Disputatie over den catechismus van Heydelbergh, openbaerlijck voor den volcke gehouden op't Hof van 'sGraven-Haghe in Hollandt, anno 1583

Den iij. Novembris 1583. voor de middagh, Presenen ut supra, praeter, Menijn ende Enchuysen.

Coornhert.

VOort-varende Urundtlijcke lieve Saravia met mijne redenen daer ic die gisteren hebbe ghelaten, voeghe ick daer toe al ditte, want het on-moghelijck is om bewijsen, noch veel minder moghelijck om ghelooven, dat God, die alleen den Mensche heeft gheschapen, mette helft van sijnen geheelen mensche souden vernoeghen, omme d'ander helft den Satan te laten, ende also sijn gheheele eyghendomme deelen metten Duyvel. Godt is rechtvaerdigh, de Duyvel is onrechtvaerdigh. Wat ghemeynschap, seydt d'Apostel 2. Corintheorum 6.14. heeft de gherechtigheyt met de ongerechtigheyt? Maer welck is de over-een-komste Christi met Belail? Neen, Christus en laet den Duyvel neffens hem niet woonen noch blyven, veel minder heerschappen in sijnen Rijcke van der ghelovigher zielen. Gheen twee Coninghen, maer een Coninck salder wesen, seydt Godt door Ezechiel 37.22. heerschappende over alle. Dits de Coninck Christus Godt, die voorseyt is te sullen heerschappen, Esaias 52.7. Ende dit is de beloofde David als een Herder ende Prince, Ezechiel 34 24. Die uyt sijnder nature soo luttel een Wolf of Satan beneven hem mach lijden als 't licht, dat hy self is de duysternisse. Soude dese glorieuse Coninck sijn Rijck, door sijnen bitteren doot inghenomen met den Duyvel deelen? Wy sijn des Heeren, hem behooren wy gheheel toe, die daer toe is gestorven, op dat hy over levende ende dooden soude heerschappen, soo Paulus schrijft, Romanorum 14.9. Dit wil hy dan doen, dit belooft hy te doen, ende dit mach hy oock doen. Soo blijcket dan oock moghelijck, ja licht, dat Christus als almogende, alleen in de zielen der herborene, sulcx vast gheloovende, s[o]ude heerschappen, ende henluyden van allen quaedt bewaren, so Paulus seyt 2. Thes.3.3. Dats dan ooc van zonde, wel het verderflijcste quaetsijnde. Hier teghen en strijden gheensins de woorden des ghebedt, Matthei 6.12. Uergeeft ons onse schulden, want schulde en is gheen zonde, maer de dochter ofte Urucht vande zonde. So machmen de dochter noch hebben, als de moeder al doot is, dit heet voorleden zonde te hebben, maer niet zonde doen ofte zondighen. In dese woorden en bidden wy niet als int bidden om broot, vergheeft ons onse daghelijcksche zonden, Neen, maer ver-gheeft ons onse schulden. Oock sijn altijt aen den Lichame meer swacke Ledekens dan stercke. Als dan de stercke bidden. Vergheeft ons onse schulden, soo en bidt niemant van hen, vergheeft my mijne zonden, maer onse schulden, dats dan niet vergheefs voorden swacken ghebeden. Immers de gheloovighe bidt oock in desen ghebede selfs, dat hem Gods Rijcke toekomen, niet op dat sijn eygen zonderlijcke wille in dit Rijcke Godes schieden, maer de Godlijcke wille, seggende uwen wille gheschiede, &c. Om also te sabbateren ende te ghedooghen, dat des Heeren wille alleen in sijnen Heylighen Rijcke gheschiede, ten eynde alsoo het quade of de zonde uyt hem soude werden ghedreven, niet int deel, amer int gheheel, daer toe hy oock bidt om verlossinghe van't quade, te weten vande zonde. Mach of wil Godt door Christum sulck gheloovigh Bidder van 'tquade niet gheheel verlossen, ende te recht vry maken? Uryelijck Ia, Iohannes 8.36. Is dat u de Soon vry maeckt, soo sult ghy te recht vry sijn. Want de gheloovighe bidt hier, om in oprechten gheloove na den wille Christi, die selve also beveelt te biddene: vast betrouwen hebbende tot Christum, dat so wat wy bidden na sijnen wille, hy ghebenedijt ons verhoort, 1.Iohan.6.14.

