Historien van Troyen

¶ Dits dat elfste boec In welcken dat coninc agamenon raet den anderen coninghen ende den princen al ghemeenliken van gryecken datmen coninc priamus vermanen soude dat hi helena weder ouer gheuen soude eermen daer meer toe dede

DEs anderen daghes vroe sijn inder seluer plaetsen weder versament ende vergadert alle die coninghen hartogen grauen princen. ende grote vorsten. ende alle die ouerste van gryecken Ende wanneer als si alle gader te samen sijn gheseten soe heuet coninc agamenon met sijnre rechter hant een teyken ghedaen dat si alle swighen souden. ende hi sprac aldus O mijn alre liefste vrienden coninghen hartoghen grauen princen ende grote vorsten. ende alle ghi ouerste van gryecken die alhier vergadert ende versament sijn uwe ouer grote moghentheit. die is genoech bekent ouer alle die werelt Mer wantet onsen afgoden seer genuechlijcken is ende bequaem die moghentheyt die sonder houerdicheyt is. ende oec mede allen menschen wel kundich is. hoe veel quaets datter vander houaerdien coemt ende hoe oec mede onsen afgoden den houaerdigen contrarie ende teghen sijn Ende hier om willen wi in deser reysen ende in allen onsen saken nae onser macht ende na onser mogentheit scuwen die houerdicheit op dat alle onse saken mogen scynen inder gerechticheyt. ende datmen ons oec mede onse houerdie alhier namaels niet en verwite. want ghi weet wel alle gader. hoe dat wi in groter macht ende mogentheit tot alhier toe gecomen sijn. om onsen viant coninc priamus te verwinnen. ende oec seer mogentlijcken In een deel sijns lants ghetreden sijn. ende oec mede hem ghedaen alsulke scaden. al hadden ons ten eersten die troeyanen vianden gheweest si sullen ons nv noch harder vianden werden ende wesen Ende si weten oec mede wel. hoe dat wi hem ghenakende sijn in groter mogentheit Ende is dat sake dat si des vermogen. si sullen een grote wrede wrake doen vanden scade die hem corteliken van ons ghesciet ende ghedaen is. ende voertmeer so hebben si een seer starcke vaste stede al om seer wel ende vast ghemueret. ende met groten volke van binnen wel bewaert ende beset. om hem seer crachteliden tegen ons te bescutten ende te vechten Ende het is oec mede een groot vordeel. dat hem een man onder sine bekende vriende ende maghen in sinen eyghen huse bescutten mach. want siet wanneer dat die craeye sittet

[fol. 50v]

in haer neste al is si crancker dan die valcke. nochtan so heuet si dan enen groten swaren strijt teghen den valke eer dat si haer wt haren neste latet verdriuen Ende oec mede so sietmen al bi wijlen dat die valke wel alsoe seer gewont wert. dat hi wyken ende ruymen moet Ende dese reden ende woerde die en spreke ic niet onder v daer om dat my yet twiuelt dat wi die van troeyen ende haer stede niet en sullen moghen verwinnen ende scenden ende verderuen. ende die troeyanen brenghen totter doot Mer want wi seer sullen werden gheprijst ende ghelooft is dat sake dat wi alle onse saken doen met goeden onderscheyt. ende sonder houaerdicheyt Ende oec mede wanneer men lichtelijcken an gaet sonder beraet dat brenghet menighen mensche in sinen doot Ende die onberaden houaerdicheit die leydet ende brenget menigen mensche tot druc ende liden. ende tot grote scande Ende wi weten oec wel dat coninc priamus bi sonderlinghe boden in voergeleden tiden ons dede vermanen om sine suster exyonas hem weder te seynden welke wi met stouter houaerdicheyt ende onberaden ende onversien een antwoerde hem weygerden welke of wy gedaen hadden so en waren ons niet geschiet van hem also grote sware scaden inden eylande van cytharia Ende oec mede helena die daer was vanden besten van alde lande van griecken die en waer oec niet wt haren lande gevoert. ende wt haren conincliken staet Ende wi en waren oec niet alhier te samen gecomen tot desen verdrietliken arbeide ende tot desen groten coste Ende dat gene dat ons nv is toecomende dat sijn wi onwijs ende het is ons onkundich Ende alhier om is dat sake dattet v allen goetduncket so willen wi scuwen den enen arbeit te doen totten anderen Ende op dat wi tot onser eren weder mogen reysen tot onsen eygenen lande Ende aldaer om so willen wy onse sonderlinge boden seynden tot priamus den coninc dat hi ons willichlijcken helena noch weder ouer gheue die welke dat hi in sijnre vangenissen heuet. ende dat hi ons beter dat gene dat hi ons misdaen heeft ouermits paris sinen sone Ende is dat sake dat coninc priamus als die wijse doet so isset ons eerliken dat wi weder reysen tot onsen landen waert. ende dat wi opten troeyanen gene wrake meer en doen Mer is dat sake dat coninc priamus dit weygert ende niet en wil doen. so sellenre dan ijlouelike saken vechten voer onsen rechte. als die rechuaerdicheyt. ende onse onsculdige mogentheyt want waer datmen hoert ouer al die werelt dese dingen. so salmen dan berispen ende straffen die grote rase-

