|
| |
| |
| |
Derde bedrijf.
In de burchthal
Eerste Toneel
BERTRAM - TWEE SCHILDKNECHTEN
(komt op, zet zich op de traptreden neer, en zit daar even.)
(komen van den anderen kant en lopen door.)
(opkijkend, en hen nakijkend:) Waar gaan jullie naar toe?
(na den ander te hebben aangekeken:) De burchtvoogd heeft ons gezegd, dat wij de wacht moeten houden bij het bediendenverblijf. De eerste uren mag niemand eruit.
Stilte
(kijken elkaar weer aan.)
Voor jou en Diederik geldt het niet. De burchtvoogd zal jullie zelf zijn bevelen geven.
Weten jullie ook, waarvoor dat allemaal is?
Stilte
Ze zeggen, dat de koerier uit Straatsburg elk ogenblik hier kan zijn.
| |
| |
| |
Tweede Toneel
BERTRAM - DIEDERIK
(zit even in zijn eentje.)
(komt op:) Ze zitten daarbinnen in angst en beven, in afwachting van wat er gebeuren zal.
Laten ze zich stil houden. Zij mogen er voorlopig niet uit. Wij, jij en ik, krijgen onze eigen bevelen. Wat het te betekenen heeft, is duidelijk.
Stilte
De burchtvoogd ziet eruit als een onweer.
Hij ziet er uit als een onweer sinds hij bij den paltzgraaf geweest is.... toen de dingmannen het doodvonnis hadden uitgesproken.
Vandaag is hij erger dan ooit. Als hij ons zelf zijn bevelen zal geven, nou, dan weten wij, waar we aan toe zijn.
Het is nog lang niet zeker.
De burchtvoogd weet meer dan wij. Hij is zelf het doodvonnis naar Straatsburg gaan brengen.
Ja. Maar hij kwam zonder beslissing terug. Hij zou er, nou hij op den koerier loopt te wachten, niet zo uitzien als een onweer, - als hij zeker van zijn zaak was.
De burchtvoogd zou de burchtvoogd niet zijn, als hij niet zeker was van zijn zaak. En de paltzgraaf zou de paltzgraaf niet zijn.... als hij zich een bastaard in zijn nest liet stoppen. (pakt een muntstuk, speelt er luchtigjes mee; andere toon:) Beeldenaar of andere kant om te wedden, of het doodvonnis wordt uitgevoerd?
Bij wat je lief is, néé, daar gooi je niet voor op.
Nou zeg, ik wist niet, dat jij een hart van was hadt.
| |
| |
Een hart van was? Je zegt zelf, dat we weten, waar we aan toe zijn. Als het doodvonnis wordt uitgevoerd zijn.... wij de scherprechters....
't Is mij om 't even. Ik heb in mijn leven al zoveel gestrafte lijfeigenen handen moeten afhakken en neus en lippen en tong moeten afsnijden, en nog wel erger dingen moeten doen.
Een burchtgravin, die hem een bastaard bezorgt, is voor den graaf heel wat erger dan een stroper, die het op groot wild heeft voorzien. En die krijgt ook geen genade. En zo goed was zij niet, of we moesten allemaal mee, om haar met den kok te betrappen. En jij ging ook mee en hebt evengoed als wij voor de dingmannen tegen haar getuigd.
We hebben allemaal tegen haar getuigd, dat we dien ellendigen hofmeester in haar slaapkamer bij haar hadden gezien. En dat hadden we ook gezien. Je hadt voor de dingmannen donders goed op je tellen te passen. Egberta, haar kamerdame, zit in 't gevang, omdat ze een vals getuigenis heeft afgelegd.
Dan ben je niet goed op de hoogte. Die zit in 't gevang, omdat ze op weg was naar Brabant met een boodschap van de burchtgravin. De burchtvoogd heeft haar terug laten halen en op laten sluiten.
Hij is bang voor schandaal.
Natuurlijk. Ze zullen er niets op gesteld zijn, dat het bekend wordt, dat het een keukenmeester is, die den burchtheer een bastaard bezorgde!
Over een ter dood veroordeelde spreek je zo niet, als het een burchtgravin is.
Hoe spreken de burchtvoogd en de paltzgraaf zelf over haar? Die weten beter, wat ze te doen hebben dan ik. En als die mij een bevel geven, dan doe ik wat ze bevelen. Het zou mij niet geraden zijn an-
| |
| |
ders te doen. Ik heb 't zelf meegemaakt, wat er met hen gebeurt, die een bevel van graaf Siegfried niet uitvoerden.
Stilte
En jij? Als je een hart en een geweten van was hebt, dan raad ik je aan, de burchtgravin te voren vergiffenis te vragen. Ik heb gehoord, dat ze vergaat van spijt. Ze heeft zelf haar bastaard gedoopt en zit heel den dag maar te bidden. Nou, dan zal zij je zeker vergiffenis geven.
Stilte
| |
Derde Toneel
BERTRAM - DIEDERIK - GOLO
(komt op en staat ineens voor hen.)