Nadien nu V. L. int xlviij. Artic. van desen onsengesprake met clare woorden seyt, dat het minste ghenoeghsaem is, oprecht sijnde omme te verkryghen 'tgene wy vanden Heere in onsen noodt begheeren. So houde ick vastelijck, dat V. L. sonder haer self opent-lijc te wederspreken, niet en mach ontkennen dat eenighe herborene, een oprecht gheloof hebbende, alwaer't oock schoon het minste gheloove, ende in heuren noot begheerende 'tghene hier vooren is verhaelt, als volcomen onderhoudinghe der gheboden Godes ende

[fol. ccccxlviv]

Christi, volghens dien oock der Liefden tot God, nu hier in gheschille wesende, sulckx mach, ja sal verkrijghen, ende mitsdien oock dese gheboden Christi van der Liefden vol-comentlijck mach onderhouden: Ten waer dan u L. nu wilde segghen, dat gheen men-sche op Aerden een oprecht geloove (alwaert oock het minste) en mach hebben: Maer sulcx seggende soude die van der aerden gant-schelijck wech nemen de Kercke Christi, be-staende voornemelijck in Luyden die een op-recht gheloof hebben. Maer want ick sulcx van u L. niet en verwachte, so besluyte ick uyt dit voorsz. dat eenighe herborene Kinderen Godes, dit ghebodt Christi van der liefde, omme welcx volcomen ghehoorsaemheyt zy inden gheloove bidden, volcomentlijck moghen houden, ende mitsdien oock, dat de Ca-techismus Neen daer toe seggende, onwaer-heyt leert, 'twelck dan niet en is Godtlijck maer menschelijcke Leere.

Ende nu voort-komende van de beloften Godes voorsz. tot sijn Wet ofte ghebodt in desen, en mach niemandt ontkennen de wille Godes ende Christi te wesen, dat wy sullen doen 'tghene hy ons beveelt. In desen gebode vander Liefde wert ons gheboden, niet halve, maer heele ghehoorsaemheydt, illers ons werdt bevolen volmaeckt te sijn, wandelt voor my (seyt de heere tot Abraham⁺ ende in hem tot alle sijne ghelovighe Kinderen) ende weest volmaeckt: Ende totten volcke Israels, weest volmaeckt ende sonder vlecke met uwen Godt, Deut.18.13. Dats nu wel verre van altijdt onreyn te sijn. ofte dat onse beste wercken altijdt zondigh ende besmet souden wesen. Dit en wil God niet dat wy sijn, dat, te weten volmaeckt ende sonder vlecke, wil Godt dat wy sijn. Waer't nu niet een groote ongheschicktheyt te geloven, dat de menschen wel moghen sijn 'tgene Godt niet en wil dat zy sijn, ende daer tegen te ghelooven dat zy niet en moghen wesen 'tghene Godts wille is dat zy sullen wesen? God wil selver een reyn water op ons stor-ten, Ezech.36.25. ende ons reynighen van alle onse onreynigheden ende zonden, al waren die oock root als schaerlaken, sulcks dat zy wit sullen wesen als witte Wolle, Esaias 1.18. Hoe can doch, daer God selve so reynight, de smette der zonden (ick swijghe de zonde selve) noch stadelijck blijven? Godt belooft daer volmaecktelijcken te reynighen, Godt wil dat wy volmaeckt sijn ende suyver willen wy sulcks in waren geloove met Gode, soo en can de ware suyverheyt ende vol-maecktheyt niet uyt blijven, want die dat wil ende belooft is Almachtigh, d[o]ende al wat hy wil ende belooft.

