Bevrijd vaderland

[p. 225]

De koningin is terug

De Koningin is terug, na bijna vijf jaren afwezigheid. Toen zij weg was gegaan in die dramatische Meidagen had het volk, geloof ik, het gevoel, alsof het ergste was gebeurd en alles verloren was. Het waren dagen van zoo bittere en verwarrende ontgoochelingen, dat ook haar heengaan, voor het verklaard was, als een vlucht en als een ontgoocheling werd gevoeld. Maar het duurde niet lang, of men begreep, dat meer dan het symbool van 's lands vrijheid en zelfstandigheid uit handen van den vijand was gehouden. Zij was waarlijk gered. Zij had haar regeering meegenomen. De residentie was verlegd in exilium, de souvereiniteit was er in veiligheid, het rijk over zee behield de regeering uit het moederland en Nederland bleef den strijd voortzetten. Bovendien bleef het vrije woord der vorstin tot haar volk mogelijk. Het volk heeft haar geen oogenblik uit de gedachte gehad. Wij vierden haar verjaardagen in huis, met oranje waar we het maar konden strikken en drapeeren, met haar vlag, die de onze is, aan den muur of als kleed over de tafel, met het Wilhelmus, dat we staande aanhoorden en biddend zongen, met de bede voor den behouden wederkeer van haar, die niet thuis was. In de kerken is geen Zondag het gebed overgeslagen: Domine salvam fac Reginam nostram, en de vurigsten onder de pastoors benadrukten dat Reginam nostram bijna demonstratief. Haar stem van overzee overklonk door de verboden zenders alle Duitsche stemmen. De Duitschers konden haar niet onttronen, al spraken zij hatelijk van haar als van de ex-koningin, en al vonden zij een laffe Nederlandsche pers over vrijwel de geheele linie bereid haar bij herhaling zoo te noemen. In de Münchner Illustrierte Presse van Februari 1942 heeft onder den titel Oraniens letzte Tage een serie artikelen over haar gestaan zóó schandelijk, dat het een schande zou zijn er een regel uit aan te halen. Zij heeft er geen oogenblik aan getwijfeld, dat zij terugkeeren zou bij ons, en wij hebben daaraan niet getwijfeld. Haar regeering valt samen met een periode in 's lands geschiedenis zonder groote schokken. Den storm na November 1918, dien men naar ons land wilde doen overslaan, bezwoer zij en stilde zij enkel door zich te laten zien. Ik heb herinneringen aan fotografieprentjes van haar jeugd, die ik als kind in de ingebonden jaargangen van geïllustreerde tijdschriften zag. De gedichtjes van Bernard van Meurs hadden hier een groote populariteit, en er was er een, dat ons zoo gemakkelijk op de lippen lag: Willemientje, oarig kiendje. Bernard van Meurs was een tijdgenoot en vriend van Nicolaas Beets - met zoo'n verre periode uit onze kalme historie der laatste eeuw verbindt zij ons. Ik hield in

[p. 226]

mijn herinnering altijd dat beeld van haar als klein, stil meisje met een klein paardje, en als kind kon ik haar om dat paardje benijden. 't Was allemaal zonnig, gulden en ongestoord in haar leven, en reeds was er iets van een idylle in het tusschenbewind harer moeder, Koningin Emma als regentes, aan wier hand zij als een belofte schreed, zij, die als jong meisje onze koningin zou zijn. Bij haar veertigjarig regeeringsjubileum zijn er weinige woorden zooveel gebruikt als het woord voorspoed. Nu zij rijpe vrouw was geworden op den troon van het land, moeder, grootmoeder, nu kwam deze storm, die weer eens een Oranje verjoeg, en tevergeefs. Want met dit vorstenhuis, met welks aanvang ons nationaal bestaan begint, onze vorming en zooveel onzer cultuur, schijnen wij wel verbonden op een wijze, die men niet verklaren kan zonder dat woord te gebruiken: geheimzinnige kracht. Het is alsof ons volk er zijn bestemming in vindt. Toen de Koningin onder de Duitsche bezetting uit Londen ons begon toe te spreken hoorden wij iets in het accent der stem, wat we er tevoren niet in gehoord hadden, de Zwijgertoon, die de arme schapen als schild ende betrouwen voorhield hun God en Heer, en de toon was, mild en bewogen, een moederlijke geworden, zooals die van den Vader des Vaderlands een vaderlijke was. De menschen spraken na een paar uur en al de volgende dagen openlijk en roekeloos vrijmoedig over haar rede. Zij zeiden: ‘De Koningin heeft zoo schoon gesproken!’ - en vatten daarmee de indrukken samen, die zij op een andere wijze niet uiten konden.

