Logo DBNL
Baes Gansendonck (1850)

Baes Gansendonck

(1850)–Hendrik Conscience–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

VIII.

 
Stille waters hebben diepe gronden.

Des anderendaegs 's morgens zat Lisa in eene nevenkamer van den S' Sebastiaen, achter de neteldoeken schermen eener venster. De uiterste bleekheid haers aengezigts en de roodheid harer ogen getuigden dat zy uitgeput was van weenen.

Hoe zeer Lisa ook door smart scheen afgemat, haer gelaet eventwel verried eene onrustige spanning des gemoeds en bewoog zich stuiptrekkend, onder den indruk van geheime aendoeningen. Men zou gezegd hebben dat een diepe schrik, eene angstige afwachting haer het hart beklemde; want by poozen legde zy het oog bevend achter de schermen der ruiten en staerde met zigtbare benauwdheid op de straet, tot dat eenig

voorbyganger hare wooning scheen te aenschouwen. Ofschoon men haer van buiten niet kon zien, trok zy dan het hoofd terug; de schaemte kleurde hare wangen met een hevig rood, zy sloeg de oogen nederwaerts als ontvlugtte zy de beschuldigende blikken der lieden, en bleef dus eene lange wyl in de grootste stilte zitten, om daerna weder met aengejaegde nieuwsgierigheid en met angst op de straet te zien.

Wat mogt zy dan verwachten? Zy wist het zelve niet; maer haer geweten knaegde als een worm aen haer hart: het beeld van Karel zweefde voor haer oog en riep luid, dat zy de schuld was van alle de martelpynen die zyn liefderyk gemoed hadden gefolterd; zy hoorde in hare verschrikte inbeelding wat de dorpelingen van haer zegden en besefte nu eerst ten volle dat haer goede naem verloren was, en Karel zelf met regt haer zou verstooten. Daerom deden de blikken der voorbygangers haer beven en blozen; want zy zag op hun gelaet, dat zy over het voorval van gisteren spraken en dat spot, mispryzen en gramschap hunne woorden vergezelden. Ja, zy had eenige boeren de dreigende vuisten naer de afspanning zien uitsteken, als hadden zy plegtiglyk gezworen, wraek te nemen over de schande hun dorp door de Gansendoncks aengedaen.

Terwyl Lisa in de nevenkamer den bitteren kelk der schaemte en der wroeging met langzame teugen dronk,

zat Kobe even stil en eenzaem in de herberg by den haerd.

Hy hield zyne pyp in de hand doch rookte niet; diepe overwegingen, droeve gedachten schenen hem te hebben weggerukt. Eene gansch andere dan de gewoone uitdrukking stond op zyn gelaet; er was iets bitters op te lezen, iets verwytend, iets trotsch zelfs. Zyne lippen verroerden zich alsof hy hadde gesproken en zyne oogen blonken by poozen met het vuer der gramschap.

Eensklaps meende hy de stem van Baes Gansendonck te vernemen; een lach van medelyden betrok zynen mond, doch even spoedig verdween dit teeken der aandoening, en er bleef op zyn aengezigt niets meer merkbaer dan bitterheid en verdriet.

Naermate de Baes de achterdeur der afspanning naderde, hoorde de knecht hoe hy bulderend en scheldend, uitvaerde tegen persoonen die hem moesten gehoond hebben; maer Kobe kon nog niet verstaen, tegen wien of tegen wat de Baes in het harnas was gejaegd. Het scheen hem in alle geval zeer onverschillig te zyn, want hy verroerde zich niet en bleef wachtend onder den schouwmantel zitten.

Daer kwam de Baes plotselings in de herberg gevallen, stampend met de voeten gelyk een dolle en slaende met zyne gaffel tegen de stoelen als hadden dezen hem ook al misdaen.