Weest ghyluyden, seyt Christus) Mat.6.49.) volmaeckt als uwen Hemelschen Vader volmaeckt is, verstaende 't selve vande Liefde tot den vyanden. Daeromme ist oock dat Christus beveelt door sijn verkoren vat, dit selve, &c. ghenoech met ander woorden, d'eerste tot Timoth.6.14. alwaer hy seydt, dat wy 'tghebodt sullen houden sonder vlecken (dat sijn gheen besmette wercken) onberispelijck tot op de toekomste ons Heeren Iesu Christi. Dat is oock immers hier in desen leven. Alsoo en machmen hier oock niet ontkennen de heylighe wille Godes te wesen dat de her-borene zy reyn ende volmaeckt.

Nadien nu God getrou is ende Almachtigh, wie mach aen 't worden van dien twijfelen, nadien zijnen wille hier blijckt sonder te twijfelen aen sijn almoghentheyt? Dat en dient niet totter Eeren Godes, die voor allen in allen alleen behoort ghesocht te werden. Of nu schoon erghens op een eensame plaetse verstaen moghte werden, dit ghebodt neven andere oorsaecken mede ghegheven te sijn,omme te baren kennisse der zonden, daer uyt en volght niet, dattet niet ghegheven en soude sijn, omme by ons (soo hy ghebenedijdt dat ghebiedt, dat is volcomentlijck) metter daedt volbrocht te werden. Of soude de alwijse God te vergheefs hebben ghesproken dese navolghende, met hondert andere deser ghelijcke woorden: Hoort nu Israel (seydt de Heere Deut.4.1.) de gheboden ende Rechten die ick u leere, op dat ghy die doende, mooght leven. Uolght daer na Uers.6. Ende ghy sultse onderhouden ende metter daedt volbrenghen ofte vervollen. Dats nu niet doen voor een deel, ende laten voor een deel. Int derthiende Uers. daer na noch seyt Moses vanden Heere sprekende: Ende hy heeft u sijn verbont getoont, op dat ghy't soudt doen. Met welcke plaetsen daer gestelt sijnde, met haer eyghen woorden icks hier ghenoegh achte, midts daer by noch stellende eenighe stellinghen ofte aenwijsingen van eender aert sijnde, als de voorsz. als Deuteron.5.1.31, 6.1.2.3, 8.1, 10.12.13. Iosue.1. vers.8. &c. Want niet alle die daer seyt Heere, Heere, en sal ingaen int Rijck der Hemelen, maer die daer doet de wille mijns Uaders die inde He-melen is (seyt Christus Matthei 7.21) die sal ingaen int Rijck der Hemelen. So en mach-men nu niet meer met eenighen schijn van waerheyt in twijfele trecken, of Godt ons sijn Wet oock gheeft, op dat wy die souden doen: Doen, segghe ick, niet ten halven of met ghedeelder herten, of anders dan hy't beveelt, maer int gheheel ende van gantcher herten, &c. so hy dat beveelt. Wil Godt dan dat wy volmaeckt sullen sijn, so hy ghebenedijt dat deurgaens naecktelijck ghebiedt, wie mach die moghelijckheyt van sulcx gheschieden, weder-spreken sonder onchristelijck te wederspreken dat die Godt dese Hemels Al-machtigh zy? Sijn wille blijckt hier opent-lijck, niet van seltsame ghedichte wonderen maer vanden herborenen, ware ende volko-men onderdanigheyt Godes, int volbrengen van de gheboden van heuren Schepper, Heere, ende Godt. So mach dan de herborene mensche deur Godts ghenade, inden Heere Christo volmaeckt sijn, na menschelijcke niet Godlijcke volmaecktheydt, ende volcomentlijck de gheboden Christi vander Liefden onderhouden. Maer hoe can aen sulck vermoghen des herborenen eenighsins ghetwijffelt worden, als men verstaet de eyndelijcke oorsake, daer toe hy van Gode is verkoren? Ia daer toe de Soone Godes selve mensch is gheworden ende ghekruyst? Sijn wy beroepen tot onreynigheydt ende zondelijckheydt? Neen vryelijck: Niet (so d'Apostel tuyght 1.Thes.4.7.) tot onreynigheyt maer tot heyligh-makinghe.

Dats nu wel verde van daer, dat al onse beste wercken noch al 't leven door besmet souden sijn met zonden, soo de Catechismus qualijck leert.

+ Gen.16.1.

