Logo DBNL
De boerenkryg (1798). Deel 1 (1853)

De boerenkryg (1798). Deel 1

(1853)–Hendrik Conscience–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

De boerenkryg. (1798).

I.

By den grooten aerdenweg, die op eenigen afstand van het dorp Waldeghem, in verband met grootere Gemeenten en eindelyk met de stad zelve, voorbyliep, stond eene afspanning, voor uithangbord voerende in den Arend.

Daer woonde Baes Cuylen, de Molenaer. - Zyn molen stond in de nabyheid op eene meer dan gewoone hoogte; want langs de oostzyde raekte de herberg de Arend aen een uitgestrekt woud, dat eenige uren in deze rigting voortliep. Om van dien kant, zooveel mogelyk, den wind te kunnen vatten, had Baes Cuylen's grootvader, met vooruitzigt, zynen molen zeer verheven doen bouwen.

Op eenen zondag morgen, in de maend october van het jaer 1798, trad Baes Cuylen uit zyn huis om naer den molen te gaen; zyn knecht Sus, die hem volgde, scheen zeer ontevreden en morde hoorbaer in zich zelven.

De Molenaer keerde zich om en zegde spytig:

‘Sus, jongen, ik begryp niet hoe gy zoo kunt zyn. In de rampzalige tyden die wy nu beleven, wilt ge nog dat beetje moeite niet gewillig doen!’

‘Beetje moeite!’ grommelde de knecht ‘als de andere in de herberg zitten, sta ik den ganschen zondag boven op den molen te verdroogen, om uit te zien of er geene kraeijen of Sankulotten vliegen. Houd dan ten minste den molen op den Decadi stil.’(*)

‘Op den republikeinschen zondag?’ riep Baes Cuylen met afschrik ‘dat gy zoo oud niet waert, Sus, ik zou haest gaen zeggen dat ge goesting hebt om met het goddeloos gespuis aen te spannen!’

‘Ik wilde dat de laetste Sankulot aen de galg hing!’ riep de knecht ‘dan zou ik des zondags ten minste met myne voeten op den grond kunnen loopen, in stede van altyd daerboven op den molen te staen.’

‘Kom, Sus’ zegde de Baes met goedheid ‘ontzie u

zulke kleine moeite niet. Gedenk dat iedereen in dezen tyd een bitter kruis moet dragen. Zie de ongelukkige Dienaers des Heeren, zie onze Priesters, hoe zy worden vervolgd en gevangen omdat zy het Geloof niet afzweeren willen; hoe zy worden weggevoerd naer eilanden in de zee, waer ze door wilde dieren moeten verscheurd worden, zoo God hen niet bystaet. Zie onze arme lotelingen, die gansche weken in de bosschen, of in kuilen onder den grond, verborgen zitten, en, met de dood op het lyf, alle oogenblikken vreezen dat zy zullen verraden en gevangen worden.....’

‘Maer ik versta my daer niet aen, Baes. Er is immers geen sterveling in het dorp die hen zou willen hinderen?’

‘En de Burgemeester en Schepenen?’

‘De mannen der Municipaliteit wilt gy zeggen? Ja, die zullen hun toch ook niets doen: hunne eigene zonen zitten versteken in het gehucht achter Vinkenbosch. - Maer my dunkt, Baes, liever dan zoo gedurig te schrikken en te beven, zonder hoop om het te ontgaen, ik wierde soldaet.’

Zy waren by den molen en klommen den trap op.

Baes Cuylen antwoordde onder het klimmen:

‘Gy zoudt soldaet worden, Sus! Zoo, gy zoudt de wapens aenveerden om op bevel der goddelooze Sankulotten de Priesters te vangen, de kerken te rooven, de arme

boeren te plunderen, de dorpen te verbranden en het onschuldig bloed der martelaers te vergieten?’

De knecht maekte het teeken des Kruis, en zegde toen zy boven den trap en in den molen waren:

‘Ik had het zoo diep niet ingezien, Baes. Ons Heer beware my, ik stierve nog liever.’

‘Aldus, gy zult dezen zondag nog op den molen blyven en vlytig rondzien?’

‘Ja maer, Baes.....’

‘Gy weigert toch niet?’

‘Neen, neen, dit is het niet, wat ik zeggen wil; zy zeker, ik ben tot alles gereed, behalven des zondags op den molen te staen. Het is ook altyd hetzelfde. Zet my tot aen den hals in het water, daer heb ik niets tegen: het zal ten minste wat nieuws zyn.’

‘Ik geloof het, Sus; maer niemand ziet zoo verre als gy.’

‘Een goed gezigt is altyd geen voordeel, Baes; het is aen my wel te merken. Was ik half blind, ik zate tegenwoordig in den Leeuw met eene pint bier in de hand..... Maer, in Gods naem dan, ik zal alweder tot dezen avond daerboven voor het Vaderland staen blinken..... Geef dan het vaentje maer!’

De Baes opende eene kist en langde er eene kleine vlag uit, door rood, blauw en wit in dry kleuren gescheiden; hy

reikte dit teeken aen Sus, die reeds tot onder de kap van den molen geklommen was.

In de kap van den molen waren, naer de vier zyden, eenige kleine byna onmerkbare gaten geboord.

Vooraleer het vlag uit te steken kroop de knecht rond en legde zyn oog tegen elk derzelve.

Aen den westkant bleef hy voor een der gaten lang stil.

‘Ziet gy iets?’ vroeg de Baes met angst.

‘Pst!’ antwoordde de knecht geheimzinnig.

