Historien van Troyen

¶ Dit is dat twalefte boeck hoe dat achilles ende thelaphus der gryeken boden reyseden tot messana om vytalye ende spyse

[fol. 53v]

ALs dit altemalen was gesciet als ons alhier voer is vertelt so heeft coninc agamenon bider stemmen des bodes ontboden alle die coninghen hertoghen grauen princen ende grote vorsten. ende alden ouersten vanden lande van griecken om te vergaderen ende te versamenen opter plaetsen van themedon tot enen goeaen ghemenen bequamen raet Ende wanneer als si alle te samen vergadert waren. soe heuet coninc agamenon sine ghedachten aldaer gheopenbaert met desen woerden. onder alle onsen nootdruftigen saken dat onsen here alhier ghemoet Is dat alre meeste dat wi voersien ende voerdachtich sijn met alre naersticheit hoe dat onse here ende onse volc hebben mogen vytalie of hare lijfneringhe. want oft v allen dochte wesen goet so woude ic raden ouer mijn hooft. dat wi seynden tot messana Inden welcken dat is grote vruchtbaerheit der vitalien ende der lijfneringhe onse sonderlinghe strenge getruwe boden. welcke dan aldaer bescicken moghen dat ons stadeliken vitalie come in onsen here Ende doe dit altemalen ghesciet was so priseden ende volgheden si allegader coninc agamenons haers ouersten raet Ende si coren alle gemeenlijcken den vromen achilles ende thelaphus hercules soon om dese saken te bescicken ende te volbrengen Ende in deser seluer prouincien regneerde op die tijt een coninc die genoemt was thetrau. welke sijn conincrijck langhe tijt in goeden vreden hadde gehouden. want hi hadde in sinen conincrijcke veel stoute vrome ionghelinghen die hem wel inden wapenen behelpen conden. Mer die sommighe willen seggen dat dit was dat conincrijcke van cecilien. Mer meester frigius die en heuet in sinen boeke alhier niet af ghescreuen Mer hi settede dat cortelike dat achilles ende thelaphus quamen tot messana om vitalye

¶ Hoe die coninc van messanan gemotede den boden van griecken met stride

ALs achilles ende thelaphus der griecken boden quamen met vele scepingen ende met drie M. gewapender vromer mannen inden lande van messana voerscreuen aen dat oeuer vander zee. ende si waren vten scepen gegaen op dat lant Ende coninc thetrau die quam hem daer tegen te gemoete met vele vromer gewapender ridderen welcke als achilles ende thelaphus vernamen dat hem die coninc gemoete. ende hem luden niet en woude laten bliuen met rusten ende met vreden in sinen lande Doe bereyden si hem met alle haren crachten ende met hare mogent-

[fol. 54r]

heyt vromeliken ende manliken tegen hem te stryden Ende aldaer viel een scarp strijt aen beyden siden Ende al waren die gryecken seer vroom ende machtich nochtan soe en mochten si haere vyanden nauweliken wederstaen. want hare vianden die waren drieweruen meer in dat ghetal Ende die gryecken die souden aldaer alle te samen hebben ghebleuen en hadde ghedaen die vroome achilles. welke mit grote naersticheyt aensach die ghedaente der gheenre die daer streden. ende oec mede haerre menichuoudicheyt. ende hy vernam midden onder sine vyanden coninc thetrau die den gryeken seer quellede ende seer hynderlijcken was Ende aldaer omme soe wert die vrome achilles seer ontsinnet. ende hi brac ende scoorde sijnre vyanden betaelgen. ende hi sloech doot alle die ghene die hem te ghemoete quamen Ende ten laetsten soe is hy ghecomen ghelikerwijse als een grimmende leeuwe totten coninc thetrau. ende hi heuet hem seer naersteliken ende hardeliken ghemoeyt slaende vroemeliken ende stoutelijcken den enen slach opten anderen met enen blancken bloten swaerde. ende hy heuet den coninc sine wapenen ghebroken. ende hy heeft hem seer swaerlijcken ghewont ende crachtelijcken gheslagen tot der aerden. ende hy hief op sijn swaert. ende hi soude den coninc doot gheslaghen hebben Mer thelaphus die was doe bi hem. ende hi vernam dat hi op coninc thetrau alsoe verwoet ende verbolgen was doe scickede hem thelaphus twisschen hem beyden Ende hi ontfinc den slach van achilles op sinen scilt ende hi bat hem met goeden oetmoedighen woerden. dat hy den coninc laten woude sonder meer te veruolghen om hem doot te slaen. welcke coninc thetrau hem doch verwonnen ouer gaf ende gheuangen met gheuouden handen Tot welcken thelaphus achilles antwoerde aldus. wat sake of wat reden verwrecket di daer toe dattu teghen onsen openbaer vyant di oeffenste ende bewiseste enighe ontfermharticheyt ende goedertierenheyt laten vallen inden put ende inden sloot die hi ons bereyt had. tot welcken woerden dat thelaphus achilles antwoerde. ende seide aldus O here dese coninc die plach in voergheleden tyden minen vader te wesen seer heymelijck ende vriendelijck Ende ic quam oec mede eens bi auenturen in desen lande. ende doe dede mi dese selue coninc alte veel vrientscappen ende grote eere. ende hi bewijsde my op die selue tijt menigherhande openbaerlijck goeden diensten waer

