overvloeye[n]de fonteyne is, 1, Ioan.4.16. ende oorsprong der menschelijcker of zijnder kinderen, liefde wert de liefdeloose ende behoeftighe begeerte ende eygen soeckelyckheyt toegheschreven als of die voor zijn volmaeckte goetheyt behoorlyck ende wat eerlycx waer.

3.

God schrijft Sach. Ursinus (N.pag.425. behoort meer zijn eere te soecken dan der menschen saligheyt. Wat is dat anders gheseyt, dan dat God meerder [e]eren dan de menschen der saligheyt behoeftigh is? Godes kinderen zijn inde liefde, soo rijck van alle ware goeden, dat sy nu voorts meer niet alleen heur eere niet, maer Godes eere, psa.113.1. ja oock soo saligh, dat sy heur eyghen saligheyt niet en soecken.

4.

Daer teghen maeckt soodanighe Leeraer met zyn aenhang God, die self de saligheydt is, Psal.26.1. ende die volkomen oorsprong aller goetheyt, eerlyckheyt ende heerlijcheyt so behoeftigh, onsaligh ende ghebrekigh: dat hy meer zyn eere: (daer van hy overvloeyet) dan der onsaligher menschen, die noch self eerloos, liefdeloos, ende onsaligh zijn, saligheyt, ja oock metter selver onverschulde verdoemenisse, L.iij.23.dist.8.H.77.B.1.14.dist.42.A.112.xj.117.j.49. behoeft ende behoort te soecken.

5.

Dat is nu wel een schandelijcke eere, die sulcke eerloose schoolmeesteren des alwijsen Godes onbehoorlyck Gode bestaen te leeren, dat hy die meer dan der menschen saligheydt behoort te soecken: ende daer door Godlasterlijck den kinderen Godes eerlycker dan Gode self, pogen te maken, ende hem t'ontbloten van zijn eygentlijcke eere ende goetheydts natuyre.

R Dat God onwys is.

1.

Wijsheyt en doet niet vergeefs noch min dat teghen haer voornemen is. Uergheefs is als niet en wort 'tgheen men eenig werck om doet. Teghen het voornemen is 'tgheen recht anders valt dan des werckmans voornemen is 'tgewrochte te doen worden.

2.

God heeft den menschen 'tgebodt der liefde ghegheven. Waer toe? op dat sy 't selve ende daer in d'andere syne gheboden souden onderhouden. Want liefde is des Wets vervulling, Rom.14.11.

3.

Dat gebodt der liefden en magh hier (daer men gheboden heeft, maer na die leven niet) niemant onderhouden, soo de Consistorianten leeren ende bysonder Calvinus.

4.

Want die daer en boven noch schrijft dat God self sulcx, door zijn dispensatie of schicking, C.iij:94: belet.

[fol cclxxv]

5.

Dat ghebodt vander liefden heeft God dan te vergeefs ghegheven. Dat is onwijsheyt: te meer noch soo God self belet ghedaen te worden, 'tgeen hy ghebiet datmen sal doen.

6.

Boven dien dreyght God des Wets overtreders den do[o]t: die wort oock ghebooren vande zonde, de welcke is des ghebots overtredinghe. Magh nu, so Calvijn met de syne leeren, niemant de Wet der liefden onderhouden: soo brenght der liefden Wet allen menschen inder doot. Die zijn nochtans al ten leven gheschapen, schrijft Calvyn self mede, C.vij.20. immers tot d'eeuwighe saligheyt, so Petrus Martyr schrijft (B.ij.1.dist.29.)

Soo valt dit werck Godes vant ghebodt gheven der liefden niet alleenlyck heel vergeefs, maer dat meer is, oock gants teghen Godes voornemen, ende dat noch door dien God self belet, 'tgeen hy daer door wilde doen worden, dat is onwijsheyt, die schrijven dese onwijse Leeraers, onwijslijck, immers oock Godlasterlijck Gode toe die self de wijsheyt is, noch vj.90.vij.54.a.b.

S Dat God niemant en leert.

1.