‘Wat is het, Sus?’ vroeg de Baes weder na een oogenblik wachtens.

‘Op het einde der baen vliegt het stof in de hoogte: er komt iets.’

‘Het zal een wagen zyn, Sus.’

‘Neen, neen, tusschen het stof blinkt en glinstert iets; zoo gelyk bloote sabels of geweeren.’

‘Kom af, kom af’ sprak de Baes bevend ‘God weet of wy niet verraden zyn. Smyt het vaentje naer beneden!’

Maer de knecht bleef nog eene wyl door het gat zien en zegde dan:

‘Nu zie ik wat het is. Eene vrachtkarre die van de stad terugkeert; het zyn de koperen nagelen aen het peerdentuig die zoo blinken.’

‘Sus, Sus, wat hebt gy my benauwd gemaekt!’ zuchtte de Baes met eene lange ademhaling.

De knecht stak het vaentje uit den molen en antwoordde:

‘Baes, zoudt gy gelooven dat wy hier onzen kop op het spel zetten? Indien wy eens verraden werden, ik geloof dat dit vervloekt Sankulottenvaentje ons eene bittere pyp zou doen rooken. Gy weet dat de galgetien in Antwerpen nu ook staet?’

‘Zwyg van het helsch getuig, Sus. - Al de heete Jacobynen steken op den zondag immers een drykleurig vaentje uit?’

‘Op den Decadi, Baes.’

‘Ja, dat doet er niets toe; de vreemdelingen, die hier voorby reizen, geven my de faem van eenen schrikkelyken Republikein.’

‘Dat ze het maer eens goed wisten, eh Baes?’

‘Ja, Sus, dat ze het wisten, jongen; maer God zal er in voorzien. - Nu, zie maer wel toe. Tot dezen middag. Driesken zal u eten brengen, en ik zal er eenen stoop bier by doen.....’

 

Nauwelyks was het vaentje op den molen verschenen, of men zag opvolgend eenige hoofden uit het omstaende kreupelhout zich verheffen, en naer alle zyden met mistrouwen rondkyken. Jonge lieden traden sluipend op den breeden aerdenweg, zagen naer zyne beide einden uit en gingen dan ter afspanning in.

Het waren de gevlugte lotelingen die, ofschoon in de Conscriptie gevallen, weigerden de wapens als soldaten in de fransche legers te voeren.

Tot dan, had er nooit in België eene Wet bestaen, waerdoor iemand kon gedwongen worden soldaet te worden: de legers waren er altyd uit vrywilligers samengesteld geweest. Ook, van al de slagen, door den vreemdeling aen onze onafhankelykheid toegebragt, was er geen die onze vaderen meer wondde en verbitterde dan de zoogenaemde Conscriptie.

Gewis, zy scheen de Belgen eene ongehoorde en uiterste dwingelandy, de Wet die hen alle oogenblikken uit hunne wooning kon rukken, om hun bloed te gaen vergieten ten voordeele dergenen zelven die hen als slaven behandelden en alles vernietigden wat hen dierbaer was.

Voor hen, wier godsvrucht, wier verkleefdheid aen het voorvaderlyk Geloof was aengegroeid in de mate der vervolging zelve, was de marteldood minder akelig dan de verpligting om eenige hulp te leenen aen degenen, die zy niet alleen aenzagen als vyanden van hun Vaderland; maer nog als dienaers des duivels en als voorloopers van den schrikkelyken Antekrist.

Alhoewel in de meeste dorpen, die digter by de steden lagen, reeds soldaten waren verschenen om de wederspannige lotelingen op te zoeken en te vangen, en men er wer-

kelyk een groot getal had weggevoerd, - in Waldeghem had men er nog geene gezien. De geruchten die van het eene dorp tot het andere werden overgebragt, lieten eventwel vermoeden dat de stille Gemeente, hoe zeer ook van de heirbanen verwyderd, toch insgelyks wel, op het onverwachtste, door de menschenvangers zou worden bezocht.

Daerom, de meeste lotelingen hielden zich verborgen. De vreesachtigsten verbleven in het diepste der bosschen, waer hun, als het duister werd, door hunne huisgenoten eten en drinken werd gebragt; anderen, meer in het lot vertrouwend, hadden geheime schuilplaetsen omtrent hunne wooningen, in kelders, stallen of schuren.

Elken zondag, wanneer er geene dreigende tydingen gekomen waren, en dat diensvolgens het vaentje op den molen uitstak, vergaderden de lotelingen in de afspanning den Arend, eenigen tyd voor dat de Hoogmis zou beginnen, om van elkander, of van vrienden uit het dorp, te vernemen wat zy te vreezen of te hopen hadden.

Was het nieuws gunstig, dan woonden de meesten de Hoogmis by, om reden dat de lotelingen in andere dorpen, ten minste in degenen waer de kerken toen nog niet gesloten waren, in de Vroegmis waren verrast geworden, en gevangen.

In eene nevenkamer der afspanning zaten nu reeds een twintigtal persoonen, zynde alle gevlugte lotelingen, be-

halven dry of vier oudere mannen, die uit het dorp gekomen waren om hunne zonen te zien en te spreken, of om mede eenig nieuws te vernemen.

Er heerschte eene groote blydschap in dit vertrek; men sprak er juichend en met luiderstemme over eene goede tyding. Allengskens echter werd alles weder stil; want, toen men de bewyzen van de waerheid der tyding onderzocht, liep alles op een bloot gezegde uit.

