Oft gheloove saligh maeckt sonder wercken

Van de gevaerlijckheyt gelegen daer inne datmen den mensche toeschrijft te veele of te luttel vrijheyts ende vermoghens.

Capittel 8.
I.

IOannes Calvinus wel vernemende wat swaricheyt datter is gelegen, so men den mensche te vele of te luttel toeschrijft, seydt alsoo. ⁺ Maer op dat die waerheyt van desen geschille ons te klaerder verschijne, soo laet ons ter loop voor oogen stellen het wit, daer na die gantsche sake is te richten. Maer dan sal't sich toonen op wat wit ofte eynde gemerct te worden, ist dat die ghevaerlijckheydt die sich aen beyden zijden over't hooft hanghen, worden geaenmerckt. Want daer de mensche gebloot wert van alle oprechticheyt: neemt hy terstont daer uyt een oorsake van traecheyt. Ende daer hy wert geseyt niet altoos van sich self te vermogen tot een opset ter rechtvaerdicheyt: so laet hy dat gantschelijck ongeacht henen gaen, niet anders dan oft hem niet aen en ginghe. Wederomme en machmen hem 'talderminste deelken niet toe schryven, of Gode wert zyn eere berooft, ende de mensche vervalt door een vermetel betrouwen.

+ Institut. ij. 16.

II.

Daer, als oock tot meer andere plaetsen, heeft dese geleerde man meer konst gehadt om die voorschreven ghevaerlickheyden te ontdecken, dan verstandts om daer in een wijs raets-man te verstercken, so men hier terstont sal mogen sien.

III.

Daer Calvijn seydt datmen den mensche het alder-minste deelken niet en mach toeschrijven, of God en wert berooft van zijne eere, ende de mensch vervalt door een vermetel betrouwen: Is hier naest voor onwaerachtigh te zijn bewesen, ghemerckt sulcx geensins nootlick en volght. Want dat waer geseyt also. ⁺Wie daer seyt dat de mensche moet bidden, soecken ende aenkloppen, sal hy verkrijgen, vinden ende ingaen: die schrijft den mensche wat toe, daer door God wert berooft van zijn eere. Dit doet Christus, so schrijft Christus den mensche wat toe, ende berooft Gode van zijn eere. Daer sietmen nu dat dese leeringhe Calvini valsch is: of dat Christi Leere Gode berooft van zijn eere. Dit en doet dese Leere Christi geensins, want wat eere mach een bedelaer doch behalen met bedelen, geen altoos. So is dan niet Christi, maer Calvijns leere valsch in desen.

+ Lib. 2. cap. j. vj. x.

IIII.

Over dese zijde is dan voor geen hovaerdigen roem te vreesen, maer wel ootmoedige danckbaerheyt te verhopen. Men mach wel by zijn weten die Godtlijcke gaven hebben, sonder sich daer door te verhovaerdigen. Hoe vele Heyligen, wel wetende wat hooger gaven zy van Gode hadden ontfanghen, zijn daer door niet verhovaerdicht, maer hebben Gode den prijs ghevende, daer over danckbaer geweest? Immers wie mach te recht danckbaer zijn sonder kennisse van Godes weldaden in't genieten zijnre gaven?

V.

Maer wat mach doch wt Calvijns voorschreven leere, berovende den mensche gantschelijck van alle dat goet is, voortkomen? die seyt de gantsche natuere (des menschen) te zijn eenrehande zaet der sonden. Immers ⁺ dat de gantsche mensche wt sich self niet anders en is, dan begeerlickheydt, welcke begeerlickheyt hy seyt te wesen sonde. Is dese Leere niet een vruchtbare baer-moeder van ⁺ de quaet-blijvende traegheydt? ende vande Libertijnsche vryheyt? Wie mach arbeyden om verlost te worden, dat hy waent hem aengeboren ende zijn natuere te wesen? wie mach sich oock met ernst beschuldigen over't geen hy buyten zijn wille, kenne of toe-stemmen nootsakelijck moet doen?

+ Institu. ij. 12. 13.

+ Institut. ij. 64. 65. 66.

VI.

Calvijn selve wel siende welcken vastbondighen lijm vander sonden aenklevelickheyt hy met sulcke zijne traeghmaeckende Leere den onwijsen voor geleyt hadde, bestaet dat te willen versachten met een raedt niet min spotlijck dan sorchlijck wesende ende seyt also: Op dat wy ons nu niet en stoten aen dese klippen, moet dese loop ghehouden zijn, dat de mensche onderwesen zijnde datter niet goedts altoos in hem en is overghebleven, ende dat hy aen alle kanten met d'alder allendigste nootsaeckelickheyt omringht wesende, des niet te min geleert werde, dat hy nae't goede, daer af hy ledigh is, ende nae de vryheyt, daer af hy berooft is, stae of trachte. Ende hy sal wackerlicker vande traegheyt opgheweckt worden, dan ofmen hem versierde met d'opperste deughde voorsien te zijn.