Stilte
(op zijn somberen toon:) Bertram en Diederik, houden jullie je klaar. Ga naar den toren. Wacht daar, tot ik je laat roepen. Als het nodig is, reken ik op jullie.
Bertram en Diederik af
| |
Vierde Toneel
GOLO - FULCO
(komt op:) Het zijn uren van spanning, die we beleven, burchtvoogd.
Voor mij zijn ze bijna ondraaglijk, Fulco.
Zij weet niet, hoe wij van ogenblik tot ogenblik wachten op de komst van Siegfrieds bode.
Maar zij heeft de dingmannen het doodvonnis tegen
| |
| |
haar horen uitspreken. Zij weet, dat er een boodschap naar graaf Siegfried gestuurd is, om hem over het al of niet uitvoeren van het vonnis te laten beslissen.
Dat weet zij. Ook voor haar zal het wachten ondraaglijk zijn. (Fel, als in wanhoop:) Fulco, hoe eer aan dit alles een einde komt, hoe beter.
Geef je de gravin kans op genade?
Siegfried is onberekenbaar.
Heb je voor haar gepleit?
Ik heb haar schuld zoveel mogelijk verzacht en de volle schuld op Drago gegooid.
Dan ben ik bang, dat je een slecht pleitbezorger voor de gravin geweest bent. Hoe nam hij het op?
Het noemen van den naam Drago bracht hem buiten zich zelf. Juist dat Genoveva zijn eer en haar eer vergat met een keukenmeester maakte hem razend. Maar ik kon niet anders. Als ik verkeerd gedaan heb, jij hebt ook een fout gemaakt. Bij mijn laatste bezoek brulde hij het ene ogenblik het uit, dat Drago niet gedood had mogen worden, omdat hij hem zelf met zijn zwaard zou hebben kunnen doorsteken. En het andere ogenblik was hij vertwijfeld, dat door Drago's dood de ondervraging van den hofmeester niet meer mogelijk was. Ik heb hem weten te overtuigen, dat jij niet anders kon doen dan als trouw dienaar zijn eer wreken op het ogenblik zelf, en dat het er na de betrapping niet meer toe deed, of Drago zou hebben bekend of ontkend en (stilte, zacht:) dat Genoveva's bastaard het onomstotelijke bewijs was.
Is dat ook voor hem het onomstotelijke bewijs?
Dat hij dat aanneemt, zonder het te onderzoeken.
Er is voor hem geen twijfel. Niemand beter dan hij
| |
| |
weet, in welken toestand hij de gravin hier achterliet.
Weet je, wat er gefluisterd wordt, burchtvoogd?
(haastig en woedend:) Ik weet, wat er gefluisterd wordt. Het is Genoveva's laatste en wanhopige poging zich te verdedigen tegen een aanklacht en tegen een vonnis, waartegen zij zich niet verdedigen kan.
Stilte
't Is waar. Graaf Siegfried zelf kan alle zekerheid hebben. En wat ze zeggen of niet, wat er gebeurd is, is gebeurd. En we zijn er allemaal getuige van geweest. En die huichelachtige schoft van een Drago heeft zijn verdiende loon. Ik heb dikwijls gezien, als hij na lang draaien met de burchtgravin samen was en jij was in de buurt, dat ze je uit den weg gingen, uit angst, dat je ze zoudt zien. Had je maar beter opgelet. Dan had je eerder kunnen ingrijpen en met de bestraffing van dien huichelaar kunnen volstaan, en hoefde je nu niet te beven voor het lot van de gravin.
(fluisterend:) Was alles maar achter den rug.
En dan nog, hoe zal het zijn, als de burchtheer terug is?
Als hij tot de uitvoering van Genoveva's doodvonnis besluit, dan betekent dat, dat hij zelf met zijn liefde voor haar heeft afgerekend. Graaf Siegfried is niet de man, wien het bedrog van een vrouw den doodsteek geeft. Niet de liefde, - zijn éér is hem alles.
Men hoort een hoornsignaal.
Stilte
Daar is de koerier van den paltzgraaf.
Stilte
't Is Eudo, een hoofdman, die in Straatsburg bij hem in dienst is en die den tocht naar Zuid-Frankrijk heeft meegemaakt.
| |
| |
Stilte
Het wachten was martelend. Maar het viel me lichter.... dan nu hem te moeten aanhoren.
| |
Vijfde Toneel
GOLO - FULCO - EUDO
(komt op in 't zwart:) Heer burchtvoogd, ik breng u de boodschap van den paltzgraaf, waarop gij wacht. ( overhandigt hem een verzegeld pergament.)
(neemt het, verbreekt het zegel, leest. Het papier trilt in zijn handen.)
Stilte
(hees:) De teerling is geworpen. De paltzgraaf heeft het doodvonnis ter uitvoering ondertekend. - Zij, - en het kind.
Stilte
Stilte
Zij en het kind. Schrijft hij dat?