Met moet bekennen mede, dat de gheboden van Gode vergeefs sonden zijn ghegheven, soo God self den mensche niet en leerde. Daerom schrijft Calvyn, oock recht uyt Augustino dese woorden, L.ij.3.dist.7. Daerom als God leert, niet door de letter der wet, maer door de ghenade des geests: soo leert hy also, dat een yeghelyck, niet alleen bekennende en zie dat hy gheleert heeft, maer oock willende begheere, ende doende volbrenghe.

2.

Calvijn schrijft mede, K.1.Ioan.3.9. dat God ons leert, niet alsoo dat wy het sondigen moghen laten, maer dat des heylighen Gheests beweginghe van soo grooter kracht is, dat hy ons nootsakelycken hout in een vaste ende al aen een geduerige onderdanigheyt des rechtvaerdigheyts. Dat zijn al tsamen Calvijns woorden, ende oock in allen stucken met Godes beschreven woort ghelijcksinnigh.

3.

Maer niet rechtsinnigh schrijft hy wederom erghens (U.cont.Piggium.fo.47.) dat by niemant sulcken leerling Godes hier niet en mach wesen. Waer by weet dat Calvijn? Om (seyt hy) dat God gheseyt heeft dat niet te sullen doen.

4.

Dat en wort inde Bybel nerghens ghelesen, ten waer dan by Ioannem (1.Ioan.2.27.) ende ten is niet nodigh dat u yemant leere, maer soo u zyn salvinghe leert, van allen dinghen, is het waer. Item by den selven, als Evangelist, Ioan.16.15, maer als de gheest der waerheyt sal komen, sal hy u in alle waerheyt leyden. Uan ghelijcken by Ieremiam Ierem.31.31.32. ende anderen meer, daer men het platte teghendeel mach lesen.

5.

In welck strijdigh segghen Calvini, niet alleen teghen sich self, maer oock teghen de Godlijcke Schrift, hy zyn verwerde stouticheyt opentlijck bethoont: ende daer en boven noch die vertwijfelde lasteringhe Godes, dat god selve teghen zijn beloften soo ontrou, ende onwarachtigh is, dat hy selve gheen mensche en leert: maer dat oock hy Calvyn self, oock alle zyne Leeraren niet en zijn dan geesteloose letterknechten, als mede menschen wesende. Soude dat niet wel mogen zijn een ware lasteringhe teghen Calvinum ende al zijn navolgeren?

T Dat God logenachtich soude zyn.

1.

Inde naest-voor aenghetoghen Schriftlijcke sproken, behalven meer anderen, blyct onloghbaerlijck, dat god belooft den zynen self te leeren. Petrus Martyr schrijft, iij.3.dist.8. datse gode, so veel aen heur staet, loghenachtigh maecken: die daer twijfelen aen Godes beloften.

2.

Die wederspreeckt Calvyn openbaerlijc, soo hier naest voor is ghesien, dats ongelijck veel arger, dan daer aen te twijfelen. Calvyn maeckt dan, voor so vele in hem is Gode loghenachtigh. Dat is Gode van zijn eere te o[n]tblooten ende met schandelijcke lasteren te bevlecken ende onloghbare gods-lasteringhe bedrijven. Siet oock x.14.b.etc.

U Dat God onrechtvaerdigh soude zyn.

1.

Hier af is wat verhaelt hier voor (j.P.1.) int verhael dat god de soon seyt niet te straffen om des Uaders misdaet. Al waer mede geseyt is int kort, dat Christus boven dien noch in allen ghevalle den vader te vollen heeft betaelt, voor de schulde, niet alleen van Adams zonde, maer oock van alle des werelts sonden.

Mede is daer ghesien der Consistorianten leere te zijn, dat god noch het meerdeel van Adams kinderen noch grouwelijc straft met d'eeuwighe doodt, oock om Adam heur alder vaders sonde, soo sy oock mede opentlijck leeren in heur Catechismo, vrage 10.

2.

So sy nu niet willen segghen tot lasteringe Chrisit, dat hy den vader niet en heeft betaelt ten vollen voor Adams ende voor alle des werelts sonden ende schulden, ende Christum midtsdien des werelts salighmaker te wesen lochenen.