‘Dit gaet te verre, ja, zeker te verre!’ riep hy ‘een

man als ik! Wat, zy zullen my op de straet met vuisten dreigen, my naroepen, my uitjouwen, my uitmaken voor eenen schelm, voor eenen ezel! Denk eens, Kobe, moeten zy niet van den duivel bezeten zyn? De lompe boeren uit de smis loopen my na en roepen: schandael schandael! Hadde ik het niet gelaten om myne handen aen dit gespuis niet vuil te maken, my dunkt ik had er dry of vier met myne gaffel den kop ingeslagen. Maer Sus zal het voor alle die schobejakken te gelyk betalen! Ik zal hem leeren Baes Gansendonck met slyk werpen! Wy zullen eens zien, hoe het zal vergaen. Al moest ik de helft van myn goed verliezen, hy zal het schrikkelyk bekoopen. De gendarmen zullen er tusschen komen; en als er nog iemand maer een leelyk gezigt tegen my durft trekken, zal ik het half dorp voor den Tribunael doen verschynen! Ik heb er geld genoeg toe; en mynheer van Bruinkasteel, die een vriend van den Procureur des Konings is, zal hen wel voor eenige maenden op het droog krygen. Dan zullen ze staen zien; dan zullen ze weten met wien zy te doen hebben, die onbeschofte lompaerds. Er moest een einde aen komen; en vermits zy my zoo onbeschaemd hebben getergd, zal ik ook onbarmhartig zyn en hun doen gevoelen wat Baes Gansendonck vermag! Neen, het is gedaen, geene genade meer!’

Ongetwyfeld zou de woedende Baes nog lang op dien toon geraesd en gescholden hebben, zoo de adem hem

daertoe niet hadde ontbroken. Hygend liet hy zich op eenen stoel nedervallen en aenzag met grammoedige verwondering den knecht, die met de grootste onverschilligheid in het vuer blikte alsof hy niets hadde gehoord: droefheid alleen kon men op zyn gelaet bespeuren.

‘Wat zit gy daer weder te suffen, gelyk iemand die geene dry kan tellen? Het lui leven bederft u, Kobe; ik weet niet, maer gy wordt zoo laf en zoo vadsig als een zwyn. Dit bevalt my niet: ik wil hebben dat myn knecht vinnig zy en zoo koel niet blyve als ik kwaed ben.’

Kobe aenzag zynen meester met eenen pynelyken blik des medelydens.

‘Ah, gy hebt weêr pyn in den buik!’ riep de Baes ‘dit begint my niet weinig te vervelen; of meent gy dat de St Sebastiaen een gasthuis is? Ik wil niet dat gy pyn in den buik hebbe! Dan moet gy maer wat minder eten, begeerlyke slokop dat gy zyt! Sa, gaet gy spreken ofte niet?’

‘Ik zou geerne genoeg spreken’ antwoordde Kobe ‘als ik niet wist dat gy by het eerste woord my den mond zult sluiten, om volgens uwe gewoonte uit te vallen en de lange litanie te zingen.’

‘Wat toon neemt gy! Zeg maer regt uit dat ik een babbelaer ben: houd u niet in, Kobe; zy zitten Baes Gansendonck toch altemael op het lyf. Waerom zoudt gy ook

al geene steenen werpen naer dengenen die u te eten geeft?’

‘Ziet gy wel?’ sprak Kobe met droeven lach ‘ik heb zes woorden gewaegd en gy zit al schreilings op uw peerd! Ik zal my wel wachten van u een scheldwoord te zeggen, doch beken met my, Baes, dat het al eene rappe spinnekop zou zyn die voor uwen mond een web zou weven......’

‘Ik ben meester; ik mag zoo lang alleen spreken als ik wil.’

‘Inderdaed, Baes; laet my dan zwygen, al moest ik erin verstikken’

‘Zwygen? Neen, ik wil niet; gy zult spreken: ik ben nieuwsgierig om te weten wat goeds er uit zulken domkop komen kan.’

‘Stille waterkens hebben diepe gronden, Baes.’

‘Nu laet hooren; maer spreek niet te lang. En vergeet bovenal niet, dat ik mynen knecht niet betael om door hem geleerd te worden.’

