Lexicon van de jeugdliteratuur

Sven Wernström

door Noortje Geertsma-Van Gijs

Sven Wernström werd op 3 april 1925 geboren in een arbeidersgezin in Stockholm. Hij ging acht jaar naar school en werkte van 1940 tot 1964 als typograaf. In 1945 bezocht hij een half jaar de sociaal-democratische volkshogeschool te Marieborg. Daar ontmoette hij zijn toekomstige vrouw en schreef hij tevens zijn eerste boek. Sinds 1965 is hij full-time schrijver. In de jaren zestig maakte hij verschillende reizen naar Mexico en Cuba, die van grote betekenis voor zijn schrijversschap waren. In 1980 reisde hij opnieuw naar Cuba. In datzelfde jaar begon hij samen met zijn vrouw een uitgeverij onder de naam Sven & Inga. Ze gaven een uit het Duits vertaald boek over sprookjes en marxisme uit en enkele boeken van Wernström zelf. Maar na een paar jaar liet hun financiële situatie het zelf uitgeven niet meer toe.

Naast boeken voor kinderen en jongeren schrijft Sven Wernström ook artikelen enessays voor volwassenen, die meestal jeugdliteratuur en marxisme als thema hebben. Tot nu toe verschenen ruim honderd boeken van zijn hand, waarvan verscheidene door zijn vrouw geïllustreerd werden. Zijn werk is regelmatig bekroond; zo ontving hij onder andere in 1974 de Nils Holgersson-plakette voor Trälarna, het eerste deel in de Trälar-serie, in 1976 de Preis des Roten Elefanten voor drie boeken over Midden-Amerika, en in 1977 een Zilveren Griffel voor De vergeten hacienda.

Sven Wernström woont met zijn vrouw Inga Wernström op Vikbolandet, Östergötland. Hij heeft één dochter.

Werk

Sven Wernström is een overtuigd marxist. Hij ziet het schrijven van kinder- en jeugdboeken allereerst als middel om zijn politieke ideeën door te geven. Hij schrijft met name voor arbeiderskinderen, die hij inzicht wil geven in de maatschappij en bewust wil maken van de onrechtvaardigheid van het klassensysteem.

Zijn werk is niet altijd politiek gekleurd geweest: tot 1962 vielen zijn boeken voornamelijk onder de noemer triviaalliteratuur. Maar naar gelang hij zichzelf ontwikkelde en politiek van inzicht veranderde - onder andere onder invloed van marxistische schrijvers - veranderde de inhoud van zijn boeken ook. Hij raakte geïnteresseerd in de politieke situatie van Mexico en Cuba en maakte enkele reizen naar deze landen. Die resulteerden in verschillende jeugdboeken, zoals het niet in het Nederlands vertaalde Mexikanen (De Mexicaan) en het vervolgdeel De vergeten hacienda. In zijn boeken over Midden-Amerika kiest hij partij voor de onderdrukten en revolutionairen en laat hij zien dat mensen de mogelijkheid hebben hun bestaan te veranderen.

Naast de boeken over Midden-Amerika bestaat zijn oeuvre uit uiteenlopende genres als robinsonades, detectives, sprookjes, science-fiction en historische verhalen. Deze traditionele verhaalvormen vult hij op geheel eigen, soms verrassende wijze in. In vrijwel elk boek komen onderwerpen ter sprake als de duistere praktijken van mensen met macht en de ongelijke verdeling van bezit. Sven Wernström maakt zijn lezers duidelijk dat zowel grote als kleine problemen voortkomen uit de onrechtvaardige verhoudingen in de maatschappij. Soms richt hij zich in zijn boeken rechtstreeks tot zijn lezers om als een soort schoolmeester de bedoeling van het verhaal uit te leggen. Hij vindt het zelf belangrijker dat zijn boodschap overkomt dan dat zijn boeken literair perfect zijn. Doorgaans schrijft hij boeiend, in een heldere, vlotte stijl met veel gebruik van levensechte dialogen. Zijn personages komen geloofwaardig over en hij is in staat om zeer beeldend te vertellen over vroegere tijden en andere culturen.