[fol. 54v]

om dat ic seer hate die vrese sijns leuens Mer ic soude hem gaerne oec sijn lijf bescutten ende ic vruchte ende ontsie sinen doot ende sijn qualic varen Tot welcken woerden dat achilles antwoerde ende seide Dich telaphus nemet ghi den coninc selue. ende verwerue van hem dinen wille. ende doet met hem dattu wilste Ende aldus so wert coninc thetrau van achilles handen verlosset. ende die strijt die is gecomen ten eynde Ende des conincs volke dat is vluchtich ghewerden Ende die griecken die waren die verwinres. ende si sijn weder omme ghegaen vroeylijcken ende blidelijcken tot haren scepinghen Ende coninc thetrau die wert weder half doot ghebracht tot sinen houe Ende ouermits die goede oetmoedighe vermaninghe die thelaphus tot achilles sinen lieuen vrient dede so sijn si te samen ghereyset thelaphus ende achilles tot coninc thetraus houe In welken houe dat si ontfangen werden met groter eerwaerdicheit ende met groter eeren. ende in alre ouervloedicheit van allen dinghen diemen hem aldaer doen mochte

¶ Hoe dat coninc thetrau. wanneer als hi steruen soude makede thelaphus erfnaem van sinen rijke

BInnen luttel daghen al daer nae. wanneer als coninc thetrau van achilles ter doot gewont seer cranck ende onmachtich wert ende hi sach ende vernam wel dat hem nakende was dat eynde sijns leuens so ontboot hi achilles ende thelaphus dat si tot hem comen souden Ende doe si tot hem quamen doe vonden si aldaer coninc thetrau leggen in sijn coninclijke bedde. ende hi heuet hem beyden aldus toe ghesproken O ghi edele eerwaerdighe vroeme hertoghen uwe salicheit ende gesontheit die duer v langhe Ende nochtan segge ic tot v Thelaphus mijn alre liefste gheminste vrient. want ic nv ghecomen bin inder stonden des doots ende emmer steruen moet. ende die ic nv niet langher ontgaen en mach Ende want mi die auentuyre genen wittachtigen erfgenaem van minen liue gecomen geuen en woude so bliuet mijn tegenwoerdige conincrijck in groten twiuel. welke conincrijc dat ic heb verworuen ende beseten met groten swaren arbeide tot deser tijt toe welke conincrijck. wanneer als ict nochtan alre eerst had verworuen so soude ic dit rijck sonder twiuel weder verloren hebben. en hadde gedaen die alre vroemste stouste hercules dijn vader. welcke hercules om mijnre beden willen my doe seer haestelicken te hulpe ende te baten quam. want mijn conincrijke doe van minen vianden al omme