De oude brouwer, die in in eenen hoek zat, beweerde dat dit nieuws niet gegrond kon zyn, dewyl zyn knecht over dry dagen nog in de stad was geweest en niets ervan had gehoord.

‘Ah, daer is Bruno!’ riepen de aenwezigen byna te gelyk ‘die zal het wel weten!....’

Inderdaed, Bruno trad langzaem ter herberg in, drukte elkeen vriendelyk de hand en zette zich neder op eenen stoel.

‘Weet gy niets? Is het waer, gaet de Republiek te niet? Zyn de Mogendheden in Frankryk gevallen? Is er een nieuwe Koning in Parys?’ vroeg men hem van alle kanten.

Bruno aenzag zyne vrienden met weemoed, schudde het hoofd en zegde op treurigen toon:

‘De fransche Republiek heeft honderde duizende soldaten; hare generaels doen alle Mogendheden beven; en,

nu zy gansch Italië hebben overmeesterd, is er geene plaets genoeg meer in Europa voor hunnen overmoed: Azia zelf hebben zy aengedaen..... Laet u door geene ydele hoop verblinden, gezellen. Van daerboven alleen kan hulp komen: op aerde is alles bedreigend en hopeloos voor ons!’

‘Maer, Bruno, zyt gy wel zeker van hetgene gy zegt?’ vroeg een der jongelingen. ‘Gister is achter Vinkenbosch een kramer van Lier geweest, die heeft verhaeld en bevestigd, dat de Engelschen, de Pruisen, de Oostenrykers, al de Landen der wereld, tegen Frankryk zyn saemgespannen; dat zy reeds de legers der Republiek op de grenzen hebben verslagen en dat de nieuwe Koning van Frankryk met hen is.’

‘Ydele woorden’ zuchtte Bruno ‘er is niets van. Onze toestand blyft onveranderd: in slaverny ligt ons arm vaderland, gebroken liggen de Autaren van onzen God..... Geen uitzigt..... Geene menschelyke hulp kan baten.’

‘Wat raed weet gy dan?’ vroeg de zoon uit den Leeuw, die er moediger uitzag dan de anderen.

Bruno bleef sprakeloos ten gronde zien.

‘Zoo kan het toch niet voortgaen’ hernam de andere ‘wy kunnen ons gansch leven niet verborgen blyven. Het zal niet lang aenloopen of men zal op ons jagt doen gelyk men in de andere Gemeenten heeft gedaen. Dan worden wy

gevangen, en veroordeeld tot de dood; of, wat nog erger is, naer het leger gesleurd om te vechten voor het bloedig ras dat ons land met voeten trapt, als waren wy het vee van dit goddeloos volk!’

Deze woorden, met kracht gesproken, troffen Bruno diep; hy stond op, legde zich de hand van den moedigen gezel op het hart, en antwoordde:

‘Er ligt daerbinnen ook een zucht naer dadigheid, naer wraek; maer waertoe zou het dienen, Karel? De aerde is zat van het bloed dat zy gedronken heeft. Waerom zouden wy onze ouders, onze vrienden door nieuw bloedvergieten aen vervolging, aen de dood zelve overleveren? Laet ons wachten..... wachten en bidden.’

‘Maer gy weet dus niet dat de bosschen overal vol vlugtelingen zitten, die niets beters wenschen dan tegen den Franschman op te staen?’

‘Ik weet het’ zuchtte Bruno ‘maer ik bid God dagelyks, uit al de kracht myner ziel, dat Hy myne landgenoten voor zulken noodlottigen opstand beware. Zy zouden ons verpletteren, vernietigen in eenige dagen tyds.....’

Karel naderde digter by hem en zegde hem schertsend in het oor:

‘Bruno, vriend-lief, is het niet de schrik van Genoveva te verliezen, die u zoo bloode doet zyn?’

Eene hoogere verw kleurde Bruno's wangen; hy meende

te antwoorden, doch nu trad een ander loteling binnen, en deze riep met uiterste vreugde:

‘God zy geloofd, Vlaenderen is in opstand! Te Rupelmonde hebben de boeren gewapenderhand de Franschen aengetast en overwonnen; het gansche Waesland is onder de wapens! De Sankulotten van Antwerpen zyn over de Schelde getrokken met kanons. Dezen keer is het gemeend!’

Onbeschryvelyk was de indruk dezer tyding. Men klapte in de handen, men omhelsde elkander met uitzinnige blydschap, men zong, men juichte, men stortte tranen van ontroering.

Bruno alleen hield zich stil, en beschouwde met een soort van medelyden, het tooneel der algemeene vervoering.

‘Welnu?’ riep Karel hem toe ‘daer begint het spel, of gelooft gy deze tyding niet?’

‘Hy weet het nieuws maer half’ antwoordde Bruno op pynelyken toon. ‘Denzelfden avond zyn de gewapende boeren van Rupelmonde al vechtend in eene kerk gedreven; de Sankulotten hebben er het vuer in gesteken; onze arme broeders zyn allen tot polver verbrand. Gansch Waesland is op dit oogenblik overdekt met fransche soldaten .....’

Deze woorden deden iedereen verbleeken; na de ver-

voering der blydschap volgde nu onmiddelyk de bitterste onttoovering. Allen lieten het hoofd op de borst zinken en bleven eene wyl sprakeloos.

‘Weet gy wat de voerman op Gierle eergisteren aen pachter Woens gezegd heeft?’ vroeg een loteling. ‘Hy zegt, dat zoo onze Pastor zynen eed wil doen, men ons altemael met vrede zal laten.’

‘Zouden wy dan niet soldaet moeten worden?’ vroeg een jonge boer die in eenen hoek zat en meer dan anderen bevreesd scheen.