[fol cclxxjr]

4.

Wat sullen sy anders moeten doen, dan God den Uader openbaerlijck lasteren, e[n]de seggen dat hy onrechtvaerdigh is, doende sich noch altijdt weder van nieus de vol betaelde [s]chulde Adams telcken weder betalen, midts de verdoemelijcke straffe vander zielen verdorvenheyt ae[n] allen Adams kinderen, met sampt de eeuwighe doot van verde het meerdeel van Adams afkomste?

W Dat God ongestadigh of veranderlyck soude zyn.

1.

Dat God Adam van eeuwigheydt heeft willen begaven met sodanigher vryheydt, dat hy macht hadde na willekeure omme te moghen staende blyven, of te mogen vallen, schrijven oock selve de voorbarighste Leeraren der Consistorianten, soo men heeft moghen sien aenghewesen te zijn, hier voor, j.K,1.

2.

Insghelijcx heeft men daer mede (j.K.2. moghen sien de plaetsen daer eenige der selver oock schrijven by Gode van eeuwigheyt al te zijn ghepredestineert dat Adam soude vallen.

3.

Sal sulck segghen der constistorianten beyde waer sijn, so moet het een voor ende het ander na by Gode zijn ghewildt, ghepredestineert of geordineert, so sy dat noemen, want te moghen st[a]ende blyven ende nootsakelijck te moeten vallen zijn soo strijdighe saken, dat die beyde teffens op een selve tijt niet en moghen ghewilt, voorghenomen ofte besloten worden,

4.

Heeft God dan van eeuwigheyt ghewilt dat Adam vrye macht soude hebben om te moghen staende blyven, soo sy leeren: soo en heef[t] God niet van eeuwigheyt ghewilt dat hy soude moeten vallen, maer heeft sulcx daer na eerst ghewilt, maer so God oock van eeuwigheyt heeft ghewilt dat Adam soude vallen: so heeft God eerst namaels, ende niet al van eeuwigheyt ghewilt, dat Adam macht soude hebben ende willekeure om te moghen staende blyven.

5.

Hoe dat het van beyden oock sy ende welcke wille den voorgang soude moghen hebben ghehadt: men sal niet moghen lochenen, of God en soude moeten ghewilt hebben eerst aldus, ende na also. Dit waer ontwijfelijcke onghestadigheyt versiert inden onveranderlijcken eeuwighen Gode, daer voor noch na by en magh wesen, 'twelck te segghen strijdt teghen de gantsche Schrift ende Gods natuyre, ende is een schandelijcke Godslasteringhe.

XDat God roeckeloos met Adam heeft gehandelt.

1.

Dese Gods lasteringhe wert bewesen uyt heur Leere dat God al van eeuwigheyt hadde ghewilt dat Adam niet goet soude blyven. Maer door Adams val hem den wech te openen om zyn barmhertigheydt ende rechtvaerdigheydt tot zyner eeren kont te maken.xj.107.iij.51.j.39. Adam most dan vallen, sondighen ende quaet worden.

2.

Haer Leere hout mede dat Adam vrye macht van Gode was ghegheven, oock om staende te blyven, Ia dat noch meer is, dat Adams natuyr moghte ende wilde volbrenghen 'tgheen God van hem eyschte, dat was Gode ghehoorsaen zijn, niet sondighen ende goet blyven. (a.5.11.12.iij.66.a.ix.9.56.b.xj.41.42.F.20.)

3.

Ist nu roeckeloosheyt datmen onberaedtsaem yet doe of late, als int wilde, ende onvoordachtelyc so het in desen is, van dat God te voren al wilde dat Adam soude vallen, ende hem oock vry liet om staende te blijven, hy sal waerlijck al roeckeloos moeten wesen die niet en merckt dat sodanighe[e:op zijn kop en omgekeerd] Leeraren Godes voorsienigheyt in desen ver[m]etelyck lasteren, van roeckelooselyck met Adam ghehandelt te hebben.

