Lexicon van de jeugdliteratuur

Elly van Wijmen

door Jacques Vos

Elly van Wijmen is op 26 juni 1927 op Oost-Java geboren. Voordat Indië bezet werd door Japan vertrok het gezin naar Nederland. Later emigreerde zij met haar eerste man naar Australië, waar zij het beroep van schoonheids-specialiste uitoefende. Na een aantal jaren keerde zij terug naar Nederland, echter niet voor lang, want in 1971 vestigde zij zich in Ethiopië. Hier maakte zij een revolutie, een afscheidingsoorlog (Eritrea) en een grensoorlog (Somalië) mee.

In Ethiopië scheidde zij van haar eerste man en hertrouwde met een Ethiopische man. In 1979 keerde zij terug naar Nederland.

Werk

Elly van Wijmen schrijft avonturenboeken. Haar hoofdpersonen raken in gevaarlijke situaties verzeild, of lossen misdaden op; het toeval speelt in haar verhalen een belangrijke rol, evenals geheimzinnige boodschappers, persoonsverwisselingen en zeer herkenbare (stereotype) boeven. Daarnaast bevatten haar boeken echter ook heel veel feitelijke informatie. Noodlanding in de brandgang is bijna een handleiding voor de aankomende zweefvlieger, in haar ‘Ethiopische boeken’ vinden we informatie over de politieke verwikkelingen, over de historie, over flora en fauna over het landschap en over de leefgewoontes van de bevolking, terwijl Truck in de mist een beeld geeft van het leven en de problemen van de schapenfokker in Australië.

Soms is haar werk onverbloemd realistisch. Het schild met de leeuwemanen bevat zeer beeldende beschrijvingen van het slagveld na de veldslag. De hoofdpersoon uit Het zwarte zwijgen, Tilly Vos, neemt in haar gesprekken met haar geliefde geen blad voor de mond en de lezer voelt bijna zelf de pijn van de doeriejeeh Adana wanneer deze zich de voet afhakt.

Met uitzondering van Het zwarte zwijgen zijn in al haar boeken jongens of mannen de hoofdpersonen, meisjes en vrouwen spelen slechts in de marge een rol. In een interview heeft Elly van Wijmen verklaard, dat zij gemakkelijker over jongens kan schrijven dan over meisjes, zij heeft het gevoel dat zij jongens beter aanvoelt. Zij is bijvoorbeeld zeer geïnteresseerd in de vriendschap tussen jongens.

In haar vroege werk zijn Hollandse jongens hoofdpersoon, en ook nog in Koerier voor Adis Ababa (dat min of meer te beschouwen valt als een overgangsboek). Vanaf Het schild met de leeuwemanen kiest zij Ethiopiërs als hoofdpersoon.

Noodlanding in de brandgang

Dit is het enige boek van Elly van Wijmen dat zich in Nederland afspeelt. Hoofdpersonen zijn Rudi en Arno, zonen van Stevens, de boswachter. Arno wil vliegenier worden, terwijl Rudi eigenlijk maar heel weinig wil, het liefst zwerft hij wat in de bossen van de Veluwe.

Het verhaal vertoont als het ware twee lijnen die aan het eind van het boek bij elkaar komen. De ene lijn heeft betrekking op de zweefvliegcursus van Arno, de andere op het conflict tussen Rudi en Barend, een wat oudere jongen die de wat ongelukkig lopende Rudi voortdurend jent. Dit jennen verergert als de vader van Barend door toedoen van Rudi bij het stropen wordt betrapt. Wanneer Barend op een dag bij het zweefvliegen te veel risico neemt, is hij gedwongen te landen in de brandgang, de schrik van elke zweefvlieger. Gelukkig is net Rudi in de buurt, hij bevrijdt Barend uit het wrak. Hierdoor komt er een eind aan de pesterijtjes door Barend.

In dit boek gaat Elly van Wijmen zeer diep in op allerlei bijzonderheden van het zweefvliegen. Zelfs geeft zij een overzicht van alle deelnemers aan de cursus, compleet met de namen van de instructeurs en de squadronleaders.

Doeriejeeh

Het verhaal over Adane, een doeriejeeh (= straatslijper) heeft Elly van Wijmen geschreven naar aanleiding van een ontmoeting, gevolgd door een lang gesprek, met een bedelende jongen aan het Tanameer in Ethiopië. Adana moet zich in de harde Ethiopische maatschappij staande zien te houden. Verschillende ‘partijen’ willen dat hij voor hen werkt, met als gevolg dat hij door bijna iedereen misbruikt en gewantrouwd wordt. Hij heeft slechts twee echte vrienden, pater Antonio en Gebreh, een jonge priester.

Wanneer Adana na een reeks avonturen (ondermeer een ontvoering door opstandelingen tegen het regiem in Addis Ababa) weer aan zijn leven als doeriejeeh wil beginnen, wordt hij opgemerkt door Rasaka, een politiefunctionaris. Deze wil Adana opnemen in de Rode Brigade. Om hieraan te ontkomen, hakt Adana bij zichzelf een

voet af, dan hoeft hij niet meer mee te marcheren.

Net als in al haar andere boeken geeft Elly van Wijmen ook hier weer veel informatie, zij het dat dit veel minder expliciet gebeurt dan in haar vroegere werk, feiten en fictionele elementen zijn veel beter geïntegreerd. Belangrijk is vooral haar weergave van de politieke toestand in Ethiopië na de revolutie tegen Haile Selassi. Zij kiest geen partij, of het zou voor de doeriejeehs moeten zijn die in elk systeem slachtoffer worden.

Waardering

De beide eerste boeken van Elly van Wijmen hebben weinig aandacht gekregen. Van haar eerste boek over Ethiopië werd opgemerkt, dat het wel erg veel onwaarschijnlijkheden bevatte en bovendien een voorspelbare afloop had. Waardering vond de wijze waarop zij in dit boek over Ethiopië schreef. Haar werd min of meer de raad gegeven een boek over Ethiopië te schrijven waarin niet een Nederlander hoofdpersoon was.

De boeken van Elly van Wijmen zijn niet altijd evenwichtig geconstrueerd, het duidelijkst blijkt dit in Het schild met de Leeuwemanen. In de laatste hoofdstukken is de hoofdpersoon Fekreh ineens een oude man geworden, terwijl hij in de rest van het boek een jongen van een jaar of dertien is. Weinig (jonge) lezers zullen in de oude Fekreh de jonge herkennen. De genoemde onevenwichtigheid wordt ook bevorderd door de hoeveelheid informatie die zij in haar verhalen verwerkt.

De waarde van de Ethiopische boeken moet vooral gezocht worden in de mogelijkheden die zij bieden kinderen te confronteren met de problemen van leeftijdgenoten die opgroeien in een arm, verscheurd land.

Bibliografie

2 Lexicon jeugdliteratuur
juni 1983