Oft gheloove saligh maeckt sonder wercken

Of de mensche gerechtveerdicht wert sonder het werck des geloofs.

Capittel 6.
I.

WOlfgangh Musculus Dusanus schrijft hier af alsoo. ⁺ Het is wat anders alleen te zijn, of alleen rechtvaerdich te maken. Dat het gheloove alleen soude zijn, sonder die vruchte der goeder wercken, en seggen wy niet , maer hoewel het geloove niet alleen en is, so maeckt het doch alleen rechtvaerdich.

+ In locis comun. de justifi. cap. 5.

II.l

Dits de selve schrijver, die (soo gesien is) den H. Gheest in d'Apostelen Sanct Jacob ⁺ heeft derren berispen, ja onderwijsen hoe hy behoorde geseyt te hebben. Hier derf hy met zijn contrarie schrijven wel opentlijcken logen straffen, den Geest der waerheyt inden selven Apostel, die wel uytdruckelijck schrijft: ⁺ Dat de mensche wert gherechtvaerdicht door die wercken ende niet door't gheloove alleen. Want Musculus plat daer teghen seyt, dat het gheloove alleen rechtvaerdich maeckt. Wie is hier de gheloof-waerdichste? Musculus of d'Apostel Sanct Jacob, jae de Geest der waerheyt selve in den Apostel.

+ cap. 2. xj. xij.

+ Jac. 2. 24.

[p. fol. cc xcviiir]

III.

Behalven dat soo schrijft een van de ouden boven al d'andere ouden by dese nieuwe Leeraren selve hooch gheacht, daer teghen aldus: Het geloove mach ons niet salich maken sonder wercken. ⁺ Ende noch: Wie ist die niet en gelooft dat Iesus is Christus? die niet en leeft nae Christi bevel. Vele seggen dat zy gelooven: maer 'tgeloove maeckt niet salich sonder wercken. Machmen dese nieuwe Leere oock platter tegenspreken van hier wort gedaen van den genen diens schriften zy meest voorthalen, als zy wanen die voor henluyden te wesen?

+ August. Serm. de temp. 207

IIII.

Beroerende nu des selven Musculi ghesochte onderscheyt in desen, tusschen alleen te zijn, of alleen rechtvaerdich te maken, vinde ick die (dat bekenne ick) so subtijl, maer daer by oock (dit betoone ick) soo kranck, als een spinne-web. ⁺ Want rechtvaerdich maken is (soo voor al is geseyt) selve een werck. Sonder dit werck en maeckt het gelove niemant rechtvaerdich. So en maeckt oock het gelove niemant rechtvaerdich sonder werc. Anders moestmen seggen datter sonder werck wat gewrocht, ende sonder maken wat gemaect wort. Maer wie kan dat gelooven? so maeckt dan ooc 'tgelove niet rechtvaerdich sonder werc.

+ Cap. 5. iij.

V.

Daer wt wort geseyt, dat het geloove rechtvaerdich maeckt, om dat het ontfangt ende omhelst⁺ die rechtvaerdicheyt die inden Euangelio wert aengeboden. Dat schrijft Calvijn. Het ontfangen ende omhelsen vande aengheboden rechtvaerdicheyt is een werck. Dit is des geloofs werck. Wert oock eenich mensche, ter wereldt gherechtvaerdicht sonder sulck werck des geloofs? dat sal niemant seggen. So moet dan elck seggen dat het geloof niet en rechtvaerdicht sonder werck.

+ Insti. x. 8.

VI.

Dat nu Musculus schrijft dat het geloof niet en is, maer dat het rechtveerdich maect sonder werck, blijckt wt het voorschreven Calvijns schrijven onwaerheyt: het en is in sich self ooc niet anders, dan of yemant seyde: die sonne en is niet sonder het werck van de lucht te verlichten: maer zy verlicht de lucht wel sonder het werck van verlichten. Machmen oock yet seggen dat ongeschickter luydet?