‘Er is een spreekwoord, Baes, dat zegt: de wyze man gaet by den zot te raden en vindt er de waerheid.’

‘Welnu, zeg op dan wat de zot den wyzen man te raden heeft! Als gy zoo redelyk wilt blyven spreken zal ik u wel een beetje aenhooren.’

De knecht wendde zich met den stoel naer zynen meester en sprak in eene gansch stoute en vrye houding:

‘Baes, er gebeuren hier sedert twee maenden dingen, die zelfs een domme knecht niet kan aenzien zonder dat het bloed hem van ongeduld somwylen aen het koken ga.’

‘Ik geloof het wel, maer het zal niet lang duren, Kobe: de Gendarmen worden niet betaeld om vliegen te vangen.’

‘Wat my betreft, Baes, ik ben een luijerik, ik beken het; maer het hart is eventwel nog goed. Ik zou al veel doen om ons braef Liesken van een ongeluk te redden, indien ik er de magt toe hadde; en ik vergeet ook niet, Baes, dat gy, tusschen al uwe opvliegendheid, toch goed voor my zyt.’

‘Het is waer, Kobe’ zegde de Baes getroffen ‘ik hoor met vermaek dat gy my dankbaer zyt; maer waer wilt gy toch met dien ernst naer toe?’

‘Doe my den wagen voor de peerden niet spannen, Baes: ik zal gauw genoeg aen het pynelyk koordeken trekken.’

‘Maek het kort, of ik loop ten huize uit; gy zoudt my doen versmachten met uw talmen!’

‘Welaen, luister dan slechts een oogenblik. Lisa was sedert lang ten huwelyk beloofd aen Karel, die een goede jongen is, al heeft hy eene onvoorzigtigheid begaen......’

‘Goede jongen?’ schreeuwde de Baes. ‘Hoe! gy heet hem goede jongen, dengenen die als een moordenaer

mynheer van Bruinkasteel op zyn eigen Hof aenviel en te pletteren sloeg?’

‘Het beste peerd stronkelt al eens.’

‘Ah, dit noemt gy stronkelen? Hy is een goede jongen? Dit woord zal u slecht bekomen. Uw wittebrood is op: nog heden zult gy van hier vertrekken?’

‘Myn pak is reeds gemaekt,Baes’ antwoordde Kobe met koelheid ‘maer vooraleer ik van hier ga, zult gy hooren wat my op het hart ligt. Gy zult het hooren, al moest ik u naloopen in het veld, op de straet of op uwe kamer. Het is myne pligt en de eenige dank dien ik u bewyzen kan. Dat gy my doorzenden wilt verwondert my niet: wie de waerheid zegt wordt nergens geherbergd.’

Baes Gansendonck trappelde van ongeduld met de voeten, doch zegde niets meer; de ernstige en onverschrokken toon zyns knechts verbaesde en beheerschte hem.

‘Onze Lisa’ ging Kobe voort ‘zou met Karel gelukkig geweest zyn; maer gy, Baes, gy hebt den vos by uwe ganzen gebragt; eenen hchtzinnigen jonker in uw huis gelokt, hem aengespoord om de ooren van uw kind vol ydelen klap te blazen, haer te spreken van eene geveinsde liefde en haer dingen voor te zingen die stryden tegen alle cerbaerheid......’

‘Dit is niet waer!’ morde de Baes.

‘Gy hebt gewild dat hy in het Fransch tot uwe dochter

sprake. Kondet gy dan weten wat hy zegde, daer gy geen woord Fransch verstaet?’

‘En gy, lomperik, verstaet gy het wel, dat gy er zoo stout over oordeelen durft?’

