Oorsaken ende middelen vander menschen saligheyt ende verdoemenisse

C. Watmen niet moghelyck en ghelooft om te doen, ende bestaetmen niet te doen, ende neemt het opset wech.

1   DIt is ghebleken in’t volck van Israel. Dat hoorde den thien bespieders seggen,⁺ dat het beloofde Landt stercke Inwoonders ende hooge bemuyrde Steden hadde. Sy wanhoopten ’t Landt te winnen, zy mistrouden Godes beloften, zy riepen: Het volck is stercker dan wy sijn, ende vertaeghden soo gantschelijck aen ’t optrecken, dat zy weenden, den doot wenscheden, voor ‘t gehoopte Landt vreesden, den twee Gheloovighen bespieders steenigen, ander Capiteynen verkiesen, ende weder te rugghe na Egypten keeren wilde. Dat is nu wel een merckelijck voorbeeldt van de verdoemelijcke Traegheydt. Daer af en is niet anders oorsake dan ’t vertwijfelde ongheloof met d’ongheloovighe wane van onmoghelijckheydt.

2   Als ‘tkindt (sprack David) noch leefde, soo ⁺vaste ende schreyde ick, ende seyde: Wie weet of moghelijck my de Heere het kindt sal gheven? maer nu het doodt is, waerom soude ick vasten? mach ick het nu oock meer wederom doen comen? Ick ga veel eer tot hem, maer hy en keert niet weder tot my, Iudi.19.12.26, 7.2, 10.4.5 Deut.1.26.36. Luc.14.31.32.

3   Daer sietmen, als oock tot meer andere plaetsen der H. Schrifturen, dat de wane van onmoghelijckheyt uyt ongeloof vertraeght om wat te bestaen, ja oock een begonnen werck (als in David ende Micha) gantschelijck doet verlaten. Machmen dan oock eenighsins ghelooven, dat het raden om saken te bestaen, die de voorseyde Raedtgever sijne Leerlingen selve leert (maer dat qualijck) onmoghelijck te wesen, eenigh vermoghen soude hebben, om de Traegheyt, die hy met sulck leeren self zayt ende plantet, wt te roden of wech te nemen?

4   Of eenigh Hoopman, willende sijn Krijgsvolck aenvoeren tot het bestormen van een slot vol groote Heeren ende rijckdommen wesende, henlieden bestondt moet aen te spreken op deser wijse: Stormt vromelijck lieve Crijghsluyden, windy dit slot, ghy sult alt’samen den buyt hebben, ende als Graven rijc wesen: maer het is u onmoghelijck dit slot te winnen. Wat dunckt u Leser, soude die Hoopman met sulck sijn aenraden oock yemandt, sulcke sijne woorden geloovende, ende het winnen vanden slote onmogelijck wanende, moet, lust, ende voornemen maken tot het stormen? wie mach dat gelooven?

5   Wie sal bestaen (schrijft Augustinus contra Secundinum Manich.cap.2) het goede te doen als hy ’t quaet waent gelegen te sijn, niet in een veranderlijcke wille, maer in een onveranderlijcke nature? Hy wil segghen, niemand. De selve schrijft noch (quest. Euang. Lib.2.cap.1.) Niemandt en bidt om te verwerven ‘tghene hy wanhoopt te moghen verkrijghen.

6   Yemant hier af meer begheerende, lese Cyprianum in sijn vierde Boeck in ’t laetste van den eersten Brief, hy sal daer sien wat ydeler, spotlijcker ende vertwijfelder sake het zy, dat men yemanden vermane om te doen ‘tghene, waer door men niet en mach hopen te verwerven ‘tgunt men begheert te verkrijghen. Wat soudet dan noch sijn mette vermaninghen of aenradinghen tot het bestaen van ’tgene de aenrader ofte vermaner (als voor vanden Slote te winnen) selve leert om doen onmogelijck te wesen?

7   De voorseyd Autheur self (wiens voorghemelde raet tegende Traegheyt ick hier ondersoecke) schrijft oock op een ander plaetse (Comment.1 Pet.2.5) aldus: Daer moet noodsakelijck Traegheyt sijn, daermen is in twijfel ende onsekerheyt. Dit sijn segghen houde ick voor warachtich. Moeter dan Traegheyt sijn, waer men maer twijfelt om d’onsekerheyt, daer men nochtans oock mede mach hopen: hoe veele meerder Traegheyt moet daer wesen in een sekere vertwijfeltheyt ende ghewisse wanhope?

8   Dese vertwijfelde sekerheydt moet noodtlijck wesen in alle de ghene die des voorchreven Leeraers leere sekerlijck ghelooven, daer inne dat wy soo gantschelijck van alle goedt berooft sijn, dat wy niet goets en moghen begeeren noch willen: Ende dit noch in saken die hy selve leert, dat sonder het goede te begheeren ende te willen niet en moghen gheschieden.

9   Wt alle ’t welcke nu claerlijcken blijckt, dat wt dese voorseyde onrechte leere, houdende dat de zondaer voor sijn bekeeringhe niet goets altoos en heeft noch en vermach, noodtsakelijck veroorsaeckt moet worden die vertwijfelde Traecheyt. Maer dat daer teghen wt de waerheydts Leere, houdende dat sulck Zondaer (niet Godtloos) noch vry staet, oock keure ende vermoghen heeft, om toe te stemmen soo wel het goede, als het arghste, gheensins noodsakelijck en moet volghen, vercleyneringhe van de Eere Godes.

10   Van gelijcken blijckt mede, dat de Slaghvreesende ende Loonsuchtighe bekeerde Zondaer (niet het kindt Godes) noch vrye willekeure ende macht heeft, so wel om wederomme af te vallen tot het quade, als om tot het beste goet te comen, door ’t verwerven vanden principalen gheest der Liefden, die den Kinderen Godes onafscheydelijck een maeckt met Christo inden Vader.

11   Daer en boven is noch mede ghebleken, dat d’onbekeerde Zondaer (niet e Godloos) oock noch so vry staet tusschen het goede ende ‘talderarghste, dat hy sich soo wel mach keeren ten goeden (dat hem voorcomende tot sich aenlockt ende soeckt) als ten alderarghsten. So dat hy mede over d’ander sijde door een hate ten goeden, ende lust te quaden met den Duyvel onafscheydelijck mach worden vereenight ende bevestight.

12   Aen welcken onderscheydt der persoonen met allen veele is gheleghen tot clare openinge van veele duyster-schijnende plaetsen der H. Schrifturen. Waer af ick by niemanden yet besonders ghelesen hebbende, wat breeder dan eerst mijn voornemen was, hebbe moeten handdelen, tot stichtinghe vanden onverstandelen.

13   Uan waer ick nu ja tot de rechtvaerdighe schickinghe Godes in vier hooftsaken der Menschen, so onveranderlijck sijnde. Dat

+ Num.13.29.

+ 2 Reg.12.22, 23.

[fol. 96r]

nemmermeer j. die quade mensche goet en wort sonder ware ontwordinge zijnder quaetheydt, 2 Dat al die ghenade Gods aennemen ende bewaren, saligh worden, 3 Dat niemant salig en mach worden sonder Christo, ende 4 dat God elcke mensche oordeelt na zijn (niet eens anders wercken. Van elck der selver vier ick nu wat wil segghen, ende eerst van het eerste stuck.