[fol. 55r]

seer vaste ende swaerliken was belegen. ende ic en wiste op die tijt anders ghenen raet. ende ic en hadde oec anders ghenen toeuerlaet Mer die vrome stoute hercules dijn vader alleen mit sijnre eyghenre crachten die brac in groter hardicheyt ende starcheyt des strydes alle mine vianden ende hi sloecher ontallike veel doot waer bi dat hi doe mijn conincrijc verlossede. ende mi daer toe van allen minen vyanden. ende hi gaf my dat weder ouer in groter rusten ende vreden. waer om dat ic dit rijke niet beseten en hebbe ouermits mijnre eygenre crachte of moghentheit tot deser tijt toe Mer ic hebbe dit conincrijck beseten in rusten ende in vreden ouermits die crachte ende die machte des stouten vromen hercules dijns vaders ende mijn wtvercoren vrients Mer die sommighe segghen ende menen dat dese prouincie messana dat lant van cecylyen nv ter tijt is. ende si vestighen haere woerden ende segghen dat dese stoute vroeme hercules quam in cecylien alser voer of ghesproken is eens deels Ende hoe dat hi in sijnre ghehuechnissen vestichde sine colummen die welcke noch gheheten ende ghenoemt sijn hercules colummen Ende dat aertrijck dat was gheheten hercules aerde. ende die sommighe die hetense heraclia Ende daer sijn noch ander colummen die int ghemeen oec mede hercules colummen werden ghenoemt Ende al hier soe dede die ander prince ende coninc van romen ghenoemt fredericus. ende oec mede coninc van cecylien stichte een lant. want hy sach die stede der ghemeenten aldaer seer oerbaerlijcken om der geleghenheyt willen. al ist dat sake dattet lach opter zee ten hadde nochtan ghene sekere vrye hauen Welcke lant nochtan om der goetheyt der gheleghenheyt willen was al vol volcs Ende het wert noch huyden des daghes gheheten ende ghenoemt dat nyewe lant Mer nv voertmeer wanneer als Coninc thetrau arbeydende was in sijn vterste. soe sprac hi noch dese woerde tot thelaphus aldus O mijn alre liefste sone want hercules dijn alre vroomste stoutste vader dit conincrijc won mit sijnre eyghenre crachten ende moghentheyt. ende aldaer omme so hebbe ic dit rijcke gheregeert ende ghehouden ende niet mijn eygen te wesen alsoe my dochte Mer my van dijnen vader beuolen. welke hem die goden in sinen leuen gheuen wouden ende verlenen Ende want du sijn rechte erfghenaem biste ende sijn soon Ende aldaer om soe sette ic di inder rechtuaerdicheyt ende redelijcheit in een testament alhier

[fol. 55v]

In mijnre teghenwoerdiger spraken te wesen mijn rechte erfgenaem also wel in mine conincrijcke als in minen allen anderen goeden Ende dese heerlicheit die selstu gheweldeliken ende mogentlijcken ghebruycken met alre salicheit nae mijnre doot ende regieren Ende du selste mi na mijnre doot met coninclijker waerdicheit eerlijcken te graue brengen ende ter aerden Ende wanneer als alle dese dinghen ende saken aldus gheeyndet waren ende bescreuen. soe heuet coninc thetrau sinen geest op ghegheuen Ende doe was Telaphus ten malen seer droeuich. ende metten edelsten ende metten besten van desen conincrijcke. soe heeft coninc thelaphus coninc thetrau begrauen met groter eeren ende waerdicheit in een graf dat wt ghehouwen was wt enen marmoren steen Ende op welcke graf dat hi liet houwen ende maken een beelt nader gelikenissen van coninc thetrau. alsmen alre best maken conde Ende hy liet al omme op dat graf wt houwen dese letteren van desen woerden Alhier leyt coninc tethrau die welcke die vroeme stoute achilles heuet doot gheslagen Ende welcke coninc thetrau dat gegeuen heuet hertooch Thelaphus sinen lieuen geminden goeden getruwen vrient alle die heerlijcheden. ende alle machte ende mogentheit van sinen conincrijcke Ende wanneer als dit altemalen aldus gheschiet was soe quamen alle die heren ende die meeste ende alle die steden. ende oec mede alle dat ghemeen volc van desen conincrijcke. ende si croonden aldaer desen edelen hertooch thelaphus. die van also groter coomsten ende geboerten was tot enen waerachtigen coninc. ende si geloueden hem ende si sworen hem met haren eeden ende manscappen dat si hem goet ende getruwe souden wesen Ende dat si hem grote onderdanicheit bewisen ende doen souden In allen goeden eerbaren saken ende dingen Ende aldus soe wert die edel hertooch thelaphus aldaer gehuldet ende gesworen tot enen warachtigen coninc van messana Ende hy ontfinc doe alsoe dat rijcke van sinen ondersaten op die tijt

