Lexicon van de jeugdliteratuur

[pagina 1]

Leendert Witvliet

door Roel Siegers

Leendert Witvliet is in 1936 in Werkendam (Brabant) geboren. Hij was werkzaam in het lager onderwijs, het middelbaar beroepsonderwijs en het voortgezet onderwijs. Aan het Röling-college in Groningen werkte hij het langst: als leraar Nederlands en als conrector. Witvliet is getrouwd en heeft twee dochters. Hij woont in Eelde.

Zijn eerste gedichten verschenen in jeugdtijdschriften als Taptoe en Tikker en later in de Blauw Geruite Kiel, de jeugdbijlage van Vrij Nederland. Poëzie voor volwassenen verscheen voor het eerst in 1977 in De Gids. Raster en Nieuw Vlaams Tijdschrift volgden en namen ook verhalen van hem op. Voor Het Nieuwsblad van het Noorden schreef hij enige tijd recensies over jeugdboeken.

Werk

Jeugdpoëzie is een vrij nieuw begrip. Men kende kinder- en kleuterversjes waarin rijm en ritme belangrijke vormelementen zijn. Inhoudelijk is het verhalende aspect van groot belang. Er wordt iets verteld in een speelse taal die voor kinderen herkenbaar is omdat zij die onder elkaar spreken. Witvliets vernieuwing houdt in dat hij aansluit bij de vorm van de moderne poëzie voor volwassenen: het vrije vers. Dagelijkse dingen uit de leefwereld van het kind beschrijft hij eenvoudig en in korte zinnen.

Een gedeelte van zijn kindergedichten verzamelde Witvliet in de bundel Vogeltjes op je hoofd die in 1980 verscheen. Annemie Heymans maakte er pentekeningen bij. Er staan sfeervolle observaties in van allerlei dieren, vakanties aan zee, belevenissen op school en in de achtertuin. In een bespreking van de bundel merkt Anne de Vries op dat deze gedichten met recht ‘gedichten voor kinderen en andere volwassenen’ zijn (deze kenschets is van Kees Fens in zijn bloemlezing Goedemorgen, welterusten): ‘geen flauwe grapjes, maar gevoelens van kinderen in een versvorm die dichterbij de poëzie voor volwassenen staat’.

[pagina 2]

De gedichten in Sterrekers (1984) komen wat vorm en thematiek betreft nog meer in de richting van poëzie voor volwassenen: rijmloze, vrije verzen en weemoedige observaties van de natuur. Witvliet gebruikt echter eenvoudige, kinderlijke beelden:

De sfeertekening is erg belangrijk. Er is geen sprake van een strenge versvorm en er is ook geen metrum.

Zijn gedichten hebben op het oog soms weinig pretentie. Hun grootste ambitie schuilt in de poging melancholie als een nuance van het geluk te zien, zegt Wiel Kusters als hij Misschien heet ze niet Suzan (1989) bespreekt.

Kusters noemt de gedichten ‘mooi van geheimzinnigheid’. ‘Hier spreekt een volwassen dichter, die de druk van het volwassen leven liever niet kent.’

Momme-la-me-los (1996) is voor jongere kinderen bedoeld; dat blijkt uit de kinderlijke fantasieën over monsters,




dag en nacht, de weg van huis naar school, het zich verplaatsen in huisdieren, aandacht voor Sinterklaas, het zoeken van vader. Het blijkt ook uit de vorm: de gedichten hebben behalve eindrijm veel speelse alliteraties en assonanties. Het ritme sluit zich hier goed bij aan. Een voorbeeld uit een gedicht over pinguïns: ‘Dag, goed geklede/ dames en meneren,/ gaat u soms dineren/ bij de koningin van Zweden?’

De zwart-wittekeningen van Gerda Dendooven met griezelige ogen, bange gezichten en wijd opengesperde monden hebben iets angstaanjagends.

De bundel Apen kijken (1998) is bestemd voor oudere kinderen. De gedichten gaan over de tijd die voorbij gaat en ook steeds weer opnieuw be-

[pagina 3]

gint. Het is een geluk dat de rivier, die in de winter bevroren is, in de zomer weer stroomt. De ‘ik’ van de gedichten is zich bewust van de voorbijgaande tijd, maar niet op een melancholieke manier: nee, het is goed dat er seizoenen zijn, in het jaar, maar ook in het leven. Dat laatste verrast in jeugdpoëzie, maar ook kinderen van twaalf herinneren zich hun jeugd en denken aan het verglijden van de jaren. De apen uit het titelgedicht brengen de ‘ik’ er toe te bedenken, dat het maar goed is dat hij niet gevangen zit in handelingen zonder bewustzijn. De kat is opgevoed (‘netjes op de bak, kopjes geven’) maar gehoorzaamt aan zijn natuur (‘in zijn bek, een klein licht vogeltje’). Dat ziet er wreed uit; de ‘ik’ wil het opvoeden voortzetten, waarschijnlijk tegen beter weten in.