Z Dat God oorsake is vant quade of zonde.

1.

Dit hadde Calvyn den Libertynen aengheteghen heur leere te wesen, in zijn boecxken teghen den Libertynen, (A.G.cap.14, fo.91.) so Besa mede verhaelt, H.93[.] om wat redene? om dat sy snaterden dat alle dinghen van Gode gheschieden.

2.

Sulck besluyt ende segghen van Calvino ende Besa tegen den Libertynen, is waerheyt: 'tSelve is dan mede waerheyt, teghen alle de ghene, die mede segghen dat alle dinghen van Gode gheschieden.

3.

Dat segghen alle de ghene die daer seggen dat God niet altoos toe en laet, ooc der menschen quade wercken niet, maer dat Godt selve alles doet datter gheschiet. Dit schrijft Calvyn, L.j.18.dist.j. ende Besa, H.108. somen Kalvini segghen mach sien, (x.55.57.59 61) ende Bese woorden|(ix.101.)

4.

Ende noch: wat God wilde heeft [h]y ghedaen in Hemel ende Aerde, Psalm.[1]34.6.

[fol CClxxjv]

Iob 23.13. de Calviniaensche predestinatoors schrijven dat God de zonde wil (vij.6[3].xj.147.) soo heeft God de sonde gedaen. Wie wat doet of werckt, is die niet Autoor ende werckman van sulck werck? Calvyn ende Beza maken dan metten Libertynen, ende die met sodanighe Leeraers Gode oorsake vant quade of zonde. Ende dit bekent oock P. Martyr. Te weten: dat God de zo[n]de wil ende eenigherwys Authoor is vande zonde. (B. Clas.3.loc.1.f.237.) twijfelt dan ooc yemant: dit siende: dat Calvyn, dat Besa, Martyr, ende heuren aen hang Gode lasteren?

4.

Daer aen twijfelde, nu acht Iaren ghelede[n], int Synodo tot Mi[d]delburgh een vande twee Raets-Heeren, Commissarien aldaer, die: hoorende Caspar Coolhasen antwoorden: dat hy vande Predestinatie niet en konde ghevoelen, als Calvinus: want God een oorsake der sonden gemaeckt soude worden, daer teghen antwoorde dat hy ooc Calvini boecken wel hadde ghelesen: maer met eenen woorde sulckx daer inne niet en hadde ghevonden. Daer toe doende, dat de ghene die sulcx soude willen segghen, daer de Schrift soo opentlyc teghen spreeckt vervloeckt moste zyn. Dit leestmen int kort eenvoudigh etc. verhael ghedruckt tot Dordrecht (Anno 1582.pag.61.)

5.

Of nu die Raets-Heere al Calvini boecken wel, dats aendachtelijck ende met een onpartydigh oordeel hadde ghelesen, en weet ick niet: maer weet wel dat ick daer inne sulcke Godlasteringen so veel ende grof hebbe ghelesen: dat ick teghen alle die willen: bereyt ben, sulcx krachtelijck ende warachtelijck uyt Calvini boecken te bewijsen, so yemant des aengaende onvernoeght blijft, mette selve Godslasteringhe daer inne te wesen, hier nu bewesen, ende voren j.M.4.

AA Dat de mensch beter van naturen dan God self soude zyn.

1.

Quade menschen souden oock heur kinderen gheen quade, maer veel eer goede gaven willen gheven, Matt.7.9. noch gheen natuerlijck moeder en so[u]de heur kint niet moghen vergheten, sonder heurs lichaems soon te ontfarmen, ende of sy dat al mocht vergeten, soo en sal ick uwer niet vergheten, Isa.49.15. Dat sprack God tot het I[o]odtsche volc niet onnosel, niet oprecht, maer een sondigh ende boos volck wesende. Dat tuygt de H. Schrift vanden goeden, lief-hebbenden ende bermhertigen waren God des Hemels.

3.

Recht anders van aert is de helsche Godwant die so hy's vermochte, d'onnosele suyghelinghen van haerder moederen borsten soude afrucken, ende storten die in ontallycker menighten, in d'eeuwighe verdoemenisse dats in zyn helsche ryck. N.105.L.iij.23: dist.6:

4.