[fol. 51r]

rye. ende die sotte dwase stoutheyt der troeyanen Ende men sal onsen voertganc in allen steden ende plaetsen prysen welcke voertganc dat onsculdicht is vander houaerdyen Ende is dat sake. dat wi den troeyanen bitterlijcken ende onghenadeliken al hier namaels pinen in groter wraken ende iammerlijcken verslaen ende hare scone stat van troeyen te gronde verderuen ende neder werpen. ende hare wiuen ende kinderen dan brengen tot den ewigen scandeliken ende bedwangeliken dienst so en salre dan nyement wesen die ons met reden dese dingen tot scanden of oneeren sal mogen verwyten Ende al hier om soe beradet v alle te samen met malcander ende mercket ende siet oft v allen goet duncket wesen dat gene dat ic v nv alhier gesproken ende geseyt hebbe

¶ Hoe dat die gryecken hebben ghecoren vlixes ende dyomedes als boden die si seynden tot coninc priamus van troyen. ende van hare boetscap

ENde wanneeer als dese woerden ende reden vanden coninc agamenon waren ghesproken. soe wasser vele die seyden. dattet niet gheschien en souden Ende somige ander die priseden dese reden ende si seiden dattet ghescien soude ende si seiden dattet oerbaerlijcken ware Ende alset hem allen te laetsten goet dochte so droegen si ouer een. ende si coren vlixes ende dyomedes tot boden welcken opten middach begonden te troeyen waert te reysen. ende si sijn ghecomen binnen der stat van troeyen totten groten conincliken pallaes des conincs priamus. ende si sijn gegaen ouer die marmoren trappen binnen den pallaes Ende wanneer als si daer binnen quamen so verwonderde hem vtermaten seer van dier groter costeliker tymmeringhe des coninclijcken pallaes dat alsoe meesterliken ende kunsteliken gewracht ende gemaect was Mer hem verwonderde alre meest. doe si sagen enen boom met handen ghewracht. ende met touernyen staen binnen der salen welckes struke of stoc genuechgheliker was ende scoenre dan gout. ende hi was recht slecht. ende hi was oec mede wel xij. cubitus hoge. ende hi was al so breet dat hi mit sinen tacken in groter breetheyt die vloer inder salen bedeckede Ende sine tellighen ende bladen ende oec mede somige blomen die waren ghemaect van finen goude. ende somighe bloemen van finen suluer. ende was oec seer claer ouermits die grote claerheit der costelijcker duerbare ghesteenten die aldaer in gemaect ende gevoecht waren Ende wanneer als si desen sconen costeliken boom lange hadden besien so sijn si doer vele cameren gecomen totter stede aldaer coninc priamus sat met

[fol. 51v]

