Lexicon van de jeugdliteratuur

Sue Welford

door Ruud Kraaijeveld

Sue Welford is als Sue Ward op 15 augustus 1942 in Brighton (Sussex, Engeland) geboren. Na de middelbare school volgde ze een secretaresse-opleiding. Bij toeval kreeg ze een baantje bij een plaatselijke krant. Het werk beviel haar zo goed, dat ze besloot van schrijven haar beroep te maken. Om haar theoretische achtergrond wat te vergroten, ging ze studeren: Engelse literatuur, sociologie en psychologie. In 1964 trouwde ze met Mick Welford en kreeg twee kinderen. Ze woont op het Engelse platteland in een negentiende-eeuwse boerderij.

Hoewel Sue Welford ervan overtuigd was dat ze een goed verhaal kon schrijven, duurde het nog vrij lang voordat een jeugdboek van haar werd uitgegeven. De eerste vijf manuscripten werden afgewezen. Ze zette door en in 1989 verscheen haar debuut, Catch the Moon (De maan kun je niet pakken).

Naast jeugdboeken schrijft Sue Welford ook artikelen over het leven op het platteland. Ze verschijnen in tijdschriften als Country Living, Farmers Weekly en Home and Country. Ze heeft ook een aantal jeugdboeken geschreven in een reeks voor moeilijke lezers: You've Got to Have the Heart (1991) en First Patrol (1992). Eén jeugdboek van haar verscheen onder het pseudoniem Fiona Kelly: Mischief at Midnight (1993).

Het werk van Sue Welford is vertaald in het Deens, Duits en Nederlands.

Werk

Raadsels, geheimen en bijzondere ontdekkingen staan centraal in de boeken van Sue Welford. De hoofdpersonen, bijna steeds zelfstandige jonge meisjes van omstreeks zestien jaar, krijgen in het begin van het verhaal te maken met iets geheimzinnigs of doen een bijzondere ontdekking. Ze

raken zo geboeid dat ze besluiten een speurtocht naar de waarheid te ondernemen. Vrijwel altijd gaat het om een geheim uit het verleden dat andere personages voor de hoofdpersoon verborgen proberen te houden. Het verhaal beschrijft de zoektocht, die moeizaam maar spannend verloopt en vol onverwachte wendingen zit. Dagboeken, aantekeningen, oude verhalen, brieven en foto's van overleden familieleden spelen in de speurtocht een belangrijke rol. Aan het eind heeft de hoofdpersoon niet alleen de waarheid ontdekt, maar is ze ook veel over zichzelf te weten gekomen. Ze is wijzer en volwassener geworden, beter in staat zichzelf te redden. Vriendschap, liefde, romantiek en ontluikende seksualiteit spelen in de zoektocht een wezenlijke rol.

De psychologische ontwikkeling van de hoofdpersoon krijgt vrijwel steeds evenveel aandacht als de spannende zoektocht. Welford weet tussen deze elementen meestal een goede balans te vinden. Een enkele keer is het verhaal te veel toegeschreven op het ontsluieren van het geheim. Dat is vooral het geval bij haar eerste twee boeken, De maan kun je niet pakken en Het geheim. In De maan kun je niet pakken vertelt de vader van de zestienjarige Rina op een dag dat hij gaat hertrouwen. Zijn vrouw is al jaren dood en hij is eenzaam. Rina reageert afwijzend, maar haar vader trekt zich daar niets van aan. Rina's stiefmoeder heeft een achttienjarige zoon, Stephen. Rina raakt snel onder de indruk van hem en wordt verliefd. De liefde blijkt wederzijds; tijdens een kampeervakantie gaan ze met elkaar naar bed. Als ze naar huis terugkeren, ligt een oude tante van Rina op sterven. Ze laat aan Rina een brief na waarin ze onthult dat Stephen Rina's halfbroer is. Na deze vreselijke onthulling probeert Rina zelfmoord te plegen, maar ze wordt bijtijds gevonden.

Dit dramatische verhaal over een onmogelijke liefde is stilistisch en compositorisch nog niet van grote kwaliteit. Het schrijverschap van Sue Welford moet zich duidelijk nog ontwikkelen. Toch zijn alle kenmerken van haar latere werk al in dit debuut aanwezig.

De structuur met het verborgen geheim gebruikt Welford vanaf haar debuut in elk boek, maar de uitwerking is in de latere verhalen ingenieuzer en subtieler. De detective-achtige opbouw zorgt ervoor dat de lezer van begin tot eind geboeid blijft; de aandacht voor gedachten en gevoelens bewerkstelligen dat de lezer steeds meer geïnteresseerd raakt in de personages, die in de loop van het verhaal psychologische diepgang krijgen.

