Bevrijd vaderland

[p. 99]

1942

[p. 101]

Cultuurkamer

De ingestelde Nederlandsche cultuurkamer - maar zij schrijft zich, geloof ik, met een K, alhoewel nog met twee u's in de tweede lettergreep - laat ons lang met rust, als haar tamme briefjes onbeantwoord blijven. Ik verdiep mij erin, wat het is: een kamer met een paar heeren erin (Van Ham? Hans Klomp? een tijdje Henri Bruning? - ik weet het niet!) en met registers, schrijfmachines, een typiste en een cartotheek. Tot de tooneelknecht toe moet er lid van worden, het schilderijenhandelaartje, ik geloof ook het café met het orchestrion, en, bijvoorbeeld, Arthur van Schendel. (Maar die is buitenslands.) Meer dan dat zij tegenzin wekt door groote vijandelijke begrippen - cultuurdwang, onderwerping en gebondenheid aan den staat, die zich meester wil maken van de geesten - wekt zij afkeer op door haar naargeestigheid, - ja, zij is zoo naar. Als Van Ham er niet in slaagt ons allemaal bij elkaar te krijgen, gaat hij het zeggen aan de Duitschers. Wacht, die hebben hun macht en haar garantie: de Deutsche Polizei! En zoo kregen eenige onzer een brief: ‘Der Reichskommissar für die besetzten Niederländischen Gebiete. / Der Generalkommissar für besonderen Verwendung. / Hauptabteilung Volksaufklärung und Propaganda. / Abteilung Kultur’. (Dit laatste uitspreken is nog iets anders dan het geschreven zien staan, als ge het uitspreekt, krijgt ze laarzen.) ‘Wie mir die Niederländische Kulturkammer mitteilt liegt dort bis jetzt noch nicht Ihre Meldung zur Schrifttumsgilde vor. Ich bitte hierzu um Ihre Äusserung, - Ich nehme an, dass das Fehlen Ihrer Meldung irgendwie auf einem Irrtum oder einer Versehung beruht. Sollte das aber nicht der Fall sein, so bitte ich um Ihren umgehenden Besuch nach vorherigen telefonischer Anmeldung’. (Hoe kunnen zij volhouden, dat hun Goethe zich voor de Reichsschriftstellerkammer zou hebben gemeld, - maar ze hadden hem verboden!) De schrijver van dezen brief is dr. Bergfeld. Men zegt, dat dat geen vriendelijk man is, dat hij snauwt en dat hij een ander Duitscher, die in zijn gebouw zit en die zich ook dokter noemt, voor zijn gasten ontmaskert door hun mede te deelen, dat dat heelemaal geen dokter is. Mijn antwoord op den brief is een ontwijking: Ik beoefen de letteren niet langer, ik heb een beroep in de kantooradministratie aangenomen, en daarom heb ik recht noch plicht, om mij voor een lidmaatschap bij de cultuurkamer te melden. Daarop krijg ik ruim een maand rust, en dat is voldoende tijd, om de heele cultuurkamer te vergeten. Tot na die maand weer een brief komt, wéér van de Duitschers, - de Nederlandsche heeren der cultuurkamer hebben het opgegeven, ze doppen geen eigen boontjes meer, hoe overleven ze 't, dat ze steeds in dr. Bergfeld

[p. 102]

den Duitschen kwaden hond op de onwillige schrijvers moeten afsturen! ‘Der Reichskommissar für die besetzten niederländischen Gebiete. / Der Generalkommissar zur besonderen Verwendung. / Hauptabteilung Volksaufklärung und Propaganda. / Abteilung Kultur. / N.P. 600 /Co. - Einschreiben!!’ - Ja, het is een aangeteekend bevel. Ander beroep of niet: ‘Da sich von Ihnen Bücher im Verkehr befinden, sind sie meldepflichtig bei der Kammer. Sie haben sich innerhalb drei Tagen nach Erhalt dieses eingeschriebenen Briefes bei der Niederländischen Kulturkammer Den Haag 2de Van den Boschstraat 44 zu melden.’ - Ik heb den termijn van drie dagen gebruikt, om te overleggen wat te doen en ten slotte het handigheidje van het recht noch plicht volgehouden met tegemoetkoming aan het bezwaar, dat, zoo het nog in omloop zijn van boeken volgens de verordening van den rijkscommissaris tot melding verplicht, men deze boeken maar uit den omloop moest nemen, waartoe men zich moest wenden tot den uitgever, die ze in omloop bracht.

Dit laatste heeft men niet gedaan. Men heeft eenvoudig herdrukken geblokkeerd door het verstrekken van papier afhankelijk te stellen van een alsnog voldoen aan den meldingsplicht. En zoo kreeg men vanzelf de volledige liquidatie der Bücher im Verkehr.

Achter het optreden der Duitschers zit altijd een dreiging. Hun bewind wordt heerschzuchtiger en strenger met den dag. Daarom is er eenige verwarring gekomen onder de Nederlandsche schrijvers, maar die zich gemeld hebben zijn gauw geteld. En dan nog, wat een succes, zoo men met een stok zijn leden binnenkrijgt! Het moet uitgezocht deze nare en belachelijke instelling zijn, die zoo de gemoederen beweegt. Ik krijg het antwoord in handen van den dichter A. Roland Holst, die denzelfden aangeteekende ontving. Het antwoord is zijn dichterschap waardig, koninklijk en van een onbuigzamen, glanzenden trots tegenover de Duitschers, van wie hij zich op den waren afstand distancieert door eraan te herinneren, dat hij... West-Europeeër is. Men heeft het jammer gevonden, dat hij zich, naar de letter, tòch gemeld heeft. Ik vind dit niet jammer. Deze ‘melding’ is vernietigend voor de Kultuurkamer, en haar mededeeling zou ik voor dr. Bergfeld niet graag hebben gemist:

Aan de Nederlandsche Kultuurkamer.
Tot het laatst toe ben ik op het standpunt gebleven, onder géén beding mij uit eigen wil voor de N.K.K. te melden. Thans blijkt mij uit een missive van dr. B., dat ik niet met een Nederlandschen cultuurmaatregel te maken heb, doch met een Duitschen politiemaatregel.