enen groten gheselscappe van sinen edelingen Ende si en hebben den coninc niet gheleert noch ghegroet. mer si sijn recht tegen hem ouer gaen sitten Ende vlixes die heeft hem dese woerde toe ghesproken O du coninc priamus laet v niet verwonderen dat wi v ten eersten male niet versocht en hebben met goeden soeten groeteliken woerden. want wi hebben v tot enen hooft viant Ende die een viant die en sal den anderen heyl noch salicheyt bidden Coninc agamenon welkes bode dat wi sijn. die onbiedet di bi ons boden dattu sulste weder ouergeuen die coninginne helena. die du hebste doen rouen ende nemen wt sinen conincrijke met foortse ende met groten gewelde ende geeftse weder haren man Ende du selste oec mede beteren den groten swaren scade die den griecken is ghedaen ende gesciet van dijnre wegen. ouermits paris dinen sone tot haren wille Ende is dat sake dattu dit doetste so werckes du seer wijsselijken Ende is dat sake dattu dese dinghen versmadeste te doen soe mogestu wel vermoeden ende dencken in di seluen. hoe veel quaets dat di nakende ende toecomende is. want du ende alle dijn volc. die sullen verslagen werden ende vergaen metter wreder doot Ende wanneer als coninc priamus vlixes den boden woerden hadde verstaen sonder enighe verbeydinge des goeden rijpen raets. soe heuet hi vlixes den bode aldus geantwoert van dinen woerden. so verwondert mi alte seer Want ghi eyschet van mi dat gene dat enen verwonnen coninck inder stonden ende vren sijns doots nauwelijcken en soude betamen te doen ende ic mene ende vermoede oec dat die grieken niet also moghende en sullen wesen noch alsoe machtich dat si dese dingen volbrengen sullen want si begeren beteringe van mi daer si nochtan selue die sake of sijn Ende bi auentueren of si enige sake hadden of wisten waer om dat si verslagen hebben minen vader mine broeders mine magen ende mine ondersaten ende si hebben oec mine scone stat neder gheworpen ende te gronde verderft Ende si hebben mine burghers gedoot. ende si hebbense gevoert ende gebracht in groter ellende Ende exyonas mijn suster die hebben si doe van hene wech gevoert. ende si en hebbense niet gehantiert noch gheeert na haren coninclike staet. mer si hebbense boeffelijcken ende onnuttelijken ghehantiert. want si hebbense in hoerdom ende in groter oneerbaerheit gehouden Ende nv comen die griecken ende si eyschen beteringhe van mi Ende ic woude al heymeliken mijn leuen gheleydet hebben bouen alle dat quaet sonder enighe onrust of

[fol. 52r]

strijt Ende alhier om seynde ic tot hem luyden minen bode anthenor. om dat si mi mine lieue suster souden weder gheseynt hebben ende anders soe en beghere ic niet van hem te hebben tot enigher beteringhe van alle dat ghene dat mi van hem luden misdaen was met wat oneeren scanden ende dreyghinghen dat sy mynen bode scoffierden ende confuysden ende verspraken. dat is my wel kundich ende openbaer ende v mede Ende alhier om so en isset niet tameliken noch behoerliken dat ic die woerde uwer bootscappen verhoren sal. want ic sekerliker lieuer hadde daer om te vergaen waer om dat coninc agamenon sekerlijcken ende inder waerheyt weten sal dat ic nymmermeer vrede noch vrienscappe metten griecken begheren noch hebben en sal noch en wil welke mi met also menigherhande bedroefnissen gequelt hebben Ende ghi oec mede die dese woerde alhier gesproken hebt. ten waer dat sake dat v ontsculdichde die dienst der boodscappen Ic soude v beyden te samen doen smaken enen quaden smadeliken doot Ende alhier om keert v weder tot uwen coninc. want also lange als ic v an sal sien so en mach ic niet wesen sonder swaren toren ende gramscappe Tot welken woerden dat dyomedes wert seer lachende ende hi sprac aldus O coninc priamus is dat sake dat ghi sonder toern noch gramscappe niet en moghet sijn wanneer du dan ons allen aensietste so en sulste oec nymmermeer also lange alstu leueste wesen mogen sonder toerne of gramscappe. want die gryecken uwe gebuere nv ter tijt also machtich ende mogende sijn. ende du sulste die alle te samen also corteliken sien tegen dijnre stat van troyen in haren wapinen om di te quellen ende te aenvechten Ende alhier om is dat sake dattu nv toernich biste dattu ons nv hier onghewapent sietste. hoe seer suste dan toernich ende tonvreden sijn wanneer alstu sietste tegen di comen meer dan hondert dusent ghewapender vromer stouter mannen vten lande van gryeken die di mit stryde ghenaken sullen vanden welken di gene hoecheden der mueren en sullen di mogen beschermen ten si dat sake dat du ende die dine smaken den onsalighen swaren bitteren doot. mer du mogeste wel dese ydele onnutte woerden spreken eer dat di alle dit quaet gheschyet Ende vele vanden heren die bi coninc priamus waren die werden van dyomedes woerden seer beroert ende toernich. ende si wouden haesteliken hem aldaer dootslaen met swaerden. mer coninc priamus van troyen die stont op wt sinen co-

