Hemel-werck, ofte quay-toe-verlaet
(1630)–D.V. Coornhert–
AuteursrechtvrijEerste Reden, Inde 13. Sijde.149. Om te bewijsen onmoghelijck te zijn, dat yemant de Geboden Godes in desen leven volkomelijck kan onderhouden, brenghdy voort drie Redenen. Van dese luyt d’eerste, by u daer gestelt, aldus.
150. Ten eersten om dat als-dan yemant in dit leven volkomelijck vry soude wesen van alle smette ende zonde: ’t welck opentlijck strijdt teghen veel uyt-ghedruckte plaetsen der H. Schrift. Voorts wijsdy daer aen dese plaetsen, 2, Par. 6. 36. Pro. 20. 9. psal. 130. 3, psal. 19, 13, 32, 5. Luc. 11. 4. Iacob. 3, 2. 1.Ioh. 1. 8. Gal. 6. 1.
151. Hier uyt maect ghy u besluyt also. Daer uyt is openbaer, dat oock de Geestelijcke, dat is, de Stercke, die meer als de anderen inden geloove ende Godt-salicheydt toe-ghenomen hadden, noch wel konden versocht, ende van de sonde over-rascht werden.
152. Dat is u besluyt op’t voorsz uwe voortstel. Dat las ick met verwonderinge, ende dat maeckt u opentlijck verdacht te wesen, vande luyden daer af d’Apostel schrijft also. Vande welcke sommighe afghedwaelt zijn, ende geweken tot ydel spreeckinghe, willende Leeraers der Wet zijn, ende en verstaen niet wat sy segghen, noch wat sy bevestighen. Welck mijn duyden deser woorden Pauli, al weder met u luyden (den welcken de waerheydt scherp is) lasteren sal moeten heeten: maer by verstandigen salt ware berispinghe zijn, soo ick bewijse dat ick hier inne waerheyt segge, ’twelck ick doe aldus.
153. Eerst moochdy niet ontkennen, dat ghy Leeraers wilt zijn vande Wet, niet alleen vande Wet Moysi, maer oock vande Wet Christi, want daer toe laet ghy u gebruycken in u Predick-Ampt. Nu blijfter niet meer over te bewijsen, dan | |
[Folio cccl.r]
| |
dat ghyluyden niet en verstaet wat ghy zegt, noch wat ghy bevesticht.
154. Om dat te doen moeten wy aensien wat ghy hier voor neemt te bewijsen, ende oock wat ghy hier bewijst. V voor-nemen is te bewijsen, dat niemant in dit leven de Geboden Godes volkomelijcken kan onderhouden. Dit blijckt inden Titule van u boecxken niet alleenlijck, maer oock stracx voort stellen van dese uwe Eerste Reden inde 11. Zijde, daer ghy zeght aldus. Dat yemandt also (te weten, volkomelijck) de Gheboden Godts soude konnen in dit leven onderhouden, en konnen wy niet ghelooven, ende dat om dese na-volgende Redenen.
155. VVat is nu t’geen dat ghy hier bewijst? Dat oock de Geestelycke, dat is, de Stercke, die meer als andere inden Geloove ende Godt-salicheyt toe, ghenomen hadden, noch wel konden versocht ende vande zonde over-rascht werden.
Nu willen wy besien of dit besluyt u voorstel gelijck is ende vol-doet, dan niet.
156. Ghy stelt hier twee woorden, te weten, versocht worden, ende vande zonde verrascht worden. Laet hier genomen zijn, dat d’alder-sterckste Geloovige mach versocht worden: moet daer uyt volgen, dat hy moet zondigē? Dit schijndy daer met te willen bewysen. Want anders waert vergeefs daer by u ghestelt. Maer dat dit bewijs spotlijck is ende ydel, bewijse ick met dese uwe selfs bewijsinghe, dit staet in den gront aldus.
157. Alle stercke inden Geloove, die noch mach versocht worden, die moet noot-saeckelijck sondighen ende en mach midtsdien de Gheboden Godes in desen leven, niet volkomelijck onderhouden.
Ga naar margenoot+Iesus Christus was vryelijck d’aldersterckste inden Gheloove (machmen anders ghelooven) dat hy, diet al wist, yet mocht ghelooven) ende mocht nochtans versocht worden, ja is versocht geweest. Dus blijckt, dat Iesus Christus nootsakelijck moeste zondigen, ende midtsdien oock niet en mochte in desen leven de Gheboden Godes volkomelijck onderhouden. Dat is, zijns Vaders wille volkomelijck volbrenghen.
158. Soo oprechtelijck als ick daer die bewijsinghe uyt u Woort, versocht worden, in zijnen vollen leven hebbe ghestelt: soo valschelijck besluyt men daer uyt in desen, ’tgeen ghy u laet beduncken wel te sluyten. Want ghelijck de Heere niet nootlijck moeste zondighen, om dat hy mochte versocht worden: Soo en moet oock de Stercke inden Geloove: om dat hy versocht mach worden: Niet nootlijck zondigen. Want niet het versocht te worden, maer inde versoeckinge overwonnen te worden, is sondighen. Het blijckt dan valsch dat yemandt moet zondighen, om dat hy mach versocht worden. Dats een ydelheydt deses uwe Bewijzings.
159. Aengaende nu t’ander Woort, te weten, te konnen vande sonde over-rascht worden, is immers soo spottelijcken bewijs, als dat van te konnen versocht worden. Of is by u luyden geen onder-scheyt tusschen dinghen die komen, ende die moeten gheschieden. Dat waer voorwaer al te grove onbescheydenheyt. Want dat waer geseyt. Elc mensche soude konnen zijn Tonghe af-bijten. Daer uyt volcht, dat elck Mensche moet nootlijck sijn Tonghe af-bijten, moet dan met u luyden nootlijck alles gheschieden, dat gheschieden soude konnen?
160. Hier vrage ick u luyden, of Adam voor synen valle soo wel hadde konnen oprecht sonder vallen ende zondighen staende blijven: als hy hadde konnen vallen ende zondighen, wat suldy my antwoorden? Wildy swijgen. V Calvijn sal uyt Augustijn hier voor u spreken.
