Bevrijd vaderland

[p. 221]

Het hongerend westen

Wij spreken nu linecrossers, eenigen der velen die uit het noorden door de linies heen over de rivieren komen, waartoe zij de donkere nachten kiezen, en zij vertellen ons van de ellende in de groote steden der beide Hollanden, waar honger en kou wordt geleden, en ze laten ons foto's zien. Ik hoor bijzonderheden over Amsterdam, waar het een noodwinter is, erger, zoo verzekert men ons, dan wij ons kunnen voorstellen. De beelden, die men mij voor den geest roept, laten mij niet meer los. Den heelen dag moet ik er aan denken, ik huiver, alsof ik over dat verlaten en bar asphalt dwaal in den snerpenden en ijzigen wind.

Wij hooren, hoe in Amsterdam, in dien noodtoestand ten gevolge van het kolengebrek, in zuid en oost duizenden boomen gerooid zijn, hoe houten bruggeleuningen afgebroken worden, hoe in Cattenburg, Joden-Breestraat, Anthonie Breestraat de oude huizen met tientallen worden gesloopt, het plaveisel der geteerde houten blokjes tusschen de tramrails wordt opgebroken: doorhuiverd van kou, in hun dunne kleeren, zijn de menschen ijverig in de weer om wat brandstof te veroveren. De Duitschers laten de straatrooverij oogluikend toe, tot zij zien, dat er iets gepakt wordt wat zij zelf kunnen gebruiken, dan schieten zij eens onder het bedelaarsvolkje, dat zij van de Amsterdammers hebben gemaakt.

Trams rijden er al lang niet meer, de straten zijn doodsch. Er is geen electrische stroom, in de koude huizen zit men 's avonds met een kaarsje, als het er is, - met wat carbid, en meest in 't donker.

Het vuil wordt niet meer opgehaald. Hier en daar liggen groote, openbare vuilnisbelten, waarin hongerige honden en kinderen graaien. De watervoorziening in de stad stagneert. Op aanplakbiljetten wordt gewaarschuwd zuinig met water te zijn, en de karigheid wreekt zich in de vreeselijkste vervuiling. De sanitaire inrichtingen geven verstoppingen door gebrek aan waterspoeling. Maar de Duitscher maakt niet veel omslag. Heerscher van de straat, hurkt hij er met afgestroopte kleeren in hondsche schaamteloosheid op neer.

De foto's geven een levendigen indruk van de vreeselijke werkelijkheid: leege straten - want wie waagt zich buitenshuis bij den moedwil dier verschrikkelijke Duitsche politie - en in die leege straten groepjes kleine zwervers op pijpesteeldunne beentjes, die in met touwtjes bijeengebonden bekleedsels steken, welke men geen schoeisel kan noemen. Alle armoe, alle ontbering heeft zich in die flarden van kleeren genesteld, en in de doorhuiverde lichamen knaagt dat groot, leelijk dier: de honger.

Honger! heeft een oud man op een bordje geschreven naast de bank,

[p. 222]

waarop hij ligt, uitgeteerd en wezenloos. En een ander overtreft dezen geschreven kreet: ik heb zoo'n razenden honger. 't Zijn klachten, die in den wind verloren gaan. Wie van de voorbijgangers kan helpen en is er niet zelf op uit, iets te vinden? Er is een openbare zwarte markt bij deze ellende: mannen en vrouwen, die in een kistje een paar sneetjes brood hebben liggen en deze te koop aanbieden, of een paar aardappels, een doosje met peukjes...

Als silhouetten steken op de foto's tegen het grauw of wit van het winterlandschap af de lange stoeten der schamelen, die met kinderwagens, met kistjes op wielen, met steekkarren tochten ondernemen in regen en sneeuw naar de Wieringermeer en verder, naar Friesland, Groningen en Twente, saamhoorig in de ellende van dit bar karwei, en toch in ikzuchtige groepjes om de zorg voor zichzelf: wat een ander krijgt, krijgen wij niet meer. Boeren hebben er soms honderden onderdak te geven in hun schuren. Velen bezwijken langs den weg. Als vader het opgegeven heeft leggen kinderen het lijk op de handkar en voeren het mee naast het kwakje aardappelen, waarvoor nu een mond minder is.

De camera is de huizen binnengegaan, ik zie de stervenden, hen, die bij het uitbreken van het oedeem den honger niet meer voelen, ontvleesde lichamen op arme bedden in gesloopte vertrekken, waaruit vloeren, dorpels, deuren en kozijnen zijn weggebroken en opgestookt. Uitgemergelde kinderen: ze zijn, het duimpje in den mond, voor immer ingeslapen. De nog levende kleintjes zijn in dat vreeslijk randgebied van den dood. In die hoofdjes, die aanstonds dood zullen zijn, is nu de krijschende mond nog wijdopen. En lijken! In sommige kerken liggen ze opgeslagen in afgeschoten ruimten in kranten gewikkeld, een kaartje met naam aan den gezwollen voet, waarvan de huid neerhangt als een geplooid zakje. Want er is geen doodswade meer, er zijn geen doodskisten meer, er is geen gelegenheid en er zijn geen vervoermiddelen meer voor begrafenissen.

