Schole der deughden

Cap. III.

Vande veranderinghe van wille.

MAer seght: maeckt ghy gheen onderscheyt tusschen der duyvelen ende der sondaeren quaede wille?

A.

Jae, dese mach veranderen in't goede, maer der duyvelen gheensins. Doch scheyt Godt selve de Goede wille, daer en doet de mensche niet toe, dan noch al volght dat Godt den voorcomen treckt gheheel buyten haren wille.

B.

God Schept de mogelijckheyt om te willen buyten ons: maer den goeden wille werckt Godt in ons soo weynigh sonder ons keure en toestemmen, als de duyvel de quade wille sonder ons keure ende toestemmen in ons werckte.

A.

Werckt Godt alleen de goede wille niet, soo berooftmen Godt sijn eere ende gheeftse den mensche.

B.

Werckt de duyvel alleen den quaeden wille niet, soo vrijtmen de mensche vande schande ende gheeftse den duyvel, ghy let qualijck op de saken u segghen neemt wegh by den menschen schande, eere, straffe ende belooninge, want doet de mensche niet altoos (oock het begheerlijck toestemmen niet waer uyt de wille wordt ghebooren) totten goede oft quaeden wille, daer deught oft sonde uyt voortcomt, wat mensche salmen met recht moghen lasteren oft prijsen, straffen of beloonen? berooft hy Gode sijn eere die den mensche toeschrijft vrije keure om toe te stemmen oft weygeren het goede van Gode aengheboden: soo berooft de H. Gheest inde Goddelijcke Schrift, sulcx tot duysent plaetsen claerlijck spreeckende, Gode van sijne eere.

A.

Maer seght ghy my: mach oock des menschen wille in een selve mensche op een selve tijt van een selve saecke willen ende niet willen.

B.

Gheensins.

A.

Voor dit trecken Godes en heeft de quaede mensche geen ander wil dan tot sich self te gaen, dat is sijn eyghen lust, sinnelijckheyt ende begheerten te volghen.

B.

Alsoo ist.

A.

Tot Christum te willen gaen is het jeghendeel ghewilt.

[fol. 476r]

B.

Het is.

A.

Dit mach dan beyde teffens niemant willen.

B.

Niemant.

A.

De quaede wille en ruymt van selfs niet.

B.

Neen.

A.

Een goede wille moetse daer uyt drijven.

B.

Hier faelt ghy, want de goede wille moet daer wesen daer de quaede wille is, te weten: in den mensche, sal sy die daer uyt drijven, gelijck het licht daer moet comen daer de duysternisse is, sal sy die uyt-drijven, ende schijnt dan tegen u eyghen segghen te volghen dat van een selve saecke, op een tijt in een selve mensche mach gewilt ende niet ghewilt worden, maer dit is valsch, ghy merckt niet op den aerdt des willens in't worden en ontworden: want ghelijck als niemant mach willen 'tgunt hy weet ofte waent hem self t'alder-quaedtste te zijn: soo moet elck willen 'gunt hy weet oft waent het alder-best voor hem te zijn. De quaede wille comt uyt looghen ende waen van eenigh goedt ghewaent quaedt, ende moet weder ontwordendoor waerheydts kennisse dat sulck ghewaent goedt het verderflijckste quaedt is: Des neemt een ghelijckenisse uyt u selfs, waent ghy miet dat ghesontheydt des lijfs u goedt zy?

A.

Ick waent soo.

B.

Oft ghy dan een pijnlijcke gicht haddet ende u van een Medico (dien ghy volcomen geloove gheeft) vroedt waer ghemaeckt dat het drincken van veel Rijnsche wijns u pijn verdrijven soude: soudt ghy de cost vermoghende, niet wille crijghen om veel rijnsche wijns te drincken?

A.

Vrijelijck.

B.

Oft daer nu een ander Medicus u quaem seggen dat u rijnsche wijn den pijn vermeerde, sulck sijn segghen met vaste reden u verstandelijck dede blijcken, ende ghy telken nu daer op letteden in't gevoelen van des pijns vermeeringhe door't rijnsch-wijn drincken, de waerheyt sijns segghens ontwijffelijck bevandt: soude die wille vande Rijnsche wijn te drincken niet ontworden?

A.

Sy soude.

B.

Riedt hy u dan eenigh ghedistileert water te drincken met beloften van ghenesinghe soudy hem ghelooven?

A.

Ick soude.

B.

Dit geloove soude te meerder zijn door't ondervinden vande waerheydt sijns voorgaende segghens.

A.

Het soude.

B.

Soude dit gheloove met u begheerlijcke hoope totter ghesontheydt u niet doen toestemmen tot sijnen raedt van't ghedistileert waeter te drincken?

A.

Ghewis.

B.

Daer soude dan wil in u worden om sulck water te drincken?

A.

Onghetwijffelt.

B.

Al waer''t oock al wat bitter?

A.

O jae, wat dranck soude de begheerte ter gesontheydt doch moghen weygheren?

B.

Soudy oock meer dan wijn willen drincken?

A.

Geender-wijse.

B.

Al waer sy oock de alder-beste?

A.

Gheen ooghenblijck soetheyt soude my moghen trecken tot de lanckduyrighe ende bittere pijne.

B.

Ghy soudt dan gheen wil meer hebben om den rijnschen wijn te drincken?