De 8-delige serie Trälarna (De slaven) oogstte in Zweden veel succes en wordt al als een klassieker binnen de Zweedse jeugdliteratuur beschouwd. In deze boeken beschrijft Wernström het leven van de allerarmsten en onderdrukten in de stad Norrköping, vanaf de middeleeuwen tot heden. Een recent werk dat opviel is de trilogie Den underbara resan (De wonderbare reis), een moderne versie van Selma Lagerlöfs Niels Holgerssons wonderbare reis. Evenals Selma Lagerlöf verwerkt Sven Wernström veel verhalen en legendes in deze drie boeken. Maar hij geeft tevens forse kritiek op de Zweedse samenleving

en vertelt zaken die Selma Lagerlöf - volgens hem ten onrechte - verzweeg.

De vergeten hacienda

Mateo, een ongeveer 20-jarige Indio-onderwijzer, wordt door het Instituut voor Indiaanse aangelegenheden naar het grootgrondbezit Bojosnac gestuurd, dat geïsoleerd in het binnenland van Mexico ligt. Er schijnen hier vreemde dingen te gebeuren: een ingenieur, belast met de bouw van een school, heeft niets meer van zich laten horen, evenmin als een Indio die poolshoogte moest gaan nemen. Mateo doet zich voor als een naïeve Chamula-indiaan die werk op de hacienda zoekt. Hij ontdekt dat de ingenieur vermoord is, en de Indio gevangen zit. De plaatselijke bevolking wordt uitgebuit door de eigenaar van de hacienda; zij leiden min of meer een slavenbestaan vanwege de schulden die ze bij hem hebben. Mateo probeert hen te overtuigen van de mogelijkheid hun omstandigheden te veranderen. Langzamerhand slagen sommigen erin hun angst en de daaruit voortkomende apathie te doorbreken. Mateo verlaat het dorp en komt na een maand weer terug. Gesteund door Mateo en de mensen van het Instituut nemen de dorpelingen - geweldloos - het heft in eigen handen. Ze stichten een nieuw dorp op andere grond.

De fabriek is van ons

Kees ziet het nut van naar school gaan niet in; liever wil hij een vak leren. Hij gaat van school af en komt bij de smid in de leer. Na een paar jaar trekt hij de wijde wereld in om elders verder te leren. Als hij weer terugkomt in de stad, blijkt daar grote werkloosheid te heersen. Op initiatief van Kees wordt een metaalfabriek opgezet, met geld van de opschepperige Egbert. Maar de arbeiders vinden het niet eerlijk dat de fabriek ‘Egberts fabriek’ heet. Als Egbert nog rijker wil worden, sluit hij de fabriek en vertrekt naar het zuiden om daar met goedkopere arbeiders te gaan werken. De stad verarmt weer. Ten slotte besluiten de arbeiders de fabriek zelf te heropenen. De fabriek heet nu ‘Arbeidersfabriek’ en de winst wordt eerlijk gedeeld.

Waardering

Binnen de Zweedse jeugdliteratuur neemt Sven Wernström een heel eigen plaats in. Hoewel de meeste critici zijn politieke ideeën niet delen, en hem soms verwijten belerend en indoctrinerend bezig te zijn, hebben ze bewondering voor zijn consequente houding, zijn inventiviteit en goede schrijfstijl. Ondanks het feit dat hij vooral voor arbeiderskinderen schrijft, zijn zijn boeken populair bij kinderen uit alle lagen van de Zweedse bevolking.

De twee in het Nederlands verschenen boeken werden nogal verschillend beoordeeld. Het in 1977 met een Zilveren Griffel bekroonde boek De vergeten hacienda werd over het algemeen zeer goed ontvangen; in het Griffeljuryrapport werd met name de sobere schrijftrant - die het verhaal ervoor behoedt sensationeel te worden - geprezen. De fabriek is van ons werd daarentegen ‘een doceerboekje’ genoemd (De Groene Amsterdammer) met ‘negatieve, veralgemeniserende uitspraken’ (nblc-Lektuurinformatiedienst).

De meeste boeken van Sven Wernström zijn ook in Denemarken uitgekomen. Verder verschenen vertalingen in het Noors, Fins, IJslands en Duits. Van de Trälar-serie is in Denemarken een tekenfilm gemaakt.

Bibliografie

19 Lexicon jeugdliteratuur
februari 1989