(hees) Hij schrijft. Zij, - en haar bastaard. (Hij verbergt plotseling het gezicht in de handen; een korte krampachtige snik. Hij herstelt zich, dan vraagt hij aan den bode:) Hoe is de toestand van den burchtheer?
Na een lichte verbetering van de laatste weken is die door de opwinding bij de ondertekening van dit vonnis weer zeer slecht.
(fluisterend:) Het is te begrijpen, dat dit hem heeft aangegrepen. - Heeft de paltzgraaf zelf je het ondertekende vonnis in handen gegeven?
Ik werd bij den paltzgraaf geroepen voor het overbrengen van een boodschap aan u. - In Straatsburg
| |
| |
wordt ook buiten de ziekenzaal gesproken over wat hier is gebeurd, heer burchtvoogd. En ik begreep, welke boodschap ik overbrengen moest,.... omdat ik mij in het zwart moest kleden. Toen ik binnengeroepen werd, zag ik den paltzgraaf op zijn ziekbed. Hij was afgemat en doodsbleek. Twee ridders en een geneesheer stonden zwijgend bij hem. Hij wenkte mij. Van de tafel naast zijn bed nam hij het pergament en gaf het mij, en vroeg mij, haast te maken. Maar voor ik bij de deur was riep hij mij terug. Hij rukte mij het pergament weer uit de handen. En plotseling, eer iemand erop bedacht was, sprong hij uit zijn bed. Hij stond in rechte houding; en in een woede uitbarsting, zoals ik nooit van hem gezien heb, schreeuwde hij, dat men onmiddellijk zijn paard moest zadelen, dat hij naar Trier wilde om zelf de burchtgravin nog te ondervragen. Hij was verschrikkelijk om aan te zien. Het bloed dreef door de windsels van het verband en schuim kwam hem om den mond. Toen zagen we hem wankelen. We schoten toe, overmanden hem, en kregen hem weer op het ziekbed. Ridder Otto, zijn vazal, zelf ten dode vermoeid door het waken bij hem, zei toen op bevelenden toon, dat aan het gemartel van de twijfelzucht een einde moest komen. Hij hield hem uw brief voor, heer burchtvoogd, en wees hem daarin een gedeelte aan. Toen schreeuwde de paltzgraaf, alsof hij ijlde in koorts: Al zou de hemel voor haar getuigen, dat getuigenis wordt te niet gedaan door haar bastaard, die het alleen al is door den dag van de geboorte. Toen werd hij kalmer en zei: Ik heb geen verder bewijs nodig. Zij is mijn vrouw niet meer. Zij is een onwaardige. Zij heeft den dood verdiend....
Stilte
Toen gaf hij mij het pergament weer. Opnieuw vroeg
| |
| |
hij mij, haast te maken. Hij gaf mij het bevel, zonder oponthoud terug te komen en hem de voltrekking van het vonnis te berichten.
Stilte
Breng hem dat bericht. Vóór zonsondergang zal het vonnis zijn uitgevoerd. Zeg aan den paltzgraaf, dat ik hem daarna zal bezoeken.
Goed, heer burchtvoogd. (Hij buigt, ook naar Fulco, af.)
| |
Zesde Toneel
GOLO-FULCO
Stilte
Mij is de lucht te zwaar, die ik inadem. Ik gaf een stuk van mijn dagen, als je me niet getart hadt, Drago en gravin Genoveva te betrappen....
Je hebt je plicht gedaan. Ik de mijne. Het lot heeft zijn loop. Dit is een bevel van den paltzgraaf. Hij is verantwoordelijk. Ga, en stuur mij Diederik en Bertram, die bij den toren zijn.
| |
Zevende Toneel
GOLO - FREDEGUNDE
Stilte
(komt op:) Ik heb den horen gehoord. Was het Siegfrieds bode?
Ik voel, dat hij het bevel gebracht heeft tot.... Genoveva's dood.
Stilte
(staart wezenloos voor zich uit.)
(fluisterend en huiveringwekkend:) Dat is.... verschrikkelijk, Golo.... Voor haar. Voor Siegfried.
| |
| |
Voor ons allen. - En voor ons is het een vlòék, dat we niets ongedaan kunnen maken.
Wij kunnen niets ongedaan maken. Siegfried heeft beslist. Hii is verantwoordeliik.
Stilte
Zij heeft bitter geleden in de gevangenis. Maar zij lijdt móédig, - zo moedig, dat ik het niet begrijp. Ik heb haar horen zingen. Een slaapliedje voor haar kind, - ja dat zingt zij dikwijls. Ze doet alles, tot het geringste toe, dwingt zich tot voedsel, is vol zorg, alles, om lichamelijk niet te verzwakken en moeder voor haar kind te kunnen zijn. Wonderlijk, ze zijn het allen, of ze gelukkig zijn, of ongelukkig, of nog een lang leven verwachten, of, zoals zij, met den dood voor ogen. Ik zwijg bij haar zoals je mij bevolen hebt. Maar het is niet jouw verbod, dat mij doet zwijgen. Dat doet iets anders, een onmacht, die sterker is dan alles, een onwil van binnen, die, van dag tot dag erger wordt. Maar zij zegt: Zwijg maar Fredegunde, wij knikken elkaar wel toe. En zij knikt mij toe en lacht. En zingt.... voor haar kind....