A.

Neen.

B.

Om dat ghy nu soudt weten dat sy u gewisse pijn soude aen-brenghen ende quaedt waere?

A.

Alsoo.

B.

Nu merckt ghy ooc licht hoe de quade wille ontwordt door kennisse der waerheydt dat u het gunt quaedt is, 'tweclk ghy te vooren goet voor u waende, uyt welcke waene en u begeerlijck toe-stemmen sulcke wille was ghebooren, die daerom oock met haeren oorsake, namentlijck den valsche waene moet verdwijnen als de waerheyt in u comt van die saecke, die doet u dan wederomm ille worden tot het goede dat sy u condt maeckt, 'tweclk ghy te vooren door een valsche waene quaedt achtende, gheensins en mochte toestemmen nochte willen: maer tusschen beyden, dat is soo haest u de waerheydts kennisse noch maer twijffelijck heeft gemaeckt oft u de wijn schaedelijc ende het waeterken goedt zy, soo verdwijnt terstont door desen twijffele de wil van wijn te drincken, daer is oock noch gheen wil om 'twaterken te drincken, maer hebt soo haghende in'tberaden tusschen beyden noch ghenen wille in dese sake, die dan eerst wert als daer wert besloten ende voorgenomen om't eene te laten, of om't andere te doen. Dat is al t'samen in't corte gheseyt, al ditte waendy eenen die u vyandt is u vrunt, ende wederom een die u recht vrunt u vyant te zijn, ghy sult wille hebben om den gewaenen vrunt goet ende den gewaenen vyant quaet te doene: maer comdy inder waerheyt te verstaen dat de gewaende vrunt u vyant, ende wederom de gewaende vyandt u vrundt is, de wille sal met dat verstandt terstont soo veranderen, dat ghy uwen vyandt quaet ende u vrunt goedt sult willen doen, doch comt tusschen dese veranderinghe van wille een twijffele, daer is dan gheen wille altoos, maer alleen en beradinghe, nu willen wy dit trecken op onser zielen handel. Laet ons vleysch, wy selfs, eygen lust, wille ende vernuft, rijckdom, eer, macht, weelde, etc. Den leckeren rijnschen wijn oft de ghewaende vrundt zijn: soo langhe wy geen ander verstant en hebbe, blijft de wille om sulcx te volghen, vercrijgen ende ghenieten:

[fol. 476v]

Maer comt de waerheydt ons ontdecken hoe dese begheerlijckheydt ons verderflijck en pijnlijck vallen oock vyantlijck handelen: dese wille sal ontworden moeten, want niemant wil wetens 'tgunt hem verderft, hier is gheen wille in desen. Verstaen wy dan dat Christus Jesus dit heylsaeme ghedistileert waterken onse ghesontheydt ende onsen alder-besten vrient is, wy sullen toe-stemmen tot het dancken van dat genesende waterken ende tot de vereeniginge van desen alder-ghetrouwsten vrient ende daer wille toe vercrijghen.

A.

Ick merck ghy stelt de veranderinghe van des menschen wille inde veranderinghe van des menschen kennisse, ende dit om dat de kennisse, het zy dan in't wanen oft weten, des menschen toe-stemminghe locket, tot het gheweten oft ghewaende goedt, van een gheweten ofte ghebaendt quaedt: daer uyt dan wort ghebooren een wille om te comen tot het guntmen goedt, oft een wille om te scheyden van 'tgunt men quaedt weet of waent.

B.

Alsoo ist, ende dit zijn niet mijn droomen, maer 'tis aller menschen daeghelijcks ondervinden, wie van ons allen heeft niet dickmael den gheenen die wy eerst waenden ons vyant te zijn, haeteden, quaedt wilden, naemaels verstaende dat het ons vriendt was, ghelievet ende goedt gheweet, dit selve is oock de rechte meyninghe van ons Heeren woorden, waer u schat is daer is oock u herte: dat is acht ghy de aertsche rijkdom u hooghste goedt, soo is u herte ende wille daer roe streckende: maer acht ghy de Hemelsche eeuwighe schatten u hooghste goedt u hert ende wil sal daer nae trecken. Dit zijn de twee wederwertighe Heeren, te weten: de liefde tot de aerdtsche oft de Hemelsche goeden, diemen soo luttel beyde teffens hebben noch diemen en mach, alsmen teffens rechts opwaerts ten Hemel, ende rechts beder ter aerden mach sien, ende want wy al t'saemen eerst slaven zijn met onsen wille onder des vleeschs lusten: soo belooft ons de Heere door sijn waerheydts kennisse daer af (niet van d'overheydts ghebiedt) vrij te maecken, ⁺ seggende dat hy recht vrij is die vrij ghemaeckt werdt vande Soone die self de waerheydt is: Dit meynt oock d'Apostel daer hy gheseydt hebbende alsoo en hebdy Christum niet gheleert, etc. (soo die waerheyt is in Jesu) seyt alsoo leght af den ouden mensche die daer bederft nae de begheerten des doolinghs (siet dat is de valsche waens soone) ende treckt aen den nieuwen mensche die nae Gode is gheschapen in rechtvaerdigheyt ende heyligheydt des waerheydts, hy meynet waerheyts heyligheydt om dat sy uyt de waerheydt wert ghebooren.

+ Eph. 4. 22.