‘Ik versta er genoeg van, Baes, om te hebben kunnen begrypen dat de duivel der wulpschheid en der spotterny in het spel was. Wat is het gevolg uwer onvoorzigtigheid geweest? Wil ik het u zeggen? De eer uwer dochter is geschonden, zoo niet metterdaed, dan toch genoegzaem in het gedacht der lieden, om nooit meer in hare volle zuiverheid te kunnen worden hersteld; Karel, de eenige man die haer opregt beminde en gelukkig maken zou, verkwynt en teert uit van wanhoop; zyne moeder ligt te bed van verdriet over het lyden van haer eenig kind; gy, Baes, gy wordt gehaet en misprezen door iedereen. Men zegt dat gy de schuld zult zyn van Karel's dood, van uwer dochter schande, van uw eigen ongeluk.’

‘Ja, als men den hond geerne dood zou zien dan roept men dat hy razend is; maer zy hebben er niets mede te stellen!’ schreeuwde de Baes in gramschap ‘het raekt hen niet; ik doe wat ik wil! En gy, onbeschaemde, gy zult ook weten waerom gy uwen neus tusschen dingen steekt die u niet aengaen.’

‘Het is my gansch hetzelfde hoe myne woorden u bevallen, Baes’ antwoordde Kobe ‘het zyn toch de laetsten die ik in den St Sebastiaen spreken zal.’

Het moest zyn, dat Baes Gansendonck, ondanks zyne bedreigingen, oneindig veel van zynen knecht hield en hem niet geerne zou hebben zien vertrekken; want telkens dat deze met volle koelheid aenkondigde, dat hy voornemens was zynen dienst te verlaten, viel de gramschap van den Baes neder en leende hy, als met toegevendheid, het oor om den knecht te laten spreken. - Kobe hernam:

‘Wat kan er nu van komen? Zou men met het spreekwoord hier moeten zeggen: zoo lang gaet de kruik te water dat zy barst? Neen, de ingeboren kuischheid uwer dochter zal u behoeden voor grootere schande; - maer de Baron zal het gezelschap van Lisa moede worden en een ander tydverdryf zoeken. Lisa zal blyven zitten en gevlugt worden door al wie het regt meent; de lieden zullen u bespotten en zich verblyden in uwe schaemte......’

‘Maer, Kobe, wie kan zich voegen naer elks genoegen? Die aen de straet bouwt heeft vele berispers. Ik begryp uwe dwaesheid niet; of weet gy niet wat er op handen is? De Baron zal met Lisa trouwen. Daer valt niet aen te twyfelen; het is immers zigtbaer genoeg? En dan zullen de vuiltongen uit het dorp, en gy erby, staen staroogen gelyk een hoop uilen in de zon. Ja, als ik daer niet zeker van was, zou er al iets op te zeggen vallen; maer dan zou men er zich nog niet mede te

bemoeijen hebben. Ik ben meester in myn huis!’

‘Zoo! de Baron gaet trouwen met Lisa? Dan is alles wel en gy moogt een schoon pluimken op uwen hoed steken, Baes; maer meinen en missen beginnen met dezelfde letter. Mag ik u eens iets vragen, Baes?’

‘Welnu?’

‘Heeft de Baron u van dit huwelyk gesproken?’

‘Dat is niet noodig.’

‘Ah! Hebt gy hem misschien over zyne inzigten ondervraegd?’

‘Dat is ook niet noodig.’

‘Heeft de Baron dan met Lisa ervan gesproken?’

‘Wat kinderachtigheid is dit nu, Kobe? Hy zal zeker Lisa's toestemming vragen zonder dat hy wete, of ik, die alleen meester ben, het huwelyk wil toestaen? Dat gaet zoo niet!’

‘Neen? Maer de Baron heeft den spot met u en uwe dochter gedreven, toen de Doctor hem op het kerkhof, in tegenwoordigheid van wel tien menschen, vroeg of hy waerlyk met Lisa trouwen wilde.’

‘Wat zegt gy daer? Mynheer van Bruinkasteel heeft den spot met my gedreven?’