De compositie en manier van vertellen is er steeds op gericht de lezer lang in onzekerheid te laten over wat er precies aan de hand is. Dat maakt nieuwsgierig. De waarheid geeft zich geleidelijk prijs en elk tipje van de sluier dat wordt opgelicht, roept nieuwe vragen op. Voortdurend laat de sugge-

rerende manier van vertellen vermoedens ontstaan, waarbij de lezer op het verkeerde been wordt gezet. Allerlei aanwijzingen over de ware toedracht zijn ingenieus in het verhaal weggestopt.

Kenmerkend voor de verhaalopbouw is de fragmentarische manier van vertellen, het gebruik van tijdsprongen en terugblikken en het meekijken met verschillende personages. In korte fragmenten wordt een gebeurtenis beschreven die vaak eindigt op een spannend moment, of een vraag oproept. Daarna verspringt in het verhaal de tijd, de plaats of het vertellersstandpunt en volgt een nieuw fragment dat op dezelfde manier is opgebouwd, waarbij de opgeroepen vraag uit het vorige fragment meestal niet direct een antwoord krijgt. Soms wordt er zelfs een nieuwe vraag aan toegevoegd. Slechts geleidelijk lukt het een antwoord te vinden op al die vragen.

Het eind van de verhalen is duidelijk afgerond; het geheim is ontsluierd, maar er blijven nog enkele vragen open, waardoor het boek aanzet tot nadenken. Het taalgebruik van Sue Welford is in haar eerste boeken nog wat slordig en onpersoonlijk, neigend naar formuleringen die je in kioskromannetjes kunt aantreffen. Maar vanaf haar derde boek wordt de stijl verzorgder, beeldender. Er is dan een opvallende afwisseling tussen literaire, soms poëtisch aandoende passages en minder subtiel vertelde fragmenten.

De boeken van Sue Welford vallen vooral bij meisjes in de smaak, vermoedelijk omdat die zich makkelijker kunnen identificeren met de hoofdpersonen. Niets was meer hetzelfde gaat over het meisje Jayce, dat in een conservatief boerengezin opgroeit. Ze mag niet studeren en moet zo snel mogelijk meewerken op de boerderij. Jayce verzet zich daartegen, zonder succes. Ze voelt zich eenzaam en miskend. Op een dag ontdekt ze het dagboek van haar mysterieuze grootmoeder Myra, die door haar ouders doodgezwegen wordt. Jayce komt zo onder de indruk van het dagboek, dat ze zich gaat vereenzelvigen met de vreemde, onafhankelijke Myra. Ze begint een zoektocht naar het verleden van haar grootmoe-

der, die met een andere vrouw blijkt te hebben samengewoond. Het verhaal geeft een beeld van de ontluikende seksualiteit en de groeipijnen van een meisje dat op de drempel van volwassenheid staat en op zoek is naar de eigen identiteit.

Sue Welford leest graag sciencefictionverhalen en heeft er ook zelf enkele geschreven, waaronder Sneeuwvogel en Starlight City 2050. In Sneeuwvogel wordt de dodelijk gewonde Shanna door de commandant van een ruimteschip achtergelaten in een oude molen. Brin en haar buurjongen Chris ontdekken deze vreemde bewoner van de molen. Samen zorgen ze ervoor dat Shanna aan haar laatste reis kan beginnen. Na een traag begin en een nogal breedvoerig verteld middenstuk krijgt het verhaal naar het eind toe wat meer spanning en psychologische diepgang.

In de nacht van morgen

De zestienjarige Jess gaat na de dood van haar vriend een tijdje bij een tante logeren die in een afgelegen boerderij aan de rand van een bos woont. Daar komt ze in contact met Luc, een geheimzinnige, maar ook boeiende jongen. Samen met zijn moeder bewoont hij een bouwvallig kasteel. Jess en Luc raken verliefd op elkaar.

Tijdens Jess' verblijf op het platteland worden bijna elke nacht dieren aangevallen en dodelijk verwond. Langzamerhand krijg Jess het vermoeden dat Luc een weerwolf is die 's nachts op strooptocht gaat. Luc vertrouwt haar echter toe dat zijn moeder die weerwolf moet zijn. Uit oude verhalen blijkt dat sommige van z'n familieleden zich in vroegere tijden als weerwolven manifesteerden. Luc denkt dat Jess kan helpen de vloek die op zijn familie rust te verdrijven.

Bij het genezingsritueel dreigt het mis te lopen, maar de tante van Jess verschijnt net op tijd om de reddende hand te bieden. Lucs moeder blijkt een zeldzame stofwisselingsziekte te hebben die haar een bizar uiterlijk heeft gegeven. Van weerwolverij is geen sprake.