Nu zij is teruggekeerd, hooren wij vele verhalen over haar. Ten eerste zei de een tegen den ander: De Koningin is terug! - en velen geloofden het niet, maar er waren ingewijden, die het zeker wisten. Het gerucht vulde den hemel met zijn geluid, en het werd een dier hardnekkige geruchten, die waar blijken. Zij heeft het eerst Zeeland teruggezien in die beproeving van den barren watersnood, dien zij wel meermalen zag als zij geteisterde streken bezocht in het verleden, en bovendien zag zij het vernield en verwoest, zooals zij wel nimmer in het verleden haar land zag. Er is verteld, dat zij de tranen in de oogen had bij den aanblik. Zij is opvallend ouder geworden, zegt men, en zij is anders geworden. Dat wil niet zeggen, dat zij anders geworden is van aard. Maar de verandering, die we allen ondergingen, onderging ook zij, en één ding is er, waarover de tongen niet tot zwijgen komen: zij komt zonder staat en zonder praal, zij is zoo eenvoudig. Zij heeft in Zeeland of in West-Brabant tijdens een langdurig onderhoud met illegale strijders met dezen geluncht door in papier meegebrachte broodjes met hen te deelen. In deze opzettelijke en haar als natuurlijk afgaande soberheid en eenvoudigheid

[p. 227]

neemt zij het lot van het volk op zich. Zij voelt het als een bezwaar van geweten en van hart, in het ontredderd land van overstroomingen, verwoeste huizen, van menschen zonder dak, zonder kleeren en zonder schoenen, de weelde en het comfort te genieten, verbonden aan haar koninklijken staat. Zij heeft in de rij harer voorouders een Oranje, die zijn bezittingen verkocht ten behoeve van 's lands verdediging. Zij doet afstand van wat zij overtollig acht, en in dit barre uur voorkomt zij dien afstand, dien etiquette schept: men kan in de eenvoudigste kleeding voor haar verschijnen. Er wordt verteld, dat zij ergens op bezoek kwam en de huisvrouw vergezelde naar de keuken, om te zien, hoe deze het zonder gas redde met het gereedmaken van de haar aangeboden koffie. Linecrossers, die haar gast waren, verkeerden in haar gezinskring aan haar tafel, waaraan zij de honneurs waarnam.

Haar terugkomst was aanvankelijk niet openbaar gemaakt, er stond niets van in de kranten, maar het gerucht ging van mond tot mond. Uit Zeeland en uit het westen van Noord-Brabant komend en stad na stad bezoekend, ging de mare van haar wederkeer haar steeds luider en blijder vooraf. Toen zij in Eindhoven zou komen stond het plotseling in de kranten, tegen de bedoeling in, en het blad, dat het bericht het eerst publiceerde, heeft van het militaire gezag ook een strafmaatregel gehad. Want de oorlog woedt nog in het land, de vijand huist nog in het land, en de bevrijde streken die zij doorkruist zijn étappegebied. De gevaren voor haar veiligheid en riskante verrassingen zijn niet denkbeeldig. In Eindhoven gaven fabrieken en scholen vrijaf, toen zij kwam. Het volk liep uit en vulde feestelijk de straten. Men kon niet begrijpen waar al het oranje ineens vandaan kwam, maar het was er, in die kleur van vuur en van zon te midden van al het rood-wit-blauw der vlaggen. Het was een bijzonder mooie voorjaarsdag. Er reed geen auto, die geen vlaggetjes op had, er reed geen kar, waarvoor het paard niet vlaggetjes had in den haam. Alle gevels hadden oranje, en alle winkelramen. Kinderen waren met groote menigten op straat aan moeders hand, of in hun kleine optochten met sjerpen en mutsen en trommen, en honderden meisjes droegen oranjejurkjes en honderden jongetjes oranjepakjes. Het was in deze stad, die zooveel van den oorlog geleden heeft en die zooveel puin laat zien, een echte, ouderwetsche Koninginnedag. Het oude was teruggekeerd, de cirkel was over de gaping der ellende van den oorlog en van de bezetting heen weer gesloten, de schakels waren weer aaneengehecht. Want met dezen wederkeer keert de vrijheid terug, waarvan zij de koninklijke waarborg en het vorstelijk zinnebeeld is. Wat willen daar in het noorden Seyss Inquart en de bevelhebber der Duitsche Wehr-