Dit felle, moordelijck ende wreede werck, des Helsche Duyvels aert toonende, schrijft Calvinus toe den bermhertighen Godt des Hemels met uytghedruckte woorden, niet min grouwelyck dan Godlosterlijck. Ende dit dient wel om 'tvolck geneyght te maken om Gode te haten (Catech.vrag.5.) als een grouwelijcke Tyran: door welck lasterlijck ghevoelen van Gode Calvyn self gedrongen is geweest te schryven: dat sulck oordeel Godes, te weten int verdoemen, oock der kinderen: een grouwelyck oordeel is, L.iij.23.dist.7. wie soude dan voor sulcken grouwelijcken Gode niet grouwen?

5.

So maeckt Calvyn niet alleenlyck den natuerlycken menschen beter dan Gode, maer maeckt (dats argher) den menschen goedt maer Gode quaet van aert. Dat is Godt te recht ontblooten van zyn goetheyt ende eere, ende hem bekleden met boosheyt ende schande.

Ac Dat God der onnooselen doot wil.

1.

Dit blyct uyt het voorgaende, want Calvyn noemt self daer de vruchten onnosel, die hy schryft dat God afruckt vander moederen borsten, ende inden eeuwighen (dats gheen tydtlycke) doot stort, N.f.105. die het oordeel des doots noch niet konden verdient hebben, &c, L.iij.23.dist.3 Ist ghenade den dootschuldighen het leven te schencken: het moet wreetheyt zyn den onnoselen te dooden, ende dat noch met een eeuwighe doot. Dits Calvyns tuyghenis van Gode.

2.

Tuygt de Godlijcke Schrift dat ergens? nerghens. Wat dan? dat God des sondaers doot niet en wil. Ezech.12.23, 33, 11. die des sondaers doot niet en wil. Soude d[i]e der onnoselen doodt willen? die des Godloosen bekeeren ende leven wil Ezech.33.11. soude die der onschuldighen doot willen?

3.

Daer sietmen Calvyns ende des H. schrifts ghetuyghenissen van Gode plat strydigh teghen malkanderen. Beyde moghen sy in't voorschreven heur tuyghen niet waer wesen. Is Calvyns segghen hier waerheyt: so pryst de H. Schrift Gode met een versierde genadigheyt. Maer pryst de H. Schrift hier inne inder waerheyt van Godes ghenade: soo lastert Calvy hier waerlyck Gode, die hem valschlyc toe schryft felle wreetheyt, die heel strydigh is van des goeden G[o]ds goedertieren natuere.

[fol CClxxijr]

AB Dat God self in zijn self oogen een grouwel soude zyn.

1.

De H. Schrift seyt: die den godlosen recht spreeckt e[n]de de rechtvaerdighen verdoemt, die zijn alle beyde den Heere eenen grouwel, Pro.17.15.

2.

Nu leeren de Constistorianten: dat Godt schrickelijck vertoornt over de aenghebooren sonde, ende die tydtlijck ende ee[u]wigh wil straffen, Catech.10. Ende dat God alle menschen hier straft met de alderquaetste natuere datse gheneyght zijn om God ende den naesten te haten, Cat.5. ende dat God d'onnosele suyghelingen van heure moeders borsten af ruckt ende die in ontallycker menichte inde eeuwige verdoemenis stort. Calvijn.N.fo.105. ende dit alleenlijck om der eerster voorouderen sonde int Paradijs, 'twelck een grouwelijc oordeel over den kinderen is. (L.iij.23.dist.7.)

3.

Leeren oock voorts aen d'ander zyde dat de rechtschuldige Adam ende Eve heur misdaet vergheven is, ende datse ghelovigh, wederboren, saligh ende van God gerechtvaerdight zijn (vooren O.4.) Soo dat Godt na dees grouwelycke leere de onschuldige ziele[n], die niet moeten sterven, ten doode veroordeelt, ende wederom de rechtschuldighe, die niet souden leven, ten leven oordeelt, Ezech.13.19. Den godloosen vry sprekende ende den onnoselen verdoemende, (Prov, 17, 15.) welcke stucken beyde Gode een grouwel syn, ende daeromme godslasterlijck leeren dat, strijdigh zijnde teghen Gods rechtvaerdigheyts natuere, hem in zijn selfs ooghen een grouwel soude maken.