‘Hy heeft aen den Doctor gevraegd, of hy meende dat een Baron als hy met de dochter uit eene boerenafspanning trouwen kon; en, toen men hem zegde dat gy zelf reeds den Notaris over de huwelyksvoorwaerden geraedpleegd

hebt, riep hy luid op: de dochter is een braef meisken; maer de vader is een verwaende gek die reeds lang te Gheel1 zitten moest.’

Dit laetste gezegde deed den Baes van gramschap opspringen alsof iemand hem onvoorziens op den voet hadde getrapt.

‘Wat durft gy zeggen?’ schreeuwde hy dreigend ‘ik zou te Gheel moeten zitten? Wat gaet u over, of zyt gy gansch van uw verstand, onbeschofte? Het is wel waer: een dolle hond byt ook zyn' eigen meester.’

‘Ik herhael u wat tien menschen beweeren te hebben gehoord. Wilt gy het niet gelooven, Baes, het staet u vry: wat helpt......’

‘Ja, zeg het maer: wat helpt keers en bril als de uil niet zien wil! Ik weet niet, hoe het mogelyk is dat ik u niet by de schouders vat en ter deure uitwerp.’

‘Wat helpt het licht, voor hem die de oogen toenypt?’ ging Kobe voort ‘de Baron heeft nog in andere omstandigheden met uwe hoop gelachen......’

‘Neen, neen, wat gy zeggen wilt is niet waer: het kan niet waer zyn. Gy geeft geloof aen de lastertael van nydige lieden, die barsten van venyn omdat ik meer geld heb dan zy, en omdat zy wel voorzien dat Lisa

Mevrouw zal worden, tot spyt van allen die het haer misgunnen.’

‘Als de blinde droomt dat hy ziet, dan ziet hy wat hy geerne ziet’ zuchtte Kobe. ‘Is er geene zalf aen uwe wonde te stryken, Baes, dan kan ik het ook niet verhelpen en ik zeg met het spreekwoord: ieder kookt het gelyk hy het eten wil: doe uwe goesting en trouw morgen.’

‘Uitvindsels van vuile nydigaerds, anders niet!’

‘De Doctor benydt u niet, Baes; hy is een koel en voorzigtig man, die misschien alleen in het gansche dorp nog uw vriend gebleven is. Hy zelf spoorde my aen om het gevaer, met of tegen uwen dank, u onder de oogen te brengen.’

‘Maer de Doctor is bedrogen, Kobe; men heeft hem valsche dingen wysgemaekt. Het kan niet anders zyn, zeg ik u! Dit zou al schoon zyn, dat de Baron met Lisa niet zou trouwen!’

‘Ongelegde eijeren zyn onzekere kiekens, Baes.’

‘Ik ben er zoo zeker van als van myns vaders naem.’

‘Gy zit nog niet in den zadel, en gy rydt al te peerd. Ik zeg u, Baes, dat de Baron u bespot, u uitlacht, u uitmaekt voor eenen dwazen; ik zeg u, dat gy blind zyt, dat ik u en Lisa beklaeg; en dat ik morgen vroeg van hier wegga, om het droevig einde van het treurspel niet te zien.

En, zoo gy uwe ooren wilt openzetten, Baes, zal ik, voor myn vaerwel, u eenen raed geven, eenen gouden raed.’

‘Voor uw vaerwel? Dit zullen wy zien! Laet hooren dien kostelyken raed?’

‘Zie, Baes, wie geern gelooft is gauw bedrogen. Ware ik in uwe plaets ik zou heden nog willen weten wat ervan is; ik zou naer het jagthof gaen en met stoutheid aen mynheer van Bruinkasteel vragen, hoe hy het met Lisa meent. Schoone woorden en komplimenten in den wind zouden my niet verleiden; myne redenen zou ik telkenmael sluiten met de vraeg: trouwt gy of trouwt gy niet? En ik zou hem dwingen met opene kaert te spelen en my eens en voor altyd een duidelyk en beslissend antwoord te geven. Indien hy weigert, gelyk het waerschynlyk is, dan zou ik beletten dat hy Lisa nog ooit het woord toesture; ik zou spoedig het hekken aen den ouden styl hangen, my by Karel verontschuldigen, hem terugroepen en zyn huwelyk met Lisa verhaesten. - Dit is het eenig middel dat overblyft om groot kwaed en schande te verhoeden.’