[p. 228]

macht tegen deze krachten, tegen dit geloof, tegen deze vrouw, tegen de vloedgolf dier onbekommerde kinderen in het brandend en spelend geloof van haar zegevierende kleur, die zij dragen? Maar die dreumes in zijn oranjepakje, die de trom slaat voor zijn vendel, is hun overwinnaar!

De Koningin heeft allerlei menschen ontvangen en met hen gepraat, gewestelijke gezagdragers en stadsbestuurders, bevrijde gevangenen en gewezen gijzelaars, slachtoffers van het oorlogsgeweld en oorlogsinvaliden, ouders die een zoon, vrouwen die een man verloren in den strijd, ouders, die kinderen verloren bij de beestachtige Duitsche daad in Heusden, strijders uit het ondergrondsche verzet. Zij verbloemt het niet, hoe hoog zij den moed en den strijd aanslaat der illegalen.

Van hier is zij weer verder gegaan. Na Zeeland te hebben bezocht en het Markiezaat en de Baronie, doorkruiste zij de Meierij en begaf zich vandaar langs den bovenloop der Maas naar Zuid-Limburg en de mijnstreek. Hier is het étappegebied der Amerikanen, en bij een Amerikaansch office in de omgeving van Kerkrade was een spandoek over de straat gehangen: ‘Welcome, Queen Wilhelmine, on passing here stay a moment and have a cup of coffee!’ Het is in dien hèllo-stijl der Amerikanen met hun begrip der étiquette-verwaarloozing van de democratie. Zij heeft bij de mijnen gesproken met de mijnwerkers van een schicht, die juist bovengrondsch kwam, en hun de hand gedrukt. En een hunner heeft beloofd, dat het aan de mijnwerkers niet zal liggen en dat zij hun best zullen doen om het land aan zijn eerstnoodige energiebron, kolen, te helpen.

Het is overal die aanraking in een eenvoud, die overrompelt en voor haar verteedert. De Koningin, die bij haar vele bezoekreizen vroeger altijd welvarende steden zag, welvarende dorpen, een welvarend landschap, aanschouwde bij dit wederzien overstroomingen, verwoestingen, puin, het droeve beeld van het bittere leed, dat haar land, haar volk is aangedaan. Dit heeft allen afstand doen wegvallen, dit heeft haar van aangezicht tot aangezicht gebracht met haar onderzaten. Bij alle droefheid over 's lands rampen was er een ondertoon van zwellende vreugde. Onder welke der Oranjes moet zij worden gerangschikt, zij, die de wellicht grootste ramp in 's lands geschiedenis zóó met ons heeft doorstaan? De groote Oranjes uit den aanvang van ons nationale bestaan en uit den vrijheidsstrijd tegen Spanje waren mannen, en veldheeren. De vrouwen Juliana van Stolberg en Amalia van Solms waren geen Oranjes, en vervulden haar moederlijke, vrouwelijke rol. Zij is de gekroonde vorstin. Zij is, naar Dante's opvatting van de ideale Monarchia, de Monarche, die de dienaresse is van haar volk.