Pas op, dat je niet weekhartig wordt, Fredegunde, nu hij, die, als zij 't verdiende, het eerst van allen medelijden met haar moest hebben, het niet heeft en haar verstoot en bevel heeft gegeven, haar te doden.
Zij bidt. Ik heb nooit zoiets aangrijpends gezien als haar gebed.
Bid jij niet met haar mee?
Ik kan niet. Ik zou eerst God moeten bidden, dat Hij me zou laten kunnen bidden, - zó versteend ben ik, zó versteend, dat ik, begaan met haar lijden, toch nog aan mijzelf denk en vervuld ben van jou en mijzelf. - Alsof ik verlamd ben in de houding, waarin ik me aan jou moet vastgrijpen, (fluisterend:) dat je niet in den afgrond valt....
| |
| |
(somber:) Ik heb van jou, toen je me voedde, veel met de moedermelk ingezogen.
Misschien heb ik te dicht aan mijn hart gekoesterd wat sluimerde en kiemde in jou. Misschien berust ik in mijn versteendheid en mijn schuldige nalatigheid, omdat ik denk, dat, als God Genoveva op haar eigen gebed niet redt, niets haar redden kan - en zeker mijn gebed niet.
Zo laf ben je, Fredegunde....
Zo laf zijn wij, Golo.... zo horen we bij elkaar. (gaat star heen.)
| |
Achtste Toneel
GOLO - DIEDERIK - BERTRAM
DIEDERIK en BERTRAM komen op.
De paltzgraaf heeft een koerier gezonden met het bevel, aan de burchtgravin, door de dingmannen schuldig bevonden en met haar bastaardkind ter dood veroordeeld, onverwijld de doodstraf te voltrekken. Jullie beiden belast ik met de uitvoering van het vonnis. - Hier ziet ge het bevel van den paltzgraaf. - Hier is zijn zegel.
Vooral DIEDERIK is onder den indruk. Beiden kijken schuw even naar het bevel en het zegel.
Ik heb alle maatregelen genomen, dat je het nu onmiddellijk in alle stilte kunt doen. Beneden bij de hoeve staat een ossewagen klaar. Je gaat met de burchtgravin langs een omweg om de mark heen naar het woud. Wachten hebben aangezegd, dat op straffe van gevangenneming niemand daar mag komen, totdat het bevel wordt ingetrokken. Je gaat met haar zo diep mogelijk het woud in. En dan handel je zo vlug als je kunt. Kan ik staat op je maken, Diederik?
(zwak:) Ja, heer burchtvoogd.
| |
| |
(zonder al te veel ontroering:) Ja, heer burchtvoogd.
Voor je de lichamen begraaft zul je dat van de burchtgravin de tong uitsnijden en die breng je mij, als bewijs, dat het vonnis is uitgevoerd. Daarna zul je je beloning ontvangen.
Ga nu naar de gevangenis in den toren. Zeg de wachten, dat ze de burchtgravin hier bij mij brengen. Je wacht tot zij is teruggekeerd. Daarna gaan jullie met haar en het kind naar de plaats, die ik je gezegd heb.
Zij gaan heen. Als BERTRAM al weg is, blijft DIEDERIK even aarzelen. Dan komt hij op zijn schreden terug.
| |
Negende Toneel
GOLO - DIEDERIK
Heer burchtvoogd, - ik ken het vonnis. En ik... herken ook het zegel van den burchtheer.... Maar, zou.... niet een ànder met Bertram....
Een bevel van den burchtheer en van mij wordt zonder één woord van tegenspraak en zonder aarzeling uitgevoerd. Ongehoorzaamheid zou je in dit geval duur te staan komen, Diederik. Je hebt te kiezen tussen den gevangenentoren of je plicht te doen en je beloning te krijgen.
En breng me het bewijs, waarom ik gevraagd heb.
| |
| |
| |
Tiende Toneel
GOLO - GENOVEVA - TWEE WACHTEN
(wacht in stilte.)
Na een paar ogenblikken komt GENOVEVA. TWEE WACHTEN brengen haar. Haar lijden is GENOVEVA aan te zien, maar toch is zij ongebroken. Zij is uiterst eenvoudig en kleurloos gekleed.
(geeft de wachten een teken, dat ze heengaan.)
| |
Elfde Toneel
GOLO - GENOVEVA
Je wachten kunnen mij als je gevangene dwingen je te gehoorzamen als je me gebiedt bij je te komen. Zeg me, wat je me te zeggen hebt.
Ben je niet bang het te horen?
Nee. (stilte.) Eén ding heb je gedaan, waarin misschien God mijn gebed verhoord heeft. Je hebt Siegfrieds zegel en volmacht. Na je doel in het doodvonnis bereikt te hebben, had je 't zelf kunnen doen uitvoeren.