161. Adam was ghegheven Ghenade om int goede te moghen vol-herden, indien hy wilde: ons wertse ghegheven, dat wy willen, ende dat wy metten VVille de begheerlijckheydt over-winnen souden. Hy heeft dan ghehadt het moghen, indien hy wilde, maer niet het willen, soo dat hyt mochte. Ons wert ghegheven het willen, ende het moghen. D’eerste vryheydt was te moghen, niet zondighen: Maer d’onse is veel grooter, te weten)Ga naar margenoot+ niet te mogen zondigē. En̄ op datmen niet en soude wanē, dat hy (August. spreect vande toekomende volmaecktheydt, nae d’onsterflijckheyt: Soo neemt hy (Augustijnus) desen Scrupele een weynich daer na wech. Dat zijn Calvini uyt Augustini woorden.
162. Die stel ick niet om daer mede mijn segghen te bewijsen, maer om u sulck mijn ghevoelen in u eygen Hooft-Leeraer aen te wijsen, alleenlijck om u schelden wat te minderen. Maer segghe tot bewijs anders niet dan dit. Zeghdy dat Adam niet soo vry was voor zijnen val, dat hy soo wel hadde komen staende blijven als vallen, soo dat hy nootsakelijck moeste vallen: so moet ghy Adam in zijnen val ontschuldighen, ende God selve daer af beschuldighen, ende midtsdien oock God self vandē zonde oorsaeck maken: of ghy moet hier al mede Libertyniserende segghen, dat Adam niet ghezondicht en heeft, datter gheen zonde en gheschiet, ende dat het een Zot gequel des ghemoets is sich self wroeghen te maecken van eenighe dinghen.
163. Wel aen, soo segghe ick volghens de H. Schrift, soo notoir te zijn (datmen niet en behoeft te bewijsen, ende dat ghy’t oock niet en sult derren loochenen) dat Adam voor synen val so vry was, dat hy so wel hadde konnen staende blijven sonder, als dat hy hadde komen vallen, met zondigen.
| |
[Folio cccl.v]
| |
164. Laet ons nu volgens dese uwe ydele bewijsinghe, te weten, die sterck in den Gheloove konnen vande zonde verrascht worden, daer by blijckt dat niemant in dit leven de geboden Godes volkomelick en kan onderhouden, oock seggen also.
165. Adam hadde konnen voor zijnen val staende blijven sonder immermeer te vallen of te sondighen: daer uyt blijckt, dat Adam heeft moeten staende blijven, ende nimmermeer vallen of zondighen. Suldy my dat oock toe-laten? Ick houde wel neen. Nochtans is dese bewijsinghe in allen deelen volkomelijck desen uwen ghelijck.
166. Ende noch: Adam noch op-recht staende in onschult, mocht of konde vallen ende zondighen. Dus blijckt, dat Adam nootsakelijck moeste vallen ende zondighen. Is dit waerachtigh? Vryelijck neen, maer op’t hoochste valsch. Soo is oock dese uwe bewijsinghe, van’t konnen een moeten makende op’t hoochste onwaerachtich.
167. De stercke inden Geloove zeghdy konnen over-rascht werden vande zonde, daer by blijckt, dat sy moeten over-rascht worden vande sonde. Seght nu Mannen, of ghy moocht ontkennen, dat de voorschreven uwe bewijsinghe niet in als sodanich en is? Ende bedenckt u, of ghy sonder schaemte sulcke uwe spotlijcke bewijsingen in dese Godlijcke saken kont aen-sien?
168. Wildijs noch meer? Ick salt u gheven. Laet ons achten datmen u toe mocht gheven, dat het alles nootsakelijck moet geschieden, dat gheschieden soude konnen: wat suldy dan noch meer dese uwe lacherlijcke bewijsinge konnen uyt-rechten? met een hayrken meer dan mette voorgaende.
169. Want men vint niet alleen inde Natuere maer oock doorgaens inde Heylighe Schriftuere, dat het woordt sterck drie onderscheydelijcke Trappen heeft. Daer is Ga naar margenoota sterck, daer is Ga naar margenootb stercker, ende is Ga naar margenootc alder sterckste.
170. Nu seghdy datter stercker zijn in den Gheloove, die doch konnen vande zonde overrascht worden. Daer uyt besluyt ghy, dat alle stercken, vande sonde konnen over-rascht werden. Is dat niet een bewijsinghe vant bysondere tot het al-ghemeen? Dat is gheseyt, Iudas heeft konnen een Verrader worden van zijnen Meester. Daerom mochten oock al d’andere Apostels Verraders worden aen heur Meester. Sluyt dat oock? maer laet dit noch sluyten, hoe salt sluyten te segghen, sulcx konde Iudas werden, daer uyt volcht, dat al d’ander Apostelen sulcks moesten worden? Nochtans is dit u bewijsreden.
171. Laet ons dit noch al mede toe-laten, ende segghe voorder alsoo. De Stercke in den Gheloove moghen vande zonde over-rascht worden: daer by blijckt, dat de ghene die Stercker zijn in den Geloove, ja oock d’aldersterckste, noch moeten vande zonde overrascht worden. Seght doch Arnolde ende Donderklock, met rechten ernst, dunckt u self niet, dat sy onbescheyden sotheydt, den Sotten self souden te boven gaen, die sulcke uwe Sotte bewijsinghen gheloove wilden gheven?
172. Ghy en mocht immers niet ontkennen, dat ghy hier u Bewijsinghe maeckt vant konnen gheschieden, tot het moeten geschieden: dat is, het kan gheschieden, daer uyt volcht, dat het moet gheschieden: gaet dat al vast met u luyden? So moet ghy mede belijden, dat ghy hier argumenteert van’t bysondere, tot het al-gemeyne. Te weten, eenighe stercken konnen over-rascht worden van de zonde, soo volcht dat alle stercken, ja oock de sterckere, immers oock d’aldersterckste moeten vande zonde over-rascht worden. O vaste bewijsinghe: Ende dese stelt ghy noch als de treflijckste, voor aen inde Spitse van u drie Scharen of Redenen. Hier mede houde ick volkomelijck bewesen te zijn mijn voort-stelt, dat ghy beyde zijt vande luyden, die willende zijn Leeraers vande Wet, self niet en weten wat sy segghen, noch wat sy bevestighen.