AC Dat God de zonde vergeeft inde schijn, ende de verdoemelycke straf noch na hout op d'onschuldige.

1.

Dit volght uyt het voorgaende van dat God schrickelijck vertoornt over die aengheboorne sonden ende door een rechtvaerdigh oordeel tydtlyck ende eeuwigh wil straffen also hy ghesproken heeft: waer toch? ende dat de natuere so verdorven is dat wy gheneyght zyn God e[n]de den naesten te haten, tot straf vanden val ende onghehoorsaemheyt Adams ende Eve int Paradys, etc. A.d.Cat.5.7. Welcker sonde zy oock leeren dat henluyden self vergheven is gheweest, als sy hoopten opten beloofden Messias, dat hy (Adam) gelovigh was, etc. (j.O.4.voren.)

Nu leeren dese oock mette H. Schrift, dat God ghesamentlyck mette straffe de zonde vergheeft (j.O.4.) uyt doet als een nevel Isa.44.22. achter zynen rugge werpt, Isa.38.17. sonder inder eeuwigheyt te willen gedencken, Ierem.31.34. ende dat het strijd en soude tegen alle reden dat God de straffe der voorleden sonden vanden bekeerden zondaer selve langhe vergheven hebbende, noch na houden soude. (Com.Calv.Isa.33.24.19, 22.Insti.C.ix.48.)

4.

Is dit waer, hoe magh de voorsz. leere des Catechismi waer zijn dat God den sondaer Adam, selve de zonde ende verdoemelijcke straf ghesamentlijck verghevende ende afnemende noch so verdoemelijck na hout op al des selfs onnosele afkomste? ende die daeromme hier alle met een quade verdorven natuere straft ende d'aengheboren sonde eeuwigh wil straffen? de kinderen van moeders borsten daerom af rucken ende in d'eeuwige verdoemenis storten? Calvijn N.f.105. als van moeders buyck aen lekerlyck ter doot overghegeven zynde? L.iij.xxiij[.]dist.6. oock ij.j.dist.8. eerse noch konden het oordeel des doodts verdienen? L.iij.23.dist.3. zijn dat niet grou welijcke straffen lasterlijck versiert van Gode? die self des sondaers doot niet wil, maer dat hy sich bekeere ende leve? Eze.18.32. die daer ghetuyght dat de ongoddelyckheyt van den ongoddelycken hem self niet en sal letten in wat dagh hy bekeert, &c. Ezech.33.12. ende soude eens eenighen vergheven sonden alle d'onschuldighe afkomst tot verdoemenisse zijn? wie hoorde oyt grouwelijcker leer?

AD Dat God zijn gemeynte meer verlost van 'tgoede dan van 't quade.

1.

Goet is Godes straffinghe, want sy i[s] rechtvaerdigh, ende komt uyt liefden, psal.118.71. H[e]br.12.6. sonderlinghen voor zijne uytverkorene, want s[o]danighe dient alle ding ten besten. Titus 1.15.

2.

Maer der zonden materie of stoffe, dat altijdt sonde baert ende doet sondigen is quaet. Want daer door en magh niemant goet worden: maer door des Heeren goede straffe werden alle ware ghelovighen goet.

3.

Nu schrijft Calvyn ditte (L.iij.3.dist.11.) ende [d]at de Schriftuyre seydt, Ephes.5.26.27. dat God zijn ghemeynte suyvert van alle zonden om dat hy die ghenade der verlossinghe belooft door den Doop ende volbrenght in zijne uytverkoorene: dat verstaen wy meer vande schuldt, dan vande materie der zonde.

[fol CCLxxijv]

4.