De gedichten uit deze bundel hebben een vrije vorm, geen eindrijm. De poëzie schuilt in de nauwkeurige waarneming van de wereld en haar verschijnselen, het denken en schrijven daarover met weinige, maar goed passende woorden.

Waardering

In verschillende recensies van het werk van Witvliet wordt de volwassen vorm van zijn kindergedichten geprezen. In een bespreking van Apen kijken zegt Arie van den Berg dat Witvliet wel voor kinderen schrijft, maar niet ‘op de hurken gaat zitten.’ Dit maakt zijn jeugdpoëzie ook voor volwassenen zo interessant.

Men signaleert de verstilling in zijn werk. ‘De meeste gedichten beschrijven een situatie zonder ontwikkeling: stillevens.’ (Anne de Vries)

Witvliet wordt gerekend tot de Blauw Geruite Kiel-groep, een groep dichters die regelmatig gedichten publiceerde in Vrij Nederland. Tot deze groep behoren ook Remco Ekkers, Wiel Kusters, Ted van Lieshout en Johanna Kruit.

Peter de Boer zegt over het genre: ‘Over het onderscheid tussen kinderpoëzie en volwassenenpoëzie wordt vaak moeilijker gedaan dan nodig is. Er is helemaal niet zo'n groot verschil, althans niet wezenlijk. Doorgaans past het kindergedicht zich qua taalgebruik en onderwerpskeuze wat meer aan het kind aan dan een “gewoon” gedicht, maar wat dan nog?’

Bibliografie

Werk voor volwassenen

Nooit genoeg voor een brief (1982), Verstrooid bericht (1990).

Jeugdpoëzie

Vogeltjes op je hoofd. Met illustraties van Annemie Heymans. Amsterdam/Antwerpen, Kosmos, 1980.

Sterrekers. Met illustraties van Annemie Heymans. Haarlem, Holland, 1984.

Misschien heet ze niet Suzan. Amsterdam, Bert Bakker, 1989.

In zomers. Met illustraties van Marit Törnqvist. Amsterdam, Querido, 1994.

Momme-la-me-los. Met illustraties van Gerda Dendooven. Amsterdam, Querido, 1996.

Apen kijken. Met illustraties van Jan Jutte. Amsterdam, Querido, 1998.

Binnen en buiten. Met illustraties van Geert Vervaeke. Amsterdam, Querido, 2000.

[pagina 4]

Over Leendert Witvliet

Anne de Vries, Gedichten als stillevens. In: NRC Handelsblad, 21-11-1980.

Jacques Vos en Ineke Haykens, Ik hoef geen meneer Alexander te worden... Verslag van een gesprek met Leendert Witvliet. In: Leestekens, jaargang 1 (1981), blz. 154-157.

Remco Ekkers, Van nonsens tot verwondering. In: Bzzlletin, jaargang 14 (1986-1987), nr. 134, blz. 3-8.

Karel Eykman, Gedichten om mee te spelen. In: Bzzlletin, jaargang 16 (1988-1989), nr. 161-162, blz. 50-68.

Willem Wilmink, Nachtmerries, de paarden van Leendert Witvliet. In: Vrij Nederland, 15-4-1989.

Wiel Kusters, Melancholie als nuance van het geluk. In: de Volkskrant, 30-6-1989.

Bregje Boonstra, Over: Misschien heet ze niet Suzan. In: NRC Handelsblad, 20-10-1989.

H. Bekkering, Van poesie tot poëzie - Het kindervers. In: H. Bekkering e.a. (red.), De hele Bibelebontse berg; de geschiedenis van het kinderboek in Nederland en Vlaanderen van de middeleeuwen tot heden. Amsterdam, Querido, 1989, blz. 382-386.

H.H. ter Balkt, De rustigste poëzie van Nederland. In: Het Parool, 6-1-1990.

Marjoleine de Vos, Over: In zomers. In: NRC Handelsblad, 28-10-1994.

Joke Linders, Waarnemen leidt tot dichten. In: Algemeen Dagblad, 18-11-1994.

Bregje Boonstra, Middelbare treurnis voor kinderen. In: De Groene Amsterdammer, 15-2-1995.

Joke Linders, Sint eet boterham. In: Algemeen Dagblad, 17-5-1996.

Bregje Boonstra, Krabbescheer en kikkerbeet. In: De Groene Amsterdammer, 29-5-1996.

Lieke van Duin, Uit de nacht klimt de dag. In: Trouw, 21-8-1996.

Arie van den Berg, Na elke reis een nieuw heelal. In: NRC Handelsblad, 30-10-1998.

Hanneke de Klerck, Niet durven en toch doen. In: de Volkskrant, 11-12-1998.

Peter de Boer, Voor we het weten is het weer september. In: Trouw, 27-2-1999.

54 Lexicon jeugdliteratuur
oktober 2000