173. Hier na seghdy, dat ick nergens my selve stelle tot een exempel vande volmaecktheyt, dit en doe ick doch nerghens, ende daer op suldy antwoorde vinden. Maer hier soudet u luyden beter ghevoecht hebben, dat ghy u selve hier gestelt haddet, tot een exempel van de nootsakelijcke onvolmaecktheydt. Doch of ghy sulcx hier ghelaten moocht hebben, om datmen dan hadde moghen seggen, ghyluyden en zijt noch d’alder-heylichste niet, van alle de ghene die ghy hout voor gheloovighen: soo wil ick hier voort-halen een, die hem selve ghestelt heeft tot een exempel van onvol-maecktheyt, ende also mede (als ghy hier doet) uyt het bysonder tot het algemeyn heeft gheargumenteert.
174. Dit is u Theodore Besa. Dese hadde mede tot bewijs van dat hier niemant in desen leven de Gheboden volkomelijck en mach onderhouden, eerst voort-ghebracht de Psalmist, segghende: Heere en treedt met dijnen Knechte niet int oordeel, oock den Apostel Paulum, daer hy seyt, het goet dat ick wil en doen ick niet, soo ghy die mede in-voert, veerthiende ende ses-en-twintichste zijden.
175. Daer hadde hy mede soo onwijslijck uyt besloten, als ghy hier doet, aldus. Soo zijn die Heylighen tot eenighe tijdt gheweest, daer uyt volcht, dat sy al heur Leven soodanich zijn ghebleven. Is dat niet al mede een spotlijcke bewijsinghe?
| |
[Folio ccclj.r]
| |
176. Soo machmen oock segghen, d’Apostel Petrus, nu al drie Iaren den Heere ghevolcht hebbende, mirakulen ghedaen hebbende, ende die woorden Vleesch noch bloet en heeft, by dat niet geopenbaert, etc. al gehoort hebbende, is noch schandelijck vande zonde verrascht ende overwonnen int versaken vanden Heere: daer by blijckt dat hy al zijn leven deur noyt verder en quam, ende daer na noch altijdt den Heere uyt vreese van in lijden te komen moeste versaken.
177. Wie sal dat ghelooven, van die ghelesen hebben daer hy met Ioanne seyde, oordeelt ghy oft voor God recht zy, u meer te hooren dan Godt? Art. 4. 19, 5, 28. Ende dat hy Petrus met d’andere gegeesselt zijnde, sich verblijden Gheweerdicht te zijn, om den Name (Iesu) willen te lijden? Siet daer nu hoe gants onwijselijck ende onbewijselijck ghy-luyden sulck u voor-nemen bewijst.
178. Doch gaet u Besa als moghelijck verder ghekomen zijnde van ghy-luyden, oock noch wat voorder. Want die als of hy oock al wat grooters ware, dan de Psalmist, ende dan Paulo, komt voort met zijn selfs persoone, dats mede met een bewijsinghe van’t bysondere tot het alghemeyne, ende seydt alsoo.
179. Maer wat nood eist anderen te verhalen? Ick Ellendighe, die nu den tijdt van veerthien Iaren anderen ghewesen hebbe, den wech des rechtvaerdicheydts, bekenne al weenende ende suchtende, dat ick noch niet Sober, noch niet Mildt, noch niet VVaerachtich, en ben gheworden, maer dat ick noch klevende in den Slijcke, nauwelijcks eenen Treedt voortghegaen en ben van den Kercker, ter begeerde plaetsen waert. Besa Respon, ad defensiones & reprehensiones Sebastianus Castellionis, Pag. 187.
180. Is dat nu niet een treffelijcke ende vaste Bewijsinghe van sulcken Leeraer, Dat is immers niet anders gheseyt, Ic en ben noch nergens na de Gheboden Godes volkomelijck ghehoorsaem, dus en mach geen mensch op aerden dat wesen, want inden gront staet dese bewijsinghe aldus.
181. Also wat niet en kan doen inde vol-komen onderhoudinghe der Gheboden Godes in desen leven, de alder-sterckste ende volmaectste Gheloovighe op aerden: dat en kan niemant van alle menschen doen. Ick Theodore de Besa als wetende wat in allen Menschen op aerden is, ende oock dat ick de sterckste ende volmaeckste Mensche ben hier op aerden, en mach noch nergens na de Gheboden Godes volkomelijck onder-houden. Dus blijckt, dat niemant van alle Menschen hier op aerden de Geboden Godes volkomelijck en kan onderhouden.
182. Al ist nu dat ghy-luyden dese onschamele stoutheyt Bese hier in dese uwe bewijsinge uyt u selfs persoonen niet en betoone: soo istGa naar margenoot+ nochtans onloochbaerlijck waer, dat ghy de selve wijse in dese uwe bewijsinge betoont int argumenteren a particulari, te weten, David en wast niet daerom macht niemant zijn.
183. Maer waer mede bewijs-dy noch, dat David van al zijn leven door niet op en hieldt van zondigen? Mette Sproke, 3. Reg. 15. 5? Dat en meyne ick niet. Want daer tuycht de H. Gheest het platte jeghendeel met dese woorden: Om des willen, dat David ghedaen hadde dat den Heere wel behaechde, ende niet gheweken en was van alle dat hy hem gheboden hadde alle de daghen zijns levens, uytghenomen den handel met Uria den Hethiter.
184. Soo hout dan uwe Bewijsinghe alsoo. David heeft eens of twee malen ghezondicht, daer by blijckt, dat hy van al zijn leven lanck niet af en liet van zondigen. Sulcx is hier u segghen, het teghen-deel seyt de Godlijcke Schriftuere. Wat gheloof mach u luyder Dichten teghen die onwijselijcke waerheyt hebben?