Waer schulde is, daer volgt boet ende straffe. De schulde vergheven, ende af verlost zijnde, wort oock de straf wech genomen, so mede Calvyn Commenteert op Isaiam, Isa.38.17. ende de Leeraers houden door de sproken Isai.43.25.44.22.38.17. (j.O.4. ende A.C.)

5.

Maer daer der zodden materie blijft, daer moetmen noch altijdt weder sondigen, nieuwe schulde maken, sondigh ende quaet blijven. Wat baet vande oude straf, die tot het laten van sondighen soude dienen, alsmen altijdt weder op nieus straf-waerdigh moet worden ende quaet blyven? immers het schadet, is quaet, ende verstijft in quaetheyt.

6.

Daer teghen is het wech nemen van der sonden materie ende vant sondigen den mensche nut oock nootlijck ende goet om goedt te worden.

7.

Hier toe helpt die straf, moet die dan niet goet zijn voor den uytverkorenen? van dese, te weten [d]e schulde, strafmoedere verlost God (so Calvyn leert) zijn ghemeynte: meer dan vande quade sonde met heur oorsake, die de[n] mensch quaedt maeckt ende in quaedtheydt hout.

8.

Dit is een verkeerde onwijse ende hatelijcke verlossinghe. Ende die schrijft Calvinus toe den oprechten, alwijsen e[n]de lieven Gode. Soude dat een eerlijcke verlossinghe zijn, die God doet aen zijn gemeynte ende uytverkorene? het soude vele eer een eerlose ende lasterens waer[d]ighe verlossinghe zijn die in zonden verstijft, verhardt, ende vastelyck [k]luystert.

AE Dat God self 'tgeschieden belet ende wil niet 'tgeen, hy te doen ghebiedt.

1.

God beveelt datmen volmaeckt sy, Mat.5.48. ende hem lief hebbe van gantser herten, ziele, ghemoede ende krachten, Matth.22.37. Luc.10.27. Deut.6.5.etc.

2.

Hier tegen schrijven dese leeraers: De wille of de ordinantie Gods schynt contrarie te zyn, overmidts hy ons in desen leven niet volkomelyck wil wederbaren, dat wy hem een volkomen ghehoorsaemheyt na alle zyn gheboden bewysen. (O.Pred.Catechis.L.f.296.) ende Calvyn van dees ghehoorsaemheyt schryvende seyt: Onmogelyck ist te gheschieden dat God door zyn dispensatie belet te worden. (C.Instit.iij.cap.94.dist.)

3.

So belet God self ende en wil niet 'tgeen hy nochtans so ernstelijck in zi[j]n woort ghebiedt. Of dit gheen lasterlycke strydigheden in den eenvuldighen Gode ghesicht: en[d]e de gheboden Gods, met des H. Schrifts autoriteyt vermindert is, om den mensche in ongheloove, ende onghehoorsaemheyt te houden, sal den leser moghen oordeelen.

AF Dat God na dese leere, dat hyt alles doet, arger dan de duyvel soude zyn.

1.

Uan twee die quaet zijn ende quaet doen, moetmen met recht die d'arghste noemen, die meer machts heeft om quaet te doen ende oock het meeste quaet doet.

2.

Nu is hier voor (j.Z.) bewesen der Consistorianten leere in te houden dat God niet toe en laet, maer selve doet alle 'tquade datter geschiet. Soo en doet het dan oock de Duyvel niet.

3.

Immers sy leeren dat oock 'tquade, dat anderen leeren Gode niet te doen, maer den Duyvel sulcx toe te laten, Godes wil ende werc[k] self is, vermidts sulck zijn toelaten. Met synen wille is: als die almachtigh zijnde sulck quaet soude beletten, ende daerom wat hy toe laet dat hy dat oock wil, ende wat hy wil dat hy sulcx doet, ende nootsakelyck gheschieden moet, (A.a.f.49.)

4.

Sonde doen is quaet doen. Daer toe lockt de Duyvel aen, maer hy magh niemant tot quaet doen [d]winghen: maer God selve doet al[l]e 'tquaet ende de zonden die gheschieden, het sy dan doender of toelatender wijse dwelc de Calviniaensche oock voor een willen, ende dies volghende een doen of werck Godes selve, houden.

