Lexicon van de jeugdliteratuur

Reiner Zimnik

door Moonje Reitsma

Reiner Zimnik werd op 13 december 1930 geboren in Beuthen in Opper-Silezië (Polen). Zijn vader moest in de oorlog dienst doen in het Duitse leger; hij sneuvelde in maart 1945. De rest van het gezin was al in januari 1945 naar het Westen gevlucht.

Door de moeilijke financiële omstandigheden moest Reiner gaan werken als leerling-meubelmaker. In 1948 ging hij terug naar de middelbare school. Na zijn eindexamen studeerde hij aan de Akademie voor Beeldende Kunst in München. In 1958 ontving hij de Eichendorffprijs en de Kunstprijs voor grafiek van de stad München. In 1961 kreeg hij een toelage voor een verblijf in de Villa Massimo in Rome.

Behalve zijn eigen kinderboeken heeft Zimnik ook werk van andere schrijvers geïllustreerd. Hij heeft bovendien tekenfilms gemaakt. Sinds 1971 legt hij zich vooral toe op natuurstudies en vrije tekeningen.

Werk

Zimnik is vooral bekend geworden door zijn kinderboeken, die hij zelf met pentekeningen illustreerde. Tekst en illustratie vormen een hechte eenheid: het lijkt of Zimnik met de ene hand tekent en met de andere schrijft, een indruk die nog wordt versterkt door de met de hand geschreven notities in de gedrukte tekst. Bettina Hürlimann zegt over hem: ‘Hij schrijft met lijnen zoals anderen letters schrijven.’

Zimnik ontwikkelde een eigen poëtische stijl in het naoorlogse prentenboek. Romantische, sprookjesachtige elementen worden op een natuurlijke manier gecombineerd met de moderne techniek. Motieven die in al zijn verhalen terugkomen, zijn het geloof in zichzelf van de hoofdfiguren, de grote liefde voor de natuur, liefde voor het leven, vriendschap en dikwijls een muziekinstrument dat een bijna magische betekenis krijgt.

Zijn hoofdfiguren gaan ondanks alles wat er om hen heen gebeurt, hun eigen, eenzame weg, zonder dat ze tragisch genoemd kunnen worden, ook al doordat ze altijd over een groot gevoel voor humor beschikken. Alle verhalen hebben één ding gemeen, hoe verschillend ze verder ook mogen zijn: de wil van de hoofdfiguren om zich op hun eigen manier te handhaven in een steeds technischer en onpersoonlijker wordende wereld.

Kinderen zullen niet altijd de geestige, kleine speldeprikken kunnen ontdekken in de tekeningen en de tekst, maar ook dan blijft er genoeg over. De verhalen zijn zeer geschikt om voor te lezen, omdat de taal heel direct en eenvoudig is.

De trotse schimmel, De kleine brultijger en Billy Bal en de rode ballons zijn al geschikt voor kleine kinderen. Voor de sfeer en het gegeven van de De beer en de mensen en De man op de kraan moeten de lezers waarschijnlijk wat ouder zijn: vijfde, zesde klas basisschool.

De beer en de mensen

In dit verhaal, Zimniks debuut uit 1954, vormen de bereman en zijn beer een eenheid; beiden passen niet meer in de wereld om hen heen. Het boek ademt de sfeer van het Oost-Europa van voor de oorlog, waarin dorpen nog kleine, geïsoleerde gemeenschappen waren: een wereld waarin een rondtrekkende man met een beer nog zijn plaats had.

Het is een weemoedig verhaal, dat toch niet tragisch is omdat de kleine melodie van de hoorn van de bereman voortleeft, in het geritsel van de blaadjes en het gezoem van de telefoondraden - de melodie staat zelfs opgetekend. Met dergelijke details doorbreekt Zimnik de eindigheid van het verhaal, dat voortleeft met het wijsje van de bereman.

De man op de kraan

Op zijn grote hijskraan leeft de man zijn eigengekozen geïsoleerde leven. Vanuit de hoogte beziet hij het dwaze leven beneden. Hij blijft op zijn post, ook als er oorlog komt of het land door de zee wordt overstroomd. Slechts een arend houdt hem gezelschap; zijn beste vriend Lectro is in de oorlog gesneuveld.

Als de hijskraan ten slotte van ouderdom en roest bezwijkt, kan de man beneden op de grond toch niet wennen. Hij trekt weg met de arend; de mensen die achterblijven zien zelfs dat de zilveren leeuw, de sprookjesvriend van Lectro, met hen meetrekt, de einder tegemoet.

Billy Bal en de rode ballons

uit 1972 wijkt in vele opzichten af van de beide vorige boeken (ook al doordat Zimnik hier met kleur werkt, wat een heel ander effect geeft dan zijn vertrouwde pentekeningen). Toch vertoont ook Billy weer typische Zimnik-trekjes. Hij is een doorzettertje, dat zich niet neerlegt bij de algemene opvatting dat je niet kunt zweven, ook niet met bal-

lonnen. Ondanks een ongeluk houdt hij vol en als hij op zijn verjaardag van al zijn vrienden ballonnen krijgt, lukt het hem om met bed en al de lucht in te gaan, wat voor Zimnik aanleiding is voor allerlei amusante ‘luchttekeningen’.

Bibliografie

4 Lexicon jeugdliteratuur
februari 1984