‘Neen. Zoo ten minste zegt de voerman op Gierle.’

‘Wel, waerom doet de Pastor zynen eed dan niet!’ hernam de eerste ‘dan waren wy vry!’

‘Ja, waerom doet hy zynen eed niet! Dat zal toch zoo schrikkelyk niet zyn!’ riepen een paer anderen.

‘Vrienden’ sprak Bruno ‘gy weet niet wat ge zegt. Men eischt van de Geestelyken dat zy eeuwigen haet aen alle Koningen en getrouwheid aen de fransche Republiek zouden zweeren. Kan een Priester zulken eed doen? op voorhand alles goedkeuren wat de Jacobynen in Parys kunnen uitvinden, zelfs de vernietiging van den godsdienst? Hoe het zy, de belgische Geestelykheid heeft geweigerd. Meer dan zes honderd Priesters zyn reeds naer verre eilanden vervoerd; de anderen zyn allen tot hetzelfde ballingschap verwezen. - Onze oude gryze Pastor

is insgelyks by name veroordeeld. En weest zeker, de eerste soldaten die in ons dorp verschynen, zullen ons onzen herder ontrukken en onze kerk sluiten gelyk reeds meest overal is geschied. In alle geval gy bedriegt u: de eed der Priesters heeft met de Conscriptie niets gemeens.

‘Waerom vlugt by niet?’

‘Waer? waer naertoe? En toch hy wil niet. Hy zegt dat hy met ons zal blyven zoo lang hy kan; en, wil God hem de marteldood gunnen, hy zal ze niet ontvlieden.’

‘Daer klept het voor de Hoogmis!’ sprak een der aenwezigen. ‘Wie gaet eerst? Bruno, zeg gy, hoe wy zullen uitgaen, of wy loopen weêr al te samen in eens van hier.’

Terwyl de zoon des Notaris bezig was met aen dit verzoek te voldoen en de beurten aen te wyzen, kwam Baes Cuylen - die al dien tyd aen de deur had gestaen met den beweegloozen blik naer het vaentje gerigt - langzaem binnen en wenkte den Brouwer dat hy met hem zou buiten gaen.

Hier stond een knecht, die den geroepenen een papier overreikte, daer hy hem zegde:

‘Baes, dit heeft de bode voor u gebragt; het is heel haestig.’

Na deze woorden groette by zynen meester en keerde terug naer het dorp.

Het opschrift van dien brief moest eenen magtigen

indruk op den Brouwer doen; want de oude man verbleekte en begon te beven als een riet, daer hy het oog halsstarrig op de letteren gevestigd hield.

Als hadde hy gevreesd, in dezen toestand verrast te worden, ging hy wat verder achter eenen eikenkant staen en las dan, als verslonden in diepe gepeinzen:

‘Le, le Ci..... le Citoyen Meulemans! Dit geschrift? Van mynen zoon! Ach, dank, dank, ô God, dat myn eenig kind nog leeft, dat het tot my wederkeert!’

Hy scheurde met koortsige ontsteltenis den brief open en poogde den eersten regel ervan te lezen. Er stond Liberté, Égalité, Fraternité ou la mort! Au Citoyen auteur de mes jours; - maer, ofschoon de Brouwer het las, hy verstond het eventwel niet. Het handteeken was wel van zynen zoon, doch de vorm ervan deed eenen vloed angstige bedenkingen in hem ontstaen. Er was iets by zyns zoons doopnaem gevoegd: hy had geteekend Simon-Brutus.

Na dat de Brouwer nog een oogenblik op den brief was blyven staren, verborg hy hem eensklaps in zyn kleed en rigtte zyne stappen naer het dorp, zeggende:

‘De Pastor zal het my verklaren. - ô, God, wat mag het beduiden!’

De tachtigjarige Priester bereidde zich om ter kerke te gaen, toen de Brouwer in zyne kamer werd toegelaten en hem den brief toonde, met de woorden:

‘Heer Pastor, om Gods wille, lees my dien brief eer gy ter misse gaet. Hy brandt my in de handen; het is alsof een groot ongeluk er moest uit voortspruiten. Van mynen zoon Simon!’

‘Van uwen zoon Simon?’ riep de Pastor met blyde verbaesdheid. ‘Hy dwaelde, vriend Meulemans; maer ik verheug my dat God uw kind gespaerd heeft. Laet zien, wat meldt hy?’

De Pastor naderde tot het venster om meer licht op het papier te ontvangen, en las het volgende met half luider stemme:

Liberté, Égalité, Fraternité ou la mort.
Au citoyen auteur de mes jours.
Celle-ci sert pour vous informer que votre fils, délégué par l'Administration Centrale du Département des Deux-Nèthes, se rendra dans trois ou quatre jours dans son village natal, pour y assurer l'entière exécution des lois de la République et délivrer ses anciennes connaissances des chaînes du Despotisme et de tous les suppots du fanatisme infernal de ces hypocrites maudits, qui, sous le masque du sacerdoce, vous tiennent courbés dans la fange de l'abrutissement.
Rendez grâce à la République française; si vous êtes encore dignes du titre d'homme; si le servilisme et l'ignorance n'ont pas éteint jusqu'aux dernières facultés de ceux au milieu de qui j'ai reçu la lumière, un beau jour va luire pour Waldeghem.
Je vous apporte la liberté et, avec elle, la protection et l'appui de cette sublime République française, qui, dans son amour infini, embrasse d'une même et généreuse étreinte tous les peuples de la terre, et me charge, moi indigne, de vous porter l'ineffable bonheur d'être comptés au nombre de ses enfants!
Si, contre mon attente, je trouvais les habitans de Waldeghem encore croupissant dans la boue immonde des vieilles momeries, je saurais faire mon inexorable devoir en vrai républicain.
Ayez la complaisance de faire dire au meunier Cuylen, que je compte loger chez lui pour être plus près de la grand'route.
Votre fils,
Simon-Brutus.(*)

Eensklaps verschrikte de Brouwer; hy zag tranen uit de oogen des Priesters vallen, en zyn gelaet verbleeken.