[fol. ccccxlviir]

Wy sijn verkooren (schrijft Petrus in sijn eersten Brief, 't eerste Capittel, 't eerste ende tweede Uers.) tot heyligh-maeckinghe des gheests ende onderdanigheyt, ende (so Pau-lus seyt, Ephes.1.4.) sijn wy verkooren in hem (Christo) op dat wy souden syn voor hem heyligh ende onbevleckt in de Liefde. Wat nu heyligh is, dat is den heylighen Gode alleen toe gheeygent, ende en heeft gheen hoer-achtighe ghemeenschappe mette Liefde tot den Schepselen. Wat oock onbevleckt is, dat en is niet besmet met zonden. Nadien nu Godt ons daer toe heeft verkoren, so ist immers de wille van hem ghebenedijt, dat wy heyligh ende onbevleckt in der Liefde sullen wesen. Blijckt hier af dan de wille Godes, alsoo 't ontwijfelijcken blijckt, niet uyt duystere collectien, maer uyt clare ende naeckte sententien der Schriftuyre, soo men niet onchristelijck wil segghen, dat de Uer-kiesinghe Godes onseker, veranderlijck ofte vergheefs is. Hoe salmen de moghelijckheyt van sulcx te worden ontkennen, sonder quetse vande Godlijcke Almoghentheyt? Is dit hier niet onse sake selve? D'Apostel handelt hier van de Liefde selve, op dat wy daer inne souden sijn heyligh ende onbevleckt. Sijn wy van Gode daer toe verkoren, so moghen wy sulcx ooc wesen door de Godtlijcke genade in Christo: want anders en soude niemandt mogen verkrijgen de conformite, of om duytsch te spreken, die gelyckdanigheyt van't Beelde sijns Soons Iesu Christi. Daer toe heeft God (so Paulus seyt, Romanorum 8.29.) ghepredestineert den genen die hy heeft voorsien. Dit sijn des Apostels woorden, want die hy voorsien heeft, die heeft hy oock ghepredestineert gelyckformigh te worden het evenbeelde sijns Soons. Dat's nu niet ten halven, of onvolcomelijck, want dat en waer gheen conformiteyt. So dese selve apostel maer een gestuckelde conformiteyt van't beelde des Soons Godts ghehadt hadde, hy soude sich wel ghewachthebben, in de plaetse van dat volmaeckte beelde Christi, sulcks sijn selfs onvolmaeck beelde sijnen Iongheren voor te stellen tot een voorbeelt des Christelijcken levens: Maer wel wetende dat hy selfs niet meer en leefde, maer Christus in hem, Galateren.2.20. In sulcker voeghen dat hy oock niet meer en dorste spreken, 'tghene Christus niet en sprack in hem, Romanorum.15.18. Heeft hy vrymoedelijck derren schrijven tot sijne Iongheren: Weest mijne navolghers als ick Christi, 1.Cor.4.16, 11.1. ende Philip.3.17.

Soo isset dan de wille Godes, dat de her-borene ghelijck worden het Evenbeelde sijns Soons, die is sonder zonde, ende sonder alle smet. Hier en ghebreeckt dan niet altoos ter volcomenheyt. Die hadde volmaeckte liefde tot Gode, in dit ghebodt gheeyscht, die wil Godt dan dat wy sullen hebben, ende die mach de Almachtighe Godt ons doen hebben. Dus blijckt hier al mede uyt het gene daer toe wy van Gode sijn ghepredestineert, dat een herbooren Mensche mach hebben, in Christo volcomen ghehoorsaemheyt van desen ghebode Christi.

Aengaende nu d'oorsaken, daer toe de Heere Christus mensch is gheworden, ende ghestorven, leestmen te sijn der geloovighen heyligheyt ende suyverheydt, na luydt van dese woorden des Apostels, Colos.1.2, 22. Nu heeft hy versoent in den Lichame zynes vleysches door den dood, omme u luyden te stellen voor hem heyligh ende onbevlect, ende onberispelyck.