In Friesland en Groningen hebben de boeren willen helpen, en er waren reeders, die het te verzamelen voedsel naar de hongergebieden wilden brengen. Het mocht niet. Zelfs het meegeven van een pakje op een schuit, die levensmiddelen voor de Duitschers vervoert, wordt gestraft met den kogel. Holland móét en zal hongerlijden, het is de opzettelijke wil en toeleg der Duitschers. Zij hebben dezen hongersnood voorzien. Hun reactie op de spoorwegstaking was, behalve een in beslagnemen van alle middelen van vervoer, de confiscatie van de laatste voorraden der burgerbevolking, waarmee ze het proces verhaastten en gelijktijdig zichzelf er veilig voor stelden. Nu hebben ze hun treiterend beroep op de spoorwegstaking. Maar zij hebben hun toeleg als stelsel verraden. ‘Een van onze grootste fouten in

[p. 223]

den eersten wereldoorlog,’ heeft generaal von Rundstedt gezegd, ‘was de levens te ontzien van de burgers in de naburige landen. Wij moeten tenminste dubbel de bevolking hebben van onze buren. Wij kunnen dit doel, de verzwakking van wat Duitschland omgeeft, het best bereiken door kunstmatige ondervoeding. Dit helpt beter, en in het bijzonder onder de jeugd, dan machinegeweren.’

Grauw is het stadsbeeld, de straat, waar de vorst huist in de droeve, schuwe portieken; het asphalt, waarlangs de bevroren, fijn verpoeierde sneeuw breed opvlaagt voor den vegenden wind uit. Het grauwst van al in deze Godverlatenheid zijn de figuren der S.S.-ers of Grüne Polizei, het geweer in den aanslag, voorwaarts in snellen, halfhollenden pas: de razzia. De drijfjachten worden scherper met den dag, zooals scherper worden, nòg steeds, de vernederende en hondsche Wehrmachtsbevelen, die de mannen van steeds verder verlegde leeftijdsgrenzen oproepen, om te worden gedeporteerd. Schoten knallen, dag en nacht, telkens in die doodsche stilte, en de menschen in hun huizen weten wat er gebeurt: de Duitsche bevelen waarschuwen er voor, dat geschoten wordt op hen die probeeren te ontvluchten. En van week tot week worden de rijen grooter van hen, die vallen voor de vuurpeletons der standrechten. Dikwijls, neergeschoten in de straat, moeten de dooden ter waarschuwing blijven liggen.

Ik weet niet meer, met welke woorden de Duitsche wreedheid te moeten schetsen in het onmenschelijk lijden dat zij, na een afbeulende bezetting reeds van vijf jaren, ons volk aandoen. De nieuwe burgemeester van Aken, hoofd dier stad geworden onder de Amerikaansche bezetting, hoopt, dat de eenmaal door de Duitschers bezette gebieden zullen toonen begrip te hebben voor de moeilijkheden der goedwillende Duitschers en dat zij vergevensgezind zullen zijn. Wat te denken van die hoop? De Duitscher, die haar op dit oogenblik uitspreekt op deze wijze, heeft noch een denkbeeld van de Duitsche boosheid in de bezette gebieden, noch van den haat, dien zij heeft ontketend. Dit zal een haat van geslachten zijn, want Duitschland heeft zijn teekenen gebrand in de gewetens der volken, die het heeft bezet: dit vergeten wij niet meer en ook het nageslacht vergeet het niet. Ware de menschelijkheid van deze lieden niet verkild tot die steenharde onverschilligheid van den gewetenlooze, men zou zich Seyss Inquart kunnen voorstellen op zijn bed in de benauwende droomen, die den slaap hinderen van dit te goed en te verfijnd gevoede lichaam, de visioenen, waarin hij de drommen op zich ziet afkomen dier kleinen met hun bevend en vergeefsch ontferm u onzer - hij die weet, hoe wij over de minder lijdende kinderen van zijn Oostmark ons hebben ontfermd. Maar juist om zijn boosheid zal hij niet gevrijwaard zijn in zijn nachten van angstzweet voor den

[p. 224]

aanblik der honderdduizenden handen van die zich tegen hem hebben verzet, gereed tot den greep naar zijn keel. En waar is dat wezen gebleven en gevlogen, dat zijn tafel- en bedgenoote en zijn medeplichtige was in dien uitgezochten overvloed, die schuldig is aan het lijden, aan den honger en den dood van zoovelen?