VII.

Dats geleert vliegen sonder vlogelen, ende een slot inde lucht bouwen. Want verkrijgt de quade mensche 'tgoede sonder daer nae te staen: wat noodt ist datmen hem (so Calvijn hier leert) leere om daer na te staen? verkrijgt men dan oock het goede niet sonder dat de mensche daer na staet: hoe mach hy ende dese andere nieuwe Leeraeren segghende dat de mensch niet altoos daer toe en doet, daer aen die waerheyt leeren? of is na't goede te staen, niet een werc des menschen? of vermach't de mensche niet? is dit also: so is alle het leeren om daer nae te staen, niet minder vergheefs dan voor een blinde een kaerse te ontsteken, ende hem te leeren dat hy behoort te sien.

VIII.

Wilmen niet lijden dat sulck leeren ende vermanen so vergeefs, ja oock niet min spotlijck is, men sal moeten toelaten dat de mensche noch wat goets in sich heeft, daer door hy vermaent zijnde na't goede te staen, sulcx mach willen doen. Want hoe mach hy nae't goede staen, die niet goedts in sich heeft? of

[p. fol. cccv]

mach yemant na't goede staen met ernst, sonder het goet te kennen? sonder lust te hebben ten goeden? sonder begeerte ende wille om't goede te verkrijgen? Neen, dats onmogelijck. Sulck staen na't goede, sulcke kennisse des goets ende sulcken lust, begeerte, ende wille ten goeden, moetmen immers bekennen goet te zijn. Is sulck al goet inden mensche voor dat hy nae't goedt staedt: hoe mach hy soo gantsch bloot ende ydel zijn van alle goet, als Calvijn daer leert? is sulcx of die mogelijckheyt van dien dan oock niet meer in de mensche, dan't in een gheboren blinde is om zijn oogen te openen ende 'tlicht hem voor gestelt, te sien: wie mach ontkennen dat sulck leeren om na't goede te staen aen sulcke luyden spotternije jae openbare sotternije? siet daer den schoonen raet Calvini in so wichtigen sake.

IX.

By dese argerlijcke spottelijckheydt van de Leere Calvini, kompt noch die sorchlijcke traegheyt, houdende den menschen in sonden. Want niemant en mach volbrengen 'tgene hy nimmermeer met ernst en bestaet te doene. Oock mach niemant met ernst bestaen yet te doene, 'tgene hy voor hem gelooft onmogelijck om doene. Wie daer gelooft dat hy van selfs geen vermogen altoos en heeft, om een opset te maecken totte rechtvaerdicheydt, die en mach nemmermeer sulck opset daer toe maken, of dat verkrijgen. Maeckt dan dese Leere Calvini den menschen niet trage? immers zy hout heur gheloovers in een blyvende onrechtvaerdicheyt. Want of hy schoon raet datmen den menschen gantsch ledich zijnde van alle goet, ende mitsdien oock van de macht ende vryheyt tot het goet opset, ('twelck vrijelijck wat goets is,) vermanen sal na't goede ende vryheyt te staen: sal dat niet veele meerder een vergheefsche spotternije, dan een wackere opweckinge wesen?

X.

Laet ons gaen totten gront ende vragen Calvijn metten zijnen, of de mensche noch macht heeft, ick segge niet om wel te bidden om't geloove, d'welck sonder geloove, niet en mach geschieden, maer om't gelove hem van Gode aengeboden zijnde, als hy't noch niet en heeft, te ontfangen: Ick weet dat hy sal neen daer toe segghen, als die den mensche oock van dit vermogen ende vryheyt, dat goet is, gantschelijck berooft ende blootet. Dit houden oock alle Predicanten ende menschen dese nieuwe leere aenklevende. Sal't voor desen niet een spottelijck werck zijn, of anderen, of sich self te vemanen tot een opset om die aengeboden genade des gheloofs te ontfangen, 'twelck zy gelooven henluyden onmogelijck te zijn? Of salmen nu gelooven mogelijck te zijn dat yemant een ernstich opset make ende waerachtelijck sta om te verkrijgen't gene hy gelooft niet mogelijck om geschieden? even so weynich als yemant sekerlijck wetende datmen niet en mach vliegen sonder vleugelen, ende daer by dat hy geen vleughelen en heeft, een ernstich opset mach maken om inden Hemel te vlieghen.

XI.