Ende op datmen nu niet meynen soude dit by hem ghesproken te sijn, van een toerekent-lijcke of imputative heyligheydt of suyver-heyt, soo wert sulckx verclaert in des Heeren woorden selve, hoedanigh de heyligheydt is, van de welcke de Gheest Christi door Paulum hier schrijft: Ende ick heylighe my, seyt de Heere Iohan.17.19, voor henluyden, op dat zy oock gheheylight souden sijn in der waerheydt, dat is dan de wille des Almoghenden Heere: die mach dan gheschieden, ende doolt daeromme de Catechismus, sulcx ontkennende.

Of heeft de heere niet selfs onse zonden ghedragen aen den houte in sijnen Lichame, op dat wy de zonden ghestorven sijnde, souden leven de rechtvaerdigheydt des gheens, door wiens bloedt wy sijn ghenesen?

Onghetwijffelt ja, want sulcx ghetuyght de Apostel Petrus inden eersten Brief, in't derde Capittel, Uers.24. Wie nu de zonde ghestorven is, en mach daer inne niet meer leven: So d'Apostel opentlijck ghetuyght, Rom.6.2. In wien de zonde niet en leeft of hy inde zonde, daer en mach de doode zonde niet meer doen haer werck van zondighen: Want wel een ziecke, maer gheensins een do[o]de eenigh werck mach doen. Wie oock ghenesen is waerlijck, niet waenlijck of im-putatielijck, door salvinghen van't dierbaer bloedt Christi, die en is nu niet meer zieck of kranc, door de zonde, de doot, ja uyt hem is. Wederomme wie daer leeft de rechtvaerdig-heyt (niet sijn eyghen, maer Christi) die en zondight niet meer, ende volbrengt mitsdien volcomentlijck dit ghebodt Christi van der Liefde, die omme ons sulckx te doen werden sich heeft laten hanghen aen den Cruyce. So ist dan oock sijn wille, die vermach dat, ende die volbrengt dat selve inden synen, sulcx moghelijck gheloovende.

Hier toe seyt de Catechismus Neen, weynigh tot der Eere ende glorie Christi. Die is immers (so de selve Apostel schrijft, 1.Pe-tri.3.18.) eens ghestorven voor onse zonden, de rechtvaerdige voor de onrechtvaerdighen (tot wat eynde?) op dat hy ons Gode soude op-offeren, ghedoodet na den Vleesche, maer levendigh ghemaeckt na den Gheest.

Dit gheloove ick dat geschiet inder waer-heyt, ende niet toerekentlijck: soo en werckt dan daer het doode zondelijcke Uleesch niet, ende de levendt-makende Gheest en rust niet in soodanighen Mensche. Mach dan oock sodanigh mensch yet quaedts doende, of yet goets latende, zondighen? So volbrengt dan oock sulck een volcomentlijck dit ghebodt Christi vande Liefde.

Het contrarie leert de Catechismus, ende moet daeromme daer inne doolen. De selve Apostel schrijft noch inden selven Brief, Capit.4. Uers.1. ende 2. Nadien dan Christus inden vleesche heeft gheleden, so wapent u nu met den selven sinne, want die gheleden heeft inden vleesche, heeft opghehouden van zondighen, op dat ghy nu niet meer en leeft de reste des tijts in den vleesche, de begeerten der menschen, maer den wille Gods.

[fol. ccccxlviiv]

Sal nu Christi doodt ende lijden niet vergheefs sijn, so moet dit in yemandt gheschieden, also hy tot dien eynde geleden heeft ende ghestorven is.

Wie nu ophoudt van zondighen, die en zondight niet meer, ende volbrengt daer inne 'tghebodt Christi: Gaet ende zondight niet meer. Ende wie de reste sijns levens voorts aen leeft, niet sijnen, maer Godts wille, die viert den Sabbath des Heeren, Esaias 58. 13. ende en zondight niet meer, maer is Gode ghehoorsaem, niet voor een deel, of onvolcomelijck, maer gheheelijck ende volcomelijck. Dat sulckx [nu] mach gheschieden hier in desen leven, drucken ontwijfelijcken uyt de clare woorden des Apostels, te weten de reste des tijdts, datter noch is inden vleesche: Ende en wederspreeckt daeromme de Catechismus de moghelijckheydt van sulcks inden herborene te gheschieden, niet oprechtelijck. Soo zy mede niet en doet de woorden Pauli tot den Rom. 8. Uers.3. ende 4. VVant dat de wet onmoghelyck was, in de welcke zy swack was deur't vleesche, heeft Godt, zynen Soon zeyndende in de gelyckenisse des vleesch der zonden, ende vande sonde de zonde verdoemt inden vleesche, op dat de rechtvaerdigh-maeckinghe des VVets vervult soude worden in ons, die niet en wandelen na den Vleesche, maer na den Geest.