¶ Hoe dat die vrome achilles is weder gecomen totten heere van griecken met al sinen scepen swaer geladen met vitalye

ENde wanneer als dese vrome achilles alle sine scepen swaer ende wel hadde gheladen met alre vytalien die den leuenden menschen mochten van node wesen Ende thelaphus die woude met achilles weder omme reysen ende varen Doe vermaende ende beual hem die vrome achilles dat hi bliuen soude in sijn conincrij-

[fol. 56r]

ke daer hi een coninc in ontfanghen was Ende achilles die geboet hem dat hi stadelicken seynden soude inden heer van gryecken alle vitalie diemen eten mochte ende oerbaerliken waer aldaer te senden ende te bescicken. welcke coninc thelaphus aldaer mit groter oetmoedicheyt louede achilles dat hi alle dese dinghen volbrenghen soude altoes na sijnre macht Ende wanneer als achilles aldus oerlof hadde ghenomen an coninc thelaphus. soe is hi van hem ghesceiden ende hi is inder zee gheuaren ende hi is mit groter styeringe ende mit sinen volcke weder omme ghecomen tot themedon daer die vergaderinge der gryeken lach Ende wanneer als achilles is vten scepe ghegaen mit sinen goeden mannen soe is hi rechteuoert ghegaen in coninc agamenons tente Ende aldaer vergaderden doe die ouerste ende die alre meeste vanden lande van gryecken. welcke coninc agamenon den vromen achilles mit allen sinen geselscappe in groter vrolicheyt ontfingen ende in groter vrientscappen ghelikerwijs als den ghenen die si si bouen al minneden ende die bouen hem allen die vroomste ende die starcste ende stoutste was Ende wanneer al hi hem allen hadde verrekent ende vertelt alle dat ghene dat van hem inder prouincien van messana was ghesciet Ende hoe dat thelaphus aldaer in dien lande een coninc ghewerden was ende hoe dat hi ghebracht hadde alle sine scepen met vytalie wel ende vol hadde gheladen Ende oec mede hoe dat coninc thelaphus hem waer achtelijcken ende trouwelijcken geloeft hadde dat die gryeken gheen ghebrec noch armoede liden en souden. so wert coninc agamenon mit alden anderen coninghen hertoghen grauen ende mit alden anderen heren ghemeenlijcken bouen maten seer verblidet Ende wanneer als achilles alle sine reden ende woerden hadde voleyndet so is hi ghegaen in sijnre tenten tot sinen mirmidones welcke hem mit groter eeren ende blijscappen doe ontfanghen

¶ Dit is vanden ghetale ende mannen der coninghen ende princen die coninc priamus quamen te hulpe

ENde want meester frigius ende dares in desen passe wouden bescriuen eer datmen vander gryecken voertganc yet meer vertelde hoe vele. ende wat coninghen hertoghen grauen ende grote princen ende vorsten datter quamen coninc priamus te baten ende te hulpe om die scone stat van troyen also te bescermen ende te behoeden. Ende ghelijker wijs als wi al hier voer ghescreuen hebben vanden gryec-