Hier inne is henluyden tegen oock Augustinus selve onder allen vaderen het meeste geloove (daer hy voor henluyden schijnt) by henluyden hebbende. Want die hier plat teghens schrijft alsoo: ⁺ Wie sal bestaen het goet te doen, die daer waent het quade ghelegen te zijn, niet inde veranderlijcke wille, maer inde onveranderlijcke natuere?

+ August. 9. Secun. Manic. cap. 2.

XII.

Het goet dat ons alleen te doen is bevolen, is Gode boven al, ende ons naesten als ons self lief te hebben. Vermach dit yemant ter werelt, hoe heylich oock, nae des Heeren bevelen te volbrenghen? hier toe segghen dese nieuwe Leeraren opentlijck neen. Waerom dat? om dat wy van natueren zijn geneycht Gode ende onsen naesten te haten, seggen zy. Is dan dese quade geneychtheyt (soo zy leeren) gelegen, niet inde veranderlijcke wille, maer inde onveranderlijcke natuere: hoe moghen zy met ernst bestaen sulck onmogelijck ghewaent goet te doene?

XIII.

⁺ Soo en gheloofden de thien Patriarchen niet, dat zy Josephs aensicht souden mogen sien in Egypten, ende mitsdien Coorn van daer gekrijgen: ten waer dan sake dat Jacob toeliet dat zy Ben-Jamin met sich namen in Egypten. ende waren derhalven onwillich om sonder Ben-Jamin in Egypten te trecken. Soo en geloofde Israel niet mogelijck⁺ te zijn dat zy heure vyanden, die zy stercker waenden dan hen self (ja van Godt die met hem was) souden moghen verwinnen, ende mochten daerom geen opset maken om daer tegen op te trecken. So en geloofde de Koningh Israels niet mogelijck te zijn, dat hy ⁺ Naamans laserije soude genesen, ende mocht daerom gheen opset maken om sulcks te bestaen. Soo en geloofde Naaman oock selve ⁺ niet, dat hy door't volbrenghen van Eliser raet beroerende het sevenmael wasschen inde Jordane zijn ghesontheyt soude verwerven, ende en mocht daerom so lange hy't niet mogelijck waende, gheen opset maken ofte bestaen om sich sevenmael in de Jordane te doopen. Ende soo vintmen oock dat by het ongheloof vande mogelijckheyt gheen opset mochten maecken om sulcks te bestaen die voorbarichste van Samarien, ende die Koningh inden Euangelio. Jae men vinter die ⁺ eerst al bestaen hebbende't geen daer door zy mogelijck waenden te sullen worden 'tgene zy begeerden, terstont ophielden van sulcks te doen of te vorderen, als zijt nu voorts onmogelijck geloofden als namelijck Michas ⁺ om zijn Ephod, etc. weder te ghekrijghen, oock David om zijn Soontgen, ende 'tghesinde Jairi om zijn dochter, levendich te behouden. ⁺

+ Gene. 43. 3. 4. 5.

+ Nu. 13. 33. Deu. 1. 26. 27. 28. 29. 30. 31. 35.

+ 4. Reg. 5. 7.

+ 4. Reg. 5. 11

+ 4. Reg. 10. 1. 2. 3. 4. 5. 6. Luc. 14. 31. 32.

+ Judicu. 18. 26.

+ 2. Reg. 12. 22. 23. Luce 8. 48

XIIII.

Even soo onmoghelijck als alle ende elck der voorschreven personen sulcx dochte ende derhalven niet en mochten opset maken, jae oock niet volherden int opset dat nu al ghemaeckt was, om sulcks te doene of te verwerven: even soo onmogelijck ist voor den nieuwen Leeraren, oock voor heur gheloovers, te maken opset om te gaen na't goede, daer af zy ledich zijn, ende nae de vryheydt daer af zy berooft zijn: soo langhe zy gelooven dat die macht om sulck opset te maken niet by henluyden onmogelijck wanen. Ende blijckt daer uyt ende krachtelijck dat dese nieuwe leere spottelijck, vergheefs, jae schadelijck ende verderflijck is, als niet anders vermogende dan den menschen jae on-

[p. fol. ccc ir]

willigh te maecken, ten goeden traegh, ende stadelijck te houden int quade, in sonden ende in't verderven.

XV.

Wilmen dan over d'ander zijde segghen dat Calvijn niet spotlijck is ende vergheefs daer inne: dat hy wil datmen noch sal leeren den mensche, die onderwesen is datter niet goets altoos in hem is overghebleven, maer met nootsakelijckheydt omringhet is, dat hy des niet te min sal staen nae't goede daer af hy ledigh is, ende nae de vryheydt, daer af hy berooft is: so wil ick Calvijn met alle d'andere nieuwe Leeraren vraghen: of sulck menschen werck van staen nae't goede ende nae de vryheydt een goet werck is dan niet? oft een noodich werck is tot het rechtvaerdich worden dan niet? ende of sulck werck des menschen werck is dan niet?