De lezer beleeft de gebeurtenissen afwisselend via Jess en Luc. Het begin heeft een sterk realistisch karakter, maar gaandeweg nemen de griezelelementen toe. Het idee dat Luc en/of zijn moeder 's nachts als weerwolven in het bos rondhangen, wordt aannemelijk gemaakt. Aan het eind blijkt er een realistische verklaring te bestaan voor de vreemde verschijnselen. Naast de spannende verhaallijn is er de ontwikkeling van Jess. Zij slaagt erin haar verdriet over haar verongelukte vriend te verwerken en neemt belangrijke beslissingen voor de rest van haar leven.

Schaduw over augustus

Na de dood van haar moeder doet de zeventienjarige Mattie de ene vreemde ontdekking na de andere. Het toppunt is wel dat ze geen natuurlijk kind van haar moeder kan zijn. De moeizame zoektocht naar haar afkomst zit vol verrassende wendingen en leidt uiteindelijk

naar de dag waarop in een park een baby gekidnapt werd. Mattie's moeder blijkt deze kinderroof op haar geweten te hebben; ze heeft de zuigeling als haar eigen kind opgevoed. De onthutsende ontdekking van Mattie dat ze eigenlijk iemand anders is dan ze altijd heeft gedacht, brengt haar totaal in verwarring.

In Schaduw over augustus draait alles om de zoektocht naar de eigen identiteit. Mattie wordt met zoveel tegenstrijdigheden en vreemde ontdekkingen over het verleden van zichzelf, haar moeder en haar grootouders geconfronteerd, dat ze op een gegeven moment niet meer weet wie ze is. Eerst gelooft ze niet dat zij de gekidnapte baby uit het park is, maar als alle feiten daar op wijzen, legt ze zich erbij neer en probeert innerlijke rust te vinden. Ze begrijpt nu ook haar regelmatig terugkerende, onbegrijpelijke en daardoor angstig makende visioenen van een onbekende man en vrouw die haar liefdevol toespreken. Dat zijn haar natuurlijke ouders; de beelden uit haar prille jeugd hebben zich in haar onderbewustzijn vastgezet. Aan het eind van het verhaal besluit ze contact te zoeken met haar echte ouders. Zo hoopt ze een stukje van zichzelf terug te vinden dat al die jaren verborgen en onbekend gebleven is.

Waardering

De eerste twee boeken van Sue Welford werden matig ontvangen. Alleen Jet Marchau was in Jeugdboekengids vol lof over De maan kun je niet pakken: ‘schitterend, diep ingeleefd verhaal’, ‘zeer suggestief beschreven’. De meeste reacties waren gereserveerd of zelfs negatief. De kritiek betrof zowel de manier waarop de personages waren uitgewerkt, de geloofwaardigheid van de plot als de kwaliteit van het taalgebruik. Over Het geheim schreef Griet Ramaut in Leesidee: ‘Het boek neigt naar goedkope sentimentaliteit. Er stromen overvloedig tranen en het verhaal komt op verschillende ogenblikken nogal ongeloofwaardig over. Vele personages blijven types en de auteur maakt meer dan eens voorspelbare keuzes in de plot.’

De kritieken op Welfords latere boeken zijn overwegend positief. De opbouw is beter, de personages zijn meer uitgediept en het taalgebruik heeft aan kwaliteit gewonnen. Daarnaast is er waardering voor de mate waarin de schrijfster zich heeft ingeleefd in de leef- en gevoelswereld van jonge meisjes die op de drempel van volwassenheid staan. In de nacht van morgen werd in 1997 op kwalitatieve gronden opgenomen in de lijst met dertig kerntitels voor de Jonge Jury. Roos Truwant prees in Leesidee de bijzondere vermenging van liefdes- en griezelverhaal, zonder dat er sprake is van een afglijden naar het triviale. Ze wees ook op de ‘poëtische ondertoon’ in het taalgebruik. Baukje Wytsma omschreef In de nacht van morgen in de Leeuwarder Courant als ‘een helder en vlot geschreven verhaal dat door de

mysterieuze sfeer tot de laatste bladzijde blijft boeien.’

Marleen Colpin oordeelde in Leesidee gunstig over Schaduw over augustus: ‘niets dan lof voor dit originele en meeslepende werk.’ Ook in Levende Talen werd lovend over het boek geoordeeld: ‘Door het uitstekende taalgebruik, de plezierige, toegankelijke en boeiende manier van vertellen, de ruime aandacht voor de gedachten en gevoelens van Mattie, de zorgvuldige en slimme opbouw en het interessante gegeven is dit boek een regelrechte aanrader voor grote groepen lezers.’

Bibliografie

50 Lexicon jeugdliteratuur
juni 1999