185. Ten laetsten, om mijn segghen op sulck u onbesluytelijck besluyt, te besluyten, soo gheefdy hier te kennen, dat ghy beyde uyt uwe eyghen herten, wat min dan ghelovich zijnde, ende als niet betrouwende, dat God met u is, niet anders en spreeckt van alle geloovighen, dan of gheen ware Gheloovigen hier in desen leven Gode en betrouden, Gode over heur zijde en hadden, ende sonder God, dat is, gheheelijc Goddeloos waren.
186. Hier inne dooldy waerlijck, soo ghy na u (hier blijckende) ongheloove oordeelt, van alleGa naar margenoot+ ware Geloovighen. Want die wel wetende, dat God Almachtich is, dat Godes swackheydt, (om so te spreken) stercker is dan alle Menschen, dat Duyvel, noch Helle, noch ‘tswacke vleesch, Godes macht gheensins en mogen weder-staen, ende dat sy die Almogende Heere der Heyrscharen over heure zijde hebben, met Getrooster Herten vrymoedelijck seggen: Is God met ons, wie sal tegen ons zijn.
187. Ende op dat ghy-luyden niet en meynt sulck groot betrouwen op Gode alleen gheweest te zijn by dē Apostel Paulo, so meuchdy sien (believet u) dese andere plaetsen, opGa naar margenoot+ dat ghy te beter moocht Leeren verstaen, den rechten aert van’t vast betrouwen op Godes beloften, der Ware Geloovighen, ende daer by hoe verde ghy-luyden self noch zijt van’t ware Gheloove, niet jeghenstaende ghyluyden u selve uyt-geeft voor Leeraren der Geloovighen, Exod. 14. 13, 14, Num. 14, 9, Deut. 1, 30, 7)21, 20. 1. 2. 3. 4, 31, 8 Iosue. 1. 9, 3. 10. 4, Reg. 6. 16. 1.Para. 22. 18. Psal. 3. 6. 7., 26, 1. 45. 3, 6. 90. 5, 15. 8, 117, 6. 7, Pro. 3. 16. Isa. 8. 10, 41. 10. 11, 43. 1. 2, 5. 35 4, 50, 8. Iere. 20. 11. 1. 8. 15. 20. 42. 11, 46, 28 Soph. 3. 15. Sacharia 2. 5, 10, 5, Aet. 18. 9, Hierom seyde d’Apostel, niet tot ongelovige beginners, maer tot Geloovige verwinners. Ghy mijne kinderkens zijt uyt Gode, ende ghy hebt hem verwonnen, want die in u is die is meerder, dan die inde Werelt is.
| |
[Folio ccclj.v]
| |
188. Na-dien ick nu meer dan ghenoech bewesen hadde, hoe Kindisch ghy dit u voor-stel in dese uwe eerste Reden bewijst ende besluyt, hadde ic daer van met goeden voege wel moghen treden tot uwe tweede redene. Maer merckende dat eenige onwijse menschen siende niet juyst uwe inghevoerde Sproken elck bysonder weder-leydt, souden moghen meynen, dat ick hier inne wilde na-volgen u luyder ghewoonte van doen, daer inne, dat ghy doorgaens alle saken maer ten halven beantwoort, als die wat bestaet te seggen op eenighe deelkens, daer u dunct, dat gy een gloosken soudet konnen maecken, latende gantsch ongheroert, de Hooft-stucken daer tegen ghy niet altoos en weet voort te brenghen, so ghy wel te recht hebt ghedaen, noch in dit u onredelijcke Boecxken: Zo hebbe ick hier noch willen laten sien, zatte volkomen weder-legginge (doch op’t kortste ick mochte) vande Sproocken by u hier tot dese Reden, sonder alle bescheydenheydt soo onwijslijck inghevoert, als ghy hier onbewijslijck hebt ghesproken.
189. Dat ick segghe dat ghy die Texten sonder alle bescheydenheydt hebt inghevoert, blijckt licht daer aen, dat ghy soo weynich hebt gelet op de verscheydenheydt, niet alleen van de meyninghe, maer oock vande woorden der Texten selve: als op’t voort-stel, dat ghy hier voor hebt genomen te bewijsen: t’welck is, dat niemant de Geboden Godes in desen leven volkomelijck kan onderhouden.
190. Dit niet onderhouden de Gheboden Godes is zondigen. Om nu te bewijsen dat geen mensche hier mach in desen leven van zondighen ophouden, soo brenghdy voort een sproke, 2. Par. 6. 36. sprekende van zondigen, eenighe van Zonden, Psal. 130. 3. Psal. 32. 5, een van Sonde hebben, 1. Ioan. 1. 8. Luc. 11. 4, een van niet reyn zijn, Pro. 20. 9. Item van Feylen, op’t Neerlantsch, Ghebreken, Psal. 19. 13, een van Dolen, Iacobus 3, 2, Ende een van, Versocht worden, Gal. 6, 1
191. Eer ick op dese sproken self yet segge, wil ick bewijsen, dat deser gheen yet mogen dienen tot bewijs van u voort-stel tusschen ons in Gheschille staende: daer van ghy niet bedeckelijc af-sluypt tot een ander voort-stel, waer af tusschen ons gheen gheschille en is: ende dan noch betoonen, dat ghy self niet en verstaet de Sproken, die ghy inne-voert ende midtsdien de selve niet te recht en moocht gebruycken, alsoo ghyse treckt, tot een vreemde sinne.
192. ’t Gheschille tusschen ons en is nu niet, of yemandt hier mach leven sonder oyt zijn daghen ghezondicht te hebben: maer of yemant hier in desen leven de Gheboden Godes volkomelijck mach onderhouden. Wat anders is noyt ghezondicht te hebben: ende wat anders ist niet meer te zondigen. Dit laetste is ons Geschille. Ghy hout dat onmoghelijck: maer ick houde dat moghelijck.