[fol. 56v]

ken. also willen wi nv alhier oec alhier bescriuen vanden troeyanen Ende al hier om so is te weten ende te merken. dat meester dares niet en seide vanden conincrijcken Mer hi seide van drien coningen die aldaer quamen met meer dan drie dusent gewapender vromer stouter ridderen Als coninc pandarus Coninc gabar Ende coninc adastus Item van eenre prouincien die aldaer ghenomet is colophon. welcke dat si seiden te wesen van wonderlijcker scoenheyt ende schyerheit Ende vol van starcken vasten steden Ende van daen quamen vier coninghen met enen gheselscappe van dusent ridderen vanden welcken die een was ghenoemt coninc carthas Die ander coninc ymasius Die derde die starcke coninc nestor Ende die vierde coninc amphymacus Item vanden conincrijcke van licien quam met vier dusent ridderen Coninc clauchon met sinen seer starcken vromen sone die daer gheheten was serpedon. ende dat was coninc priamus neve Item vanden conincrijcke van lythonia quam een coninc die genoemt was Enphenius met M. ridderen Item van laryca quamen twe coninghen als grote coninc vpon Ende coninc euplandus met xv. C. ridderen Item van simbarea quam coninc remus met drye dusent ridderen Ende in sinen geselscappe waren vier hartogen. ende seuen grauen Ende dat waren altemalen sijn leenmannen. ende si droghen allegader wapenen van eenrehande verwe sonder enighe ander teykenen of mercke. om datmense inden strijde lichtelijcken bekennen soude Item van tracya welcke dat leyt oostwaert quamen coninc pylex. ende hertoch alcanus. ende die brachten met hem elf hondert ridderen Item van pannonyen quam coninc premetheses. ende sijn swager die genoemt was hertoghe stupex met M. ridderen Item van boecia quamen die hertogen als vicinus fortinus ende sanynus met twalef hondert ridderen Item van verencynum dat gheleghen is oostwaert ende dat seer vol is van ghewapender mannen quam coninc boethes. ende coninc ephesius met dusent ridderen Item van pafatonia. ende dat leyt alre veerste oestwaert. quam die alre rijcste van goude ende van costeliken duerbaren ghesteenten Ende die was genoemt coninc philomenis Ende hi was oec mede seer grote als een ruese of een gygant Ende die quam met seer veel ridderen wel te harnasse Item van ethyopia quam coninc parseus. ende hi hadde in sinen gheselscappe den vromen coninc menon met vele hertoghen

[fol. 57r]

ende grauen die onder hem geseten waren mit drie dusent ridderen Ende in sinen gheselscappe soe quam oec coninc figmon ende hi was coninc menons broeder Ende van crethen quam coninc theseus ende archilogus sijn sone die welke dat was coninc priamus neue. ende hi bracht mit hem dusent ridderen Item van agresta quamen twee coninghen mit twalef hondert ridderen Item van lysigma. welke dat leyt bouen dat conincrijcke van amasonien. quam een out coninc die seer wijs ende wel gheleert was inden vij. vryen consten. ende hi was ghenoemt epistropus ende dese brocht mit hem dusent ridderen. ende daer quam oec mede een scutter die seer wonderlicken was aen te sien. want van hem die een ouerste helft van sinen nauel opwaert. soe wasset een mensche. ende van sinen nauel nederwaert wasset een paert. Ende dat ouerste menschelike deel dat was altemalen bedect mit enen harighen velle Ende hi hadde rode barnende oghen als een vuer ende die seer wel gheleert was mitten boghe te schieten. ende hi hadde een veruaerlijc aensichte. welcke den gryecken dede grote vrese. ende hi dede oec hem grote scade. ende hi heefter veel ghewont totter doot toe vanden ridderen die mitten coninghen van gryecken aldaer waren ghecomen Ende coninc priamus die waren te hulpe ghecomen dat ghetal van xxxij. dusent ridderen. behaluen coninc priamus ridderen. ende behaluen die ghene die wt cleyn indien ghecomen waren. want men heeft nye ghelesen seder dat die werelt is ghemaect dat alsoe vele vromer ridderen ende stoute onuersaechde ionghelinghen ten stride te samen vergadert waren. als op dese tijt waren want die rechte bloeme van alder werelt vanden ridderscappen die waren daer buten ende daer binnen vergadert Ende alhier om sullen si aendencken alle die ghene die dit lesen om hoe clenen sake. alsoe menich edel groet prince ende vorste. smakeden den bitteren doot Ende alhier om soe is alle misdaet te scuwen hoe clene dat si is