(haastig:) Dat had ik niet!
(doorgaand:) De beslissing is in handen van Siegfried gelegd. Je deedt het niet zelf, omdat je bang bent. Die angst kan mijn redding zijn. Ik heb over alles nagedacht. Siegfried moet er zich over verwonderd hebben, dat hem geen woord van verdediging van mij bereikte. Hij moet zich afgevraagd hebben, waarom er van mij geen bode kwam, - (zacht:) alsof ik hem niets zou hebben te zeggen. Misschien dringen geruchten tot hem door, dat die boden zijn tegengehouden. Huiverig om over mijn dood te beslissen, zal hij uitstellen, wachten op zijn genezing, waarvoor ik zo vurig bid, en dat hij kan terugkeren.... Elk uur
| |
| |
uitstel is gevaarlijk voor jou, Golo, en brengt je val dichterbij. Elk uur geeft mij nieuwe hoop.
Maar de uren zijn geteld, Genoveva.
Stilte
(kijkt hem verschrikt aan.)
Stilte
Heb je den hoorn van den torenwachter niet gehoord?
Nee.... ja.... Ik meende, dat ik hem hoorde. Maar ik zong en dacht, dat ik misschien niet goed had gehoord....
Siegfrieds boodschapper is aangekomen en bracht zijn bevel. Siegfried heeft je doodvonnis ondertekend.
(kijkt met een ruk naar hem om. Haar gezicht ontspant zich daarop tot een wezenloze uitdrukking. Zij staart recht voor zich uit en laat haar tranen den vrijen loop, zonder die te drogen.)
Stilte
Fredegunde sprak mij over je moed in je lijden, zoals wij dien niet kennen - en als ieder ander beef je van angst voor den dood....
(in zichzelf verzonken, zacht overwegend:) Ja... ik wil léven. Heel mijn hoop in mijn lijden is geweest.... te léven. Ik wil graag leven.... met mijn kind, ik zelf, en met Siegfried, en onze liefde, - samen leven (opkijkend:) onder den heerlijken hemel, Gods ruimte, - en hier, waar ik, uit de gevangenis, nu sta.... (uitbarstend in smart:) om dit te horen. (Stilte, tracht zich te beheersen) . Nee, Golo.... het is niet waar. Het is niet wáár. Het kàn niet waar zijn.
Hier is Siegfrieds bevel. Hij gelast, dat jij gedood zult worden. Jij en je kind.
| |
| |
Maar als Siegfried waarlijk den laster tegen mij zou geloven, - hoe kan hij bevelen zijn kind, mijn Dogenrijk, te doden? Wat kan zelfs in zijn verblinde ogen zijn kind hebben misdaan?
Jijzelf hebt in je kind misdaan tegen hem.
Hoe kan ik in mijn kind hem iets misdaan hebben?
Hij geeft het bevel tot terechtstelling van jou.... en je bastaard.
(staat volkomen geslagen. Na een stilte brengt ze als ze een fluistering uit:) Dat heb je hem doen geloven....
En je bent erin geslaagd, hem dat te doen geloven....
Voor hem weerlegt dit bewijs zelfs wat de hemel voor je getuigen kan. (Na een stilte:) Zie daar Siegfried. Ziedaar zijn liefde.
Je bent een verloren vrouw, Genoveva.
Stilte
Maar er is nog redding voor je. Nu je van allen verlaten staat, verstoten door je man, nu kan ik je nog redden. Vlucht met mij uit den burcht. Je ziet nu, hoe zwak Siegfrieds liefde was. Ik zal je een andere liefde geven. Ik zal je doen vergeten wat allen je aandeden, wat ik je aandeed, toen mijn liefde den weg van de wanhoop zocht en zich wreekte, omdat je mijn liefde verstiet. Siegfrieds liefde verstiet je niet werkelijk, en toch deed hij je dit aan. Zul je mij, wat ik je aandeed toen je mijn liefde wèl verstiet, niet eerder kunnen vergeven? Richt je op uit je ellende. Ga samen met je kind met mij mee, ik verstoot het niet, al is het niet het mijne. We gaan weg van hier. Na alle ellende be-
| |
| |
ginnen we een nieuw leven in een ander oord. Je sprak ervan, hoe graag je wilt léven. Het is droevig te sterven in je jeugd. In de liefde, die je zult leren kennen, zul je pas zien, hóé mooi de wereld en het leven zijn. Met heel mijn ziel, die je zolang ten dode hebt gekweld, sméék ik je, red niet alleen je eigen jonge leven. Red òns. Ik zal je brengen waar we veilig zijn en niemand ons vindt....
(heeft het hoofd gebogen gehouden, nu kijkt ze Golo aan:) Als er ook maar de geringste oprechtheid is in je verlangen mij te redden, ga dan naar Siegfried, beken hem je laster, dan red je mij. Vlucht dan naar de plaats, die je weet, en red daar jezelf.