5.

Is hy argher van tween, die om quaedt doen de meeste macht heeft ende ooc het meeste quaet doet: God moet oock dan argher syn, die self alleen doet alle 'tquaet datter geschiet, ende de Duyvel niet, die maer aenlockt ten quaden, ende dat noch door de wil ende macht Godes, diet alles doet, ende daerom oock de mensch dat aenlocken ten quaden in ende door den Duyvel, sulcx als saghe of block maer lydet.

6.

Soo moetmen dan segghen datter gheen Godslasteringhe altoos en is, of datter geen [g]rooter grouwelycker noch Duyvelscher [g]odslasteringen en [m]ogen bedacht wor[d]en, die meer strijden tegen Gods goede nature: dan sulcker Calviniaensche leere doorgaens me

[fol ccLxxiijr]

de swanger is, die sy so bedecktelijck baert in heurder ghelovers herten. Dat syt self niet en weten, noch die daer voor niet en kennen, maer alle bemantelen onder de verholen oordeelen, raet ende wille Godes: heur mede verborghen zijnde, ende by den heuren leren, plat jeghen de geopenbaerde oordeelen ende wille Godes, inde H. Schriftuere.

7.

Dat ick hier segge, dat de Duyvel mach aenlocken maer niet dwingen tot het quaet, doen en lochenen sy self niet, mijns wetens: immers Bullinger self schrijft dit: de duyvel willnnde den menschen: nu al boose spruyten zynde (dats wat anders dan een oprechte ende goede Adam) arger maken, en vermaghs niet: ten sy dat wy ons hem overgheven, H. Bulling.Q.x.f.131.4.) dat meer is schrijft Augustinus daer van sy meest houden also:

8.

VVy laghen, nu zyn wy opgerecht: wy waren gewont, nu zyn wy ghenesen, Daer en sal gheen veronschuldinge zyn. De Duyvel mach elck ten quaden aenlocken, maer hy magh niet tsecken: hy brenght last by, maer geen macht, hy geeft raet, maer gheen daet, &c. Augustinus de Tempore, in Natali Domi[n]i, Sermo.iij. Ende noch:

9.

Js hy niet seer Godloos, de sondaer, so heeft hy Sathan ghereet om te beschuldighen, Satan seyt hy, hevet ghedaen, die hevet my vroet gemaeckt. Recht af Sathan macht hadde om te dwingen. Hy heeft list om te bepraten, maer waert dat Satan sprake, ende God sweegh, soo soudy wat hebben om u mede te ontschuldighen.

10.

Maer nu zyn dyne ooren ghesteldt tusschen den vermanenden Gode, ende tusschen het qu[u; op zijn kop en omgekeerd]aet ingevende Serpent. VVaeromme worden sy daerwerts ghekeert, ende niet daer af ghekeert: Sathan en laet niet af van zyn quaet ingheven, noch God en hout niet op ten goeden te vermanen. Maer Sathan en dwinght den onwilligen niet. Het staet in dyner macht te bewillighen, of te weygeren, August, enarratio. in Psal.91.vers.1.

11.

Daer siedy dat de Duyvel niemant quaet maeckt ten sy met zijn bewillighen ende vrywilligh toestemmen, ende God soude alle Adams onnosele afkomste buyten heur wille so quaet ende van verdorven natuere doen voort komen e[n]de ten quaden noo[t]saken? ende daerom noch eeuwich verdoemen? wie hadde oyt opinien die meer strijden tegen God ende zijn alderbeste natuere? ende wat mach meer oorsaken om God te haten ende de menschen in boosheyt te houden dan sulck godloos gevoelen.

12.

Tot hier toe heeft men mogen sien een deelken, uyt menighten der Godslasteringhen, diemen ontallijcke menighten vindet in de Schriften der voornaemsten vander Calviniaenschen Leeraren of heure Vaderen (sy sy die noemen) deser tyden. Daer mede ick voor nu vernoegende oock mede wil een weynigh verhalen in dit