‘Hemel! wat is het toch?’ riep hy. ‘Wat staet er in dit ongelukkig schrift?’

De Pastor naderde hem, greep zyne hand en sprak met zoet medelyden:

‘Ik heb deernis met uw lot, arme vriend.’

‘Wat, wat moet ik vreezen?’ riep de Brouwer verschrikt. ‘Daer klept het reeds voor de laetste mael! De Mis moet beginnen. Om Godswil, Eerweerde, wat staet er in den brief?’

‘Welaen’ zuchtte de Pastor ‘ik zal het u zeggen. Uw zoon meldt u, dat hy binnen dry of vier dagen hier in Waldeghem zal komen om de wetten der fransche Republiek te doen uitvoeren, en al de aenhangers van de dwingelandy en van het fanatismus, dit wil zeggen van den Godsdienst, te verjagen. Hy belooft ons de bescherming van Frankryk, indien wy ons dezer weldaed door onderwerping en gehoorzaemheid weerdig maken. In korte woorden, hy berigt dat hy uwen ouden Pastor en de arme Lotelingen zal komen vangen.’

‘God, God, myn zoon!’ snikte de Brouwer met de handen voor de oogen. ‘Hy de beul die ons gezonden wordt!....’

‘Troost u toch, ongelukkige vriend’ sprak de Pastor

hem toe. ‘Gy hebt er geene schuld aen. En zyn wy niet in den tyd van beproeving? Denk dat God ons al dit lyden daerboven zal vergelden..... Ik moet gaen, het uer is reeds geslagen. Misschien is dees het laetste offer, dat myne handen in ons ootmoedig kerkje den Heere zullen opdragen. - Ik zie geene dagteekening op dit schrift: zy is vergeten. Het is mogelyk dat de brief twee of dry dagen onderwege bleef; misschien zal morgen of overmorgen uw zoon reeds hier zyn..... Matig uwe droefheid, stil uw verbryzeld gemoed, keer huiswaerts; ik zal u na de Mis gaen bezoeken. Tot straks dan.....’

De Pastor drukte den wanhopigen Brouwer nog eens de hand, en stapte door den hof naer de kerk.

Om Baes Meulemans te troosten had hy zyne eigene droefheid onderdrukt, doch nu werd zyn hart allengskens met grooten weedom vervuld, daer hy overwoog welke onheilen op zyne onschuldige Parochianen gingen nederstorten.

Toen hy de kerk intrad en, by eenen langen oogslag, in het binnenste zyner bedrukte ziel, vaerwel zegde aen al wat hy daer zag, dan wankelde de gryze Priester op zyne beenen en wierp eenen klagenden blik ten hemel.

Eventwel, hy vond de magt om zyne ontsteltenis te verbergen, kleedde zich in plegtgewaed en beklom de trappen des autaers.

De Mis ging langzaem voort. Ofschoon er gezongen werd scheen eene doodsche stilte de kerk te vervullen. Slechts vier stemmen lieten zich op de Hoogzael hooren; de overige leden der Ste Cecilia-Gilde waren in de Conscriptie gevallen en in de bosschen gevlugt. Nu eventwel stonden zy meestal by St Sebastiaen's autaer.

De zang was zoo treurig en slepend, het orgel speelde zoo krassend, zoo diep lagen de hoofden der menigte in het gebed gebogen, elks hart was zoo zeer met angst en droefheid vervuld, dat het tooneel van de geheimzinnige treurnis dezer Gemeente eenen vreemdeling met onbegrepen angst zou hebben getroffen.....

Toen de Priester zich omkeerde om de Geloovigen te zegenen, en dat elkeen het hoofd had opgeheven, vielen er twee glinsterende tranen over zyne wangen.

Dit gezigt schokte de aenwezigen op eene onzeggelyke wyze. Eene siddering greep hen aen, de vrouwen en maegden bogen zich in stil geween, de mannen aenzagen elkander met diepe benauwdheid als vroegen zy wederzydsch om de verklaring van het schrikkelyk raedsel.

De Priester had zich intusschen weder tot den autaer gewend.....

Eensklaps klonk er aen de ingangdeur een vervaerlyke schreeuw, eene magtige stem die de gansche kerk als een rollende donder kwam vervullen, daer zy uitriep:

‘Au nom de la Loi, que personne ne bouge ici! Fermez toutes les issues!’(*)

En een vyftigtal woeste stemmen antwoordden in juichende galmen:

‘Vive la République française! Liberté, Égalité, Fraternité ou la mort!’(**)

In zulke omstandigheid waren de klanken der fransche tael, wat zy ook beteekenen mogten, genoegzaem om deze ongelukkige Gemeente met eene onuitdrukkelyke verveerdheid te slaen.