[fol. 52v]

coninclijcken stoel ende hi riep seer naernsteliken ende crachtelijcken dat hem nyement misdoen en soude. want dat den wisen mannen niet toe en behoert den dwasen of den sotten op hare dwase sotte woerden te antwoerden. want inden sotten woerden salmen die dwase ende sotte bekennen. ende het waer mi genuechliker an minen eygenen liue te liden dan dat een bode in onsen houe onrecht soude liden. want van eenre cleynre misdaet soe comt somwijlen een groot qualic varen ende een groot ongeual. ende aldaer om gaet allegader neder sitten ende nyemant en wese also coen dat hi enige oneerbaerheyt meer spreke Ende wanneer als sy aldus allegader af lieten Eneas die daer alre naest den coninc sat. die en conde sine woerde niet langher bedwinghen Mer hi sprac aldus O lieue heer coninc ten is niet onrechtuaerdich datmen den sot of den dwaes op sijnre sotheyt antwoerde gheuet. want so wie dat alsulke sotte dwase woerde spreket het is wel recht ende redeliken. dat hi aldaer of werde ghecastyet. want ic mochte wel also veel onnutter reden ende woerde in uwer eerwaerdigher tegenwoerdicheit spreken dat ghi mi met rechte ter doot brengen soudet Ende ten si dat sake dat uwe eerwaerdighe edele teghenwoerdicheyt dede die ghene die alsulcke woerde heuet ghesproken. hi soude aldaer om steruen Ende alhier om so vermane ic hem dat hi haestelijcken reyse sijns weghes die hi ghecomen is wt onser goeder stat van troeyen. ten sy dat sake dat hi sine sotte stoutheyt ende sijn vermeten dwaesheit in wijsheden verwandelen wil Ende dyomedes die en wert van eneas woerden niet veruaert Mer hi heuet hem aldus geantwoert O du eneas du biste die ghene die du biste. Ic bekenne di wel recht te wesen ende rechtuaerdich in dinen woerden. ende een rechter. mer oec mede een scarp bespreker ende een beclapper Ende alhier om soe begeer ic met groter begheerten dat ic di soude moghen vinden tot alsulker stede daer ic di dese woerde mochte lonen nae dijnre verdienten Ende ic sie wel dat die coninck salich is. want hi di heuet tot sinen raetsman. want du en mogheste dinen coninc niet raden dat hi wert een wercker des onrechts. ende dat hij alsoe soude moghen comen tot oneeren ende tot scanden. mer vlixes die scoorde ende hinderde seer wijsselicken dyomedes woerden. ende hi vermaende hem dat hi niet meer woerde en soude beswigen noch spreken Ende vlixes die sprac seer haestelijcken tot coninc priamus aldus. O lieue heer coninc wi hebben vol-

[fol. 53r]

comeliken ende wel verstaen alle dat ghene dattu tot ons gesproken hebste. ende dat wi nv sullen sceyden van di. ende wi sullen seer truweliken coninc agamenon vertellen ende segghen dat ghene dat wi van di ghehoert hebben Ende si sijn also haestelijcken te samen gegaen vten pallaes. ende si sijn gheclommen ende gheseten op haren paerden. ende si sijn met groter haesten ghecomen tot haren heere Ende wanneer als si aldaer ghecomen sijn. so gingen si beyde te samen in coninc agamenons tente daer versament ende vergadert waren die meest ende die ouerste des heers van gryeken Ende si hebben aldaer vertelt ende verslaghen hem allen met corten woerden alle dat ghene dat si van coninc priamus gehoert hadden. vanden welcken dat den griecken seer verwonderde ende si namen te samen enen scarpen corten raet hoe dat si haere dinghen voert souden aenlegghen ende beghinnen in menigherhande weghen ende listen ende daer al hier nae ondersceydeliken af sal werden gheroert ende ghesproken. mer nochtan eer datmen meer scriuet vanden seluen voertganc. so werter vanden voerseiden seluen eneas gesproken. want dit is die selue eneas die gheboren was vander afgodinnen die daer ghenoemt was venus Ende van anchises welcke dat nae der verderfnissen der stat van troeyen metten anderen troeyanen die aldaer vluchtich waren drie iare lanc was te scepe varende inder zee Ende met menigherhanden auenturen soe wert hi een prince ende een groot vorste inder stat van romen Ende van wes gheslachte dat quam die grote edele eerwaerdige keyser augustus met seer groter salicheit Ende dit is oec mede die ghene vanden welcken die keyser iustinianus in sinen boecke der ewen af scriuet In een pas des boecs genoemt Vt proponatus nomen imperatoris segghende met veel leringhen al is dat sake dat die keyseren werden genoemt cesares vanden groten keyser augustus. nochtan sijn si redeliker na voerleden tiden die werden ghenoemt van eneas Eneas welcke alre eerst dat gemene goet vander stat van romen met groter heerlicheyt ende gebot regierde. dese eneas sine auenturen ende sine wercken dat meeste dele dat heuet meester virgilius bescreuen bi sinen leuen In enen boeck ghenoemt Eynodorum. welcke nochtan meester virgilius ouermits die cortheyt sijns leuens niet en mochte voleynden