Stilte
(wijkt een paar stappen terug.)
En als je daar den moed niet toe hebt, en je wilt me redden - laat mij dan zelf naar Siegfried gaan. Je hoeft hem niets te bekennen. Als Siegfried mij in het gelaat zal hebben gezien, als hij zijn kind zal hebben gezien, dan zullen zonder één woord mijn kind en ik gered zijn,.... en zijn liefde zal gered zijn. (Stilte.) Die uitdaging van je verlangen om mij te redden, die durf je niet aan.
(somber:) Die wil ik niet aan.
Zó droevig is je slechtheid. En die verwoesting in je ziel door je duivel bied je mij aan als een redding! Sta zelf uit je ellende op! Als je in staat bent tegen mij te doen wat je deedt en mij niet redt, zoals ik je vraag, - smaal dan niet op Siegfrieds liefde, die je in je boosheid met je laster net zo dodelijk getroffen hebt, als een dolkstoot dodelijk treft in het hart. Hóé sluw moet je me belasterd hebben, om dat te hebben bereikt.
Siegfried heeft je vonnis wegens echtbreuk onder-
| |
| |
tekend, omdat.... je kind geboren is tien maanden na zijn vertrek.
Stilte
(hees fluisterend:) Dat heb je hem gezegd....
Vind je dat verschrikkelijker dan dat hij in al zijn liefde voor je dat gelooft?
O, kon ik zó schreeuwen, dat hij mijn stem hoorde!
Schreeuwen? En Siegfried hoefde alleen maar je gelaat te zien! Ziet zijn liefde dan je gelaat niet? Ik zie het, - in iedere eenzaamheid. En zó heeft de ellende het niet verkommerd, of ik hònger er naar het te kussen.... Ik heb het uiterste getrotseerd, om, nu je verloren bent, je te redden voor ònze liefde en je eindelijk te bezitten, Genoveva....
Martel me niet langer. Doe gauw wat je doen wilt. Je laat me de keuze te sterven of de monsterachtige daad te bedrijven, waarvan je mij bij Siegfried hebt beschuldigd. Tussen de echtbreuk en den dood kies ik den dood. (Droef:) Ik ben bàng te moeten sterven. (Vastberaden:) Maar ik beef niet zo voor den dood als ik beef bij de gedachte aan het leven, dat je mij voorstelt. In dien dood is een troost, die niet bitter is. Dat is het behoud van mijn trouw aan Siegfried, wiens vrouw ik ben voor God, nu, hier, tot in den dood, en na den dood. Siegfrieds ogen zullen eens opengaan voor zijn verschrikkelijke dwaling. Dan zou het erger voor hem zijn te moeten zien, dat ik leefde, omdat ik echtbreekster werd, dan het voor hem zal zijn te weten, dat ik stierf, omdat ik het niet wilde worden. Ja, dan zal hij inzien, dat ik hem zó liefheb, dat ik voor mijn trouw aan hem wil sterven. (Met steeds meer innerlijke sterkte:) Dan zal ook hij een troost hebben, die niet bitter is. Want hij zal weten,
| |
| |
dat mijn laatste tranen voor hem waren en dat ik hem uit den hemel toelachen zal met die alles verzoenende dankbaarheid, dat God onze liefde behield.
(machteloos en op zijn somberen toon:) Als ik je niet bezitten zal, zal ook Siegfried je niet bezitten. Ik doe niet anders dan hij doet, die zich wreekt op een verstoten liefde en die je laat doden.... (ietsje schamper:) om wille van zijn riddereer....
(koel zeker van zichzelf:) Je wilt me meer doden dan je kunt. Je kùnt mijn liefde niet doden. (Stilte, zij slaat de handen voor het gezicht. In een andere ontstelling:) O God, ja - je kunt me meer doden dan in mijn dood alleen. (Knielt plotseling voor hem neer, harstochtelijk:) Laat mijn kindje leven!
Stilte
(nu inderdaad hulpeloos en in tranen, als de vrouw, die zich voor de moeder vergeet:) Je straft me voor wat je zegt, dat ik misdaan heb, omdat ik je tot vertwijfeling en wanhoop bracht. Maar mijn kind, mijn kleine Dogenrijk in zijn lieve onschuld, heeft je toch niets misdaan. Die heeft je toch niet tot wanhoop gebracht....
Ik kniel voor je, om je te verwurwen en mijn kind te redden.
Als je jezelf en je kind niet redt door met me te vluchten, dan staat mij geen andere weg open dan Siegfrieds bevel uit te voeren. Ik zou niet verantwoord zijn als hij zou terugkomen en tegen zijn bevel in zou de bastaard van den keukenmeester nog in leven zijn, die een schandvlek is voor zijn riddereer.
(wil zich niet laten pijnigen:) Als zijn ogen zullen opengaan, zal hij je je misdaad èrger aanrekenen
| |
| |
als je ook zijn zoontje hebt gedood. Misschien spaart hij je leven, omdat je dat van zijn kind zult hebben gespaard. Zeg hem, dat ik er hem om gesméékt heb, dat te doen.