Ieder sprong huilend en kermend regt en wilde ontvlugten; maer de groote poort was reeds gesloten en met soldaten bezet. Dan stroomde de hopelooze menigte naer de kleine zydeur, die nog open scheen. Men verpletterde en bezeerde elkander om het eerst langs daer te kunnen vlieden; doch het gezigt van een tiental bayonnetten, die met hunne dreigende punten dezen uitgang versparden, en daer achter de grynzende aengezigten der soldaten, dreven het bevende volk weder tempelwaerts in.

Hier vlotte de menigte nog een oogenblik met akelig noodgekerm van den eenen kant naer den anderen, tot dat

eindelyk alle beweging ophield en de meesten zich in de uiterste wanhoop op stoelen en banken lieten nedervallen.

De Pastor zat geknield voor den autaer en verroerde zich niet meerder dan of hy in een steenen beeld ware veranderd geweest.

Niet verre van de groote ingangpoort, onder de hoogzael, stond een man te tieren en te razen; tot dan had men niet gehoord wat hy hebben wilde, dewyl het noodgehuil zyne stem had overheerscht.

Deze was ongetwyfeld de Overste der soldaten, ten minste zy schenen zyne bevelen te gehoorzamen.

Hy was een man van omtrent de dertig jaer, schoon van gestalte, doch uitnemend wreed en barsch van aengezigt. Twee zware knevels daelden hem tot op de kin, terwyl zyn hair, gedeeltelyk over zyne wangen zwevend, in verwarde lokken over zyne schouders vlotte. Op zyn hoofd droeg hy eenen opgetoomden hoed, en daerboven een wapperend gepluimte; zyn kleed, byna tot aen den hals toegeknoopt, was in de lenden omslingerd door eenen drykleurigen sluijer, waerin twee groote pistolen staken. Zyne leerzen waren onbedekt, en derzelver kap, van geel blinkend leder, hing omgeslagen by de beenen neder. Een groote sabel met yzeren scheede, sleepte hem achterna.

De soldaten die hem vergezelden schenen, onder duizend, uitgekozen om de landlieden schrik aen te jagen;

en gewis moesten zy de dorpelingen - die eenen vlugtigen blik op hen durfden slaen, - voorkomen als een hoop duivels door de hel uitgespuwd om het menschdom te plagen en te martelen.

Het waren allen bejaerde mannen, met bonkig aengezigt en leden; bruin gebrand van het zonnevuer, met gloeijende oogen, norsch gelaet, verwarde hairen en zware knevels.

Onzindelyk, versleten en vuil was hunne kleeding; hunne sabels en geweeren alleen waren zuiver en blonken als zilver.

Zoohaest de man, met den drykleurigen sluijer en met de pluim op den hoed, bemerkte dat het gekerm genoeg verminderd was, om hem toe te laten verstaenbaer tot de menigte te spreken, zegde hy iets in stilte tot de soldaten, scheen hen te verdeelen en te schikken, en riep dan met volle stem:

‘Portez armes! En avant, marche!’(*)

Een tiental soldaten verlieten de ingangpoort en volgden hem naer het midden der kerk.

Weder ontstond er eene angstige vlotting onder de verschrikte dorpelingen. Daer zy niet konden vermoeden wat de gegevene bevelen beteekenden, meenden zy ongetwyfeld

dat hun laetst uer gekomen was. Eventwel hunne benauwdheid verminderde toen zy de soldaten onder den predikstoel zagen stilhouden.

De Overste scheen den predikstoel te willen opklimmen, doch een ligt deurken voor den trap, dat gesloten was, weêrhield hem.

Hy deed een teeken met den vinger aen den soldaet die nevens hem stond. De soldaet hief den kolf van zyn geweer in de hoogte; een bonsende slag galmde door de kerk, het deurken sprong aen stukken en de Overste verscheen boven op den predikstoel.....

Hy trok een pak papieren uit zyn kleed, ontrolde dezelve, hing zynen hoed aen den arm van het kruisbeeld, dat nevens hem op den boord van de predikstoel stond, en begon de volgende aenspraek met allerlei woeste gebaren:

‘Habitants de la Commune de Waldeghem!.... Maer, ik bedrieg my, slaven kunnen de edele tael der vrye volkeren niet verstaen! Welaen dan..... Inwooners der Gemeente Waldeghem! Gy ziet in mynen persoon een uwer oude bekenden; ik ben degene die hier, onder den naem van Simon Meulemans, de ketenen der slaverny en der domheid met u heeft gedragen; maer die nu, gelaefd aen de borst der groote wereldmoeder, aen de borst der fransche Republiek, weerdig ben gevonden om, met duizend anderen, als apostel der ontslaving, de vryheid der volkeren te gaen

verkondigen tot aen de uiterste uithoeken der aerde!’

Toen de naem Simon Meulemans de ooren der bevende dorpelingen kwam treffen, zagen allen sidderend op; zelfs ontvloog sommigen een ligte angstschreeuw. De Overste ging intusschen voort:

‘De Centrale Administratie van het Departement der beide Nethen(*), zoo als blykt uit het schrift dat ik u toon, heeft my gelast in Waldeghem de wetten en decreten der Republiek te doen uitvoeren, en, zonder genade, ja, zelfs met de dood, degenen te straffen die zich tegen den souvereinen wil des volks zouden willen verzetten.

Alhoewel een echt Republikein maer één vaderland kent - en dit is de wereld zelve; alhoewel hy geen ander huisgezin heeft dan het menschdom alleen, toch zou het my spyten, geweld te moeten gebruiken in het dorp waer het geval my deed geboren worden. Daerom, inwooners van Waldeghem, luistert naer myne woorden en verheft uwe trage geesten tot de hoogte, waertoe de edelmoedige fransche Republiek door myne stem u roept.