VII.

Ick meyne niet dat my yemant sal lochenen, dat het betrouwen op Gode een werck is des geloofs. Laet nu Musculus seggen dat het geloove den mensche rechtvaerdicht, sonder dit haer werck van't betrouwen op Gode. Of, waer dit te grof, laet hem ende de zijne bekennen dat het gheloove sonder werck niet en rechtvaerdicht.

VIII.

De voornoemde Musculus ter voorschreven plaetsen noch voortvarende in sulcke zijne niet kleyne dolinghe, schrijft alsoo totten Romeynen Catholijcken. Als ghyluyden segt dat het geloove niet alleen, maer gesamentlijck metten goeden wercken, rechtvaerdicht: soo doet ghy rechts of ghy seyde dat des booms goetheyt niet alleen maer gesamentlijck met des booms vruchten, den boom vruchtbaer maeckt.

IX.

By den boom gelijck't Musculus hier den mensche, by haer vruchtbaerheyt het geloove, ende by de vruchten des booms, des geloofs wercken. In dit derde ende laetste stuck leyt die dolinghe. Want wat anders zijn des booms, oock geloofs wercken, ende wat anders zijn die vruchten.

X.

Van een vruchtbare boom wert hier ghesproken. Die brenght hare vruchten tot zijnder tijt. Die boom is dan al vruchtbaer voor ⁺dat zy vruchten draegt. So is die vruchtbare boom oock wel sonder vruchten. Sijn nu dese vruchten die wercken des geloofs, soo Musculus dat hier verstaet (maer qualijc) so mach die vruchtbaerheyt des booms (d'welc hy hier voor't gelove stelt) wel wesen sonder wercken des geloofs, dat is, sonder vruchten, die t'zijnre tijt navolgen. Maer dit wederspreeckt hier voor Musculus selve naectelijc ⁺daer hy seyt dat het gelove niet alleen en is sonder die vruchte der goeder wercken. Heeftmen oock reden om te ghelooven 'tseggen van een mensche, die soo dicht aen een, hem selve so opentlijcken tegen spreeckt.

+ Psal. 1, 3.

+ Cap. 6. 1.

XI.

Daer ick nu segge by Musculum gedoolt te zijn, daer inne, dat hy die vruchten ende wercken des gheloofs voor een dingh hout, blijckt naecktelijck inde H. schrifture. Want dese verclaert ons dat het werc des geloofs is, Christum aen te doen, daer door hy woont in onse herten. Maer des gheloofs vruchte is de kindtschappe Godes in Jesu Christo.⁺ Mach oock yemant een kint Godes worden, sonder Christum aen te nemen, ende aen te doene? dit aennemen ende aendoen is des geloofs werck. ende sonder dit werck en mach geen mensche rechtvaerdigh gemaeckt worden. Hoe mach dan waer zijn deser nieuwer Leeraren opinie, dat het gelove den mensche rechtvaerdich maeckt sonder werck.

+ Gal. 3. 27. Ephes 17. Gal. 3, 26. Joan. 12.

XII.

Immers die woorden deser gelijckenissen Musculi, strijden opentlijck tegen zijn eygen opinie. Want hy met al de zijne, houden, dat alle menschen voor die toekomste des geloofs niet anders en zijn dan quade ende onvruchtbare boomen. Nu maeckt het geloove (so zy qualick seggen, maer God door't geloof, so icks houde) den onvruchtbaren boom of mensche vruchtbaer. Dit vruchtbaer maken is self een werck. Hoe mach nu waer zijn dat het geloove den mensche vruchtbaer ende dien volgende rechtvaerdich maect, sonder werc? of wil hy leeren dat het geloove den mensche maeckt vruchtbaer ende rechtvaerdich, sonder dat hy vruchtbaer ende rechtvaerdich wordt? dat waer spottelijck. Nochtans kompt dit wel over een met henluyder toerekentlijcke gherechtigheyt.