Stilte
Je wilt, dat ik je kind red, om de levende getuige achter te laten, die Siegfrieds ogen zou openen.
(laat zich niet van haar stuk brengen:) Breng het dan weg, zodat Siegfried niet wéét, dat het leeft. Zeg hem pas, dat het leeft, àls zijn ogen zullen opengaan.
Als hij zou gaan twijfelen en denken te hebben gedwaald zal ik hem eerder van het tegendeel kunnen blijven overtuigen als het kind niet meer leeft, en ik hem eraan herinneren kan, dat het op zijn bevel als een bastaard van den keukenmeester is gedood.
Stilte
(staat op:) Dan zal ik de beulen smeken mijn kind te sparen, al willen ze het alleen maar te vondeling leggen in het woud.
Dan zou het een vreselijker dood sterven. De beulen zullen niet naar je luisteren. Ze weten bij ondervinding, wat het zeggen wil, een bevel van den burchtgraaf niet uit te voeren.
Zij kunnen een kind niet doden. Gij, die tot den dood van het kind besluit, zoudt het niet kunnen doden!
Ik zou ook jou niet kunnen doden. Daarom doen anderen het.... op Siegfrieds bevel.... Ik zal het niet zien. Alleen weten, dat het gebeurd is.
Misschien zou Herodes de kinderen van Bethlehem niet zelf hebben kunnen doden. Maar de soldaten, die het bevel kregen, die aarzelden niet. (trekt aan een schelkoord.)
| |
| |
(snel fluisterend tot Genoveva:) Als je niet met me vlucht, zul je van dezen dag de zon niet meer zien ondergaan....
Stilte
Als ik met je vluchten zou, zou mijn leven een duistere nacht worden, waaruit nooit meer de zon opging.
| |
Twaalfde Toneel
GOLO - GENOVEVA TWEE WACHTEN
(wenkt de gevangenbewaarders:) Breng haar naar de gevangenis opdat zij daar haar kind haalt. Zeg aan Diederik en Bertram, dat zij onverwijld met haar en haar kind hier terugkeren.
(niet lettend op de gevangenbewaarders, gaat, tussen hen in, het hoofd diep gebogen, weg.)
| |
Dertiende Toneel
GOLO (alleen)
(zit neer op een traptrede, hoofd in de handen:) Er is geen redding voor haar dan haar vlucht met mij. (Stilte, - als mijmerend voor zich uit:) Dan zou morgen de zon opgaan.... en ik zou haar in mijn armen houden. En nù.... (handen vertwijfeld voor het gezicht, kijkt weer op:) Ik ben móé van begeren en leeggebrand van dat verlangen, dat tevergeefs is. (Stilte:) Haar vlucht met mij zou voor haar erger zijn dan de dood. (Handen krampachtig tegen zijn slapen:) Haar niet te bezitten terwijl ze leeft en Siegfried haar bezitten zou is voor mij erger dan haar niet te bezitten omdat ze den dood gestorven zal zijn, die Siegfried bevolen heeft. (Hij staat op, en staat even te staren.)
Stilte
| |
| |
| |
Veertiende Toneel
GOLO - GENOVEVA DIEDERIK-BERTRAM
DIEDERIK en BERTRAM komen langs met GENOVEVA. BERTRAM draagt het zwaard.
(draagt onder een wijden, grauwen mantel het kind. Zwijgend kijkt zij naar Golo, dan wendt ze onmiddellijk het hoofd af. Zij buigt het diep over haar kind. Er is een ogenblik van aarzeling.)
(tot Bertram en Diederik, hees:) Ga. En voert het bevel uit, dat de burchtheer heeft gegeven en dat ik aan jullie heb overgebracht....
BERTRAM en DIEDERIK gaan met Genoveva, verder, terwijl Golo, handen voor het gezicht, wegsnelt.
| |
Vijftiende Toneel
GENOVEVA - DIEDERIK BERTRAM-FREDEGUNDE
Redt haar! Doodt haar niet. Laat haar leven.
Weet je, wat er met ons zou gebeuren als wij medelijden zouden hebben? Wees gerust, ze zal geen doodstrijd hebben.
Ik bezweer jullie zo waar als er een God in den hemel is, als je in 't woud bent, kijk haar aan. Ziet, hoe zij zich gedraagt en oordeel dan of zij een echtbreekster kan zijn. Kijk naar het kind. Kijk het goed aan. Het valt jullie niet moeilijk je de trekken van den burchtgraaf voor den geest te halen?
Na al die jaren? We kennen hem uit duizend.
Kijk goed. En je zult die trekken zien in het kind, en het kind en de moeder niet kunnen doden.
Kom. De burchtvoogd houdt alle bedienden in huis. Beneden bij de huizen staan wachten, dat nie-
| |
| |
mand het woud in kan. Geloof, dat de burchtvoogd geen genade kent, als we niet voortmaken en het misloopt....