‘Welaen, zoo mynheer van Bruinkasteel my zelf niet spoedig van zyn huwelyk komt spreken, zal ik stout genoeg zyn om hem erover te ondervragen; - maer het heeft geene haest.’

‘Geene haest, Baes? Van de hand tot den mond valt de

pap op den grond. Heden moet gy weten wat de Baron in de mouw draegt.’

‘Nu, nu,’ riep de Baes ‘ik zal dezen namiddag naer het jagthof gaen; ik zal den Baron eene duidelyke verklaring afvragen; maer ik weet op voorhand wat hy antwoorden gaet.’

‘Ik wenschte dat gy de waerheid zeggen kondet, Baes; maer ik vrees dat gy eenen duivel voor uwen nieuwjaer zult krygen.’

‘Wat? Dat ik de waerheid zeggen konde!’

‘Of dat gy de waerheid dezen keer maer zegdet.’

‘De wereld loopt verkeerd’ zuchtte de Baes met pynelyk ongeduld’ de knecht houdt den meester voor den zot...... en ik moet het verkroppen! Speel met den ezel, hy zal u met den steert voor het aengezigt slaen. Maer wacht maer, ik zal haest gewroken zyn; nog dezen namiddag ga ik naer het jagthof.... En wat zult gy dan zeggen, onbeschaemde, als ik terugkom met de verklaring dat de Baron met Lisa trouwen wil?’

‘Dat gy alleen verstand hebt, Baes, en dat alle de anderen, ik er onder begrepen, groote dommerikken zyn. Maer wat zult gy zeggen, Baes, zoo mynheer van Bruinkasteel u bespot?’

‘Dit kan niet zyn, zeg ik u!’

‘Ja, als het nu zoo eens was?’

‘Als? Als? Als de hemel valt zyn wy altemael dood!’

‘Ik herhael myne vraeg, Baes: zoo de Baron u met spot afwyst?’

‘Ah, Baron of geen Baron, ik zou laten zien wie ik ben, en............’

Een akelige noodkreet, een grievende angstschreeuw deed het woord in zynen mond versterven.

Met onsteltenis en schrik sprongen beide regt en liepen naer de kamer waer Lisa zich bevond.

De maegd stond achter het venster en blikte op de straet. Wat zy zag moest vreesselyk zyn, want haer mond verkrampte om de geslotene tanden; de opgespalkte oogen schenen haer uit het hoofd te komen en hare gespannen leden sidderden yselyk. Nauwelyks was Baes Gansendonck ten halve der kamer geraekt of een nieuwe schreeuw vloog snydend door de kamer; – Lisa hief de twee handen ten hemel en viel loodzwaer achterover op den vloer.

De Baes knielde kermend by haer neder.

Kobe liep tot het venster en wierp eenen blik over de schermen. Hy verbleekte, en beefde insgelyks; tranen ontsprongen zyner oogen; en zoo zeer verstomde hem hetgeen hy zag, dat hy geene acht sloeg op de hulpkreten zyns meesters.

Daer buiten, voor de deur, ging Karel, met de handen op den rug gebonden, tusschen twee gendarmen over

de baen naer de stad; eene oude vrouw huppelde huilend achter hem en zaeide gloeijende tranen in de voetstappen van haer ongelukkig kind. Sus de smid trok zich de haren uit en raesde van toorn en droefheid. Een aental boeren en boerinnen stapten met hangend hoofd en treurig gelaet achteraen. Menige voorschoot ging op en neêr om eene traen des medelydens af te droogen. – Men zou gezegd hebben dat een lykstoet hier voorby trok om eenen dierbaren doode naer het graf te vergezellen.


Vorige Volgende