193. Laet ons hier u schoon al toe laten, dat gheen mensche en is, was, of wesen sal, die noyt en zondichde (so ghy die Sproocke, 2, Par. 6. 36.) verstaet: Dat alle Menschen al heur leven deur midts-dien noch zonde oock der zonden onreynicheydt sulcx voor ooghenGa naar margenoot+ hebben, dat sy (so de Psalmist seyt) heur zonde verkondigē, ende heur zonde ghedencken, Item dat sy heur zonde bekennen ende dat die altijdt tegen heur staet, of (so de ZurchseGa naar margenoot+ hout) dat sy hare overtredinghe bekennen, ende heur zonde nimmermeer en vergheten: daer door sy oock met den Heere niet en derren in’t oordeel treden, als wetende dat sy daer niet en moghen bestaen dat hen-luyden verholen zijn vele heurder bedreven zonden, dat sy dickmael ghemist, ghedoolt, ghestruyckelt, ja aen-ghevochten zijnde gevallen hebben. Laet segghe ick noch, alle sulcx sonder eenich wederspreken naer u wensche toeghelaten zijn: wat suldy uyt alle ’t selve doch mogen besluyten? Dat gheen Mensche mach segghen, dat hy noyt ghesondicht heeft?
194. Wel, dat sy so ghenomen. Is dat nu ons Geschille? Ghy weet wel neen. Want ons Gheschille inden Hage was, ende is nu hier in dit mijn Boecxken vant af-laet, ende u Boecxken daer teghen ghenaemt Reden, etc. Niet anders, dan of yemant in desen leven mach waerachtelijck aflaten van zondighen, so dat hy voorts aen niet meer en zondighe, maer volkomelijck Godes Geboden onderhoudt.
195. Moochdy nu, sonder roode Wangen, ontkennen, dat ghy van het rechte Geschil (daer toe ghy geen Raet en weet om te wederspreken) af-wijckt: ende dat ghy hier Dicht een ander Gheschille, daer tegen ghy waent wat middels te hebben (waer in ghy u mede noch bedrogen sult vinden) om teghen te spreken: of maect ons Vroet, hebdijs macht, dat noyt ghezondicht te hebben, ende af te laten van zondighen (’t welck niet mach geschieden daer men noyt en heeft ghezondight) een selve dingh is.
196. Of bewijst ten minsten, dat de ghene die inder waerheyt hier af-laet van voorts meer te zondigen, die Geboden Godes in desen leven niet volkomelijck en onderhout, ’twelck doende, suldy (dit bekenne ick) u voort-stel te recht bewijsen. Maer dit (achte ick) suldy niet bestaen. Want hoe machmen segghen, dat hy noch sondicht, die waerachtelijck van alle zonde te doen af-laet? Dat waer geseyt, hy sondicht ende hy sondicht niet. Dit suldy dan bewijsen, als ghy kont bewijsen dat jae ende neen een selve ding is.
197. Daer heb ick u nu vastelijck bewesen, dat ghy zijt af-gheweecken tot een ander Gheschille, dat nu tusschen ons niet en is, van’t Gheschille dat alleen tusschen ons nu is. Ende na dien alle de voorsz. uwe aen-getoghen Texten alleen strecken tot u Nieu Gedichte | |
[Folio ccclij.r]
| |
Gheschille, ende niet tot ons oude ware geschille: Soo blijckt daer uyt oock van self, dat gheen deser uwer Texten yet altoos dienen tot bewijs van u voortstel, ende ons Geschille, maer hier al-t’samen zijn geheel impertinent, ende vergaafs.
198. Also kome ick nu van daer, tot het bewijs van mijn segghen, dat ghyluyden selve niet en verstaet de Sproken die ghy inne-voerdt, ende midts-dien misbruyckt tot een vreemde sinne: t’welck hier gants onnoodich soude zijn, so Ghedruckt ware een Schrift by my al Gheschreven ende ghenaemt zijnde, uytroedinghe van des vernufts plantinghe, etc. Alsoo ick daer eyghentlijck bewesen hebbe, dat de sproken by u hier meest voort gebracht met veel meer andere, misbruyct worden tot bewijs, dat alle menschen in desen leven noch altijdt moeten zondighen.
199. Dese Sproken dan werden hier by u ghestelt tot bewijs, dat niemant hier in desen leven vry en mach wesen van alle smette ende zonde. Want dat opentlijck strijt (seghdy) teghen veel uyt-ghedruckte plaetsen der H. Schriftueren, van d’welcke ghy vooraen stelt die plaetse, 2. Paralip. 6. 39. houdende: Wanneer sy aen u sondighen sullen (want daer gheen mensche en is die niet en zondicht) ende ghy over hem toornich wert, etc.
200. Hier op segghe ick, dat daer niet een eenich woort en wort gheseyt, dat alle Menschen tot haer lichaemlijcke doot toe, noch moeten zondighen. Dit wildy hier niet bewijsen. Dits hier niet in. Dus bewijsdy hier mede niet altoos.
201. So en seyt Salomon oock daer niet, datter gheen mensche gheweest en is voor, noch worden sal na, zijnen tijden, die niet en zondicht. Dit moest daer staen, zou-dyer wat mede in desen willen bewijsen. Of hout ghy-luyden voor een vast bewijs, datmen segghe? Tis huyden niet, daerom en macht nimmermeer worden, noch ten is noyt gheweest. Soo en is die wijse van spreken oock niet vreemt inde H. Schrift. Want men daer inne (beneven meer andere plaetsen) oock vindt dese selve Woorden vande Koninck Ezecha. 4. Reg. 18. 6. hy hoopte op den Heere God Israels, sulcx dat onder alle Koningen van Iuda zijns ghelijck niet en wert gevonden die na hem quamen of voor hem waren gheweest. Item van Iosia den Koninck 4.Reg. 23. 25. etc.
202. Behalven alle dat noch, soudet min vreemt luyden dat, Salomon soo wel een mensche wesende als Elias, ende daerom so wel moghende dolen (so aen zijne grove dolinge wel blijckt) als Elias, so weynich sekerlijc mochteGa naar margenoot+ weten wat in allen anderen Menschen op Ga naar margenoot+der aerden gheschiede, ende wat in alle Menschen is, als Elias. Dese meynde dat hy alleen was over-gebleven maer hoorder anders vanden Heere. Waer strijt nu dit mijn ghevoelen tegen de H. Schrift?