XIII.

Want die maeckt henluyder gheloovigen hier rechtvaerdig, sonder dat zy immermeer hier rechtvaerdich worden. So soude 'tgheloove hier sulcke bomen vruchtbaer maken, sonder dat die boomen vruchtbaer worden na der waerheydt, maer wel inde toerekentlickheydt: wat is dat doch anders dan een gedroomde, een gewaende, ende een valsche vruchtbaerheyt ende rechtvaerdigheyt.

XIIII.

Maer laet ons weder komen totten onderscheyt tusschen des booms wercken ende vruchten, die Musculus hier niet en heeft gemerct.

[p. fol. cc xcviiiv]

Die vruchten des booms zijn Appelen, Peren, Noten, Kersen, ende meer diergelijcke ooft. Maer des booms werckinghe is het inneswelgen van vetticheyt der aerden, het opwassen, het uyt schieten van tacken, bladen, bloemen, ende ten laetsten vruchten, die zy noch door toeschietende vochticheyt doet vermeeren ende rijp worden. ende dit alles door cracht ende werckinghe vander Sonnen wermte. Men moet immers onlochbaerlijck bekennen, dat dese wercken des booms wat anders zijn dan die voorsz vruchten des booms.

XV.

Sonder sulcke wercken des booms, en mach geen boom, hoe goet oock, vruchtbaer zijn. Het zijn dan oock dese wercken des booms, die gesamentlijck met die goetheydt des booms den boom vruchtbaer maecken. Dan volgen ten laetsten nae sulcke wercken des vruchtbaren booms, voorkomen zijnde vande hetten der Sonnen, ende vette douwe des Hemels die goede vruchten, diemen niet en mach lochenen wat anders te zijn, dan des booms wercken.

XVI.

Hier uyt blijckt nu ontwijfelijck, dat die nieuwe Leeraren t'onrecht beschuldigen anderen, daer inne, als zy seggen, dat het gelove niet salig maeckt, sonder goede wercken, dat zy niet anders en seggen, dan of zy seyden dat des booms goetheyt niet alleen, maer gesamentlick met die vrucht, den boom goet maken. Want men dat eerste segghende, dit laetste (so hy't dichtet) niet en seyt, maer wat anders, te weten, dat des booms goetheydt den boom niet vruchtbaer en maeckt (ick swijge vruchten en doet dragen) sonder des booms werck voorsz van't inswelgen vande vetticheyt der aerden, van't opwassen, etc.

XVII.

Dit heeft nu gheheel een ander verstant, ende dit uyt die ghelijckenisse Musculi self, dan hy daer onbescheydelijck uyt pooght te trecken. Ende hier blijckt nu dat zijn eygen gelijckenisse zijn eyghen opinie vernielt: die hy daer met meynde te bevesten tot vernielinge van een anders verstant: 'twelck door sulcke zijne gelijckenisse opentlijck wort gestijft ende bevestight.

XVIII.

Beroerende noch den onderscheyt tusschen die wercken ende vruchten des geloofs: so houden wy alle haer eyntlijcke ende uyterste vrugt te wesen die eewige salicheyt. Alle die nieuwe Leeraren houden oock self mede dat het geloove salich maeckt. Dat saligh maken is het werc, die salicheyt is die vruchte des geloofs. Machmen lochenen dat salich maken wat anders is, dan die salicheyt selve? machmen oock lochenen dat niemant saligh wort sonder dat werck van salig maken? even so weynich also een kint mach worden sonder het werck van kinder-maken. Het kint is de vrucht, het kinder-maken is het werck.

XIX.