Sodanighen en moghen dan niet doen des vleesches wercken, die zonde sijn, ofte laten des Gheests wercken die gerechtigheyt sijn. Dese en zondight dan niet. Die niet en sondight houdt dat ghebodt Christi van de Liefde. Dit leert de Schrift, dat mach gheschieden inden herborenen. Hier toe seyt de Catechismus Neen. Wie is hier de geloof-waerdighste? Ten is immers gheen onwaerheyt dat Christus sich voor ons heeft ghegeven, op dat hy ons soude verlossen ende sich soude reynighen een aenghenaem volck, want sulcx betuyght de Geest Christi claer-lijck deur den Apostel Paulum tot Titum 2.14. Wat zonde, wat quaedt, of wat smet mach doch blyven inden ghene, die door't reyne bloedt des onbevlecken lammekens van zonden gereynight is ende verlost? Geen altoos. Dese dan onderhoudt volcoment-lijck dit ghebodt Christ van der Liefde, 'twelck hier wert wedersproken. Men moet immers bekennen, dat de genade ons Heeren ons Salighmakers, allen Menschen is ver-scheenen, ons leerende, dat wy versakende de Godloosigheyt ende de Wereltsche begheer-lijckheden, soberlijck, rechtvaerdelijck, ende Godtvruchtelijck souden leven in deser Werelt, Tit.2.11. Is de ghenade Christi daer toe verschenen, so mach sulcx in yemant gheschieden, wilmen de verschijninghe deser genade niet onnut ende vergheefs maken. Dat waer niet Christelijck,

Die dan alle boosheydt ende Wereltlijcke begheerlijckheden versaeckt, ende volght, noch en doet die niet, ende die rechtvaerdelijc leeft, ghevende Gode het sijne, te weten, Liefde uyt gantscher herten, &c. ende oock den Nae-sten het sijne, te weten, Liefde als hem selven, doet in dit Ghebodt Christi dat Christus ghebiedt, ende dat niet ten halven, maer volcomentlijck: Ende blijckt mitsdien dat sulckx alhier mach gheschieden.

Ende nu noch niet ghekomen zijnde op de questie: Of yemandt is of gheweest is die dit ghebodt vander Liefde volcomentlijck heeft onderhouden: Maer wesende op dit geschille, Oft in een herboren Mensche geschieden mach, niet in een wonderdadighe macht, als of een Maegth soude baren, &c. maer in een macht van Gode den mensche toegeseyt, belooft, ende voorghestelt, achte ick meer dan ghenoeghsaem bewesen te sijn, het eerste Artijckel mijns Boecxkens, houdende dat het mach gheschieden, 'tghene niet en is onmogelijck, niet swaer, maer licht omme te doen. Alwaer U.L. oock toeghelaten heeft gehadt Domine Saravia de Major, de Minor, ende conclusie van dat selve mijn argument, sonder dat het van noode ware gheweest hier af dus langhe te handelen, soo V.L. daer af niet geweken en ware, met die by-gevoeghde woorden: Maer niet volcomentlyck. 'tWelck ick noch daer na int vier en veertighste Articule van desen ghespraecke anders bewesen hebben, uyte verclaringhe selve by U. L. ghestelt, van de woorden Christi van gantscher herten, in't een en twintighste Articule, in sulcker voeghen dat u. L. 'tselve niet en sullen moghen wederspreken, sonder uwe eyghen woorden te wederspreken, mits 'twelcke ick dese mijne redenen besluyte.

Adrianus Saravia. Dirck. V. Coornherts. A. Geniets. I. Wolff subsignavit Notaris. G.I. Rijswijck Notaris subsignavit.