Tot op dezen dag heeft geene enkele strael van het licht der rede in uwe harten geschenen; gy hebt als verstandeloos ongediert, in het slyk der onwetendheid, in de duisternis van het fanatismus, voortgekropen; gy hebt u, door de

yzeren roede van het despotismus, als redeloos vee laten voortzweepen, u in de ploeg der dienstbaerheid laten spannen en, verworpen slaven als gy waert, hebt gy de handen gekust dergenen die u, tot hun eigen baetzuchtig voordeel, in den modder der dierlykheid gebogen hielden!

Ah, de dag is gekomen, het licht daelt op u neder; ontvangt het met goeden wille. Verloochent die vuige lieden die u wys maken dat hun het regt gegeven is om u tot eeuwige slaverny te doemen; verloochent hen, die u in eeuwige kindschheid gedompeld houden om hunnen hoogmoed te vleijen en hunne wellusten te verzadigen. Ja, werpt al de banden van u af, die u tot nu toe hebben belet, deel te nemen in de klimmende vlugt door de roemryke fransche Republiek geopend, die de Menschheid eerlang zoo hoog zal voeren, dat zy in volle magt zal staen in de plaets van den God zelven, waermede men u zoolang naer den bedde heeft gejaegd.....!’

Deze yselyke Godslasteringen vielen als zengend bliksemvuer in de ooren der dorpelingen. De overmaet hunner verschriktheid scheen hen van leven beroofd te hebben; slechts by elke nieuwe lastering kon men zien dat eene algemeene siddering hen schokte. De meesten zaten met het hoofd in de handen gebogen, en sloten dus, zoo veel mogelyk, de ooren voor de tael die hun uit de hel zelve scheen toe te spreken.

Slechts by den autaer van St Sebastiaen liet eenig gemor zich hooren; doch een soldaet, die tot daer, naderde en eenen dreigenden oogslag over de jonge lieden wierp, versmachtte deze vermetele uitdrukking.

De Priester hief by de laetste woorden des redenaers de armen in de hoogte. Deze bemerkte de beweging, wees met eenen grynsenden spotlach naer den autaer, doch onderbrak zyne aenspraek niet, en ging dus voort:

‘Zweert haet en eeuwige vyandschap aen koningen en tyrannen, aen barons en graven, aen heeren en meesters. Wordt vry in ziel en hart! Dan eerst zult gy ryp zyn voor eenen hoogeren roep, dan eerst zult gy weerdig worden om plaets te nemen aen het banket der volkeren, dan eerst zult gy menschen worden van redelooze dieren die gy nu zyt.....

Ja, inwooners van Waldeghem, ik breng u de vryheid. Kiest de slaverny met den haet der fransche Republiek, of de vryheid, de grootschheid, de onafhankelykheid met de vriendschap van het fransche volk! De keus staet u nog vry: morgen is het te laet!’

De redenaer zweeg een oogenblik, om in zyne papieren te zoeken en hernam:

‘Het is genoeg voor dit mael; wie het schandelykste fanatismus of de laeghartigste dienstbaerheid niet verblind houdt, zal my, gemagtigden van het Centrael Be-

stuer, de behulpzame hand leenen tot het volvoeren van mynen last. Luistert wel wat ik u zeggen ga.

Zoo lang het volk van Waldeghem niet zal geroepen worden om zynen souvereinen wil, door de kiezing van eene nieuwe Municipaliteit, uit te drukken, zal ik Simon Brutus, ci-devant Simon Meulemans, hier al de uitvoerende magt in my alleen vereenigen; en wie my, als zendeling der fransche Republiek, weêrstreeft, zal oogenblikkelyk worden gevangen en gestraft, volgens het vonnis dat het my zal goeddunken over hem te vellen.

En, kwame het te gebeuren dat een soldaet der Republiek door iemand gewond of gedood werd, men zou den dader en zyne medepligtigen onmiddelyk voor den kop schieten, en zyne wooning tot den grond verbranden. Ontliep hy onze regtveerdige wraek, zyne ouders, broeders of zusters, of wie hem naestbestaende zyn, zullen voor hem verantwoordelyk blyven.

En, om te beginnen met hetgeen my wel uitdrukkelyk door de Centrale Administratie is opgelegd, beveel ik, vooraleer iemand deze kerk verlate, dat er overgegaen worde tot de aenhouding: ten eerste, van al de jonge lieden die in de Conscriptie zyn gevallen en des niettemin als vuige lafaerds zich hebben voortvlugtig gemaekt; en ten tweede, tot de onmiddelyke aenhouding van Jacobus Dominicus Torfs, Priester en Pastor te Waldeghem, die geweigerd heeft den

eed van getrouwheid af te leggen, en daerom tot wegvoering naer het eiland Oleron is verwezen. Ik vorder iedereen der tegenwoordigen in name der fransche Republiek uit, om tot de volvoering dezer bevelen mede te werken, zullende de nalatigen gestraft worden als hierboven is gezegd..... En nu aen het werk, en opgepast! Het is niet om te lachen; een Republikein lacht nooit!’

Gedurende het aflezen dezer bevelen was Bruno, omtrent St Sebastiaen's autaer, in stilte by elk der lotelingen en by nog andere mannen rondgegaen, en had hun iets in het geheim gezegd. Zy hadden zich byna ongemerkt in eenen digten hoop gesloten en zagen, met halsstarrige blikken en bevend, naer den Pastor die nog voor den autaer geknield zat te bidden.