Ik vraag jullie niet om medelijden. Ik zeg jullie: wéést voorzichtig! Als 't ooit uitkomt, dat het vonnis onrechtvaardig was, dan zal jullie je gehoorzaamheid van nu dúúr te staan komen. Maar je voorzichtigheid zou je dan redden. En bedenk eens, hóé de burchtgraaf jullie dan zou belonen!
De dingmannen, de burchtheer en de burchtvoogd weten toch zeker wel wat ze doen? - En dan?
Laat haar zweren, heel ver weg te trekken. Laat haar bij het heilig kruis zweren dat ze nóóit terug zal komen, zodat jullie geen gevaar loopt. Voor het leven van het kind en voor het hare is haar dat waard.
(zacht:) We moeten voor den burchtvoogd haar tong als bewijs meebrengen.
Dan dood je een hond of een reekalfje.
Ik heb er genoeg van. Plicht is plicht. We moeten voortmaken. Kom.
Ze gaan.
Kijk het kind aan! Kijk het kind aan! Wee en wee en wee jullie, als je die trekken herkent, en je zoudt haar en haar kind toch doden!
(aarzelt even, onder den indruk van Fredegunde, - gaat dan mee.)
(onder het heengaan, met door tranen verstikte stem:) God zegene je, Fredegunde.
Zij gaan af.
| |
Zestiende Toneel
FREDEGUNDE (alleen)
God mij zegenen? - God moge mij niet vervloeken! (fluisterend:) Diederik en Bertram, als jullie met haar in 't woud zijn, doodt haar en haar kind
| |
| |
niet. Dat alle bomen het jullie toefluisteren: Dóódt haar niet....
| |
Zeventiende Toneel
FREDEGUNDE - FULCO
(komt op.) Je schreit, Fredegunde.
Ik schrei over Genoveva's dood.
In het bediendenverblijf zijn er velen, die schreien.
Geloven ze daar niet meer, dat zij schuldig is?
Als ze zeggen, dat ze schuldig is maken ze haastig een kruisteken. Ze beschuldigen Drago en gunnen hem zijn lot. Ze hebben gehoord, hoe de burchtgravin, als een heilige zeggen ze, is heengegaan. Ze redetwisten erover, of haar berouw haar geen genade had doen verdienen bij den burchtheer - De hardsten daarbinnen worden nù teerhartig en vroom.
(kijkt haar aan:) Drago, die ellendeling, heb ik zijn verdiende straf gegeven. Hij die het hoogste recht en het meeste belang had om over de burchtgravin te beslissen, heeft na het vonnis van de dingmannen over haar schuld beslist. Wat doet het ertoe, of ik de andere straf, de verbanning van den burcht, liever had gezien? Die het hadden kunnen doen hebben het niet gedaan.
Stilte
Hij kwam in het bediendenverblijf toen ik er was. Net als ik hoorde hij, hoe ze erover aan het redetwisten waren,.... of de bastaard van de burchtgravin wel een bastaard is. Bij de deuren van de gevangenis schijnt er iets van opgevangen te zijn, dat het kind de gelaatstrekken moet hebben van onzen burchtheer.
(sluit haar ogen, na een stilte:) Toen hij dit hoorde, wat deed Golo toen....
| |
| |
Nou, hij heeft ze de les gelezen! - Ik heb nooit eerder zo'n uitbarsting van hem meegemaakt. Ze waren doodstil, ze zaten te beven en ze waren allemaal diep onder den indruk van zijn toorn. Hij wil geen woord meer over de gedane zaken. Hij zal de terugkomst van den burchtheer voorbereiden in een gezuiverde lucht en alles moet worden gedaan, om den paltzgraaf te helpen, het te vergeten.... En dat is het beste.... (gaat heen.)
Waar is de burchtvoogd nu?
Hij heeft zich in zijn kamer opgesloten. (wandelt weg, af.)
| |
Achttiende Toneel
FREDEGUNDE - GOLO
(staat, als Fulco weg is, in gedachten).
(naar hem toe:) Fulco zei, dat je je opgesloten hadt in je kamer.
Ik kon niet bij mensen zijn. En toen ik alleen was, kon ik niet alleen zijn. Kom mee. Het is, alsof het daglicht niet meer in mijn kamer komt. Er is dat donker, waarin het kind bang wordt voor den man, die het geworden is, en hem niet durft zien. Het kind vluchtte naar jou, ik zocht je (drukt zich tegen haar aan:) Kom, dat ik niet alleen ben. - Je hoeft alleen maar bij me te zwijgen. Als je er maar bent.
Als Diederik en Bertram terugkomen.... het bewijs.... dat ze je moeten brengen?
Als ze kloppen, stuur ze weg - Ik wil het niet zien. Ik wil het niet zien!
(staart voor zich uit in een gedachte, die haar verlichting brengt.) Kom. Ik blijf bij je.
Einde derde bedrijf.
(Beiden gaan af.)
|
|
Auteursrechtelijk beschermd