⁺ Der menschen salicheyt is voornemelick gelegen (schrijft Calvijn) in Godes bermhertigheyt ende Christi verdienste alleen. Als't gelove sulcx aenneemt, soo wert het ghenaemt rechtvaerdigh maken. ⁺ ende Beza hier met over een stemmende schrijft also: Het geloof wert geseyt toegerekent te worden tot gerechticheyt, overmits het geloof 'tgereetschap is (oft middel) waer mede wert aengenomen die onderdanicheyt, door welcks toerekeninge wy rechtvaerdig worden: op welcke wijse wy oock geseyt worden, door't geloof gerechtvaerdigt te worden, te weten, voor so vele het Christi ghehoorsaemheyt aenneemt, door wiens toerekeninge wy rechtvaerdigh worden geacht. Dit aennemen des geloofs is een werck des geloofs. Sonder dit werc des geloofs, en wert niemant rechtvaerdig gemaect. So besluytmen hier mede vastelijck, dat het gelove niet rechtvaerdig en maect sonder werck: ende dit uytten woorden der hoofden vande nieuwe Leeraren selve, die zy voortbrengen tot bewijs van dese heure opinie die heur eyghen woorden vernielen ende onwaer doen blijcken.

+ Institut. x. 48.

+ Quæsti. & resp. Pag 69.

XX.

Dat het geloove niet en mach zijn sonder goede wercken, seyt Musculus selve so voor (Cap. 6. 1.) is gesien. So is dan het ware gheloof (daer af spreecktmen hier) nemmermeer sonder goede wercken te wercken, soo weynich als de sonne sonder te lichten, ende het vuyr sonder heet te maken. Maeckt nu 'tgelove salig sonder goede wercken te wercken, dat is, sonder in des Heeren paden nae de Stadt Godes te wandelen: So moetmen seggen dat het gheloove nemmermeer en is sonder te wandelen na de Stadt Godes: maer dat nochtans het gheloove brenght tot de Stadt Godes sonder derwerts te wandelen. Sijn dat niet ongelooflijcke dingen.

XXI.

Seytmen my hier dat het genoeg is ter salicheyt, dat de boom (de mensche) vruchtbaer (geloovig) zy, al en bracht zy ooc geen vruchten voort: Ic sal't Euangelie ende Christi menichvuldige klare ende ware woorden moeten geloven boven sulcke bedriechlijcke, duystere, ende logenachtige menschelijcke versieringe.

XXII.

Want sonder herbooren te zijn, mach niemant salich worden. In dese wedergeboorte werdt Christus inden mensche gheboren door't middel van't gheloove. 'tgeloove is dan al voor die wedergheboorte inden mensche. Daer't geloove in is, die is geloovich. Die gelovich is, die is een vruchtbare boom. Soo is de mensche al een vruchtbare boom of aerde, voor dat Christus in hem geboren, of tzaet des Godlijcken woorts in hem gezaeyt is. ⁺Ist nu soo, dat het gheloove (die vruchtbaerheyt des booms) den mensche salig maeckt, al en bracht zy die salichmakende vrucht (Christum) niet voort, soo maeckt het geloove alleen saligh oock sonder Christum: luyt dat oock Euangelisch.

+ Mat. 13. 8.

XXIII.

Is't gheloove of des booms vruchtbaerheyt, sonder't werck van vrucht te draghen alleen genoegh ter salicheyt: wat van noode is dan dit werck des geloofs van vrucht te dragen, te weten, van Christum te ontfangen, ende vande gheboorte Christi in ons, te weten vande wedergeboorte? wat vrouwe is so sot dat zy haer vruchtbaerheyt alleen, sonder het werck van vrucht te ontfangen, te dragen, te voeden ende te baren, genoeghsaem soude achten, om moeder van een vrugt of kindeken te worden.

XXIIII.

Wt alle 'tgene voorsz staet dat is uyte eygen woorden deser nieuwe Leeraren selve nu

[p. fol. cc xcixr]

vastelick betoont hebbende onwaerachtigh te zijn het seggen der nieuwe Leeraren, van dat het gheloove den mensche soude rechtvaerdigh maken sonder wercken, kome ick nu op't geschille selve te weten.