XVI.

Seytmen dat het geen goet werck is: wie sal't niet voor een ydelheyt ja voor valscheyt houden, datmen den menschen leere doen wercken, die niet goet zijn, die ydel zijn, jae die quaet zijn? want wy zijn hier in der tijt ghestelt niet om niet, maer om wat, jae om wat goets te doen, sulcx dat niet doen, quaet doen is ende sonde te weten die ledige traecheyt. Dit bewijst het niet doen van de quade onnutten ende tragen knecht, die zijn pont en hadde. ⁺ 'tWelcke zijn sonde was ende oorsake zijnre verdoemenisse. Maer seytmen't een goet werck te zijn, wie siet niet dat zy den quaden mensche die (so zy oock Leeren) geen goet werck altoos te doen en vermach, (soo Calvijn leerdt) bevelen wat goets te doen: ende dat sulck bevelen of leeren niet min ydel ende spotlijck is, dan of men een ghebooren blinde wilde leeren of bevelen te sien.

+ Mat. 25. 30.

XVII.

Seytmen dat sulck staen nae't goede ende na de vryheyt geen noodich werck en is tot het rechtvaerdich worden: so moetmen seggen datter gheen werck altoos noodich toe is, of datter sulck of eenich ander werc noodich toe is. Wilmen segghen datter gheen werck noodich toe en is: wie sal Calvijn ende allen anderen Leeraren niet moeten bespotten dat zy hen self bemoeyen ende quellen met leeren van dinghen die onnoodich zijn? zijn dan andere wercken, maer niet dese wercken van na't goede ende na de vryheyt te staen noodich tot het rechtvaerdich worden. Wie mach henluyden prijsen dat zy leerende den menschen te doen onnodige wercken, die noodige daer door doen versuymen? Maer zijn dan oock dese wercken van te staen nae't goede ende vryheydt noodich ter rechtvaerdich worden, soo die Schriftuere so krachtelijck als waerachtelijck doorgaens betuycht: wie sal mogen seggen dat het geloove salich maeckt sonder die wercken die daer toe noodich zijn?

XVIII.

Eyntlijck nopende het derde, te weten of sulck staen na't goede ende vryheyt, 'twelck Calvijn wil datmen den mensche voorschreven sal leeren doen, des menschen werck is dan niet: moetmen't opentlijck bekennen een sotlijcke ende spotlijcke leeringhe te zijn, datmen den mensche leere doen 'tgheen des menschen werck niet en is. Want dat waer geseyt totten mensche, leert vliegen, 'twelck niet eens menschen, maer eens voghels werck is. Dat waer gheseyt ghelooft, ende hoopt het goede ende die vryheyt te verwerven ende staet daer na: 'twelck niet des menschen is, maer het werck van den gheloove ende hope, welcke gheen van beyde in u zijn. Lieve waer dat niet sottelijck ende spottelijck gheleert?

XIX.

Wilmen dan bekennen dat sulck staen na 't goede ende nae die vryheydt des menschen werck is, 'twelck niemandt met eenighen schijn van waerheyt en mach lochenen. Insgelijcks mede dat sulck menschelijck werck noodigh is ter salicheyt: hoe salmen mogen ontkennen dat de mensche sonder zijn werck niet en wert salich? Is dit waer, alst onlochbaerlijck is, wie sal moghen ghelooven waer te zijn deser nieuwe Leeraren leere, dat het gheloove sonder wercken salich maeckt? want het gheloove niet alleen niet salich en maeckt sonder Godes, oock niet sonder Christi, sonder des Heyligen Geests, sonder des gheloofs, maer oock mede niet sonder (dat hier voornemelijck 'tgeschille was) des menschen werck?

XX.

Naedien nu by het gheen voorschreven staet onlochbaerlijck blijckt, dat het gheloove niet en saelight sonder des menschen wercken, ende dit niet min wt deser voornaemste nieuwe Leeraren schriften selve, als wt die Goddelijcke Schriftuere: soo wil ick in desen gekomen zijnde tot het eynde mijns voornemens ende mitsdien oock mijns schrijvens, midts desen hier mede eynden: ende allen onpartijdighen Lesers gewaerschouwet hebben in den Heere, voor sodanighen nieuwen leere teghen d'oude Leere Christi, der Propheten ende der Apostelen opendtlijck strijdende, ende den menschen in sonden vreemt van de rechtvaerdicheyt van Gode ende van de salicheydt in een valscher ruste houdende.