Simon Brutus ziende niets in de kerk verroeren, keerde zich tot zyne mannen en hernieuwde zyne bevelen in de fransche tael. Hy gebood hun, onmiddelyk tot de aenhouding des Priesters over te gaen.

Eenige soldaten verlieten de groote ingangpoort om zich tot den autaer te begeven; doch op dit oogenblik liet zich iets zonderlings by het beeld van St Sebastiaen bespeuren.

Een veertigtal mannen, met Bruno aen het hoofd, klommen langzaem de trappen des autaers op. Zoo digt waren zy in elkander gesloten, dat het was alsof een ondoordringbare muer voor den autaer werd geschoven.

Sprakeloos en met geheimzinnige kalmte dreef het eene einde dezer schaer naer de kleine zydeur. Terwyl was Bruno bezig met den Pastor tot vlugten aen te manen; en, daer de grysaerd niet van zyne plaets wilde opstaen en verklaerde daer te willen sterven, hief Bruno met geweld hem van den grond en rukte hem voort.

Simon-Brutus, die vermoedde wat er geschiedde ofschoon hy het niet kon zien, riep tot zyne soldaten:

‘Courez, courez, au nom de la Loi, arrêtez ces brigands!’(*)

Maer vooraleer de soldaten den autaer konden bereiken, hadden de voorste boeren, met besluit doch stil en koel, hunne borsten tegen de bayonnetten gebragt die de zydeur versparden; en, of de soldaten, die er buiten stonden, verrast waren door zulke zonderlinge koelbloedigheid, of niet tot het vermoorden dezer hinderlooze menschen konden besluiten, zy weken een paer stappen achteruit. De uitgang was open: de dertig mannen stonden altemael, even zwygend en stil, op het kerkhof en sloten de verbaesde soldaten den toegang tot de zydeur af.

Daer kwam Bruno eensklaps met den Pastor van den autaer door de deur gevlugt!

De soldaten op het kerkhof merkten dan wat er ge-

beurde; eenigen schoten op den vliedenden Priester en op zynen gezel; anderen staken met de bayonnetten onder de dorpelingen, doodden eenen jongeling en wondden twee boeren.

Maer met bliksemsnelheid was dit alles geschied, en even ras had de menigte in de kerk bespeurd, dat de zydeur vry geworden was.

Een bly gejuich, een angstige vreugdekreet stond op in den tempel; vrouwen, mannen, kinderen, het ylde altemael in koortsige golving naer den autaer en stroomde als een vloed ter zydeur uit. De soldaten, ja, Simon-Brutus zelf, die op het hooren der geweerscheuten was toegeloopen, werden onweêrstaenbaer voortgestuwd door de menigte die, als blind en bewusteloos, noch bedreigingen, noch wapenen scheen te achten noch te vreezen.

Welhaest was er geen enkel levend wezen meer in de kerk.

Op het kerkhof stond Simon-Brutus met het pistool in de vuist te razen van spyt en woede, en te dreigen dat hy den Korporael, die by de zydeur had gestaen, door den kop zou schieten.

In de verte zag men nog eenige vrouwen en kinderen vlugten; de mannen waren reeds in de bosschen verdwenen.

Insgelyks zag men een troep soldaten over en weder loopen, rond een huis dat niet verre van de kerk tegen

een eiken schaerbosch stond. Zy zochten den Pastor, die met zynen redder op deze plaets was verdwenen.

Eindelyk, wanneer dit zoeken eenen langen tyd geduerd had, zond Simon-Brutus een ander soldaet om zyne makkers terug te roepen.

Zy bragten den kasuifel, den stool en het choorhemdb van den Pastor; maer de Priester zelven hadden zy niet ontdekt.

De Overste dreigde nog met zyn pistool, stortte eenen vloed grove woorden tegen de schuldige soldaten uit, en beklaegde bitter dat de gelegenheid om den onbeëedigden Geestelyke en de gevlugte lotelingen te vangen, nu verloren was gegaen.

Allengskens verminderde zyne grampschap. Eindelyk zegde hy:

‘Welaen, wy zullen zien of gy door meer moed en waekzaemheid dit ongeluk zult herstellen. Vier mannen van goeden wil! Men hale eene karre, een paer peerden, eenige vaten en zakken. Gaet! dat de anderen my volgen....!’

De aengewezen vier mannen gingen naer het dorp; de anderen traden met den Overste ter kerk in.

Een uer later stond er voor de groote poort des tempels een wagen met twee peerden; de soldaten waren bezig met de remonstrancie, de kelken, de schotels, de kandelaren, het offerzilver en al wat metael was en diensvolgens eene

geldelyke weerde had, in tonnen te stampen of in zakken te steken en het dus op den wagen te laden.

Toen dit gedaen was, deed de Overste eene wassenkeers van den autaer langen, en drukte op de groote poort en op de zydeur twee zegels, waer boven hy zelf, met een stuk wit kryt, de volgende woorden schreef:

 
Leve de fransche Republiek.
 
Op doodstraf verboden te openen.

Hy smeet de wassenkeers ten gronde en zegde tot zyne soldaten:

‘Men volge my met de karre; wy gaen naer onze herberg en zullen wat rusten eer wy wraek nemen over de domme vermetelheid dezer Brigands.’

Zy verlieten het kerkhof en doorkruisten een gedeelte van het dorp eer zy de baen insloegen die naer den molen leidde.

Op hunnen doorgang bespeurde zy geen enkel levend wezen; het was alsof hun doodsch gevaerte door eenen onmeetbaren grafkuil voortdreef.


Vorige Volgende

Over het gehele werk

datums