203. Hier teghen seyt Petrus also: Daeromme Broeders, staet daer nae, dat ghy uweGa naar margenoot+ Beroepinghe ende verkiesinghe door goede Wercken verseeckert. Want dit doende, en suldy nimmermeer zondighen. Dese versekeringe behoeftmen hier, niet hier na. MachGa naar margenoot+ dit in niemanden hier geschieden: so spreeckt d’Apostel hier niet min spottelijck, dan of hy seyde: Vlieght sonder vlogelen inden Hemel, so suldy nimmermeer daer uyt gestoten worden. Soo macht dan zijn datmen hier niet meer en zondicht, wil men vanden H. Geest door desen Apostel sprekende, gheen spotter maken.
204. So mede seyt d’Apostel, dat alle die in hem (Christo) blijft, en zondicht niet. Soo moet ghyluyden nu seggen, dat niemant in Christo en blijft, ende midtsdien dat gheen mensche salich en wert: of ghy moet bekennen dat ten minsten yemandt van die in Christo blijven, niet en sondighet: of ghy moet seggen, dat de Geest der waerheyt in Sint Ian hier onwaerheyt spreeckt. Of schroomdy sulcke leelijcke stucken te seggen, so moet ghy belijden, datter yemant mach wesen, die de Gheboden Godes in desen leven volkomelijc onderhoudt, ende dat daerom niet sulck mijn gevoelen, maer de voorsz. uwe opinie opentlijck strijdende is tegen vele klare sproocken der Godlijcker Schriftueren.
205. Daer ghy-luyden nu voort-komt met onsGa naar margenoot+ Heeren woorden in’t Ghebet. Vergeeft ons onse Sonden: en strijden de selve gheensins teghen de volkomen onderhoudinge der Geboden Godes in desen leven: alsmense verstaet voor de sonden die wy nu al gedaen hebben, want men mach na ‘tvoorgaende sondighen af-laten van meer te zondighen. Ten waer u Ghebet self zonde waer, so dat ghy ongheloovich biddende, int bidden self sondichde, maer sulcke ongheloovighe bidders, en moghen met waerheyt niet vader segghen tot Gode.
206. Maer soudy dese Sproken willen trecken totten vreemde sinne, soo dat oock de alderheylichste hier onop-houdelijck moeten bidden over de zonden, die sy noch al t’leven deur moeten doen (’t welck by my inde voorschreven mijne uytroedinghe krachtelijck neen wordt bewesen) so moet ghyluyden Christum lasteren ende segghen, dat hy Ghebenedijt, niet en heeft willen, of ten minsten, niet mogen volbrengen, het gene daer toe hy is verschenen. Vraechdy waer toe?
207. Hoort Matheum seggen, dat hy (volgensGa naar margenoot+ zijnen Name Iesus) zijn volck salich soudeGa naar margenoot+ maken van heure zonden: hoort Sint IanGa naar margenoot+ de Dooper seggen: Siet daer het Lam Godes, dat wech neemt des Wereldts zonden, ende hoort den Apostel segghen, dat hy wech soude nemen onse zonden.
| |
[Folio ccclij.v]
| |
208. So strijt niet mijn, maer u Ghevoelen van’t by-blijven der zonden in allen Geloovigen, niemande uyt-genomen, al dit leven door, openbaerlijck teghen de Godtlijcke Schrift, loochende, dat Iesus is de beloofde Christus, ende verstijvende den Ioden in heur wacht na een ander Christum dan Iesus is, die in zijn komste sal doen de werckē, die van Christo Gepropheteert zijn geweest, alsoo dese uwe Leere ontkent dat Iesus sulcx oyt in yemant ter Werelt warachtelijck gedaen heeft gehadt.
209. Nopende de Sproke (1. Ioan. 1. 8.) van zonde te hebben, souden Kinderen konnen onderscheyden, dat sonde hebben, (daer af d’Apostel hier spreeckt) wat anders is dan sonde doen of sondighen, daer af d’Apostel hier niet en handelt. Want ghelijck men Schulden mach hebben, al heeft men niet een Mijte Gheloofs meer om Schulden te maecken: so mach yemant den hals vol schulden hebben, al en maeckt hy gheen schulden meer. Soo mach oock een tseventich jarighe vrouwe een huys vol kinderen hebben, al en teelt sy geen kinderen meer.
210. So moghen de Heylighen zonde hebben, die stadich voor ooghen hebben, die verkondighen ende ghedencken, (soo ick voor, 103. uyt de Heylighe Schrift betoont hebbe) sonder datmen daer uyt int alderminste kan bewijsen, dat sy daer na niet waerachtelijc ende volkomelijck souden moghen af-laten van meer te zondighen. Want zonde hebben bestaet inde herdenckenisse, maer sondighen of sonde doen, bestaet in’t werck selve. Siet nu daer, hoe onbedachtelijck ghy de Heylige Schrift misbruyckt, hoe ydel sulcke uwe bewijsingen blijcken, ende hoe dat, niet mijn, maer u ghevoelen in desen strijdich is teghen de Godtlijcke Schriftuere.
211. Dat bekenne ick dat mijne ghevoelen in desen so opentlijck strijdet teghen der Libertijnen dolinghe, als de uwe daer mede volkomelijc schijnt eens te zijn, want ghy hout met henluyden onmoghelijck te zijn, dat yemant in desen leven volkomelijck de Geboden Godes soude onderhouden. Nu ist niemant moghelijck dat hy met ernst wroeghen maeckt of sich beschuldighe om niet te doen ‘tgheen hy voor hem te doen onmoghelijck hout. Dit maeckt dat de Libertijnen soo luttel wroeghens maken over Zonde, als uwe selfs Woorden met-brenghen, dat ghyluyden u luttel met ernst daer over moocht wroeghen (niet met den Monde, maer) in uwen grondt.
212. Aengaende nu u seggen, dat hier niemant Reyn mach zijn van zonden (Pro. 20. 9) is die Sproke oock sulcx beantwoort inde voorgemelde Wt-roedinghe (die ghy, soo ick hope, haest sult sien) dat ghy haest mercken sult wat eere men behaelt met sulc grof misbruyc der Heylige Schrifturen. Daer en tusschen hebbe ick hier alleenlijck die daer op willen segghen.