[p. 103]

Waar ik mij naar de politiemaatregelen der bezettende macht schik, ga ik er dus bij dezen toe over, mij voor een Cultuurkamer te melden, die haar vorming door dergelijke maatregelen laat waarborgen.
Naar men mij verzekert, is het aan de leiding dezer Cultuurkamer te beslissen, of ik al dan niet als lid zal worden goedgekeurd.
Het moet mij van het hart, u te verzekeren, dat uw afkeuring door mij op hoogen prijs zal worden gesteld.
A. ROLAND HOLST
Herrn dr. Bergfeld
Ihrer Aufforderung folgend sende ich Ihnen hierbei eine Kopie meiner Anmeldung bei der N.K.K.
Weder an den Verordnungen dieser Kulturkammer, noch aus Ihrem ersten Schreiben wurde mir deutlich, dass die sich volziehende Veränderung von Cultuur in Kultur sich auf dem Wege von Polizeimassnahmen durchsetzen würde.
Als Westeuropäer fällt es einem Holländer nicht leicht, sich von diesen, seiner Art fremden Auffassungen einen Begriff zu bilden.
A. ROLAND HOLST.

De Duitschers hebben niet veel begrepen van ons verzet: Wij schromen de binding aan ons volk (wij verwezenlijkten ze er juist door!) en wij zijn ‘literaten in het slakkenhuis’. Dit is de titel van een artikel van Karl Vietz in de Essener National Zeitung (Goerings blad), in welk artikel erover geklaagd wordt, dat ‘der Individualismus und die Gemeinschaftswidrigen Kräfte seit alters Attribute holländischer Lebensart sind: manchmal muss sich die Kammer auf drastische Weise (d.w.z. met Duitsche hulp) Achtung (sic!) verschaffen’.

Der Kulturkammer will nicht das Genie in eine Norm zwängen, noch einen Stil diktieren. Sie verlangt kein parteipolitisches Bekenntnis ihrer Mitglieder, noch setzte sie sich über Peter Raabes Wort hinweg, dass alle grosse Leistung in der Einsamkeit entsteht. Nur die eine Bindung soll der Künstler nicht sprengen wollen, die ihn von Geburt anhaftet: auch in Holland kommen nicht Weltbürger zur Welt, sondern Holländer, und niemand kann ohne die Gefährdung seines eigensten Wesens die Bindung an sein Volk verleugnen. Ist die Betonung dieser Selbtsverständlichkeit mit künstlerischer Freiheit unvereinbar? Die namhaftesten Künstler der Niederlande verneinen natürlich eine solche Frage. Sie stehen im Volk, soweit auch der Klang ihres Namens über die Grenzen reicht, und haben sich in

[p. 104]

Erkenntnis der Bedeutung der Kulturkammer sogleich als Mitglieder gemeldet, so Jo van Ammers Kueller und Jan Eekhout Lodewijk van Deyssel, P.C. Boutens und George Kettman; von den Malern Jan Sluyters, Colnot, Nachenius Peizel Westermann, Boot, der Architekt Kropholler, die Musiker Mengelberg, Badings, Verhey, van Loon. Viele andere sind ihrem Beispiel gefolgt; dennoch sind dem Freund der niederländischen Kunst Enttäuschungen nicht erspart geblieben. Es ist für die Niederlande und die Kunst leicht zu verschmerzen, dass sich ein haltloser Literat wie Leonard Huizinga abseits stellt und eine kleine Gefolgschaft im Kreise anderer Kulturbolschewiken findet. Wenn sie sich selbst ausschalten wird der Kammer nur Arbeit erspart.
Aber mit Befremden wird gewiss auch mancher deutsche Freund des holländischen Schrifttums davon Kenntnis nehmen, dass Antoon Coolen den Beitritt zur Kulturkammer mit dem Bemerken ablehnte, er habe den Posten eines Reklamechefs in einem Industriewerk übernommen und werde nie mehr schreiben. Augenscheinlich handelt Coolen unter geistlichen Einflüssen. Er weiss also wohl selbst am Besten, was das Buch seines Glaubens über jene sagt, die ihr Talent vergeuden. Er war zu hohem Rang berufen, das ist kein Zweifel. Er verzichtet nun selbst darauf, um nicht einmal den Anschein zu erwecken, als bekenne er sich zum neuen europäischen Geist. Es wird niemandem einfallen, den Dichter Coolen von seinem Linsengericht weg an eine reicher gedeckte Tafel zu führen. Man kann nur kopfschüttelnd Abschied nehmen.

Het lijstje van hen, die zich als Mitglieder bij de Cultuurkamer gemeld hebben, is niet volledig. Het is een keuze slechts uit de namhaftesten, waarom in de vermelding namen als die van Van Ham, Beversluis en Bruning ontbreken. Bruning, die arme brekebeen! Maar zijn ommekeer is wel het grootste succes der Kammer, aan hem zal zij kunnen bewijzen, dat zij het genie niet in een norm dwingt.