213. Godt gebiet ons inde H. Schrift vol-komen reynicheyt met dese woorden: Wert gewasschen, Ga naar margenoot+doet wech uyt mijnen ooghen het quade uwer ghedachten, rust van’t quaedt doen, leere wel doen, helpt den verdruckten, etc. Ende (Iacob. 1. 21.) daerom soo leght af, alle onreynicheyt ende boosheyt, etc. Ende blijckt midts-dien Godes Wille te zijn dat sulcks gheschiede.
214. Dit moet dan hier na geschieden, of hier in desen leven, of nimmermeer. Hier na een macht niet gheschieden. Want daer en sal gheen onreynicheyt zijn, diemen sal moghen af-wasschen: daer en sullen gheen quade gedachten zijn, diemen behoeft wech te doen, daer en zal gheen quaet doen zijn, noch boosheyt, diemen sal mogen laten te doen of afleggen, ende daer en sal niemant verdruckt worden, diemen sal mogen helpen.
215. Alle sulcx moet dan hier gheschieden, of ten mach nimmermeer geschieden. Dat het hier in desen leven na Godes gebieden soude moghen gheschieden, loochent ghy-luyden. Hoe moochdy dan ontvlieden de lasteringhe Godes van niet te mogen volbrengen ‘tgeen opentlijck blijckt zijn wille te wesen. Soo beroofdy (so veel aen u staet) Gode van zijne Almogentheyt.
216. Maer wildy dan ontkennen, dat Godes Wille sy, dat sulcke ware reyniginghe hier in yemande gheschiede: so wederspreect ghyluyden rondelijck de Godtlijcke Schrifture, daer Godes Geest ons naecktelijck sulcks te doen ghebiet: ende soo en zondicht dan oock niemant daer aen, al en doet hy sulcks hier niet. Ghemerckt hy in sulcx niet te doen, niet en doet teghen ’t Gebot Godes, ’twelck alleen zonde is. Maeckt ghy soo doende, van zonde gheen zonde? So doen de Libertijnen mede.
217. De H. Schrift tuycht mede, dat God denGa naar margenoot+ Geloovigen, die soo het quade heurder ghedachtenGa naar margenoot+ wech doen, ende van’t quaet-doenGa naar margenoot+ rusten, dat heure zonden of sy al root waren als Scheerlaken, Witter sullen worden dan Sneeu. Item dat ons zijn (Christi) bloet reynicht van alle sonden, ende dat Godt op ons uyt sal storten een suyver Water (‘tsuyvere Bloedt onses Heeren Iesu) ende dat wy ghereynicht sullen worden van alle onse zonden.
218. Maeckt hier af ghewaende, of ware reynicheyt (tis my alleens hoe ghy’t neemt) te weten, quijtscheldinghe vande zonde alleenlijck, of wech-neminghe vande zonde. Seghdy wechneminghe, so blijft daer geen onreynicheydt meer in den Mensche. Ghelijck als de Sieckte uyt den Lichaem is, soo en blijft daer gheen pijne meer, houdy dit | |
[Folio cccliij.r]
| |
laetste, so houdij’t met de Heylige schrift, ende ic met u ende met de H. Schrift ende dan machmen in desen leven waerachtelijc af-laten van meer te zondigen. Anders seggende, soo spreeckt ghy teghen de Heylighe Schrift.
219. Maer maeckt ghy hier af een imputative, ofte waen-reynicheydt, soo dat Godt niemant waerlijck, maer alleen waenlijck, dats toerekentlijck reynicht: soo lastert ghy Christi gherechticheydt. Want dan suldy moeten segghen, dat onse zonden ons niet waenlijck maer waerlijc of wesentlijck hebben moghen besmetten: ende dat daer tegen Christi gherechticheyt ons niet waerlijck of Ga naar margenoot+wesentlijck, maer alleen waenlijck heeft moghen reyn maken. Stemt dese uwe onsuyvere Leere oock over een met de suyvere leere Christi.
220. Wel aen, laet ons dese vuyle ende leelijcke Leere soo nemen: moochdy u self om sulcke uwe by blijvende onreynicheyt ooc met ernst beschuldighen: als ghy gelooft dat Christus u die, oock haer oorsaecke de by-blijvende zonde, niet toe en rekent? Ick acht wel dat ghy sult Neen seggen. Want anders doende soudy een ander rekeninghe over uwe zonde ende onreynicheyt maken, dan ghy hout dat Christus daer over maeckt, ende soude dan sulck uwe rekeninghe met de rekeninge ende quijt-scheldinge Christi moeten strijden.
221. Want so doende, soudet ghy u self toerekenen tot zonde, ’tgeen u Christus (na u geloof) niet toe en rekent, maer quijteert. Hier uyt volcht, dat ghy van sulcke uwe blijvende onreynicheyt, oock vande zonde haer Moeder, gheen zonde en sout maken, noch u daer over beschuldighen, dit doen oock de Libertijnen, soudy dan met der Libertijnen vryheyt, die van zonde gheen zonde en maeckt, niet volkomelijck eens zijn, ende twee hoofden (somen seyt) in een Kaproen?
222. Komende nu totte feylen in Latijn delicta, in Neder-lantsch Ghebreken, die ghy mede dicht onophoudelijck in allen Heyligen Godes, alle heur leven deur te ghedueren, om dat ghy sulcx beduyt de Sproke, Psal. 19. 13, soo leest men daer teghen totten Romeren, dat Christus, overghelevert is om onse Ghebreken wille, ende dat hy is verresen om onse rechtvaerdicheyts wille.
223. Hier moetmen houden, dat Christus inden Doodt is ghelevert om ons te bevrijen van sodanighe Ghebreken als wy hadden, ende om ons te doen hebben soodanighe gherechticheydt als wy niet en hadden. Hadden wy maer waenghebreken, soo’t de Libertijnen houden, also sy segghen, datter inder waerheyt gheen quaet of zonde en is, noch en geschiet, maer dat wij’t alleenlijck quaet ende Zonde wanen, dat sulcx niet en is: So sal’t wel voeghen, datmen hout, dat Christi doot ons niet bevrijt en heeft dan van waen-ghebreken: ende wederomme so wy maer waengherechticheydt ontbeerden dat zijn verrijsenisse ons niet toe-ghebracht en heeft dan waen-gherechticheydt, dunckt u luyden dit oock anders te wesen, dan openbare lasteringhe Christi, die daer is by den Libertijnen?
224. Schroomdy dan sulcx te segghen. Soo zijn wy oock door den Doodt Christi bevrijt, niet van ghewaende, maer van ware Ghebreken, ende daer teghen door zijne verrijsenisse beschoncken, niet met een waen, maer met een ware gherechticheyt. Is dit sulcx, soo leert ghy-luyden plat tegen de H. Schrift, daer inne dat de ghebreken noch al t’leven deur inden Geloovigen (oock in d’alder-Heylichste) in desen leven moeten blijven.
225. Maer houdy (so ghy doet) dit tegen de H. Schrift voor waerachtich, soo moeten die ghebreken (ghy rekentze voor zonden) nochGa naar margenoot+ al’t leven deur noch wroegen, u af-scheydenGa naar margenoot+ van Gode, Godes aensicht van u verbergen, ende (d’welck der zonden eyghentlijcke werc is) den doot in u luyden baren: of sy en doet sulcx niet.
226. Seghdy dat sy sulcx doen (dat zijn moet, niet anders dan ‘tvier moet branden daer het aen komt) in u luyden: hoe moochdy u self Vroet-maken dat ghy vrede hebt met Gode, dat ghy met Gode verzoent zijt, ende dat ghy in ende met Christo zijt verresen in een nieu Leven, daer de Doot ghedoot zijnde, niet meer en mach wesen? Is dit oock niet, hoe houdy u Vroet maecken dat ghy Christenen zijt?
227. Maer seghdy dan, dat, hoe-wel die ghebreken ende zonden (t’is met u al een) noch al’t leven deur in u blijven moeten, soo ghy’t opentlijck hout, ghyluyden des niet te min u self achtende met Gode versoent te wesen, ende dat ghy derhalven gheen wroeghen en maeckt over de blijvende ghebreecken ende zonden: of (soo Calvijn u leert Comment. 1. Ioan. 3. 21.) ghy verghevet u selfs: soo soude ick gaerne sien, hoe ghy-luyden hier inne ‘tselve doende dat de Libertijnen doen, sult moghen ontkennen, dat ghy’t in desen volkomentlijck eens zijt metten Libertijnen, ende op eenen selven gront staet met malkanderen?
228. V luyder groot in dit stuck is, dat het Ghebreck of Zonde Adams in alle zijne Af-komste sulcx heeft ouer-vloeyet, dat het nimmermeer in desen leven uyt ons en macht ruymen. Luyt dit al Schriftuerlijck? Immers het strijdt opentlijck teghen de Schriftuere, Want die tuycht, dat so waerGa naar margenoot+ het Ghebreck over-vloedich is gheweest, dat de Genade daer noch meer overvloedich is. Hier uyt moetmen immers besluyten, dat de Ghenade ten minsten hier in desen Leven in een eenich mensche, soo overvloedigh (ick swijghe overvloedigher in allen Menschen) | |
[Folio cccliij.v]
| |
mach zijn, alst ghebreck of de Zonde mogen zijn in allen Menschen.
229. Is dit so: hoe sal dan ‘tghebreck noch stadelijck moghen blijven in den Menschen, waer inne de Ghenade Christi noch overvloedigher komt? Of moghen Christus ende Belial al ‘tleven deur in een selve herte blijven woonen? Moet ghy sulcx houdende, Christi ghenade niet opentlijck kleynder maken, ende krachtigher dan Adams zonde? Ziet nu wiens ghevoelen meest strijdich is teghen de Heylighe Schriftuere, het uwe, houdende dat die Ghebreken al gantsche leven deur noch stadelijck moet blijven in den Heylighen Godes: of het mijne, houdende dat de Ghenade Christi die ghebreecken (niet anders dan Ware medecijne, die sieckte uyten Lichame) krachtelijck ende waerachtelijck uyte Ziele daer inne sy komt, verdrijft ende doet ruymen.
230. Ga naar margenoot+Ten laetsten, komdij voort metten sproke, Gal. 6. 1. houdende dat de Gheestelijcke oock moghen versocht worden? besluyt daer uyte, dat de Gheestelijcke oock konnen over-rascht worden. Hoe Sottelijck ende Spottelijck in soo wichtighe saken sulck bewijs by u wert in gheschrifte ghestelt, jae in druck uytghegheven: hebdy moghen sien hier voor, 135.etc. Daer’t met kleyne moeyten te schanden is gemaeckt.
231. Gave Godt dat ghy eens tot op-rechte Schaemte quaemt, van sulck onredelijck ende schandelijck bewijs, als hier ghebleecken is by u luyden voort-ghebracht te zijn, tot sterckinghe van dese uwe eerste Redenen. Want ghy daer siet bewesen te zijn,
Dat ghy niet en verstaet de sproken, waer mede ghy u doolinghen waent te bewijsen, 198. Dat ghy niet en weet wat ghy seght ende bevesticht, 152. 172. Dat ghy af-wijckt vant ware, tot een gedichte gheschille, 192. 193. 194. 195. Dat ghy onwijslijck besluyt, 158. 159. 164. 165. 166. 167. 170. 171. 172. 175. 184. 196. 210. Dat ghy leert teghen de Godlijcke Schriftuere, 184. 203. 204. 208. 210. 216. 218. 219. 224. 228. 229. Dat uyt dese uwe leeringhe volghen lasteringhen Christi, 206. 219. 223. 224. 229. Dat uyt dese uwe Leere volcht lasteringe Godes, 215. Dat dese uwe Leere inden grondt eens is metten Libertijnen, 211. 216. 221. 223. 227. Ende dat yemant hier de Geboden Godes volkomelijck mach onderhouden, 161. 203. 204. |
|